H9 en H10

Hoofdstuk 9 Vlucht uit het Alledaagse Romantiek in de 19e eeuw

Inleiding
- Het is het tijdperk van de industrialisatie, machines, treinen, verstedelijking en armoede
- Kunstenaars zoeken juist naar hartstocht en diepzinnigheid, ze wijzen het verstand af
- Er ontstaan denkbeeldige verhaaltjes zoals mythes en sprookjes
- Ook komt er opnieuw onderzoek naar Athene en Rome

De Grote Waterval
- In 1821 maakt Hendrik van Heeckeren een kunstmatig landschap met huizen, wegen, water etc.
- Er wordt niet alleen maar geëgaliseerd en gekanaliseerd, het lijkt net een natuurlijk landschap
- Sonsbeek wordt een stadspark voor iedereen

Hedendaagse Romantiek
- Romantisch = alles wat zich niet elke dag hier en nu afspeelt, zoals strand en kaarslicht
- Ilja Kabakov richt een zendmast op met een tekst, het is een symbool voor de technische vooruitgang

Revolutie
- De Romantiek als cultuurbeweging ontstaat tegen het einde van de 18e eeuw
- De Franse Revolutie met Napoleon, veel oorlog en de slag bij Waterloo in 1815 is niet erg positief
- Vanuit Engeland verspreidt zich de Industriële Revolutie met stoommachines, fabrieken en arbeiders
- 16 uur per dag werken, kinderarbeid, slechte voeding en huisvesting is kenmerkend
- Het Communistisch Manifest van Karl Max verzet zich en bevorderd het genieten van het individu

Woestenij
- William Turner maakte veel schilderijen met razende zeeën en dreigende windvlagen (duister beeld)
- Het gaat meer om het gevoel en er worden grove kwaststreken gebruikt (niet erg gedetailleerd)

Salisbury Cathedral
- Er zijn verschillende meningen over het schilderen van wolken, moet dat binnen of buiten?
- Constable doet buitenstudies en schildert de wolken heel nauwkeurig (met de tijd erbij)

The Stones of Venice
- Hierin doet John Ruskin uitgebreid onderzoek naar de Gotiek in Venetië
- Er is een scheiding tussen architect en bouwer (minder geld = minder betrokken bij het bouwwerk)

Arts en Crafts
- Het doel van de beweging: betere verdeling van de welvaart en iets anders dan het werk in de frabriek
- Schoonheid ontstaat als resultaat van arbeidsvreugde, zegt William Morris (Morris & Company)
- Hij wil ook kwaliteitsproducten leveren, er worden weer geschoolde ambachtslieden aangenomen

Het Rijksmuseum
- Cuypers richtte een school op om vakbekwame ambachtslieden op te leiden en te helpen bij het bouwen van het Rijksmuseum, het moest een waardig verblijf worden met Nederlandse schilderijen
- Reliëfs, Beeldhouwwerken, Teksten, Portretten, Schilderingen, Sculpturen en de geschiedenis van NL

Grand Opéra in Parijs
- Parijs groeit uit tot de Europese hoofdstad van de Opera na 1820 (voor rijke burgers)
- Meyerbeer weet goed gebruik te maken van solisten, koor en orkest in sterke gebaren
- De thema’s worden niet meer ontleend aan de oudheid, maar aan de Moderne Tijd en de ME

Als een Sprookje
- Er wordt voor het eerst gedanst op spitzen, waarmee de ballerina op haar tenen kan lopen
- In het Ballet-Blanc worden sprookjesachtige of bovennatuurlijke dingen worden uitgebeeld

Opéra Garnier
- Garnier levert niet alleen het ontwerp, maar ook het totaalconcept van het nieuwe gebouw
- Het is een vernieuwend totaalplan en benadrukt het sociale aspect zoals ontmoetingen en bezoekjes

Femme Fatale
- Bizet schrijft een stuk waarin de hoofdrolspeelster wordt vermoord door haar minnaar
- Dit is een typische ‘femme fatale’ en zit vol met hartstocht, jaloezie, soldaten en drama
- Exotisme is een typisch aspect van de Romantiek; een Spaans decor en de muzikale sfeer

Der Ring des Nibelungen
- Wagner schrijft deze operacyclus en gaat over het menselijk lot, een soort tegenwerping tegen goud
- Hij beschouwt het als een Gesamtkunstwerk, er komt een oneindige melodie met een leidmotief

De tempel van Bayreuth
- Wagner laat in 1872 een operagebouw bouwen en dit lijkt op de klassieke theaters, maar met orkestbak
- Hierdoor kunnen de zangers zachter zingen, zijn er meer lichteffecten mogelijk en is het publiek stil
- Wagner is architect, toneelmeester, decorateur, impresario en zangleraar (+regisseur)

Fantasie of Werkelijkheid
Er zijn in de 19e eeuw 2 soorten ontwikkelingen in de symfonische muziek:
- De absolute muziek:
Deze groep houdt zich vast aan de gangbare klassieke muzikale vormen
Johannes Brahms’ symfonieën zijn opgebouwd uit 4 delen, maar wel romantisch
- De programma muziek:
Deze groep wil iets buitenmuzikaals uitdrukken; fantasie wint van de werkelijkheid
Dit leidt ook tot technische veranderingen in de instrumentenbouw; krachtiger en stralender

Het orkest is groter dan ooit, er is een grote behoefte aan kolossale effecten

Het Russische Sprookjesballet
- Topchoreografen uit het buitenland worden aangetrokken om de Russische dans op het hoogste niveau te brengen. De theaters zitten vol met welgestelde burgerij en adel. Er is een ballet-rage.
- Marius Petipa (de grondlegger van de balletstijl) werkt samen met Pjotr Iljitsj Tsjaikovsky.
- Zij maken het sprookjesballet ‘de schone slaapster’ en begint met het verjaardagsfeest van Doornroosje.
- Het divertissement is letterlijk vermaak of amusement, balletintermezzo in opera’s
- Tijdens het stuk moet de ballerina op spitzen allerlei evenwichtskunsten vertonen.
- Het klassieke pas-de-deux is een virtuoos hoogtepunt in een klassiek-romantisch ballet
- Tsjaikovsky laat muziek en handeling een eenheid worden d.m.v. leidmotieven en personages.
- De muziek versterkt het beeld, de choreografen proberen het publiek te overdonderen.

Also sprach Zarathustra
- Dit is een muziekstuk door Richard Strauss. Hij was een Duitse componist en dirigent uit München
- In 1896 componeerde Strauss Also sprach Zarathustra naar een boek
- Ze noemen zo’n stuk ook wel een symfonisch gedicht, dit betekent een muzikaal werk voor een orkest, waarbij de componist een buitenmuzikaal thema met muzikale middelen beschrijft.
- Dat thema kan bijvoorbeeld een (deel van een) sage of legende zijn, een schilderij of een landschap.
- Deze vorm van programmamuziek speelt een belangrijke rol in de romantische muziek in de 19e eeuw.
- Een proza gedicht is een gedicht dat niet in versvorm is geschreven. Het stuk gaat aan een stuk door
- Bij Fugathema komen alle 12 tonen van de chromatische toonladder voor.

Genie
- Het accent op het individu is groot, en de muzikale sterren zijn dominante figuren die uitblinken
- De componist staat er als een dapper en eenzaam figuur die de muziek een opwindend karakter geeft
- Niccolò Paganini kan heel goed viool spelen en iedereen denkt dat hij de duivel is, hij trekt volle zalen

Melodrama
- Dit is een verhaal waarin na veel spanning en sensatie het goede het kwade overwint
- Tussen theaters ontstaat concurrentie over technische hoogstandjes zoals stormen en branden
- Vaudeville Shows zijn ook gewild, het lijkt wel een circus. Er is geen onderlinge samenhang
- Door de uitvinding van elektrisch licht wordt het decor levend en een deel van de voorstelling

De dans van het Volk
- Dit is de Wals, ze wervelen zich door de ruimte en klampen zich aan elkaar vast, het was barbaars
- Johann Strauss is de Walskoning en speelt muziek op feesten en concerten

Het miskende Genie
- Frans Schuberts lot is armoede, miskenning en artistiek isolement, hij zingt een liederencyclus
- Het gaat over ‘het bestaan’ en iedereen is geraakt over zijn filosofie, de muziek ondersteunt de kou

Mystiek
- Caspar David Friedrich schildert plechtige landschappen met religieuze betekenis (Duits)
- Hij beweert dat alle tastbare fenomenen een schaduw van God is, ook de natuur is belangrijk voor hem

Samenvatting
- Romantiek is een reactie op de Industrialisatie
- De waardering van de natuur komt terug
- Parijs wordt de hoofdstad van Opera
- Er onstaat Absolute muziek en Programma muziek
- De ballerina moet veel evenwichtskunsten vertonen
- Er komt een magische sfeer d.m.v. licht in het decor
- De Wals is de dans van het volk

Hoofdstuk 10 Verslag van het Alledaagse Realisme in de 19e eeuw

Inleiding
- Door Verstedelijking, Huisvesting en een Spoorwegennet is er behoefte aan gebouwen zoals stations
- Er zijn nieuw materialen zoals gietijzer en staal, het uiterlijk van gebouwen is een mengel van neostijlen
- Parijs wordt het symbool voor wetenschap, cultuur, kunst en industrie. Er is ‘n scheiding tussen kunst en techniek

La Vie Parisienne
- Jacques Offenbach opent een klein theater en is cellist in een orkest, hij is ook componist
- Een Operette is een kleine komische opera waarin veel wordt gezongen en gedanst
- De Cancan is een modedans in een operette waarin de maatschappij belachelijk wordt gemaakt

De Officiële Salon
- In discussies over kwaliteit en kunst doken voortdurend namen op als Rafaël, Rubens en Poussin
- De Salon was een kunsttentoonstelling waarin je beroemd kon worden, met invloed van de jury
- Het aantrekken van grote mensenmassa’s werd mede mogelijk gemaakt door de trein en trams

School van Barbizon
- Deze schilders krijgen een nieuwe belangstelling voor de natuur, Barbizon is een dorpje bij Parijs
- Ze schilderden in de buitenlucht, dit was nieuw, dit werd mogelijk gemaakt door verf in tubes
- Er wordt veel kritiek op de techniek geleverd, omdat het niet af lijkt, het wordt realistisch weergegeven

Salon van het Realisme
- Millet schildert vrouwen op het platteland en laat zien hoe zwaar dit werk is zonder enige toevoeging
- Deze nieuwe richting in de kunst wordt het Realisme genoemd; de alledaagse werkelijkheid
- Geen voorgeschreven regels meer volgens Courbet, hij schildert ook Napoleon als gewoon mens

Viva Verdi
- Wat in de kunst het Realisme is, is in de muziek het Verisme, de inhoud wordt belangrijker
- Verdi is een componist en nationalist, hij is geliefd in alle lagen van de bevolking, hij houdt het simpel
- De opera Nabucco wordt met een luid applaus toegejuicht, hij wordt gezien als verzetsheld

Wereld Tentoonstelling
- In de 19e eeuw is er een drang om de wereld te verkennen en te bereizen, de wereld lijkt steeds groter
- Tijdens deze tentoonstelling kunnen grote groepen mensen kennis maken met onbekende culturen

Stoel no. 14
- Thonet is vertegenwoordigd in het Crystal Palace van Paxton met luxueuze meubelen uit de Gotiek
- Dit is zijn doorbraak en hij wordt producent van eenvoudige en goedkope meubelen van beukenhout
- Elk onderdeel van de stoel draagt bij aan de stevigheid en het comfort (industrieel ontwerpen)
- Hij heeft brochures met afbeeldingen en prijzen, door de simpelheid wordt massaproductie mogelijk

De Eiffeltoren
- Het staat mede in de herdenking van de Franse Revolutie, er worden allerlei culturen in verwerkt
- Alles krijgt een plaats, uitvindingen, kunst, licht, telefoon en middeleeuwse pijlen
- Gustave Eiffel toont allerlei mogelijkheden van staalconstructies, het is een publiekstrekker (300 meter)

Salon des Refusés
- Er worden duizenden werken ingezonden naar de Salon, en hiervan worden er duizenden afgewezen
- Er zijn inmens veel klachten en daarom laat Napoleon het publiek het zelf beoordelen ip.v. de jury
- Het publiek lacht de naakte vrouw van Manet uit, het is te erotisch en zijn techniek vinden ze lelijk

Objectief kijken
- Monet vindt niet dat het onderwerp er toe doet, hij vindt alleen dat licht en kleur moet schitteren
- Elk uur verandert het licht, en daarom maakt hij wel 20 schilderijen op een dag met hetzelfde motief
- Kunstcritici vinden het maar niets en ze noemen het ‘Impressionistisch’, schilders nemen deze naam aan

Dansen met Renoir
- Renoir is een jonge impressionist, en ieder tafereel uit het dagelijks leven kan een onderwerp zijn
- De schilderijen lijken onafgemaakte schetsen, maar dit benadrukt de beweeglijkheid en vrolijkheid juist
- In het Impressionisme wordt voorrang gegeven aan het observeren van licht en kleur in de natuur
- Uiteindelijk wordt deze richting gewaardeerd en geaccepteerd, het werk wordt opgenomen in musea

Fotografie
- Dit ontwikkelt zich tot een ware industrie, de mensen gaan de wereld op een andere manier zien
- Dit leek een grote concurrent voor de schilders, er werden voornamelijk portretten gefotografeerd
- Het zoeken van evenwichtige compositie is een hele klus, omdat er onverwachte bewegingen zijn
- De impressionisten trekken hun conclusie: schilderkunst heeft weinig te maken met de werkelijkheid

Japan
- Japanners maakten zonder foto’s al schilderijen met vreemde standpunten en afsnijdingen
- Japanners maakten veel prenten en voornamelijk voor producten, maar dit werd een succes in Parijs
- De impressionisten zijn onder de indruk van de vlotte tekenstijl en het harde kleurgebruik

Muzikale Parallel
- Debussy’s stukken bestaan uit stemmingen die even vluchtig komen als gaan zonder thema’s

Nieuw Perspectief
- Cézanne zegt: je moet een lege koekjestrommel anders schilderen dan een volle, ookal is het dicht
- Hij vindt de verhoudingen tussen kleur en vorm interessant, hij wil evenwicht in zijn composities

Kleuronderzoek
- Seurat bestudeert de wetenschappelijke theorie over het waarnemen van kleuren: Pointillisme
- Hij stipt iedere kleur ongemengd naast elkaar op het doek, als je van een afstand kijkt is het helder

Golvende Lijnen
- Vincent van Gogh (1853-1890) wordt beschouwd als 1 van de eerste Expressionisten
- Eerst is hij niet vernieuwend, maar daarna gaat hij met felle kleuren werken en kijkt naar prenten
- Hij tekent en schildert tegelijk, na 1888 belandt hij in een zenuwinrichting en schildert olijfbomen

De Poort van de Hel
- Rodin was een beeldhouwer en werkte jarenlang aan ‘de poort van de hel’, wat niet af kwam
- In het beeld zitten klassieke beelden en dingen die overgelaten worden aan de verbeelding
- Het Symbolisme is een verzamelnaam om fantasie en innerlijke gevoelens te verbeelden

Primitivisme
- Gauguin is te trots en eerzuchtig om met van Gogh samen te werken
- Gauguin is bang dat de kennis en kundigheid te oppervlakkig is, en zal worden, hij wil harmonie
- Zijn verlangen is een kunst van droom en extase, van sterk en eenvoudig uit de geest

Jugendstil
- Deze architecten zoeken decoraties die van gietijzer, staal en glas gemaakt kunnen worden (mode)
- Het heeft vloeiende lijnen, asymmetrische patronen en verschillende materialen
- Jugendstil verspreid zich over Europa en is een rage voor hotels, restaurants en warenhuizen
- Guimard maakt een praktische metro ingang; groene gietijzeren stengels en tropische bloemenpijlers

Natuurproduct uit Noorwegen
- Het nationalisme is een belangrijke politieke kracht in de 19e eeuw, ook qua kunstvormen
- Componisten ontwikkelen hun eigen nationale stijlen en de volksmuziek is ook nationalistisch
- De muzikale vormen en instrumenten blijven klassiek maar Grieg vermengt dit met Noorse muziek

Op hoop van Zegen
- Ibsen is een toneelschrijver en trekt een groot publiek door de kritiek in het maatschappelijke leven
- Hij krijgt veel navolging en dit wordt ook gestimuleerd door het Naturalisme (van het Realisme)
- Heijermans is ook een beetje Naturalistisch, maar met sprookjes en symbolische tendensen
- Dramateksten worden belangrijker, acteurs moeten zich aanpassen, de gesprekstoon wordt realistisch
- Alles wordt eenvoudiger en daardoor realistischer, het decor laat de omgeving zien

Samenvatting
- Sociale veranderingen en Oude Stijlen
- Scheiding kunst en techniek, industrieel ontwerpen
- Opera, ontstaan van Realisme, de Salon en de jury Parijs
- Natuur, Fotografie en Impressionisten
- Ordening en Symboliek, Nationalisme en Politiek en Realiteit in Decors