ANW samenvatting H3 tm H5 (4vwo)

3.6 Darwins Evolutietheorie

Wat zijn theorie bijzonder maakte was het mechanisme; natuurlijke selectie
Hij verklaarde de enorme verscheidenheid maar ook de onderlinge eenheid van afstamming
Natuurlijke selectie is het mechanisme van de evolutie, de beter aangepaste hebben een toename van aantallen, de minder aangepaste verliezen de strijd en sterven uit op lange termijn

Darwin beweerde dat: soorten veranderen, de verandering geleidelijk maar voortdurend is, de mens en alle zoogdieren van een gemeenschappelijke voorloper afstammen, het geen toeval is; het is het resultaat van selectie (1e erfelijk, 2e strijd om het bestaan), het duurt lang

3.8 Invloed van het Darwinisme buiten de Natuurwetenschappen

Liberalen: vrije concurrentie; geen bemoeienis van de staat
Marxisten: omgeving is van doorslaggevende betekenis voor de menselijke ontwikkeling
Imperialisten: uitbreiding economische en politieke macht; survival of the fittest
Ook vervelende invloed; de 2e Wereldoorlog; superioriteit van het ene ras

Eugenetica is een bewuste poging om de erfelijke eigenschappen binnen een soort te verbeteren
Eugenetici gaven alleen kinderbijslag aan goede mensen, zodat alleen de goede zich voortplantten
Het ging zelfs erg ver; huwelijkswetten voor domheid, prostitutie en alcoholisme (2e WO)
Het ging nog verder; sterilisatie van gehandicapte vrouwen in Zweden en Japan, jarenlang

4.4 Voedingsleer: de stoffen die ons lichaam in- en uitgaan

De elementsamenstelling: (vrij constant na 1e jaar) zuurstof 65%, koolstof 18%, waterstof 10% etc.
Vaste hoeveelheid van stoffen in je lichaam, geldt ook voor stoffensamenstellingen (duizenden)
Je moet stoffen via voeding in je lichaam krijgen omdat ze worden verbruikt tijdens activiteiten
Koolhydraten houden bijvoorbeeld je lichaam op temperatuur, voor spierarbeid is kalium nodig

Voedingsleer: welke voedingsmiddelen heeft het lichaam nodig en in welke hoeveelheden
Gebruik, stofwisseling (voedingsstoffen(ingeademde lucht), urine(zweet, uitgeademd), voorraad

5.1 Van uniek naar universeel: de Cel

Elk levend wezen is opbebouwd uit cellen, de cel is de basiseenheid. Door deling ontstaat een levend wezen, je begint als 1 cel, je ontwikkelt je, eigenschappen komen tot uiting, die liggen vast
CELDELING: begint na de bevruchting van de eicel, spermacel gaat de eicel binnen en er komen 2 kernen, die versmelten. Tijdens het delingsproces verdubbelen alle onderdelen van de moedercel.
KERNDELING: voordat de cel zich deelt, ontstaan uit de celkern 2 dochterkernen (erfelijkheid?)
De staafjes verdubbelen zich eerst, voordat ze over 2 dochtercellen verdeeld worden (Flemming)
CHROMOSOMEN: betekent gekleurd lichaampje. Ze spelen een rol bij de overerving?!
GESLACHTSCELLEN: bevatten slechts de helft van het aantal chromosomen van de lichaamscellen
MENDEL: elke erfelijke eigenschap door 2 factoren werd bepaald; door de vader en moeder
De overheersende erffactor noemde hij Dominant, de andere Recessief.
CHROMOSOMEN-GENEN: elk chromosoom heeft zijn eigen chromosoompatroon
CHROMOSOMEN VAN DE MENS: 23 paar chromosomen, 23e paar wordt gevormd door geslachtschromosomen. Lange = X (meisje) en Korte = Y-chromosoom (jongen)

5.2 Van uniek naar Universeel: de Moleculen

In elke gen kwam de stof DNA voor, drager van 10.000en erfelijke eigenschappen (geen eiwitten)
DNA is verantwoordelijk voor productie van nieuwe virussen (toonde ze aan, 1950)
DNA-MOLECUUL: is een groot molecuul dat lijkt op een wenteltrap, opgebouwd uit 4 moleculen:
Adenine, guanine, cytosine en thymine, dit zijn basen(paren), vaste combinatie: A en T … G en C
Francis Crick en James Watson hebben ook iets te maken met DNA en de 3D structuur
Voor de eiwitsynthese splitsten de 2 DNA-strengen en kwam adenine tegenover uracil te staan Ö
Deze enkele streng heet RNA en is de basis voor de vorming van eiwit
Het bleek dat in aanwezigheid van RNA uit aminozuren eiwitten te maken, genetische code, triplet
Zonder enzymen kunnen talloze chemische reacties niet verlopen, hormonen zijn uit eiwit opgebouwd en regelen allerlei processen zoals spieren, afweer tegen ziekteverwekkers (eiwitten)

5.3 Van universeel naar Uniek

DNA kan beïnvloed worden door ultraviolette straling en röntgenstraling (ook warmte etc.)
Soms wordt er door een enkele puntmutatie (1 base anders) een ander aminozuur ingebouwd
Sikkelcelanemie: hierbij kan de eiwitmolecuul niet meer zijn werk doen (hemoglobine)
Miskraam: fout bij duplicatie van DNA: de ene geslachtscel krijgt 24 chromosomen en de ander 22
Een restrictie-enzym herkent vreemd DNA en verwijderd het virus-DNA van bacteriële DNA
Bij Gentherapie probeert de onderzoeker een intact gen in te brengen in cellen met afwijkend gen
Prenatale Diagnostiek: nagaan bij een ongeboren kind of het een chromosomale afwijking heeft
Mutatie: blijvende verandering, bijvoorbeeld invloed van uitwendige of inwendige factoren
Als de mutatie gunstig is, is er meer overlevingskans in de omgeving, mutatie is dus noodzaak
Iedereen heeft een uniek DNA-patroon, hiervan wordt gebruik gemaakt bij identificatie
Erfelijkheid en milieu bepalen samen de eigenschappen van elk individu (in- en uitwendig)

5.4 Prenatale Diagnostiek

Een aangeboren aandoening is niet altijd direct zichtbaar, zoals suikerziekte
4 oorzaken bij aangeboren aandoening: (niet iedereen komt in aanmerken voor dit onderzoek)
Moeder is ziek, giftige stoffen, erfelijkheid, chromosoompatroon, 3e en 4e is erfelijk
Des te ouder je bent, des te meer kans je hebt op een kind met een Down-syndroom

5.5 Prenataal Onderzoek

ECHOSCOPIE: vaststellen van ernstige afwijkingen van hart en hersenen (armen en benen)
VLOKKENTEST: 11e week, met een speciale naald worden vlokken weggehaald
VRUCHTWATERPUNCTIE: er wordt vruchtwater opgezogen, er kunnen chromosomale afwijkingen worden opgespoord, via de buikwand, 16-17 weken, betrouwbaarder en veiliger dan vlokkentest, maar het duurt veel langer, dus de embryo is al 20 weken. Na 24 weken is het niet toegestaan

5.6 Voorspellend Genetisch Onderzoek

DNA is uitgerold wel 2 meter lang, het totale DNA bestaat uit 3 miljard bouwstenen
HUGO: dankzij betere onderzoeksmethoden en internationale samenwerking hoopt men in 2005 het gehele menselijke genoom in kaart te hebben gebracht (Human Genome Project)
Hiermee wordt het mogelijk om erfelijke afwijkingen te voorspellen; voorspellend genetisch ondz.

5.8 Voor- en Nadelen van Voorspellend Genetisch Onderzoek

Is alles wat misschien mogelijk is, ook wenselijk? Het is goed om over de gevolgen te denken
Het recht van het (niet) weten, je staat voor een dilemma. Als het ongunstig is weet je nog niks…
Ongunstige uitslag heeft invloed op jou, maar ook op anderen, hoe vrij ben je om te kiezen?

HUNTINGTON: erfelijke aandoening van het zenuwstelsel die zich meestal pas op de leeftijd van 30-50 jaar openbaart. Eerst treden er problemen bij bewegen en de spraak op. Later treedt geheugenverlies op en verlies van denkvermogen en concentratie. De patiënt gaat dementeren en wordt volledig afhankelijk voor zijn/haar verzorging.

Dragerschap: iemand die de erfelijke eigenschap wel bij zich heeft zonder er last van te hebben
‘het slaat en generatie over’, bij sommige ziekten is de moeder de drager en kan de zoon het krijgen maar de dochter niet, omdat ze alleen bij mannen voorkomen
Bloederziekte/Hemofilie: erfelijke vorm komt alleen bij mannen voor, stoornis bloedstolling

Gentherapie: mogelijke erfelijke afwijkingen genezen, de mogelijkheden lijken onbegrensd
Is het wel wenselijk om te sleutelen aan erfelijke eigenschappen?
Ben je gedwongen om gentherapie te ondergaan?
Waarom hebben jullie je kind dit leed niet bespaard?
Dat kind kan toch ook gewoon gelukkig zijn?
Jullie kind kost onze samenleving veel te veel geld!
Voor velen is dit een etnische of religieuze kwestie die om antwoord vraagt

Een ander gevolg kan maatschappelijke discriminatie zijn, bijv. door verzekeringsmaatschappijen
Genetische screening, promotiekansen? Een etnische discussie is wenselijk en noodzakelijk

5.9 Het Kostenaspect

Het ontwikkelen van gentherapie is een zeer kostbare zaak, de industrie zal zich hier alleen op richten als ze de kosten terug kan verdienen. Betalen we de kosten samen of besteden we het aan andere gezondheidszorg? Je kunt het ook besteden aan kankeronderzoek, maar dan heb je dezelfde vraag, of besteed je het aan zorg voor de ouderen?