Erfelijkheidtheorie

Samenvatting biologie

Doelstelling 1:
• Chromosomen zijn dunne ‘draden’ in elke celkern

- In deze draden komt de stof DNA voor

- De stof DNA bevat de informatie voor erfelijke eigenschappen

- Elke celkern bevat de complete informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme.

• Elke soort organisme heeft een vast aantal chromosomen in elke celkern

- Bij een mens bevat de kern van elke lichaamscel 46 chromosomen

• In lichaamscellen komen de chromosomen in paren voor.


- De 2 chromosomen van een paar zijn aan elkaar gelijk

- Bij een mens bevat de kern van elke lichaamscel 23 paren chromosomen

• In geslachtscellen (eicellen en zaadcellen) komen de chromosomen enkelvoudig voor.

- Bij een mens bevat de kern van elke geslachtscel 23 chromosomen


Doelstelling 2:
• Genotype: de informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme.

- Deze informatie ligt in de chromosomen in de kern van elke lichaamscel

- Alle genen in een celkern samen vromen het genotype

- Het genotype van een organisme komt tot stand op het moment van de bevruchting

• Fenotype: het uiterlijk (de zichtbare eigenschappen) van een organisme.

- Het fenotype komt tot stand door het genotype en door invloeden uit het milieu

• Gen: een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor 1 erfelijke eigenschap

- Een chromosoom bevat veel genen

- In lichaamscellen komen genen in paren voor


- In geslachtscellen komen genen enkelvoudig voor


Doelstelling 3:
• In lichaamscellen bevatten de twee genen van een genenpaar informatie voor dezelfde erfelijke eigenschap

- Deze informatie kan gelijk of ongelijk zijn

- Bijvoorbeeld: het genenpaar voor de haarvorm kan informatie bevatten voor sluik en/of voor krullend haar

• Bij de vorming van geslachtscellen komt van elk genenpaar 1 gen in een geslachtscel terecht

- Hierdoor komen bij geslachtscellen veel verschillende genotypen voor

• Bij geslachtelijke voortplanting versmelten 2 geslachtscellen

- Welke geslachtscellen bij de bevruchting versmelten, is afhankelijk van het toeval

- Bij geslachtelijke voortplanting ontstaan nieuwe genotypen in de nakomelingschap


Doelstelling 4:
• Een twee-eiige tweeling ontstaat als twee eicellen worden bevrucht

- Bij de bevruchting zijn twee zaadcellen betrokken

- Een twee-eiige tweeling kan hetzelfde geslacht zijn, maar kan ook van verschillend geslacht zijn

• Een eeneiige tweeling ontstaat uit 1 bevruchte eicel


- Bij de bevruchting is 1 zaadcel betrokken

- Tijdens de eerste delingen van de bevruchte eicel laten cellen van elkaar los

- Een eeneiige tweeling is altijd van hetzelfde geslacht


Doelstelling 5:
• Genetisch advies: een erfelijkheidsonderzoeker onderzoekt hoe groot de kans is dat er kinderen worden geboren met een erfelijke ziekte of afwijking

- Man en vrouw kunnen daarna beslissen over een eventuele zwangerschap

• Een genetisch advies is verstandig voor iemand die tot een risicogroep behoort. Bijvoorbeeld als:

- Er een erfelijke ziekte in de familie voorkomt

- Een vrouw al enkele malen een miskraam heeft gehad

• Prenataal onderzoek: voor de geboorte wordt onderzocht of een kind een ziekte of afwijking heeft

- Echoscopie: door middel van geluidsgolven wordt het embryo zichtbaar gemaakt op een scherm

- Vlokkentest: er wordt wat weefsel uit de placenta weggehaald. Van cellen van het embryo worden de chromosomen onderzocht

- Vruchtwaterpunctie: er wordt wat vruchtwater met cellen van de foetus uit de baarmoeder weggehaald. Hiervan worden de chromosomen onderzocht


• Bij een ernstige ziekte of afwijking kunnen de ouders abortus overwegen.



Doelstelling 6:
• Evolutie is de ontwikkeling van het leven op aarde, waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen

- De evolutietheorie gaat uit van veranderingen in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten

• In de natuur treffen we voordurend andere genotypen (en fenotypen) aan

- Nieuwe genotypen ontstaan door geslachtelijke voortplanting

• Natuurlijke selectie

- Individuen met een betere aanpassing van het milieu hebben een grotere overlevingskans

- Van organismen met een gunstig genotype zullen veel nakomelingen in leven blijven en zich voortplanten

- Soorten veranderen als door natuurlijke selectie organismen met een nieuwe, afwijkende vorm blijven voortbestaan en organismen met de oorspronkelijk vorm uitsterven


• Het ontstaan van nieuwe soorten

- Een groep organismen van 1 soort raakt geïsoleerd (gescheiden) van de rest van de soort

- Beide groepen ontwikkelen zich langdurig gescheiden in verschillende milieus


- Na verloop van miljoenen jaren zijn er zoveel verschillen ontstaan dat organismen van de twee groepen zich niet meer onderling kunnen voortplanten. Er zijn twee soorten ontstaan


Doelstelling 7:
• Fossielen: versteende overblijfselen van organismen, of afdrukken van organismen in gesteenten

- Fossielen ontstaan als resten van organismen van de lucht worden afgesloten door een laag zand of klei. Hierdoor vergaan de resten niet

- Harde delen van organismen fossiliseren beter dan zachte delen

- Uit fossielen van delen van organismen wordt een reconstructie gemaakt van het hele organisme

- Uit gevonden fossielen blijkt dat in de loop van de evolutie soorten zijn ontstaan, veranderd en/of verdwenen


Doelstelling 8:
• Overeenkomst in bouw

- Organen met verschillende functie kunnen veel overeenkomst in bouw vertonen. Voorbeelden: de vleugel van een vleermuis, de voorvin van een walvis, de voorpoot van een mol en de arm van een mens

- Waarschijnlijk zijn deze organen uit dezelfde grondvorm ontstaan. De organismen hebben waarschijnlijk een gemeenschappelijke voorouder. Door aanpassing aan het milieu zijn de verschillen ontstaan

• Rudimentaire organen: organen die geen functie meer hebben en niet of nauwelijks tot ontwikkeling komen


- Voorbeelden van rudimenten: het bekken bij een walvis, de pootresten bij reuzenslagen, de staartwervels en de blindedarm bij een mens. Bij verwante soorten komen deze organenwel tot volledige ontwikkeling

- Door rudimentaire organen wordt het aannemelijk dat verschillende soorten organismen een gemeenschappelijke voorouder hebben

• Overeenkomst in embryonale ontwikkeling

- De embryonale ontwikkeling van verschillende soorten dieren vertoont overeenkomst. Hierdoor wordt het aannemelijk dat deze dieren een gemeenschappelijke voorouder hebben

• Overeenkomst in processen (bijv. celdeling)

• Overeenkomst in de samenstelling van stoffen (bijv. DNA)


Doelstelling 9:
• In een geologische tijdschaal is de tijd sinds het ontstaan van de aarde weergegeven

- Een geologische tijdschaal is verdeeld in tijdperken

- Elk tijdperk is onderverdeeld in perioden

• In een geologische tijdschaal geven getallen de tijd aan in miljoenen jaren geleden



Doelstelling 10:
• Soorten vertonen verwantschap als ze een gemeenschappelijke voorouder hebben

• Uit een stamboom van organismen is af te lezen:

- Waaruit groepen organismen zich hebben ontwikkeld


- Welke groepen veel en welke weinig verwantschap vertonen


Doelstelling 11:
• Bij de mens komen in een lichaamscel 23 paar chromosomen voor

- 22 paar ‘gewone’ chromosomen

- 1 paar geslachtschromosomen

• Bij de mens in een geslachtscel 23 chromosomen voor

- 22 paar ‘gewone’ chromosomen

- 1 geslachtschromosoom

• De geslachtschromosomen bepalen of iemand een man of een vrouw is

- Ook beïnvloeden ze de gehaltes aan mannelijke en vrouwelijke geslachtshormonen in het bloed

• Bij een man:

- In een lichaamscel 2 ongelijke geslachtschromosomen (XY)

- In een zaadcel een X-chromosoom of een Y-chromosoom

• Bij een vrouw:

- In een lichaamscel 2 gelijke geslachtschromosomen (XX)

- In een eicel een X-chromosoom

• Het geslacht van een mens wordt bepaald op het moment van bevruchting. De zaadcel bepaald het geslacht:


- Een meisje ontstaat als een eicel (met een X-chromosoom) wordt bevrucht door een zaadcel met een X-chromosoom

- Een jongen ontstaat als een eicel (met een X-chromosoom) wordt bevrucht door een zaadcel met een Y-chromosoom