Onderzoekers doen ook vaak een controle experiment of een ‘blind’ proef. De proefpersoon weer dan niet welk middel hij heeft gekregen. Dit doen ze om beïnvloeding te voorkomen en een eerlijke uitkomst te hebben. Als de onderzoeker en het proefpersoon niet weten wie welk middel heeft dan heet het dubbelblind.
Goede grafiek:
- Bijschrift op de assen en de eenheden.
- Titel van de grafiek
- Logische indeling van de assen
- Juiste soort grafiek
- Lijn diagram
- Staafdiagram
- Circeldiagram
2.3
Voor biologisch onderzoek is het belangrijk dat je zorgvuldig en eerlijk werkt. Onderzoeksresultaten druk je uit in getallen. Die verwerk je tot tabellen en diagrammen.
je kan resultaten tekenen, tellen of turven om het overzichtelijk te houden. Let ook op je nauwkeurigheid bij metingen. Kies ook een logische eenheid.
2.4
Een mens bestaat voor 60% uit water. Een oorkwal voor 98%. Elke cel bestaat voor het grootste deel uit water. In het celvocht zijn allerlei stoffen opgelost. Het celmembraan is een soort vlies die alles bij elkaar houdt. Een cel neemt stoffen op en breekt ze af. In je cellen zijn 2 soorten transport
- Passief zonder energie verbruik, zijn kleine moleculen zonder lading die met de concentratie meegaan. Deze cellen gaan gewoon door het celmembraan
- Actief met energie verbruik, zij grote moleculen die ionen met lading hebben, ze gaan tegen de concentratie in. Ze moeten door speciale ‘poortjes’ elke stof heeft zijn eigen poortje.
Diffusie: het bewegen van moleculen van een hoge naar een lage concentratie. diffusie is een vorm van passief transport
Osmose: diffusie van water door een semipermeabel vlies. Van een hoge naar een lage concentratie. Veel opgeloste stoffen trekken water aan.
de osmotische waarde van een oplossing geeft aan hoe groot de concentratie aan opgeloste deeltjes is, dit trekt water aan. Een isotonische oplossing is een oplossing met gelijke concentratie. Een hypertonische oplossing is een oplossing met een hogere concentratie aan opgeloste deeltjes. Een hypotonische oplossing is een oplossing met een lagere concentratie opgeloste deeltjes. een semipermeabel vlies is een half doorlatend vlies, het laat wel water door maar geen zout.
Een plant is opgebouwd uit een celmembraan, celwand en cellulosevezels. De celwand is permeabel (hij laat alles door), de stoffen die binnenkomen vullen de ruimtes tussen cellulosevezels. Via het velmembraan vindt osmose plaats. Als de celinhoud een hogere osmotische waarde heeft zal de oplossing tussen de cellulosevezels, dan zal er meer water de cel ingaan dan uit. De celwand komt onderspanning te staan. De spanning van de plantencel heet turgor. Een hogere turgor in de plant betekent een stevige plant. Leg je cellen in een hypertone oplossing dan gaat de oplossing met diffusie naar het water buiten de cellen daardoor raken de cellen hun stevigheid kwijt. Doordat een cel water verliest krimpt de cel, ze celinhoud kan zo klein worden dat het celmembraan los laat van de celwand dit het plasmolyse
Hoofdstuk 3
3.1
in de 3e eeuw v. Chr. Gingen mensen anatomisch onderzoek doen. dit leidde tot waarnemingen over hersenen en bloedsomloop. Maar der waren nog veel onduidelijkheden omdat ze nog geen microscoop hadden. Dokters begonnen met onderzoek op de organen in de buikholte.
Een torso is een replica van de werkelijkheid. Ongeveer 0,8 x de werkelijkheid. Echte organen voelen minder stevig. Tegenwoordig is er een digitaal torso.
Nieuwe technieken maakte het mogelijk om lijken in zulke dunne plakjes te snijden dat er een digitaal model kan worden gemaakt. Dat gebeurde voor het eerst in 1862 met het lichaam van Joseph Jernigan.
3.2
Galenus (200 n. Chr.) dacht dat bloed ontstond in de lever en in vlees veranderde of verdween in de rest van het lichaam. Hij dacht dat in de longen ‘lucht’ in het bloed kwam.
Harvey (1628) dacht dat bloed wegstroomt van het hart via slagaders en terugkomt via aders. Hij wist nog niet hoe slagaders en aders verbonden waren.
Malpighi (1628-1694) ontdekte in 1661 de haarvaten
Anthony van Leeuwenhoek (1632-1723); microscopen van 50x tot 275x
Om bederf van cellen te voorkomen werden stukjes vers weefsel in alcohol bewaart.
Door de uitvinding van de lichtmicroscoop (max 1000x) is het mogelijk om in organen weefsels en cellen te zien. Door kleuringstechnieken te gebruiken is goed te zien hoe verschillend cellen en weefsels kunnen zijn. de elektronen microscoop laat details in cellen zien die met een lichtmicroscoop. het ER & ribosomen zijn alleen met een elektronen microscoop te zien.
3.3
celorganellen functie
- Amyloplast,leukeplasten(zetmeerkorrel) opslag reservevoedsel
- Chloroplast(bladgroen) fotosynthese
- Chromoplast(rood,oranje) kleur bij rijping
- Celmembraan barrière en toegangspoort
- Celwand stevigheid
- Cytoplasma grondsubstantie
- Endoplasmatisch reticulum transport
- Kern regeling
- Mitochondrium energiecentrale
- Ribosomen eiwitproductie
- Vacuole stevigheid
De celwand, vacuole en de plastiden vind je alleen in een plantencel.
de celwand bestaat uit 2 lagen primair (pectine) en secundair (celluote) de vacuole zijn blaasjes met daarin reservestof(suikers), afvalstof(zouten), kleurstof (anthocyanen) en het zorgt voor stevigheid. De anthocyanen zorgen voor de kleuren in de bloemen. der zijn 3 plastiden: chloroplast, cromoplast, leukeplast (amyloplast)
DNA
DNA bestaat uit adenine (A), thymine (T), cytosine (C) en guanine (G) deze vormen paartjes A + T & C + G, ze passen precies in elkaar. de basen bestaan uit stikstof. De zijkant bestaat uit desoxy ribose suiker. De volgorde van de basen is de ‘code’ voor de erfelijke informatie in de kern.
een gen is een stukje DNA met info over één eiwitmolecuul. Een mens bestaat uit ongeveer 30.000 genen. Iedere mens heeft uniek DNA, alleen bij een eeneiige tweeling is het DNA identiek.
in de kern van een menselijke cel liggen 46 DNA-moleculen, samen ongeveer 2 meter lang. deze 46 zijn paartje waarvan 1 van de moeder komt en 1 van de vader.
Rosalin Franklin maakt eind 1952 röntgenopnamen van DNA-moleculen uit kernen van cellen.
James Watson en Francis Crick wisten daardoor in 1953 de bouw van het DNA-molecuul te onthullen. (gedraaide touwladder (dubbele helix)
3.4
elke dag worden er cellen vernieuwd. Hieronder een overzicht over hoelang
cellen meegaan:
huidcellen – 14 dagen
darmslijmvliescellen – 7 dagen
witte bloedcellen – 4 - 8 dagen
rode bloedcellen – 120 dagen
beencellen – 8- 10 jaar.
dit loopt in een vast patroon de celcyclus. Deze bestaat uit een paar stappen: (binas 75 A)
G1-fase: toename cytoplasma en celorganellen
S-fase: DNA verdubbelt
G2-fase: eiwitsynthese
M-fase: kerndeling, de mitose
Na een celcyclus zijn er 2 cellen ontstaan 1 dochtercel daarvan specialiseert zich tot bijv. een spiercel de andere cel komt in rustfase en kan zich opnieuw delen.
Stamcellen zijn nog niet gespecialiseerd, maar kunnen zich ontwikkelen tot elk soort cel.
In de mitose fase delen het DNA en de cel zich.
eerst kopieert het DNA zich, de ‘touwladder’ splits zich en nieuwe basen vullen de plekken op, op 1 plek zijn ze dan nog verbonden het centromeer. Aan elke kant van een centromeer zie je één verkorte opgerolde DNA ‘touwladder’ een chromatide. Aan elke chomatide komen trekdraden de trekdraden verkorten en trekken nu van elk chromosoom één chromatide naar de andere kant van de cel.
Deze ‘halve’ chromatiden worden de chromosomen van de 2 nieuwe kernen.
3.5
soms gaat de deling niet goed een vorm zoals bij Acromegalie: neus, handen, voeten en onderkaak gaan weer groeien. De hypofyse maakt teveel groeihormoon op de verkeerde leeftijd. Groei en snelheid van celdeling staan onder invloed van groeihormoon en van plaatselijke factoren zoals verwonding en belasting van organen.
Een tumor (gezwel) aan de hypofyse is zeldzaam. De bekendste gezwellen zijn wratten. Ook gezwellen aan poliepen en in de neusholte en vleesbomen(spierweefselgezwel) in de baarmoeder zijn bekent, dit zijn goedaardige gezwellen.
tumor cellen blijven delen.
geen interfase (rust)
mutatie
(soms virus, erfelijk)
goedaardig kwaadaardig
Woekeren niet woekeren wel (groeien in andere weefsels)
Zaaien niet uit
zaaien uit (metastase)
Ontrekken niets ontrekken O₂ en voedsel aan gezonde cellen
Sommige virussen veranderen het DNA in een cel. Dit heet mutatie. Zo’n nieuwe basenvolgorde veroorzaakt soms een versnelde deling. Kwaadaardige gezwellen dringen omliggende weefsels binnen, dan is er sprake van kanker. Cellen kunnen losraken en via je bloed of lymfe uitzaaien naar andere plekken. Een vorm van een kan op verschillende manieren. Door operatief het gezwel te verwijderen, met bestraling de kankercellen doden, slikken van het medicijn cytostatica die celdeling remt, radioactieve drankjes en beenmergtransplantaties. Soms gebruiken ze een combinatie om de kans op genezing te vergroten.
Hoofdstuk 4
4.1
bij een tekort aan voedingsstoffen ontstaan gebreksziekten Binas 82B. gebreksziekten ontstaan vaak door een eenzijdig voedingspatroon. Veel mensen eten te vet en bewegen te weinig hierdoor ontstaan welvaartsziekten, bijv. vetzucht, hart- en vaatziekten en sommige vormen van kanker.
de meest voorkomende vaatziekte is aderverkalking. In de slagaderwand ontstaat een ophoping van vetachtige stoffen die gaan verkalken. Daardoor neemt de diameter af en dit belemmert de bloedstroom. Als de slagader rond het hart zit bestaat er een kans dat een deel van het hart afsterft. Dit geeft een hartinfarct. Dit komt allemaal door bepaalde vetten. Vet bestaat uit een molecuul glycerol daaraan zitten vetzuren. Vetzuren zijn verzadigd of onverzadigd. Ook cholesterol zorgt voor hart- en vaatziekte. Deze stof zit in voeding maar wordt ook in je lever gemaakt.
dierlijke vetten zitten vol met verzadigde vetten en cholesterol. Plantaardige vetten verlagen de kans op hart- en vaatziekten.
bepaalde dingen kunnen de kans op kanker verhogen. Veel alcohol verhoogt de kans op mond, keel en slokdarm kanker. Verbrand voedsel bevatten PAK’s (kanker verwekkende stoffen). Nitraat zit in groenten zoals spinazie, andijvie en sla. Bacteriën in de darmen maken hier nitriet van en als die verbindingen aangaan met bepaalde eiwitbestanddelen ontstaat nitrisaminen (kankerverwekkende stoffen). Vitamine A,C, E en bepaalde mineralen(calcium en selenium) verlagen de kans op sommige typen kanker.
4.2
de belangrijkste voedingsstoffen zijn eiwitten, koolhydraten, vetten, vitamines, mineralen en water. Energie komt vrij bij de afbraak van voedingsstoffen in cellen. Dit heet dissimilatie. Een deel komt vrij als warmte een ander deel wordt bewaard in ATP. Met deze energie kan een spiercel samentrekken en een darmcel suiker opnemen.
Een voorbeeld van een koolhydraat is zetmeel. Zetmeel komt vooral voor in wortels, knollen, bollen, zaden en vruchten. Zetmeel bestaat uit tekens glucose moleculen. Een ander koolhydraat is cellulose. Dit levert geen energie op omdat mensen dit niet af kunnen breken. Glucose moleculen die niet direct verbruikt worden slaat je lichaam op in de vorm van glycogeen of als vet. Glycogeen is ook een koolhydraat. Vergelijk baar met zetmeel maar komt alleen bij dieren voor want het is voor de korte termijn. Glycogeen ontstaat in je lever en spieren door aaneenkoppeling van meer dan duizend glucose moleculen.
Vetten zijn een belangrijke energie bron. Ook zijn het de bouwstoffen van cholesterol, hormonen en celmembranen. Ze vormen ook de isolatie laag rond je lichaam. Een teveel aan vetten zorgt voor overgewicht. Levercellen zetten suikers om in vetten en geven die aan het bloed af. Die nemen het mee naar alle delen van je lichaam.
Anorexia nervosa is een eetstoornis die het meest voorkomt bij meiden en vrouwen van 12 tot 25.
Psychische factoren spelen daarin een grote rol.
boulimia nervosa is een eetstoornis die het meest voorkomt bij vrouwen tussen de 15 en 40. Deze ziekte heeft overeenkomsten met anorexia. Het belangrijkste verschil is dat vasten wordt afgewisseld met vreetbuien. Zo vermageren deze patiënten weinig/niet. De stof serotonine zorgt voor een gevoel van verzadiging. Bij boulimia patiënten is deze stof niet aanwezig.
4.3
bij belasting van de spieren komen er in de spiervezels extra actine- en myosine eiwitten bijt. Deze eiwitten zijn de moleculen die spierbewegingen mogelijk maken. Naast bouweiwitten komen er ook enzymen voor deze werken als reactie versnellers. Ze zijn noodzakelijk bij de stofwisseling. Hierdoor is de lichaamtemperatuur voldoende om chemische reacties te laten plaatsvinden. eiwitten bestaan uit lange tekent aminozuren. Verteringsenzymen breken voedingseiwitten af tot losse aminozuren (T67 C1) via de darmwand komen de aminozuren in je bloed. De cellen maken van die aminozuren lichaamseiwitten. Dierlijke eiwitten lijken meer op lichaamseiwitten dan plantaardige eiwitten. 8 van de 20 aminozuren zijn essentiële. Van deze 8 zijn alle andere aminozuren te maken.
Vitamines en mineralen spelen een rol bij de stofwisseling. Je krijgt deze genoeg binnen als je gevarieerd eet. Te veel vitamines A en D is schadelijk.
vitamine A zorgt voor lichtgevoelige kleurstof in je netvlies, vitamine B zorgt voor het functioneren van je zenuwcellen, C zorgt voor het bindweefsel van onder andere je bloedvaten en D voor de afzetting van kalk in je botten (T82B) kalk is een mineraal net als ijzer, dat heb je nodig voor rode bloedcellen.
Ongeveer 65% van het lichaam is van water. Water is naast het hoofdbestanddeel ook een belangrijk transportmiddel en koelvloeistof. Naast drinken vullen groenten, fruit en aardappelen ook je watervoorraad aan. bij 3% waterverlies begin je al uit te drogen.
4.4
de voedingsmiddelenindustrie maakt gebruik van levende cellen of onderdelen daarvan dit heeft biotechnologie. Bijvoorbeeld gistcellen die suiker omzetten in alcohol en koolstofdioxide. Bij de bereiding zuivelproducten zijn micro-organismen zoals melkzuurbacteriën betrokken. Micro-organismen zijn ook verantwoordelijk voor het bederf van het voedsel. Je darmen kunnen niet alles verwerken daarom moet je voedsel bereiden voor je het eet. voedsel kun je op verschillende manier bewaren.
Micro-organismen kunnen niet goed overleven in zuur, zoet of zoute omgeving. De toegevoegde stoffen om de houdbaarheid te vergroten noen je additieven. Andere conserveringsmethoden zijn diepvriezen, drogen, roken, verhitten, pasteuriseren, steriliseren en doorstralen. Doorstralen is op een aantal soorten etenswaren toegestaan bijv. bij noten. Op het etiket is het verplicht dit te melden.
de Keuringsdienst van Waren controleert etenswaren en hun verkopers onder andere op kwaliteit en hygiëne.
4.5
sommige planten maken van zichzelf een stofje waardoor ze niet aangevreten worden. peulvruchten maken bijv. het eiwit fasine dit laat rode bloedcellen samen klonteren. Door het voedsel te koken verandert fasine in een onschadelijke stof. Soms is de grond vervuild met zware metalen
zoals koper, lood en kwik. Ook kunnen bestrijdingsmiddelen aanwezig zijn.
Om smaak uiterlijk of bewaarbaarheid van voedsel te verbeteren worden hulpstoffen, additieven toegevoegd. Producten bevatten geur-, kleur- en smaakstoffen. Antioxidanten(vitamine c) zorgen ervoor dat producten niet verkleuren. Emulgatoren zorgen ervoor dat producten niet veranderen. Op het etiket zijn additieven herkenbaar aan hun E-nummer (T82C)
conserveringsmiddelen zijn giftig voor bacteriën. De giftigheid voor de mens hangt af van de hoeveelheid die je binnenkrijgt. Daarom is van veel hulpstoffen de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) vastgesteld (T95B) dit gebeurd op basis van dierproeven.
Hoofdstuk 5
5.1
je gezondheid hangt van een aantal factoren af
- Je manier van leven of leefstijf
- Je eigenschappen
- Je omgang met andere mensen
- Je leeftijd
Je bent gezond als je geen lichamelijke, geestelijke of sociale problemen hebt. De meeste medicijnen genezen de ziekte niet, ze onderdrukken alleen de symptomen.
5.2
in de lucht zitten veel bacteriën, eencellige, schimmelsporen en virussen. Een klein deel is in staat ziekten te veroorzaken.
Op de huid leven bacteriën die het binnen dringen van schadelijke organisme verhinderen. Je huid, darmen, slijmvliezen, geslachtorganen en je urinewegen zijn vrijwel ondoordringbaar. Ook traanvocht en het zure maagsap maken micro-organisme onschadelijk. Sommige bacteriën hebben een dikke wand om zich heen en vormen zo sporen. Op deze manier zijn ze beschermd tegen zuur, verhitting en uitdroging.
Hoornlaag
Dode cellen, veel hoornstof
Kiemlaag
Celdeling, pigmentvorming
Lederhuid
Bindweefsel, bloedvaten, zenuwen, zintuigen, zweetklieren
Onderhuids bindweefsel
Vetcellen
Bij een hoge temperatuur verwijden de bloedvaten, het warme bloed koelt dan af. Vet houdt juist warmte vast. de kiemlaag en hoornlaag vormen de opperhuid. De kiemlaag maakt vitamine D dat zorgt voor stevigheid van de botten. UV-straling zorgt voor meer pigmentvorming. Een ander deel UB-V zorgt ervoor dat de huid dikker wordt zodat het DNA in de kiemlaag beter bescherm is. De bruine kleur werkt als UV-filter.
In warme omgeving
In koele omgeving
Stand van de haren
Liggend
Rechtop
Haarspier
Ontspannen
Gespannen
Bloedvaten
Verwijd
Samengetrokken
Poriën
geopend
Dicht
slijmvliezen vormen ook een barrière tegen infecties. Stofdeeltjes die ingeademt worden kleven vast in het slijm. Trilharen bewegen dit slijm naar je keelholte waar het ingeslikt wordt. per etmaal verversen je luchtwegen ongeveer 2 liter ‘snot’.
5.3
een volwassene heeft ongeveer 5 tot 6 liter bloed. Bloedcellen worden gevormd in het rode beenmerg, het bestaat voor 55% uit bloedplasma en voor 45% uit bloedcellen. Per dag worden rode en witte bloedcellen. Bij indringers worden meer witte bloedcellen gemaakt, deze gaan 4 tot 8 dagen mee en rode bloedcellen 120 dagen. De tijd tussen het virus dat je lichaam binnendringt en dat je er ziek van wordt heet incubatietijd. Ziekten die veroorzaakt worden door bacteriën, schimmels en virussen zijn besmettelijk. via de lucht, voedsel, een zoen, een insectenbeet wordt dit verspreid.
Antigen: alles wat vreemd is in jouw lichaam
antilichaam/antistof: een cel die ziekte cellen dood je lichaam onthoud dat voor de volgende keer.
In witte bloedcellen zitten fagocyten (vreetcellen) en 2 soorten lymfocyten: T & B(antistoffen). T-Helper lymfocyt: activeren de afweer. Cyto-toxische T lymfocyt: doden ziekte verwekkers. B-lymfocyt: maken losse antistoffen die bewaard worden in het geheugen.
In witte bloedcellen zitten fagocyten (vreetcellen) en 2 soorten lymfocyten: T & B(antistoffen). T-Helper lymfocyt: activeren de afweer. Cyto-toxische T lymfocyt: doden ziekte verwekkers. B-lymfocyt: maken losse antistoffen die bewaard worden in het geheugen.
de afweer met fagocyten wordt aspecifiek genoemd omdat dit tegen alle typen indringers werkt. Lymfocyten werken specifiek zij kunnen onderscheid maken van lichaamseigen en lichaamsvreemd. Ze produceren antistoffen tegen lichaamsvreemde antigenen. Één antistof kan maar met één antigeen reageren. Na een besmetting duurt het enkele dagen voor de vorming van antistoffen op gang komt. In deze periode vermeerderd de ziekteverwekker zich. Lymfocyten stoffen pas met het maken van antistoffen als de ziekte voorbij is. De gemaakte antistoffen zijn na ongeveer 6 weken in je lever afgebroken.
Stappenplan bij een ziekte
- Herkennen antigen
- Activeren afweersysteem (T-helper lymfocyt)
- Ontwikkeling juiste specifieke antistof (lymfocyten)
- Bestijding met antistof (cyto-toxische T-lymfocyt)
- Geheugencellen voor immuniteit (B-lymfocyt)
Na de ziekte wordt een deel van de lymfocyten bewaard als geheugencellen. Bij een volgende keer worden er meteen antistoffen gemaakt en wordt je niet meer ziek. Je bent immuun, dit kan op 4 manieren.
- Kunstmatig actief: inspuiten van verzwakte cellen (blijvend)
- Kunstmatig passief: inspuiten van kant en klare antistof (tijdelijk)
- Natuurlijk actief: de ziekte hebben gehad (blijvend)
- Natuurlijk passief: antistoffen ontvangen via placenta (tijdelijk)
5.4
antibiotica zorgt dat de deling van ziekte cellen afremt.
resistent: de cellen die overleven na de kuur. Deze cellen geven dit erfelijke materiaal door waardoor de nakomlingen dat ook zijn.
griepvirussen muteren waarom word je er niet immuun voor. Bij allergieën en auto-immuun ziekten werkt het afweersysteem tegen ‘onschuldige’ antigenen. HIV tast je lymfocyten aan waardoor je niet meer beschermd bent tegen allerlei bacteriën die normaal op je huis of in je mond zitten.
Iedereen krijgt stuifmeelkorrels binnen. Fagocyten herkennen deze en ruimen ze op. Hooikoorts patiënten maken andere antistoffen. Deze hechten ook aan mestcellen. Als zo’n mestcel met antistoffen in aanraking komt met stuifmeel barsten de mestcellen open en komt er histaminen vrij. Dit zorgt voor ontstoken slijmvliezen, hoesten, tranende ogen etc. Astma en COPD zijn ziekten die gepaard gaan met problemen in de luchtwegen
5.5
Afstoting bij transplantaties komt door lymfocyten. Lymfocyten maken onderscheid in lichaamseigen en lichaamsvreemde stoffen. Vanaf de 5e maand in de baarmoeder kunnen lymfocyten dit. Alle cellen dragen antigenen op hun celmembraan. Niemand heeft dezelfde antigenen combinatie, alleen eeneiige tweelingen. Hoe meer de combinatie op elkaar lijkt hoe kleiner de kans op afstoting. Op het membraan kunnen 20 verschillende antigenen zitten. De belangrijkste zijn A, B en resus.
Beste
patiënt = AB+
beste donor = O-
als moeder Rh- heeft en het (2e) kind Rh+ dan stoot de moeder het kind af. Door een injectie met antistof maakt de moeder zelf geen antistoffen aan.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden