H1; Ontwikkeling & H2

Hoofdstuk 1 Ontwikkeling
1.1 Recherchewerk De recherche verzamelt voorwerpen en stoffen op de plaats van het misdrijf, voor opsporing en als bewijsmateriaal. In een rechtszaal moeten bewijs, dader en misdrijf het liefst 100% zekerheid aan elkaar koppelen. Die eis is voor de natuurwetenschappen de drijfveer geweest om technieken te ontwikkelen zoals bloedgroeponderzoek, DNA-profielen en vingerafdrukken. De bewijskracht van de laatste is het grootst. DNA-profielen kunnen nog verbeterd worden. Daarmee zal de bewijskracht toenemen. Vingerafdrukken zijn veel nauwkeuriger dan bijvoorbeeld een schoenafdruk, die kan van een heleboel mensen zijn. Door het gebruik van DNA-profielen kan je persoonlijke vrijheid gevaarlopen, omdat bijvoorbeeld gegevens over jouw gezondheid algemeen bekend kunnen worden. 1.2 De pil De pil beschermt op 4 manieren tegen zwangerschap: • de eirijping in eierstok wordt bemoeilijkt (door hormoon oestrogeen) • Is er wel een eisprong , dan wordt het transport van de eicel door de eileider vertraagd. • Door de hormonen ontwikkelt het slijmvlies in de baarmoeder zich onvoldoende om een eventuele bevruchte eicel te laten innestelen. • Een taaie slijmprop in de baarmoedermond houdt de meeste zaadcellen tegen. Nieuw ontdekte geneesmiddelen moeten altijd eerst op proefdieren getest worden, daarna op gezonde proefpersonen. Pas dan kan bij een kleine groep patiënten onderzocht worden of het nieuwe geneesmiddel echt helpt tegen de kwaal. Daarna volgt dubbelblind onderzoek onder duizenden patiënten. Op grond van het onderzoeksrapport beslist de overheid of de fabrikant het middel op de markt mag brengen. Gebruikers van de pil hadden klachten over bijwerkingen. De fabrikanten van geneesmiddelen namen deze klachten, die veroorzaakt leken te worden door een te hoge dosis serieus. Ze ontdekten ook nieuwe hormonen, waarmee de dosis nog verder verlaagd kon worden. In de maatschappij was behoefte aan een betrouwbaar voorbehoedsmiddel. Hiervoor konden kunstmatige vrouwelijke hormonen worden gebruikt. Enkele geneesmiddelenfabrikanten waren eigenaar van het octrooirecht op de productie van deze hormonen. Zij maakten met de pil flinke winst. Ook zetten ze het onderzoek verder voort om concurrenten voor te blijven. Dat leidde tot de ontdekking van nieuwe hormonen en een verdere verlaging van de hormoondosis
1.3 Navigatie Plaatsbepaling op aarde is voor schepen en vliegtuigen noodzakelijk om op koers te blijven. Ook zonder herkenningspunten, bijvoorbeeld op zee, moet de bestemming worden gevonden. Vroeger werd genavigeerd met behulp van het kompas en hoogtemetingen aan hemellichamen. Uit bijvoorbeeld hoogtemetingen aan de Poolster of de zon is de geografische breedte eenvoudig te bepalen. De lengtegraadbepaling was afhankelijk van nauwkeurige klokken en die waren er voor schepen pas rond 1800. Moderne navigatie methoden zijn ook bij bewolking te gebruiken, ze zijn veel nauwkeuriger dan de ouderwetse methoden en ze zijn veel sneller. De vraag naar nauwkeurige plaatsbepaling heeft gezorgd voor de ontwikkeling van verschillende navigatie technieken. GPS bijvoorbeeld is nu voor iedereen beschikbaar en is relatief eenvoudig te bedienen. 1.4 Ruimtevaart De ontwikkeling van de ruimtevaart werd sterk gestimuleerd door de wapenwedloop tussen de VS en de voormalige Sovjetunie. Toepassingen van ruimtevaart zijn het lanceren van satellieten, ruimtevaartuigen naar andere hemellichamen sturen voor onderzoek, en de mensen in de ruimte brengen om wetenschappelijke experimenten te doen. Invloed van satellieten op de samenleving waren de veel nauwkeuriger weersvoorspelling en de mogelijkheid om ‘live’ (sport) gebeurtenissen aan de andere kant van de wereld te zien. Lange ruimtereizen zijn ongezond, omdat spieren verslappen en botten ontkalken. Hoofdstuk 2 Techniek Technische apparaten spelen een belangrijke rol in het dagelijks leven. Technische apparaten veranderen in de loop van de tijd onder druk van nieuwe ontdekkingen, veranderende consumenteneisen en de noodzaak om techniek zo goed mogelijk aan de mensen aan te passen. 2.1 Cassettes en cd’s Een voorbeeld daarvan vind je in de ontwikkeling van geluidsdragers, zoals cassettebandjes en cd’s. Dankzij digitalisering en het aftasten met laser kon de kwaliteit van cd-geluid ten opzichte van dat op een cassettebandje verbeterd worden. Een cd is minder kwetsbaar en geeft geen ruis. Ook is er geen kwaliteitsverlies bij kopiëren, doordat de informatie in de vorm van putjes (enen en nullen) is opgeslagen en er geen direct contact plaatsvindt bij het aftasten, zoals in een cassetterecorder. De kwaliteit van cd-geluid hangt af van digitalisering en lasser-aftasting, maar ook van de bemonstering: het aantal keer per seconde dat bij het opnemen van de cd het continue geluidssignaal wordt afgelezen en omgezet in een discreet signaal. Met een patroon van 100 miljoen enen en nullen kun je niet alleen muziek, maar ook alle soorten informatie op een cd vastleggen, zoals computerspellen, foto’s en boeken. In tegenstelling tot cassettebandje zijn cd’s zonder kwaliteitsverlies te kopiëren, immers het patroon van putjes (enen en nullen) wordt exact op de nieuwe cd overgebracht. Producenten van cd’s worden daarom huiverig veel geld te investeren in het maken van nieuwe cd’s, omdat ze bang zijn dat door de – relatief goedkope – kopieermogelijkheden maar weinig van hun cd’s verkocht zullen worden. 2.2 Toilet en riolering Voorbeelden van technische veranderingen met grote gevolgen voor het dagelijks leven zijn toilet, waterleiding, riolering en waterzuivering. Mensen zijn tegenwoordig veel gezonder dan in de vorige eeuw. Dat komt vooral door de verbeterde hygiëne en die is weer het gevolg van de ontwikkeling. Infectie zieken als tyfus en cholera zijn in Nederland door de verbeterde hygiëne uitgebannen. In een waterzuiveringsinstallatie wordt het rioolwater in 3 stappen gereinigd: Eerst worden met behulp van roosters de grote vaste bestanddelen eruit gehaald, daarna door bezinking de kleinere. Vervolgens vindt reiniging plaats met behulp van bacteriën die afvalstoffen afbreken. Ten slotte worden deze bacteriën weer uit het water gehaald, waaran dit geloosd kan worden. Een wc is een regelsysteem. In de spoelbak wordt gemeten hoeveel water erin zit. Is er genoeg, dan zorgt een mechaniek dat de kraan dichtgaan. Na een spoeling gaat de kraan open tot er weer voldoende water in de bak staat. Anderen voorbeelden van regelsystemen zijn de thermostaat van de centrale verwarming en de spieren die de grootte vaan de pupil in je oog bepalen.
2.3 Techniek op menselijke maat Een voorbeeld van het aanpassen van techniek aan de mens kom je tegen bij gebruiksvriendelijk ontwerpen. Daarbij staat de manier waarop mensen denken en doen centraal en niet de techniek. Gebruiksvriendelijke (of ergonomische) ontwerpen zijn bijvoorbeeld een computerprogramma dat gesproken taal ‘verstaat’en een bureaustoel die precies op je lichaamsmaten ingesteld kan worden. Bij het ontwerpen van ergonomische gebruiksvoorwerpen zijn P(ercentiel)-waarden van lichaamsmaten belangrijk. Die lopen van 1 tot 100, als iemand bijvoorbeeld een P5-lengte heeft, wil dat zeggen de hij kleiner is dan 95% van alle mensen. Niet alleen voor lichaamsmaten, mar ook voor krachten en waarnemingsvermogen zijn er percentiel tabellen.. Ergonomische ontwerpers streven ernaar apparaten en gebruiksvoorwerpen geschikt te laten zijn voor zoveel mogelijk mensen. Daarom staat ergonomie op gespannen voet met zo goedkoop mogelijk produceren. 2.4 Ontwerpen Ontwerpen kent veel facetten. Bij een cd heb je gezien dat wetenschappelijke ontdekkingen aan de wieg stonden van deze nieuwe geluidsdrager. Dat geldt voor veel producten. De ontdekking van transistor en ‘chips’ leidde bijvoorbeeld tot steeds compactere en betere computers en steeds ‘slimmere’ huishoudelijke apparaten. Bij een nieuw ontwerp spelen verschillende eisen een rol: • Functioneel: Wat moet het apparaat kunnen? • Ergonomische: Hoe gebruiksvriendelijk moet het zijn? • Milieu: Wat zijn de gevolgen voor het milieu? • Vormgeving: Welke kleur en vorm zijn aantrekkelijk? • Financiële: Wat mag het kosten? Een voorbeeld: Bij het ontwerpen van sieraden spelen vormgevingseisen een hoofdrol, terwijl bij gereedschap de functionele eisen het grootst zijn. Techniek speelt in onze samenleving een hoofdrol. Technische apparaten en gebruiksvoorwerpen zijn overal aanwezig en onmisbaar. Daarom oefenen ontwerpers ook invloed uit op onze cultuur.