De geschiedenis van Midden en Oost Europa

Ze dreigen onze wereld te vernietigen. Het sacrale --> heiligen. --> heroische, boven het normale is al ontdaan van zijn religieuze conditaties maar er blijft wel iets helfhaftig over.

Belangrijk punt! Niet alleen angst en agressie roept het op.

Rudolf Otto

•  THE IDEA OF THE HOLY, Das Heilige.
  •  Over het idee van wat dat nu eigenlijk is. Datgene wat anders is, bovennatuurlijk is kun je beschrijven als met mysterium tremendum et/ac fascinans. Tussen aanhalingstekengs staat nergens de term komt wel vorm. Het is ook een formule in zwang geraakt en heeft het in die zin erover...
  • Hij beschreef dat terwijl hete igen dictorium door eigen sacrale wetten geschreven wordt en tegelijkertijd ook ander.. Ook het sacrale vertegenwoordigd. Kan tegelijkertijd ook in zijn omgekeerde verkeren. Het voorkomen andere is dan het niet profane.

Het onbekende: mysterium leidt tot tremendum (beving; daar zijn we bang voor; willen we buiten houden) en aan de andere kant fascinans --> het fascineert het ons.

• Raar, maar het is wel belangrijk om in acht te nemen. Het andere wordt een bron van angst en agressie. Een soort plicht, heilige plicht om gasten te ontvangen en je bent hem met je leven te beschermen.. Geen groter goed dan een gast in je huis.. De gastvrijheid om het gevaar dat wat van buiten komt in te kapselen --> het houdt zich koest.

Grieken: tegen alle vreemdelingen aardig zijn. Goed omgaan met de ander.

1930 australische goudzoekers; als eerste blanken de binnenlanen van papua new guinea binnen getrokken. Land ingetrokken; van die ontmoeting daar zijn er films gemaakt.1983 overlevenden die dit hebben meegemaakt.

Universalium; De wereld van de doden: precies het tegenovergestelde van wat wij ons voorstellen. Omdraaien--> andere wereld.. Spiegel..

Voorbeelden van andersdenken over mensen door de tijd heen.

Roelandslied:  voorbeeld van hoe men destijds over anderen dachten.

Daarop verschijnt Chernubles van Munigre,

iemand wiens haar over de bodem sliert.

Hij is gewend voor zijn plezier 't gewicht

van vier bepakte ezels op te tillen.

Er wordt beweerd dat in zijn koninkrijk

de zon niet schijnt en 't koren niet wil groeien;

regen kent men daar niet, dauw evenmin,

en alle rotsen zijn er zwart als git.

Sommigen zeggen dat er duivels huizen. (...)

255

De emir heeft zijn baard breed uitgespreid,

wit als de bloemen van een distelstruik.

Hoe het ook afloopt, hij verschuilt zich niet.

Hij zet een schelle trompet aan zijn lippen

en blaast zo luid dat al zijn mannen luisteren.

Alom verzamelen zich zijn divisies:

die uit Occiant brullend of met gehinnik,

die uit Argoille als honden huilend.

Dan vallen ze de Franken aan, doldriest.

Neurenbergsekroniek -> mensen met vogels en hondenkoppen. Mens en dier.

Russische kroniek: Mensen zijn aan de noordkant van Oeral en mensen tegengekomen die geen hoofd hebben. Maar een gat hebben aan de voorkant van het hoofd. Eten op het gat..

Joseph Mede: Indianen door satan gestuurde/gebrachte pagans die naar amerika zijn gebracht en waar satan heerst. Purinisten die zo dachten over indianen:

Puritans over Indianen:

Satan knew he was losing ground to God as the Gospel spread through the Old World, so he “drew a colony out of some of those barbarous Nations dwelling upon the Northern Ocean” and promised the pagans “a Countrey far better than their own”(Joseph Mede, Letter March 23, 1635

Magnalia christi: Wij wilden daar de ordenheid brengen. Those disciples became the Indians, and with those savages as his servants Satan established an empire in the American wilderness.  And there, “like a dragon”, the dark lord waited, “keeping a guard upon the spacious and mighty

orchards of America

• Cotton Mather,
• Magnalia Christi
• Americana, 1698

William Hubbard: de anderen worden voorgesteld als kinderen van satan; door de duivel gestuurde bands of robbers.

The Christian settlers found “a World in every Nook whereof, the devil is encamped”, his “Bands of Robbers” ready to menace the European arrivals. The American air was “filled with Fiery flying serpents,” and there were “incredible Droves of Devils in our way”, (Cotton Mather, 1693) led by “ministers of Satan,” all “actuated by the Angel of the bottomless pit”

Door rusland werden tot in de zeventiende eeuw;

• daarvoor zeer gesloten land;
• buitenlanders raar afgeschildert
•  Epidemieboeken; kerkelije straffen die door de kerkvader worden opelegd als je je aan zonden hebt gedaan.
  • Heb je wel eens het plan gehad om naar het buitenland te gaan --> straf.
• 17e eeuw: Tsaar had de plicht om buitenlanders te ontvangen.
  • Vooral voor handel: Gezanten van de koningin, duitsers of nederlanders; daar moest mee gehandeld worden (geld)
  • na een ontmoeting met zo'n buitenlander waste de tsaar zijn handen. (nadat hij gekust was) geen hiegiënische handeling; geestelijke onreinheid.
  • à Anderen hoefden zich niet te wassen, maar de tsaar wel (meest sacrale persoon).
• Wassen na begrafenis; stoffelijk met water wassen. Dat soort denken is nog niet uitgestorven.

Geen oorlogsflims in jaren 90, onder Putin weer enorm toegenomen. Opnieuw weer de tweede WO opnemen doornemen opnemen centrum gemeenschappelijke geschiedenis. Brandpunt van het russische volk waar zij hun natie aan ontlenen. Identiteit. Sovjet Unie is nooit een nazi geweest; een unie van meerdere landen. Georgie en Armenie etc (niet slavische volkeren, ook islam volkeren etc etc) allerlei minderheden werden tot een supranationale mensen gemaakt.

• Het is ontzettend difuus verhaal geweest; sovjet unie: wij zeggen russen, maar eigenlijk zijn dat. . Nauwelijks een definitie waar een verschil was tussen russen en niet russen tussen de sovjet unie. Voor 1917

Na fascisme, antifascistische dingest wordt weer geactualliseerd. Na val opzoek naar eigen russische identiteit. Probleem wat nog steeds niet is uitgevonden bij het zoeken van russische identiteit.. Jaren 90 nog niet duidelijk.

• Vuilspuitwagens is een citaat.

17 juli 1944 - 70 jaar precies daarvoor is in moscow een gigantische kolonne duitsers rond geparadeerd. Ook straatschoonmakers.

Iver Neumann deze beeldvorming speelt een rol niet alleen op vlak van de gewone burger maar ook

Herinneringscultuur - MOES II college 2

1.Beeld en Zelfbeeld

• Beide termen hangen met elkaar samen. Ze zeggen allebei wat over elkaar. Degene die het beeld  creeert zegt vaak wat over deze persoon.

Waarom zijn we altijd bezig met creeëren van beelden en zelfbeelden?

• wij proberen de wereld te ordenen, grip te krijgen. Daarvoor zijn beelden nodig
•  iets wat iedereen doet.
• onbekende; angst en fascineren. Hoe onbekender hoe beangstiger/fascinerende iets is dit is niet het geval. Als iets dichter bijs taat, zijn ze nog fascinerender en beangstiger. Vaak het omgekeerde; hoe geringer het onderscheid hoe groter de angst. Juist de lichte afwijking.
• Iemand die op ons lijkt; maar ondertussen in een andere wereld lijkt.
• Bij grote maatschappelijke veranderingen; hierbij worden de wij zijn beelden versterkt. We twijfelen aan eigen identiteit/cultuur. Da is het wel zo helder om de beelden en zelfbeelden van een ander weer helder krijgt.
• Er ontstaat ook een probleem als het zelfbeeld niet overeenkomt met het beeld dat anderen van je hebben.
  •  vreemde reactie; moet door de ander gedeeld worden. Anders ga je gedragen naar het beeld dat de ander van je heeft.

2.Identiteit

Identiteit is een begrip binnen geschiedschrijving> sinds jaren 80 in opkomst.

• Daarvoor: over individuen.
• Later koppelen we dat aan groepen.
• Nu hebben we behoefte aan identiteit met globalisering groter geworden. Natuurlijke reactie houvast te vinden. Wie zijn we nou? Etc. Paradox.

Identiteit midden Europa

Zij hebben ook te maken met een maatschappij die afgebroken is. Enorme veranderingen en hebben in zeer korte tijd plaatsgevonden. Basisvoorwaarde die er waren. Werk en er was een flat beschikbaar. Menswaardig bestaan was mogenlijk. Basisvoorwaarde zijn ook weggevallen. Hoe verder na 40 jaar communisme? Je gaat opzoek naar houvast; een identiteit en oude patronen.

- terugkeren naar periode die daar aan vooraf ging

- midden europa keert terug; wij horen niet meer bij oostblok. Altijd gericht op het westen etc. Dat gaat een belangrijk deel van onze identiteit vormen.

Het kan nog ingewikkelder; ook situaties waarbij teruggrijpen op een

Lviv, geen gemeenschappelijk historisch bewustzijn.

3. Herinnering en geschiedenis.

Identiteit wordt bepaald door herinnering. Herinnering geeft structuur aan een identiteit. Herinnering bepalend voor identiteit.

Herinneringsgemeenschappen

Onze historisch bewustzijn in de loop der tijd is minder statisch geworden. Het verandert steeds minder sneller. Wat bepaald zo'n herinneringsgemeenschap?

• collectieve herinneringen.
• verhalen die ons worden doorverteld

A. Media

B. Scholen

C. Ouders etc

- koppeling met psychologie. We moeten ons richten op het vergeten.

Het verleden is een spel van herinneren en vergeten dat ons wordt toegeigend. Het verleden wordt door ons toegeëigend.

Geschiedschrijving is een voortdurend proces.

4. Plaatsen van herinnering- lieux de memoire.

Bedacht door Pierra Nora. '84 die toen met het idee kwam; eigenlijk moeten we de Franse geschiedenis  aan de hand van een aantal plaatsen beschrijven.

• Plaats die herinneringen oproept
• Ankerplaats van historisch bewustzijn. In navolging van het franse project NL ook. Maar wat kleiner; in 2005.
• Kan ook buiten een staat zijn; dus bv in ons geval ook Srebrenica.
• Hoe wordt binnen de herinneringscultuur naar de shoah wordt gekeken.

5. De jood als de ander

De jood is ' de ander' bij uitstek. Zeker in onze Europese geschiedenis.

Door de hele europese geschiedenis heen als de eeuwige buitenstaander.

• De rondtrekkende vreemdeling maar dan weer tijdelijk daar wonend en dan weer daar wonend.
• De niet christen.

Vroeger leefden we in een iets minder geseculeerde samenleving; per definitie was je een vreemdeling.

Tot aan de morderne tijd was religie belangrijk.

' anti judaisme' --> tegen het geloof gericht. Anti joodse gevoelens op basisi van religieze overtuigingen. Joden staan dichtbij christenen; maar zijn toch anders; het wordt een zijgroep.

Moord op christus, herhaald en herhaald. Jood werd afschrikwekkend ander

--> in ghetto's wonen

--> erkend

--> bepaalde beroepen niet uitoefenen

Het anders zijn werd bevestigd

Moderne tijd is antijudaisme vervangen door antisemitisme. Niet het religieuze aspect, maar het raciale aspect.

--> ander volk, ander bloed, ze zijn niet zoals wij.

--> 1879, hoe kan het zijn dat in een tijd na emancipatie van de joden (na verlichting) geslaagd leek te zijn; hoe kan het antisemitisme naar voren gekomen? Joden mochten sinds de verlichting opeens dingen die ze voorheen niet mochten. Vrij vestigen, geen rare kledij meer aan, toetreden tot beroepsgroepen mochten ze nu gaan uitoefenen. Wij en zij groepen werden kleiner. Joden werden minder snel erkend --> riep angst op.

IJzeren eeuw:

• snelle verandering; het was een wereld waarbij sommige mensen het gevoel hadden; het ging allemaal snel etc.
• Wat is hier gaande; wie zit hier achter. Hoe kan dit gebeuren? Beurscrisis, onteigende boeren, revoluties.. Wat is er allemaal gaande? Wie zit daar dan achter? --> Joden.
  • Veel mensen waren daar gevoelig voor.

' jood is uit op eigen gewin'  ' hij doet alsof, integratie is schijn. Ondertussen worden we belazerd'.

• Deels passte de jood zich aan. Joodse religie wordt minder belangrijk, je ziet snelle veranderingen op treden. Ze leefden met elkaar afgesloten van de rest met de wereld. Buiten ghetto eigen wereld; ghette werd geopend, het werd actiever etc.

' hoe moet je daar op reageren?'

--> antisemistische opvattingen.

1. Terugtrekken een groep joodse mensen die vaststeld; we hebben al veel gedaan om andere identiteit aan te nemen, dit eheft geen zin. Dus of terugtrekken in de oude cultuur.

2. Zionisme, gelijke reactie, we moeten een eigen grondgebied krijgen.

3. Zelfhaat; voortdurend geconfronteerd met stereotypen. Beelden kloppen; zelf distructie;zelfhaat --> assimilatie. Niet genoeg gedaan om te bewijzen dat we fatsoenlijke burgers zijn, nog meer te laten zien dat we werkelijk overtuigde burgers zijn van dit land en iedere afwijking die er nog bestaat; daar moeten we een einde aan maken.

6. Shoah binnen herinneringscultuur

- veel geschreven over jodendom na 1945. Juist door afwezigheid en moordpartij zijn ze in onze herinneringscultuur aanweziger dan ooit tevoren. Na de val van de muur en de eenwording van Europa is men opzoek gegaan naar de eenwording en op zoek gegaan naar een gedeelde identiteit.

Welk verhaal maakt dat wij in oost en west europa iets gemeenschappelijks hebben.

--> constructie van europese identiteit. 7 circles of european memory. Wat is een pan europoese identiteit. Binnen de EU is dit een belangrijk vraagstuk. Tony Judt en Claus Leggewie nemen een grote plaats in voor Shoah. --> negative founding myth van europa.

- fascisme

- antisemistisme zijn europese fenomenen

Judaisme ook europese fenomenen

In post war (Tony Judt)

Zie powerpoint. Holocaust is entree ticket' --> je moet je bezig houden met de Shoah en moeten erkennen waar dat vandaan kwam en wat dat betekend. Je gaat hierbij uti aan een collectieve herinnering aan de shoah.

Bestaat er een collectieve herinnering aan de shoah?

- andere plek in de collectieve herinnering.

Slachtofferschap identificeren wij met jodendom; dat is in oost europa wijd verbreidt. Zij vinden dat zij net zulke slachtoffesr zijn als de joden. Waarom joodse geschiedenis zo centraal? Waaorm zouden wij polen, wit russen minder slachtoffer zijn dan joden.

Naast WO2 ook nog 40 jaar communisme. In mdiden en oost europa, fascisten en communisten met elkaar gelijk te stellen. Hebben wij in het westen moeite mee;

Franse filosoof ' er is een verschil tussen een filosofie waar de logica monstreus is en een filosofie monstrues geeintepreteerd worden. Wat maakt het uit voor de slachtoffers?

--> probleem; beeldvorming over fascisme en communisme. In het westen hebben wij het niet onder de lijven ondervonden--> ver van ons bed weg show.

Westerse ogen ga je anders voorbij aan shoah.

Vb. House of Terror in Boedapest.

7. Is Auschwitz representatief voor de Shoah?

Is auschwitz dan nog wel representatief voor de enorme elende die zich daar heeft plaatsgevonden. Is auschwitz wel representatief voor de shoah. Sneyder heeft zich daar ook mee bezig gehouden

Sneyder Bloedlanden

- overgrote deel van de mensen die in auschwitz omgebracht is kwam uit west europa. Het is een west europees gekleurd verhaal; meerendeel van de slachtoffers kwamen uit midden en oost europa. Van de 5,7 miljoen joden kwamen er 3 miljoen joden uit polen en nog 1 miljoen ergens anders: 4 miljoen. Zijn daar nooit geweest; voor auschwitz begon te draaine zijn zij al vermoord. De meeste vergassing gebeurde niet in auschwitz. Belzec, Treblinka etc. Het perspectief klopt niet. In andere kampen of de kogel.

- veel minder overledenen in sobibor etc. In auschwitz waren er meer overlevenden.

- auschwitz van de mensen die terugkeerde kwamen in een vrije wereld terug; waarin ze hun verhaal konden vertellen en publiceren. Midden en oost europa in een nieuw soort van gevangenis waar niemand zat te wachten op verhalen van overlevenden. Andere problemen aan het hoofd; armoede en ellende was ontzettend groot.

Wit rusland- de helft is uitgemoord; daar weten wij nauwelijks iets vanaf. In wit rusland weten ze ook nauwelijks iets van wat er is geweest. Wit rusland speelt geen rol in de herdenking van de shoah herdenking.

8. Wijze van gedenken van shoah in west europa en oost europa

In de tweede wereldoorlog keek men terug naar heldendom, verzet etc. En in de loop der tijd verstaat daar een verhaal.

• Tot jaren 60 collectief verhaal over wo2 van verzet. Van daaruit het verzet ondersteund en vorm gegeven.

In Groningen:

• Een heel nationaal christelijk verhaal. St joris en de draak. Mismoedig, strijd gewonnen maar heel wat slachtoffers te betreuren gehad. Nationaal christelijk verhaal. Klein neutraal nederland heeft zich verzet maar is herrezen na de oorlog.
• Tot de jaren 60 nauwelijks monumenten opgericht voor omgekomen joden.
  •  Presser - Ondergang: De vervolging en verdelging van het jodendom.
    •  heel veel verkocht.
    • In jaren 60 uitgegeven; opende bij veel mensen de ogen. We zijn eigenlijk een groep vergeten. De nadruk is veel meer op dat slachtofferschap gekomen te liggen. Tegenwoordig hebben we het vrijsnel over joodse tragedie nu.

Waskowsky monument veel later neergezet. Waar moest het komen? Niet op station, niet in de Ebbingestraat> dan maar bij het Sterrenbos. Het beeld is nooit voltooid, want de kunstenaar ging dood aan overmatig drankgebruik .

Hoe ging het in oost Europa?

• Nog ingewikkeler en trager.

• Democratie keerde niet terug, terreur van stalin tot 53.
• Geen moment van ontspanning.
• Verschillende landen in de regio hadden met de nazis samengewerkt.
  • Het idee dat daar nou veel aandacht aan te besteden is wat minder populair.
• Eigen verhaal. Beeldvorming verliep heel anders. Onderdruk van de communistisiche ideologie, werd het oorlogsverhaal in dergelijke dingen samengevat. Een grote groep antifascisten en tussen deze twee partijen ging de strijd. De joden konden daarbij niet worden gebruikt. Waar moet je ze onderbrengen?
• Er waren geen afzonderlijke joden alleen voor anti fascisten.
• Daarbij was het eigenslachtofferschap enorm groot.
  • Moes landen hadden zelf veel slachtoffers gekend en veel geleden. Slachtofferschap dat er niet meer was van mensen.
  • Regimes hadden boter op het hoofd; geen zin om zch daar mee bezig te houden.
  • Je krijgt het proces van blaming the victim. (slachtofferschap aan zichzelf te danken). Men verwees naar de wijze waarop de joden zich hebben gedragen etc. Altijd aparte groep en misdragen.. Etc.

Gevolgen van dit alles:

• monumenten niet nauwelijks aanwezig, geen onderscheid gemaakt
• monumenten verschenen pas na of vlak voor de val van de muur.

Wat konden de joden doen die de oorlog hadden overleefd?

1. Joodse gemeenschap te herstellen; niet aangemoedigd door de joodse regering

2. Assimilatie binnen de nieuwe socialistische samenleving. Communisten hebben zich hard verzet, dus wij werken hard mee aan denazificatie. Bouwen dit op op een antifascistische basis. Gaan mee in propaganda van de communisten. Wij hongaren, polen etc. Moesten niks hebben van communisme --> joden (!) moesten daar wel wat van hebben. Zij hebben zch aangesloten bijd e communisten. Tegenwoordig zie je vaak dat de joden bekritiseerd worden vanwegen hun pro communistische rol na wo2.

3. Emigratie was een derde mogenlijkheid. Leven weer opbouwen. Het systeem zindt me niet; bevolking alles behalve gelukkig. Sterker nog; kijk eens naar polen wat daar allemaal in plaatsen gebeurde. Joden terug naar kampen, nieuwe mensen in hun huizen. Terugvorderen, opnieuw pogroms. Laatste zet om weg te trekken. Vs, west europa, palestina en later israel.

Hongaren vinden het overbodig om een extra joods herdenkingsmuseum te hebben. Taboe is nog aanwezig; er wordt wel wat gedaan maar heel voorzichitg en politieke weerstand.

Imre kertesz onbepaald door het lot.

Overlever 14 jaar auschwitz, schrijven en beschrijven over wat hem als jood is overkomen in de kampen. Waarom schrijf ik? Om dat overleven te overleven. Ik ben gereduceerd tot nummer, hij heeft zijn individualiteit verloren, wachten op de dood, nuik dit heb overleef probeer ik mijn identiteit te heroveren. Mij is aangedaan dat mijd it is overkomen. Het uitstellen van zelfmoord''. Meester worden van eigen ervaringen en herinneringen. Ervaringen door leven en zich toeeigenen.

Niet populair in hongarije. Niet veel gelezen schrijven. Is er niet meer te beschrijven en te veretllen? Niet echt enthousiast voor toen hij de nobelprijs won. Hongaren medeschuldig. Hongaren die de nieging hebben tot slachtofferrol, kertesz vind dat ze daar geen recht op hebben hebben grote rolg espeeld in joden verraden en vermoorden.

Kertesz wordt door veel hongaren gezien als on hongaars. Zijn hele houding; niet patriotisch genoeg, hij voldoet niet aan de eisen die veel hongaren verwachten/stellen aan de hongaar.

Na WO2 was hij een arme man. Heeft jarenlang gewoond met zijn vrouw in een klein apartementje 28m2. Vrouw was ook oorlogsoverlevender. Geen kinderen. Gevangenen die proberen voort te zetten voor een nieuwe generatie was absurt. Paradoxaal genoeg in zijn positie de terugkeer naar hongarije onder dat stalinisme hem mogenlijk gered heeft van de dood. In tegenstelling tot levi, barovksy, die terugkeerden naar west europa van het overleven niet overleefden. Zij hebben zelfmoord gepleegd omdat zij simpelweg de overgang niet konden maken van kamp naar vrije leven. Van de ene extreme situatie naar de andere.

Kertesz woont tegenwordig in berlijn. Met het geld heeft hij een apartement gekocht in berlijn. Weg uit boedapest; hongaren; sjongejonge hij vertrekt wanneer hij kan vertellen met zijn geld naar berlijn. Kertesz de wijze waarop ze met de vergangenheit zijn omgesprongen (rijen publicaties, verdiepen, etc) daar kunnen de hongaren heel wat van opsteken.

Moes beeld en zelfbeeld - Stefan van der Poel

Was/is er in Mid Europa een civil society? --> hoe staat het er tegenwoordig voor.

- theorie rond civil society

- situatie civil society tot 1989

- huidige situatie civil society

Milan Kundera – The tragedy of Central Europe '84

• midden europa defineert als een regio die van oudsher nauwe culturele banden had met het westen.
• Niet vreemd is dat juist in die midd europese landen deze revoluties tegen het communisme plaatsvonden.

- poznan

- praag

- boedapest etc. Gdansk.

Midden europese landen --> voor  Kundera bewijs dat de identiteit daar op het spel stond en de voornaamste reden was om in opstand te komen. Men voelde zich cultureel verbonden met west europa.

--> bewegingsvrijheid werd minder, identieit kwam onder druk te staan.

!Niet in bulgarije, servie en roemenie.

• Dat zijn landen die Kundera schaart onder oost europa
• landen met een andere culturele achtergrond, trekt dit terug tot romeinse rijk en oost romeinse rijk dat naar constantinopel keek. Beide andere geschiedenis doorgemaakt.

Civil society in midden europa een enorme revival door. Heropleving/renaissance, in de jaren 80 van de twintigste eeuw waren er intellectuelen in midd europa die met dit begrip aan de haal gingen.

Politieke theorie; is sterk beinvloed door persoonlijke en historische ervaringen van bevolking van intellectuelen ond  het communisme.

• Dissidenten oppositie figuren waren opzoek naar een iets anders, geloofde niet langer in opstanden; (praag beodapest etc. Waren hard neergeslagen),
• men geloofde ook niet in de mogenlijkheid tot hervorming vh communisme.
• Bv. Doebcek. Nee dat had men opgegeven; comm partij is niet te hervormen; staat men niet toe, militaire achtergronden (koude oorlog) vanuit maskva zouden ze dat nooit toestaan.

Al die mogenlijkheden afgesloten zijn; zoeken naar alternatief. Nieuw besef van burgerschap.

Begrip Civil society

• Publieke sfeer tussen overheid en burger waarbinnen zich vrijwillige organisaties bewegen die noch door private/financiële belangen, noch door politieke belangen worden gedreven, en die zich niet met fysiek geweld inlaten.
• Een streven naar grotere burgerparticipatie, naar engagement binnen het maatschappelijke leven met oog op totstandkoming pluralistische samenleving.

Begrip civil society had zoveel aanhang in midd europa door dire aspecten

- het culturele besef deel uit te maken van europa en door het nastreven van die civil society onderstreep je dat besef. Werd de band bevestigd.

- een vorm van anti politiek, er is geen politieke oplossing; we moeten het op een andere manier aanpakken van onderaf.

- besef dat de geopolitieke situatie nou eenmaal zo was (west tegenover oost) waarbij het simpelweg onmogenlijk was om dat ijzeren gordijn te doorbreken zonder tot een enorm treffen te komen.

Terug in de geschiedenis

Begrip Civil society

• Publieke sfeer tussen overheid en burger waarbinnen zich vrijwillige organisaties bewegen die noch door private/financiële belangen, noch door politieke belangen worden gedreven, en die zich niet met fysiek geweld inlaten.
• Een streven naar grotere burgerparticipatie, naar engagement binnen het maatschappelijke leven met oog op totstandkoming pluralistische samenleving.

Begrip uit politieke filosofie.

Adam Ferguson:

• Schotse filosoof  1767
• an essay on the history of civil society.
• Ging ook over de tegenstelling tussen a civilized rule of law en een a barbarous state.
• Nog geen tegenstelling tussen staat en maatschappij.
• Hij wilde erop letten dat de burgers in de steden beschermt moesten worden door de overheid en op die manier commerciele activiteiten te kunnen ontplooien; zich kunnen bewegen; overheid betrouwbaar is' beschermt tegen aanvallen van buitenaf --> in vrijheid werk uitoefenen.
• Eerste verwijzing naar het begrip van civil society. Heel liberal opvatting. Klinkt heel duidelijk een liberaal geluid naar voren. Overheid zo klein mogenljik; alleen bescherming bieden aan bevolking; dat is het minimum.

Alexis de Tocqueville was de eerste filosoof die het begrip civil society emperisch ging onderzoeken. 1830 naar vs en publiceerde over vs over zijn ervaringen daar. Over de democratie in amerika. Tot op de dag van vandaag; invloedrijk boek.

--> hoe kijken wij aan tegen een land als amerika; deze patronen zie je al dus in de 19e eeuw die doorlopen tot nu.

- vrijheid van meningsuiting

- geen standensamenleving; iedereen gelijk; met onze handen bouwen; het nieuwe oorspronkelijke anyways

Negatief

- groeiende macht, grootmacht

- oppervlakkig, geestlijk wat onderontwikkeld; mist de cultuur --> angst voor mechanisering. Is dat het europa wat voor ons ligt? Een spiegel voor europa.. Amerikaanse toestanden etc.

Tocqueville: 1835

• democratie zag hij als een maatschappij vorm. Hoe vormt zij zich binnen de maatschappij ging opzoekn aar informele vormen en zeden die de aard vd democratie vormde niet zozeer de politieke shizzle. 
• standensamenleving die hij kende uit frankrijk en engeland ontbrak daar.
  • Tocqueville beschouwde de adel als pre- modern> achterhaald idee.
• Een democratie was modern en autocratie is niet modern. Voor een democratie moet je dus de sociale gelijkheid zien te krijgen; als je dat hebt --> zelfbestuur, autonomie en burgerzin.
• Vrijheid gaat hand in hand met verantwoordelijkheid.

Samen dingen tot stand kregen zonder de overheiddaar bij te betrekken. Amerikaanse samenleving was egalitair.. Begon enorm toe te nemen.

Slechte vorm van democratie; almachtige overheid ontstaat die gelegitimeerd wordt door de bevolking. Er kan een vorm van despotisme ontstaan en dan kun je zien dat de burger zich terugtrekt uit de zaak..

Totalirisme en civilsociety zijn tegenpolen.

Op welke wijze draagt civil socity bij tot versterking van democratie?

John Locke: bescherming van de burger (vrijheden) tegen willekeur van de staat. Dat is een nieuwelare traditie. Maakte zich sterk voor de autonomie van het individu. Ontplooing van rechten en eigendom.

Montesquieu: Civil society leidt tot een machtsdeling tussen overheid en maatschappij. Deze dienen gescheiden te zijn; de politici moeten zich bezighouden met rechtspraak; moet strikt gescheiden blijven. Ware society.

Tocqueville: civil society een school van democratie. Het schoolde burgers in de democratie. Door zich te verenigen door onderling een voorzitter en secretaris aan te wijzen; gemeenschappelijke dingest aan te wijze. Je betrekt mensen bij besluitvorming, maakt ze verantwoordelijk. Dit zijn democratische aspecten. Participatie/zelfbestuur worden benadrukt.

Jurgen Habermas: civil society stimuleert debat en kritiek doordat er mesnen naar buiten treden en zeggen' hier gaat wat mis' mag in het openbaar gezegd worden --> debat --> kunnen mensen aan mee doen (reflecteren wat er is, wat er verbeterd kan worden) bij uitstek een democratiserend aspect.

Burgers worden beschermd

• Macht vd staat gecontroleerd
• Burgers dienen te participeren
• Gemeenschappelijke belangen worden openbaar gemaakt en daar kan eventueel kritiek op worden geleverd.

Marxisme/communisme - tegenpool van civil society.

• Marx - civil society is een ideologische uiting van een bourgeouise samenleving.
• Marxisme bracht alles terug tot klasseverhoudingen; economisch determisme. Arbeiders- ben je uit het juiste hout gesneden. Burgerlijk milieu- je moet nog veel leren.
• Proletariaat aan de macht, sociale harmonie en vrijheid volgt van zelf. Staat is verbonden. De partij weet goed is voor burger/ voor de onderdaan. Nooit de bedoeling van de partij om brede lagen van de partij bij het bestuur te betrekken.

--> desintresse afkeer van politiek in het algemeen.

• Niet onder een noemer scharen; wel opdelen in verschillende periodes.
• Bevolking; volgzme houding geen kritiek geen discussie.
• Depolitisering van de publieke sfeer is niet bevordelijk voor het ontstaan van een civil society.
• Hij (wie?) bestempelde het als een leven in de leugen. Wij doen alsof wij in de partij geloven, dat wij communisten zijn, en de partij doet alsof de bevolking trouw is en uit naam van de bevolking de politiek uitoefenen. Leven in de leugen. Het regime bepaald wat waar was en wat niet waar was.

Verleden werd herschreven en allerlei morele ideen en waarden van voor het communisme werden eveneens ondergraven. Comm dat gelijkheid en zo zou brengen bracht alleen een terreurstaat. Dus is het niet hetzelfde!

Verschillen tussen de middeneuropese landen. Ruimte voor interne hervormingen.

Drie landen met elkaar vergelijken; wat ze wel hetzelfde hebben is dat ze door een communistische partij geregeerd werden, partij en staat viel samen, maar onderling wel wat verschillen.

Polen, Tsjecho-slowak en hongarije.

- welke idealen kwamen naar voren

- welke ideeen

- welke teksten en dudes kwamen naar voren

Polen

Is het eerste land gweest waar oppossitie daadwerkelijk vaste grond onder de voeten kreeg. Polen heeft een traditie van protest en opstandigheid; die veel langer teruggaat dan de overheersing na 45

• katholieke kerk was zelfstandig, heeft een belangrijke functie gehad tot op de dag van vandaag. Communisme was niet zo machtigt dat het de kerk kon vernietigen. Binnen de rooms katholieke kerk werden er publicatie rondgestuurd etc die iets groter waren dan buiten de kerk. Je kon nog wel kritiek en morele overtuigingen kwijd bij de katho's.
• collectivisatie van de landbouw in polen is niet volledig gelukt. Er bleven een boeren stand bestaan
• historisch bepaalde afkeer van rusland en de sovjet unie.

Hoe ontwikkelde zich deze kritiek vanuit polen?

• Vanaf 56 (stalin's dood en chroetsjov destalinisatie rede) kwam vooral uit intellectuele kring.
• Ideologisch getint en kwam er op neer dat de politiek neit marxistisch genoeg was.

 Kuron en Modzelewsky

• schreven een open brief naar de partij op basis van eigen onderzoek tot de conclusie kwamen dat voeding, kleding, woonruimtes van onvoldoende kwaliteit was.
  • Ze bekritiseerden de partij dat ze de bevolking niet kon voorzien.
  • Verder hadden zij kritiek op de werking van het staatsapparaat de politie en de rechtsspraak.
  •  Ze vonden dat er een gebrek was aan democratie.
  • Ze streefden naar meer openheid en waarheid en wilden meer opnheid. Zij dachten wel dat ze er voor open zouden staan, de politiek. Niet het geval natuurlijk.

Kolakowski hoogleraar aan uni, socioloog. Lid van de partij en buitengewoon kritisch tegen de partij stond --> ontslag. Sigrid Bouwman werd ook ontslagen. 1971. Leidde tot onrust van studenten en de overheid trad keihard op tegen de protesten en de petities die getekend werden. De partij probeerde steun onder de bevolking te krijgen. These on hope and hopelessness (1971).

1970 arbeidersprotesten in Gdansk,

• komen voort uit voedselprijzen die de overheid verhoogt had.
• Leidde tot protest Leninwerf,
  • meer dan 1100 mensen gewond, 3000 gearresteerd en mensen vermoord.
•  Uiteindelijk niet hoger, maar over gaan op loonsverhogen zo proberen rustig te houden.
  • Alleen maar doen door geld te gaan lenen in het buitenland. Leningen vanuit repuliek DL groeien, schept afhankelijkheid.

1976 werd KOR opgericht, Comité voor sociale zelverdediging. Het was een beweging die maatschappelijke probelemen aan de kaak stelde. Burgerparticipatie nastreefde, samenwerking inttelectuelen en arbeiders, rechtstaats versterken. Traden openlijk op. Namen en adressen beschikbaar; niet in het geheim oppereren, waar men voor stond en verwees daarbij naar de helsinki akkoorden die in 1975 waren afgesloten.

--> mensenrechten. Wij hebben het recht ons te uiten etc en op te komen voor probelemn. Daar kwam solidariteit uit anar voren.

• ' de vliegende universiteit'  waarbij poolse wetenschappers lzeingen en debatten gingen organiseren; onderzoekers bij te staan waar onderzoekers geen geld voor kregen/niet werd toegestaan. Ofmensen die niet werden toegelaten tot universitair/wetenschappelijk onderwijs.
• Poolse paus die in 1978 werd verkozen en naar polen afreisde. In 1979 trad paus op en de censuur werd een soort van opgeheven. Hij zag geen mogenlijkheden om deze opdezelfde wijze toe te passen en wilde niet te koop staan als een atheiistische beweging die religie de kop in wilde drukken. - Paus trad op; miljoenen mensen kwamen daar op af.
• Solidariteit werd in 1980 opgericht; 10 miljoen mensen werden daar lid van. Enorm sterk symbool. Er waren communistische vakbonden etc. Solidariteit wilde een onafhankelijke vakbond zijn. Partij verloor de macht; nog wel een soort staat van beleg, waarin geen demonstratie werd toegestaan, maar dit werd weer losgelaten en ging de partij onderhandelen met solidariteit. Dat was heel nieuw binnen comm context.

Bij de eerste verkiezingen leverde dat een enorme overwinning voor solidariteit in senaat als parlement op. Jaruselski werd president. De eerste neit comm premier was masojlvjeski?

Communistische partij werd sociaal democratische partij.

Kolokowsky heeft een interessante ontwikkeling gemaakt

- communist --> hervormingsgezinde --> katholiek.

Wilde een meer humane invulling van socialisme. Beroemd boek: thesis on hope and hoplessness. Geeft hierin aan dat hij niet langer geloofd in hervormingen van bovenaf. Hervormingen van bovenaf zou leiden tot splitsingen, dat werd niet toegestaan, dus onmogenlijk. De situatie was zo geworden dat niet competentie maar politieke betrouwbaarheid het uitgangspunt was; niet de beste mensen politiek. Geen mogenlijkheid tot vrije informatie uitwisseling --> eco, onderwijs en cultuur raakte achterop. Het systeem werkte onderdanigheid in de hand, nieuwe initiatieven werden niet gestimuleerd --> stagnatie, geen verantwoordelijk waarden die ondergraven werden. Achterdocht, agressie en onopvallendheid. Houd je klein en spreek je niet uit.

Michnik A new evolution.

Einde van het geloof in interne partij hervormingen is verdwenen. Niet zozeer partij hervormgen maar de partij hervormen. Van onderaf moest het gestimuleerd worden. In het dagelijkse leven moet er een houding worden aangemoen alsof er geen partijstaat is die zou kunnen ingrijpen. Als je op basisniveau verantwoordelijkheidsgevoel gaat nemen voor jezelf en omgeving ben je bezig met het vormen van een civil society. Geen opstanden en geweld; heeft geen zin maar van onderaf dingesen.

Tsjechoslowakije

Wat is kenmerkend voor tsjechoslowak

--> er was al ervaring met democratie. Vreemde eend in de bijt. Daar had men in het interbellum ervaring opgedaan met hoe een democratie fucntioneert met minderheden moet omgaan zonder dat het ontaard in geweled etc.

• Van oudsher een economisch en indistrieel hoog ontwikeld gebied. Binnen habsburgse rijk was de voornaamste industrie te vinden in bohemen en moravie (tsjechie). Onder het communisme trad algehele nationalisering op. Anders dan in polen verder:
• Communisme in tsjechoslowak was communisme groot en sterk. Na wo2 was percentage comm onder de bevolking veel groter dan in polen en hongarije. Tsjecho kent ook geen anti rusland gevoelens en ook geen anti sovjet. Was aanvankelijk veel sympathie voor de russen en rode leger; zij hadden het land toch maar bevrijd en in 1938 had het westen tsjecho aan de duitsers overgelaten. Via verkiezeinigen konden de comm de macht zelfs overnemen; niet geheel democratisch. Wel andere wijze dan in veel andere mid europese landen.
• Er was geen traditie van grootschalig verzet. Zeker geen anti russich verzet. Dubcek dacht als partijleider dat het mogenlijk was om in grotere mate van democratie te creeeren. Hij zocht een socialisitische democratie; had sterk geloof in interne kracht van socialisme om dat te hervormen. Hij kwam tot een politiek waarin comm partij een lieidende rol bleef, niet uit het warschaupact, maar wel grotere vrijheden voor zijn burgers.
• pers, religie, en rechten van de burgers (daar respect voor)

Hij wilde een nieuwe grondwet invoeren. Maar dubcek moest dit bekopen met geweld

• Organisatie werd de nek omgedraaid. Dubcek werd uit zijn functie gehaald en kreeg een baantje in de houtindustrie tot 1989 zou doen. Na de praagse lente trad er een proces op van normalisatie.

Normalisatie terug naar de situatie voor Dubcek. Terug naar autoritaire stuff. Passiviteit. 2/3 werd uit de partij gezet omdat zij tijdens de praagse lente niet solidair hadden getoond. Er waren nog wel wat protesten nadien.

--> jan palach stak zichzelf in brand

Was nog wel wat vrijwing --> ook overwinning van tsjecho's tegen de communistien --> verbranden van comm gebouwen in tsjecho.

Oprichting van charta 1977. Was een kleine groep mensen die onder invloed van helsinki akk samenwkamen. Ze waren een beweging die opkwam voor mensenrechten. Bedreven een vorm van anti politiek door burgerdeugden; eerlijkheid, etc. Om die te benaderen. Hoge morele p rincipes werden verspreid.

1 jan 1977 document verspreid waarin verwezen werd naar deze beweging. Vrijheden waar zij naar streefden. Aanleiding was een politiek protest tegen een pop band

The plastic people of the universe --> zinnetje daar was de politiek niet mee eens --> daarna werd charta 77 opgericht

Terugkerende thema's waren ' nauwe contacten die ze wilen met elders in europa, morele waarde (niet politiek gericht, amar meer gericht op waarheid), men probeerde te komen tot alternatieven voord e samenleving. Herstel van civil society.

Mensen die lid waren (kleine groep, intellectuelen, nooit groter dan 500 met harde kern van 60 mensen) voornaamste figuur: vaclav havel.

- petities

- illegale publicaties

- vorm van non politiek. De eerste echte grote demonstratie kwam in 1989

50.000 mensen gingen de straat op in Praag; begin van de Fluwelen Revolutie. Ontwikkelingen in Tsjechoslowak kwamen vrij laat en beperkten zich tot het tsjechische deel. Terwijl er in polen vrije verkiezingen waren geweest; hervormingen waren doorgevoerd en een opening was met hongaars/oostenrijkse grens, en de muur gevallen was, kwam men in tsjecho op gang.

Dissident --> president enorme carriere. Ze wilden zich richten op verstevingen van een basis op civil society. Burgerbewegingen werden gestimuleerd om zich met politiek bezig te gaan houden. Veel van die lieden werden nog actiever dan ze al waren charta 77.

Havel, gevangen gezet, in 1990 zijn eerste toespraak (ook door mazarek) ' bevolking uw regering is teruggekeerd' .

Taal had zijn betekenis verloren

• Vernedering en onderwerping --> zijn of haar verwerping
• Machtsmisbruik --> uitvoering van de wet
• Ontbreken van vrijheid -->hoogste vorm
• Militaire bezetting --> broederlijke hulp genoemd.

Woorden worden verdraaid en mensen moeten voortdurend door die mystificaties heen zien tekijken. Gedragen alsof ze geloven alsof ze dit pseudoleven - alsof ze daar in mee gaan. Bevolking mede slchtoffer van dit systeem. Maar! Dit systeem kan alleen maar blijven bestaan als mensen bereid zijn om die leugen te aanvaarden; maar zodra je gaat zeggen dit klopt niet (van datgene wat gezegd wordt) zodra je je daar tegen gaat keren dan wordt de leugen ontmaskerd en keert de vrijheid terug. En dat was zijn hoop. Post totalitair systeem zou ontstaan waarbij waar burgerschap aan de orde van de dag zous taan.

Hongarije

In tegenstelling tot Polen is het land niet bevrijd; maar bezet.

• Hongaren vochten mee aan Duitse zijde.
• Anti russische traditie, wo1 en wo2 tegen de russen gevochten.
•  Hongaarse opstand werd met behulp vd russen neergeslagen.

Communisme gezien als wezensvreemd; comm was iets van buitenaf> In hongarije had het nooit veel aanhang gekend.

Veel hongaren leefden in buurlanden;

• de hongaren hebben zich altijd zorgen gemaakt over de Hongaarse minderdheid in Roemenië, Oekraine etc. >Dat speelde ook een belangrijke rol.
• En een hele belangrijke invloed was de opstand van 56. De hongaarse opstand die buitengewoon geweldadig werd neergeslagen door de russen die enorm werd meebeleefd in grote delen van de wereld, waarbij men de hoop had gevestigd op steun en hoopte tegen beter weten in dat de amerikanen zouden helpen. Opstand bleef een belangrijke orientatiepunt en is het tot op de dag van vandaag.
  • 200.000 zouden hongrije verlaten; ook in nederland. Maar de huidige situatie in hongarije is toch wel wat anders nu daar ook vluchtelingen aankloppen.

• Over hongarije wordt wel gezegd dat revoluties altijd verloren gingen en ook oorlogen. Daarna bij onderhandelingen wist het veel te bereiken.

De periode na de hongaarse opstand in 56.

• Goelash communisme onder Kadar. Waar hongarije veranderde in de vrolijkste barrak' van het communistische kamp. Net wat meer mogenlijk dan in de buurlanden. Ook intellectuelen konden meer in hongarije dan elders.
• Nieuwe economische politiek ingevoerd NEP.

Tot 60 allemaal mensen opgepakt, opgesloten en vermoord maar vanaf jaren 60 veranderde dat.

• Wie niet tegen ons is; is voor ons was de slogan. Op economisch terrein was er net even wat meer mogenlijk.
•  Naast je eigen officiele weg mocht je je eigen land bewerken er ontstond een tweede economie een officiele en inoffiële.
  • De inofficiele werd steeds groter: op de markt eigen producten verkopen. Voor dat laatste werd vaak gekozen dan in een baantje in de fabriek. Je kunt zeggen dat in de jaren 80 vd twintigste eeuw er tewee groepen van critici ontstonden

• populisten/ruralen: kwamen veelal van het platteland en hadden het idee dat zij het ware hongaarse besef haden en beschermden en daar voor heodde. Terwijl die tweede groep; de urbanen kwamen veelal uit boedapest.en dat waren veellal lieden die minder vastzaten aan traditionele volksleden wat op het platteland nog bestond. Kosmopolitieten hadden meer contac
• urbanen/kosmopolieten: contact met het westen, intellectuelen. Liberaler, progressiever meer op het westen gericht.

! Tussen deze twee groepen werd het belangrijk na het communisme.

Ruralen vroeg veel meer aandacht.. Vuurtje opstoken om aan populariteit te winnen.

In tegenstelling kun je voor hongarije zeggen dat er hervormers binnen de partij waren

• Jonge goed opgeleide bureaucraten. Ideologisch geen scherpslijpers en streefden naar politieke en economische hervormingen. Lijkt in strijd met comm maar is juist specifiek voor hongarije. Daar werd de ruimte toegestond mits je trouw bleef aan de partij; dan mocht je best wat experimenteren. Kadar was daar ook mee bezig. Ik loop in lijn met politiek van moskou, warschaupact prima, comm is de leidende politiek; maar binnenlands gaf hij wat ruimte weg.

Eind jaren 80 komen er allemaal figuren naar voren die bereid zijn om binnen de partij bereid zijn tot hervormingen en in groter mate bereid zijn tot hervorming... Discussies te vormen over meer partijen stelsel.. Binnen comm meerdere partijen accepteren.

• Ook 88 rondetafelgesprekken net als in polen. Hoe kunnen we komen tot een vreedzame transitie; grondwet; economische hervormingen. Dus in hongarije in tegenstelling tot tsjecho ging het meer geleidelijk.
• Niet de hele tijd opstanden zoals in polen behalve bij 56 ho0ngaarse opstand. In jaren 80 erkende men daar aan dat het fout was gegaan; niet langer als een contrarevolutie maar meer een volksopstand (door communisten). Niet langer cia dingetje wat ze voorheen hadden beweerd.

23 oktober 1989 is een beladen dag (de dag waarop de opstand in 56 begon)

• werd hongarije niet langer een volksrepubliek genoemd maar een Hongaarse republiek. Het communisme werd ten grave gedragen. De eerste vrije parlementsverkiezingen werden gehouden.

Istvan Bibo; hoogleraar aan de rechten faculteit.

• Verzetsheld in wo2, geen communist.
• Werd onder rakosy gevangen gezet en minister onder naatsj. Terwijl het parlementsgebouw werd omsingelt bleef hij doorwerken en heeft hij een beroemde tekst geschreven. Tekst over vrijheid en waarheid die hij schrijft terwijl het gebouw wordt onderzocht door achtergebleven figuren..
• Nooit het plan een anti sovjet plan te voeren, hongarije was van plano m als een vrij land zichzelf te organiseren gebasseerd op principes van rechtvaardigheid en gelijkheid en niet op uitbuiting. Voor uitenwereld; wij zijn geen antisemieten of fascisten.
• Richten op vrijheid en waarheid.
• Hij is gearresteerd en kreeg levenslang en werd toch in 63 vrijgelaten toen er een nieuwe wind waaide in hongarije. Is een groot voorbeeld voor vele hongaren geweest )en nog steeds wel).
• Heeft ook boek geschrevenover joodse kwestie in hongarije. Wordt ook niet gewardeerd in bepaalde kringen ruralen enzo. Heeft daarmee te maken dat hij te liberaal en westers georienteerd was en veel te kritisch naar hongarije keek. Hij benaderde voortdurend

We moeten onze fouten uit het verleden onder ogen durven te zien. Wordt beschouwd als klassieke liberaal met nadruk op sociale en economische gelijkheid.

Tweede figuur komt ook uit urbane hoek. Gyorgy Konrad. De bekendste hongaarse dissident.

• Jood in 33 geboren, als kind oorlog overleefd.
• Die ook na wo 2 geen blad voor de mond nam:
  • niks meer te verliezen, werd een zeer kritische dissident.
•  Zijn beroemdste werk is anti politcs.
  • Zijn romans die zo bekend zijn geworden in het westen
    • Tuinfeest
    • De bezoeker
    • De medeplichtige

Antipolitics is wat minder bekend en is ook droog om te lezen.

• Splitsing van Europa tijdens jalta onderhandelingen, het westen heeft midden europa aan de sovjets overgeleverd. (zelfde wat ook kundera zegt).
• Konrad is kritisch naarhet westen.
  • Heeft te weinig gedaan.
• Tegelijkertijd streefde hij naar een dialoog tussenoost en west.
•  Hij heeft zich sterk gemaakt voor de civil society
  • Burgervrijheden die constitutioneel gegrondvest zouden moesten zijn.
    • Zou alleen kunnen door actieve burgers. Buiten de gebaande politieke banen en civil society organiseren.
    • Op die manier kun je een tegenwicht bieden tegen de politieke macht van de communisten. Gebasseerd op verantwoordelijkheidszin.
    • Democratie; burgerparticipatie. Niet zozeer bij de politiek of de staat maar bij de maatschappij daarbinnen moet het een en ander in gang worden gezet. Konrad is een van de dissidenten om neit de politiek in te gaan.

Walesa door de mand gevallen. Havel was de glans wat minder er af, maar wel eeen beetje. Iedereen was overtuigd van Havel van zijn juiste ideeenö wat zijn idealen zou moeten blijven. Als politicus misste hij de scherpte. Hij was te soft voor eht politieke spel. Klaus die waren daar beter in thuis.

Idealisme en politiek is een lastige combo. Wat kunnen we nou zeggen.

Wat was de rol van de dissidenten en het idee van een civil society bij de neergang van het comm? Hebben detze dissidenten gezorgd voor een civil society? Hebben zij communisme ondergraven, of is dat teveel eer?

Daar verschillen de meningen over.

Wel: in het westen overschat men de rolv an de dissidenten. Enorm populaire man... Nee in het westen vaak bekender dan in eigen land. In het westen dweepde men vaak, ook hier in het westen als wij daar meer van hebben zijn wij daar buitengewoon gelukkig mee.dus je kunt je afvragen of de omvang van dit verzet of dat idd de omvang had van de val van het communisme te bewerkstelligen. Polen kun je daar over niet over twijfelen. Tsjecho en hongarije was het groepje vrij klein en het comm niet werkelijk bedreigd werd door deze dissidenten. Totalitaire karakter te overheersend. De kwalitatieve betekenis was wel degelijk groot. Het idee dat er een alternatief wasö dat er mensen waren met een kracht van utopie die dat in leven hieden. Dat heeft toch veel mensen moed en veel lucht gegeven. Niet iedereen ging de straten op, binnenshuis gebeurde er wel degelijk het een en ander.

Ander argument dat je zou kunnen gebruiken om het belang van dissidenten te onderstrepen,

• overgang van communisme naar een democratischer systeem is buitengewoon vredig verlopen. Comm systeem zonder bloedvergieten, voor een deel kun je dat toeschrijven aan de dissidenten. Er waren dus wel mensen die de overgang konden leiden en die al een zekere naam hadden. Niet voor niets dat pawel, walensa en arpart guns (dichter-dissident) presidenten zijn geworden
• Dissidenten werden presidenten. Buitgengewoon indrukwekkend. Maar of dit idee van civil society en dissidenten de doorslag hebben gegeven blijft de vraag. Maar naar geopolitieke en economische aspecten gekeken.

Geloof in

• Uncivil society die het tot val bracht. Geopolitieke factoren, politieke factoren. Het systeem was niet langer vatbaar. Toen er mensen uit kremlin kwamen was het hek vd dam. De huidige stand,

The weakness of civil society in post- communist Europe: Mark Howard. Hoe kan het dat een civil society een zwakke positie heeft?

• erfenis van het communisme:
  • Mensen zijn door decennia van comm overheersing terughoudend geworden om zich aan te sluiten.
  • Ze vertrouwen veel minder op private netwerken. Dat is een belangrijke factor. Mensen zitten in modes van het communisme.
•  En andere factor is de teleurstellinge die vele lieden hadden. Men verwachtte in veel korter tijd grote mate van vrijheid i welvaart. Dat kwam er voor vele mensen niet.
• Houding vh westen speelde daarbij een weinig positieve rol. In mid en oost europa kregen ze het idee dat het westen de boel overnam.

Idee van civil society (juist een middel was om zich af te zetten tegen comm kundera etc) na verloop van jaren wordt het gezien als een politiek van suprioriteit vanuit het westen. Westen wil dat wij net zo worden als zij. Wij worden kinderlijk behandeld!

Mobilisering van civil society is wat omgeslagen.

• Men spreekt in de regio van een decline of democracy.

Wat specifieker worden en hongarije daarbij uitlichten

Viktor Orban.

• Was een linksige liberale student die een van de grondleggers was van vides (liberale studentenpartij) alleen lid van worden als je 35 was.
• Herbegrafenis het woord kreeg lala en vel sprak over hetcommunisme en dat de sovjet soldaten zo snel mogenlijk zouden moeten vertrekken en verkiezingen grondwet zou moeten komen. Iemand die toen bekened heid kreeg gold als een soort dissident (was wel te jong om als dissident in die moeilijke jaren te ontpoppen). Hij kwam op het goede moment. Mensen die veel in hem zagen.

Heden ten dagen kunnen we dat niet meer zeggen over onze vriend Orban.

• Steeds meer macht naar zich toetrekken
•  Vrijheid media die onderdrukt staan (alleen stations blijven bestaan die hij kan manipuleren)
• Hij kiest directeuren van media, wetgevende macht waarmee hij zich bemoeit (zijn partij kiest opperrechters), meerderheid kunnen ze de grondwet aanpassen wat ze dan ook doen, bepaald grenzen van districten.

Vingers getikt door mensen binnen de EU. Gaat echt de verkeerde kant op etc. Verklaard openlijk dat het liberale gedachtengoed, democratische koers gefaald heeft en dat hij die wil vervangen door een meer autocratisch onliberale staat.

Putin, china, etc etc. Landen waar mensen aan de macht zijn die overduidelijk weinig ophebben met hoe het democratische spel gespeeld zou moeten worden. Een sterke leiding zou willen zijn.

• Maakt zich sterk over etnische hongaren. 15 miljoen, 10 miljoen in hongarije, en 5 miljoen elders daar is hij ook de premier van.

Nauwlettend in de gaten gehouden, in navolging van poetin om NGO’s te verbieden, buitenlandse agenten die moeten ontschadelijk worden gemaakt. Dat dergelijke maatregelen aangevuld met xenofobe praatjes over zigeuners en vluchtelingen problematiek laat hij ook weer lekker van zich horen.

Burgers niet in de zin van democratische civil society mensen.

Wij zij denken, dat beeld van een ander is tot grote hoogte gestegen. Hongaren voor hongarije.

Tokville (die franse). Slechte democratie als er een almachtige overheid ontstaat die gelegitimeerd door de vormen waarbij de burger zich terugtrekt in de zaak. Nog steeds een mooie beschrijving wat in veel midden europese landen aan de hand is. Geloven de politiek wel, civil society miss in het westen bestaansrecht heeft, wij hebben een andere traditie cultuur. Liberalisme is in midden europa al een vies woord (Öook in vs). Je kunt daar niet als liberaal voord e dag komen. Dan heb je veel te progressieve iddeen over allerei zaken waar een conservatief zich achterschaart.

Dus wat in hongarije gaande is, is in veel landen gaande.

Slotopmerkingen, oproep van dissidenten tot te komen van een nieuw burgerbewust zijn lijkt in de huidige tijd weinig succesvol.

Na 89 het probleem het civil society kun je niet van bovenaf opleggen. Jek unt niet verwachten dat dat gebeurd. Wat is een democratie zonder burgerij, mensen die zich verantwoordelijk voelen en actief zijn binnen de samenleving. Als je een bevolking hebt die zich terugtrekt en verder niks, dan geef je de ruimte als mensen als Orban wat er speelt onder de bevolking.

Homogene bevolking. Mid en oost eurpa. Solidariteit binnen europa komt onder druk te staan.

Kundera het idee van cultuureel verwand lijkt voor veel MOES landen niet op te gaan. Westerse ideeen die dat willen aansluiten bij europa heeft zo zijn beperkingen.

Je kunt het ook anders bekijken: hoeveel verder zijn we nu.

Wat kun je verwachten in zon korte tijd? Opbouw van een nieuw politiek systeem is redelijk eenvoudig, eco systeem nog wat langer maar komt wel, is het creeeren van een actieve civil society. Korte periode dat ook nog niet verwachten. Civil society die waij daar aan plakken..

Duurt nog wel een generatie, niet meer aan het comm vast zit maar wel de stap kan maken.

Utopie kan leiden tot ellende, we moeten utopisch blijven denken om solidariteit, rechtvaardigheid van waarde en betekenis te laten behouden.

Hoorcollege MOES week 4 Dissidente literatuur

Ontwikkeling censuur communisme.

Havel was ongelukkig met term dissident.

• Dissident betekend afvallig en afwijkend en in de ogen van Havel probeerde zij nou juist hun identiteit te bevestigen.
• Het betrof een existentieel opstelling; identiteit behouden; de europese identiteit wilden zij niet opgeven. Een duidelijke link met Kundera, met zijn idee dat men juist in mid europa voortdurend bezig was met opkomen van eigen identiteit die onder druk stond.
• Je zou kunnen zeggen; het communisme was een vreemd systeem; niet de dissidenten die probeerden de europese cultuur voort te zetten.

Dissident lijkt te duiden op het functioneren als een groep - maar vaak ging het over individuen/personen. Anonimiteit verborgene.

Wat maakte iemand onder het comm tot een dissident; welke eisen? Zelfbeeld voldeden deze zogenaamde dissidenten niet? In welke opzichten weken zij af van de partijlijn?

• Antwoord is niet eenduidig/niet eenvoudig.
• Richtlijnen vanuit de partij ook niet duidelijk. Er traden veranderingen op binnen de dingest. Heel grofweg tot destalinisatie was er een periode na 56. Wel kun je volhouden dat de lijn die gevolgd werd dat dat de lijn was van htet socialistisch realisme - was toonaangevende literatuur stroming.

Het socialistisch realisme streeft naar een:

•  waarheidsgetrouw en historisch concreet beeld vd werkelijkheid waarbinnen revolutionaire krachten zich ontwikkelen
• Rond jaren 20 kwam het op, na 45 elders over Europa verspreidde. Door de sovjets dus die de boel bezette.

Aan de basis van deze stroming

• Andrej Zjdanov - het zijn alledaagse aspecten van het leven die een vergaande invloed hebben op het bewustzijn van het volk; door kunst i cultuur te hervormen en kunstenaars verantwoordelijkheid bij te brengen zou de mens zelf veranderen.
• Duidelijkbeeld om de kunst van het bewustzijn te vormen en te kneden. Als maar vanuit staatswegen de kunstenaars geinstrueerd worde kan de rest vd bevolking veranderen door de kunst. Maar kunstenaars dienen eerst over het juiste verantwoordelijkheidsbesef te beschikken.
• Vanaf jaren 20 kunst was buitengewoon sterk ideologisch bepaald; ideologiesterker : socialistisch realisme sterker.
• Welke ontwikkeling binnen socialistische realisme. Zjdanov - zijn leven binnen partij ideologische zuiverheid van kunst i cultuur. Beruchte reputatie 30/40 --> zuiveringen binnen de sovjet cultuur. WO2 was maar kort intermezzo, daarna ging het gewoon door.
• Zjdanov doctrine - twee kampen doctrine; onverenigbaar tussen oosten en westen. Twee kampen kan niks tussen of gaat niet samen.

Beide systemen zit geen tussen dat moet botsen.

- 1934 Zjdanov centraal comite en verantwoordelijk voor de kunst/cultuur in de sovjet unie. Definitie van socialistisch realisme - enige wat was toegestaan.

• Grote voorbeeld;  Maxim Gorki.
  • Gorki was van eenvoudige afkomst; enkele jaren lagere school.
  • Vroeg betrokken bij revolutionaire activiteiten en raakte bevriend met Lenin, uit het juiste hout geschreven; in zijn boeken zie je rechtlijnige figuren.
    • De moeder - eerste socialistisch realistische man. Stakingsleider die zich sterk maakt tegen uitbuiting vd arbeiders en voortdurenddat beeld vd arbeiders in zijn achterhoofd heeft en de bevolkingsgroep wil steunen. Goede ideologische vorming; schrijvers waren aldus igenieurs vd ziel.

Sociaal realistische kunstenaars zijn betrouwbare gidsen om het volk uit het moeras te tillen en naar mooie communistische toekomst te wijzen.

Socialistische staat; klasseloze maatschappij dat was de bedoeling.

Kenmerken

- anti individualistisch collectief moet centraal staan

- totaal beeld geven; gehele leven en historische ontwikkeling moet terug te zien zijn in het werk.

- meer gericht op het gevoel/emotie dan het intellect

- eenduidig en begrijpelijk zijn -> bedoeld om de bevolking/sovjetbevolking niet gaan shockeren of onbegrijpelijke kunst voortzetten.. Duidelijk beeld geven. Waar gaat het met die revolutie naar toe.

- optimistisch

- opvoedend

- kunst in dienst vd partij.

Niet de bedoeling om kunst om de kunst om de kunstenaar kan laten zien; maar in dienst vd partij.

• Populistische cultuur, een kunst die een groot verlangen uitdroeg naar het monumentale het dwingende; imposant;
• cultuur mete een afkeer van het burgerlijke en elitaire maar gezondsverstand.
• Persoonsverherlijking; leiderschapscultus. Leider die aangeeft welke kant het op moet met de samenleving; de belangrijkste aspecten van socialistisch realisme.

Je kunt zeggen dat de partij de religie leek te vervangen.

• Grote gemeenschappelijke samenkomsten;
• relikwieën cultus (gebaltse lichaam van lening); sacrale alsof je in een kerk wordt. De sfeer die er hing was religieus te noemen.
• De geschriften vd grote leiders waren een soort bijbels.

Propaganda

Kenmerken nieuwe mens --> welk nieuwe mens moest daar dan komen? Via kunst: homo sovieticus

- bereid hard te werken

- onderwerping aan de partij

- sterk besef sociale plichten

- overtuigd juistheid ideologie

- gereserveerd, gedisciplineerd, gematigd

- oplettend/vijandig

- patriottisch

- collectivistisch

- atheistisch

Iedere vorm die hier niiet aan bijdroeg werd weg gedragen als decadente kunst.

Gevoel van eenzaamheid, angst en chaos werd behandeld dat mocht wel; maar moest gekoppeld worden aan kapitalisme. Dergelijke gevoelens en sombere ideen konden alleen ontstaan vanuit kapitalistische samenleving.

Voorbeeld: Auteur als Franz Kafka kon niet gepubliceerd worden onder communisme .

• Geen opgewekte Kafka, voortdurend met zichzelf overhoop door gevoelens over meestert werd; het leven niet aankon.
• Het beeld schetste van totalitaire wereld.
• Wijze waarop hij functioneerde als een automaat binnen een systeem; daar waren de communisten niet blij mee.
• Ook de autoriteit waar hij niet mee om kan gaan waren de comm niet zo blij mee.
•  Niet iemand die van boven af gestuurd wenste te worden en ingewikkelde relatie met vrouwen. Niet volgens de normen.
• Joods - in ghetto van praag. Was donkere kant, dat moest maar niet.

Socialistisch realisme - krachten vd vooruitgang.

Vanaf 1945 - ook tweede wereldoorlog kwam daar nog een element bij. Sovjet patriottisme gaat nniet helemaal samen met het comm ideaal. Er zouden geen staten moeten zijn; mensen verbreoderen zich, sociale klassen/landen. Dat patriostisme werd tijdens de tweede wereld oorlog enorm gestimuleerd overwinning sovjet patriotisme booast gegeven (overwinning op dl). Na 45 groepen kunstenaars die aangepakt werden in 48 componisten werden aangepakt.

Werden beticht dat hun muziek niet ten dienste stond van het comm ideaal; teveel bezig met vorm/ formalisme en de nadruk moest liggen op melodie en niet op disharmonie en atonale klanken die de gewone arbeider vervreemde; wat moet ik hier van maken.

Kon er sprake zijn van kunst?

• Tjselav Miloz schreef in 53 de geknechte geest; een boek dat niet kon verschijnen
• Kunst put uit lagen. Glans van een fabrieksproduct. Kunst volgens het boekje; niet wat over het algemeen onder kunst wordt verstaan. Wat veranderde na de dood vd stalin onder 53.
• Van bovenaf werd gezegd dat het tijdperk van een persoonlijkheidsverheerlijking voorbij was. De grote afbeeldingen van stalin als leidende figuur; werden gecomponeerd moest maar eens afgelopen zijn. Stalin ook te balsemen, dat ging niet door. > Moest ten einde komen.
• Werd wel aan toegevoegd; partij was juist maar een gebrek geweest aan stalin onder collective leiding. In een vorm van despotisme; democratische principes ' democratisch' --> er bestond geen democratie. Arbeiders klasse belichaamde de democratie en die moesten aan de macht komen en de arbeidersklasse had de partij aangewezen om de belangen vd arbeiders politiek vorm te geven. Politiek voorhoede vd arbeidersklasse (substitutie theorie) arbeiders die de partij de macht zouden hebben gegeven.

Je kunt zeggen dat met destalinisatie onideologiseren; militante;opvoedende karakter van veel van de kunst verwaterde wat. ' wie niet voor ons is tegen ons'  --> wie niet tegen ons is, is voor ons. Verlangde steeds minder vd burgers. Minder ideologisch minder utopisch, conservatiever en paternalistischer.

Men spreekt niet zo zeer over vrijheden vd kunstenaar/ schrijvers maar over diens verantwoordelijkheden. Gezag vd partij openlijk aankaarte; die kregen het moeilijk..

Officieel natuurlijk geen censuur.geen specifieke richtlijnen opgesteld het werd allemaal wat schimmiger. Een formeel karakter; schending vd openbare veiligheid. Persmisdrijven; kon van alles betekenen. Aansporing tot oorlog; persmisdrijf; officiele persoonlijkheid beledigde was persmisdrijf --> bevolking opriep tot opruiiing is persmisdrijf. Na gedachtenis schond; persmisdrijf etc. En je kon altijd nog zeggen dat publicatie/kust in strijd was met ware wil van de arbeiders.

Miklos Haraszti - Hongaarse schrijver.

• Daar was iets meer mogenlijk
• haraszti heeft aangegeven dat het persmisdrijf buitengewoon rekbaar was.
• Hij constanteerde ook dat een partij steeds minder direct optrad.
  • Schrijver/kunstenaar indirect in te palmen; als je vriendelijk stond tegenover de partij kreeg je grote oplagen.
  • Kunstenaars werden goed betaald in midden een oost europa; woning toegewezen gekregen; vakantie bestemmingen aan de zwarte zee etc.
  • congressen. Als je daar een beetje aan voldeed heb je een heel prettig leven; waarom zou je dat opgeven om een kritisch boek te schrijven?
  • Komen tot een simbiotische relatie tussen overheid en schrijver> dan is er geen sprake meer van censuur; opeens was het papier op en kon zijn boek niet gepubliceerd worden. In hongarije zijn er allemaal auteurs wel verschenen.

- janecin

- kanu

- kafka

- satre

Waren opeens leverbaar.

• Russische aanwezigheid bleef een gevoelig punt. Als je dat al noemde; Hongaarse opstand dan moest het een contrarevolutie worden genoemd en geeeen volksopstand. Waren daar heel erg gespitst op. Dus ja het was een voortdurend aftasten van wat is wel toegestaan en wat niet. Mag je metaforen gebruiken waar lezers indirect een kritiek in mogen lezen of is dat ook niet toegestaan. Men kon ook spelen met oplagen vd boeken.

Behandeling van de artikelen

Michnik belangrijkste.

• Betrokken namens solidariteit met ronde tafel onderhandelingen.
• Historicus.
• Hij geld meest vooraanstaande dissident.
• Totaal 6 jaar in gevangenissen.
• Verschillende keren om de mogenlijkheid om naar het buitenland te reizen; het westen maar toen werd zijn paspoort ingenomen > Laspost kwijt en mag hij dat mooi in het westen doen.  maar dat vertikte hij. Niet naar het westen werd afgevoerd.

In het Nederlands is van zijn werk niet veel vertaald.

• Belangrijkste werk bundel van verschillende artikelen uit: De Belegerde stad
  • Een centrale vraag hoe te handelen in een belegerde stad.
  • Natuurlijk verwijst deze stad naar het communisme (stad belegerd door communisme)
• Belangrijkste essay is het artikel dat hij in 76 schreef: A New Evolution --> neerslaan van de Praagse Lente en de geopolitieke situatie.
• Het einde van het geloof in partij hervormingen. Dat is in dat essay terug te vinden.
  • Niet partij of staat veranderen; maar komen tot een hervorming van onderaf. Vanuit de bevolking zelf!  Hoe dienen mensen te handelen:
    • hoe doorbreek je de sfeer van angst en passiviteit.
    • Hoe creeër je nieuwe vormen van politiek bewustzijn.
    • à Antwoord: de partij en de staat zoveel mogenlijk  negeren en voor dagelijksleven je verantwoordelijkheid nemen. Geweld is contraproductief; met wapens win je het NIET; het gaat om langzame interne veranderingen. Een evolutie dus.
• In die toespraak spreekt hij over een archipel van vrijheid en democratie.
  • Een verwijzing naar Goelag Achripel van -->
  • Geeft aan dat dissidenten stem gaven aan het geweten.
• Het beeld van Europa wat hem voor ogen stond was dat van a culture of freedom; living in my own truth. Het andere europa; was midden en oost europa. Beeld en zelfbeeld; europa is in tweeen gesplits niet aalleen door de politieke situatie maar ookd oor het beeld vd ander. Door vooroordelen vh westen leefde men in midden en oost europa en voelde men zich tweederang in europees perspectief.

Michnik buitengewoon teleurgesteld over datgene wat de afgelopen jaren na val vd muur is bereikt.

• teleurgesteld, karakter vd nieuwe regimes, vakbond, de rol vd kerk in polen, teleurgesteld in de oorlog op de balkan en teleurgesteld in het nationalisme/shovinisme.
• Teleurgesteld in datgene wat op economisch terrein is gebeurd. Die enorme privatisering in razendtempo werden allerlei staatsbedrijven geprivatiseerd. Jongens en meisjes gingen met het poen er vandoor algeheel gevoel van maffia corruptie; al deze ontwikkelingen noemt hij de Dark aspects of democratic transformation.

Conclusie --> Uitoefenen van macht andere kwaliteiten vereist dan de kwaliteite van een dissident. Is ook kritisch naar voormalige dissidenten die zich toch ontpopt hebben als autocratisch ander.

Achtergrond is interessant.

• Joodse voorouders. Schrijft ook over zijn vader; jood en communist.
•  Ik ben een pool en anticommunist. Beide gevangen gezeten en beide gemarteld.

Barbara Falk - The dilemmas of dissidence in east central Europa

• Meer theoretische onderbouwing, perspectief op dissidentschap.
• Canadese historicus die veel in Hongarije leeft
• Heel veel dissidenten heeft geintervieuwd en keren terug in dit boek.
• Ze onderzoekt niet alleen naar politieke betekenis à  probeert ook te komen tot een soort theorie vorming rond het activistische optreden dat ze in polen/hongarije heeft leren kennen.
• Voornaamste stelling uit dit boek is dat de onderlinge contacten tussen dissidenten hebben geleid tot politieke theorie vorming die samen met externe veranderlijke ontwikkelingen (economische problemen waar alle comm landen mee kampten; moeizame strijd met het westen, toename van militaire middelen; wapenwedloop waar niet langer aan kon voldoen slagen afghanistan vd sovjets buitengewoon kostbaar was/imago onoverwinnelijk sovjetleger --> deuk) dissidenten en omstandigheden hebben omwenteling tot gevolg gehad.
• Dissidenten hebben vooral een kwalitatieve imput geleverd. Belang vd dissidenten kmot naar voren met islands of freedom (michniks archicpel). Plaatst dissidenten in een lange traditie. Non comformisme; descent; lange liberale traditie beginnend bij john lock letter on toleration.

Dissidenten > Konrad!

Kundera: Strijd van de herinnering tegen het vergeten.

• Mooie uitspraak die aansluit bij konrad.
• Dit is waar het de dissidenten om draaide:
  • Voortdurende verwijzing naar tijden die vooraf gingen aan de communistische periode en een bepaalde traditie tracht voort te zetten. Was niet altijd zoals die nu is.
  • De politiek probeert die collectieve herinnering te vormen en te manipuleren; eigen geschiedenis boeken enzovoort, maar waren altijd weer die daar toch een ander verhaal tegenover plaatste. Tegenstelling is met veel schrijvers in west europa. In Midden Europa een veel grotere traditie om het verleden een rol te geven binnen literatuur dan in west europa.

Zijn boek Antipolitics –

• behelst een streven naar een civil society gegrondvest op burgervrijheden en constitutie gebasserd> En dat kun je alleen voor elkaar krijgen wanneer je actieve burgers hebt; die zich buiten poltieke macht om (antipolitiks) en gebasseerd op onderlinge solidariteit een machtsbasis proberen te

Konrad achtergrond

• hongaars joods milleu 1933 in omgeving van debrezej mooiste romans ' tuinfeest'  bepaald dor politieke situatie en veranderingen.
• In 1933 geboren/ tweede wereld oorlog overleefd/communisten hongarije gebleven, immere imigration bleef in land en trachte iets van verzet en traditie voort te zetten is nooit overgehaald om naar het buitenland te reizen; hoe dwingend ze dat ook aanrieden; was angstig dat hij daarmee de taal zou verliezen en door vele hongaren beschouwd als geheugen gen geweten van hongarije.
• Konrad literatuur is contemplatie, meditatie en concentratie. Geen politieke rol.  Ideologisch bevolgen mens, mensenmassa's en groepen. Is liever alleen achter zijn schrijftafel. Is meer zijn plek.

De bezoeker en Stedenbouwer - eerste boeken.

• Eerste boek kwam kortstondig door censuur, de stedenbouwer kwam niet door censuur.
• Opmerklijk; zitten in hongarije/ ver voorbij dood van stalin. Waarom deze romans niet gewoon gepubliceerd en verspreid?
  • Dit kan zich ook in een westers land afspelen, comm niet herkenbaar aanwezig.
  • Niet ook een hoofd aanstelling van tegenstellingen> maar wel tegenstelling tussen orde, veiligheid bureaucratie orde en hierarchie. Konrad heeft gewerkt als maatschappelijk werker en planoloog eno p basis van die ervaringen heeft hijd ie twee boeken geschreven.

Het probleem:

• De bezoeker: Gaf beeld van een samenleving waar men niet trots op was. Het beeld dat men wilde verspreide was dat dergelijke misstanden;a rmoede etc dat dat nou niet voorkwam in communistische landen.
• Stedenbouwer: Willekeur van bouwsesl. Geen idee of plan achter te zitten; het lijkt een complete chaos en daar zitten de communisten nou ook niet op te wachten/trots op waren.

Konrad kreeg te maken met censuur; geschriften in beslag genomen; tijd voor computer. Verdelen, begraven.. Etc. Politie vond wel degelijk voortdurend teksten. En de politiek bepaalde zijn prive leven. Her en der microfoons verpsreid. Konrad is daar vrij stoicijns onder gebleven. Misschien juist wel door zijn ervaringen als vervolgd persoon. Onder het nazi regime al eens in een extremere versie meegemaakt.

Havel

• Havel van dissident tot president. 
• Begon als theatermaker: kwam daar mee in de problemen.
  • Voorkeur voor absurdtheater. Past niet in die stroming.
  • Uitvergroten, de draak steken met, dingen in twijfel trekken etc. Niet de bedoeling.
  • Hoe kan de moderne mens in staat van crisis voortleven kan alleen met flinke humor en proberen in andere wereld te leven. Politiek en theater hebben door elkaar gelopen.

Terugkerende thema's -->

• verhouding tussen taal en politiek.
• Identiteit, verantwoordelijkheid en persoonlijke consequenties van leven in waarheid.

Havel heeft laten zien dat het communisme zo'n greep had op de maatschappij dat ook begrippen als vrijheid en solidariteit van hun waarheid waren ontdaan. Dat ware lege begrippen geworden; de bedoeling van Havel was om weer te gaan leven in waarheid dus idd werkelijk de dingen bij de naam te gaan noemen. Synische willekeur van de overheid, regels en voorschriften; daar zette hij zich tegen af.

Riep Dubcek op om protest aan te tekenen; dubcek trok zich terug uit het openbare leven en verkoos een leven van stilzwijgen en trok zich terug aan prive leven.

‘69 --> geen theaterwerk meer Havel.

• Hij werd knecht bij een bierbrouwer; bleef wel schrijven.

Beroemd is zijn brief openbrief aan Husak; waarin hij de staat van het land beschreef.

• Van president; kijk nu eens hoe we er voor staan.
• Het land van bevolking; deze normalisatie:
  • niet durven kritisch te zijn
  • bang zijn hun baan te verliezen
  •  mensen terug trekken uit politieke leven.
  • Waarheid verdraaid en aangepast wordt; Havel riep Husak op tot verantwoordelijkheid. Neem je verantwoordelijkheid en verschuil je niet achter de hierarchie.

Beroemde essay was het essay poging om in waarheid te leven; komt uit een bundel met nl titel over vrijheid en macht 1985 --> power of the powerless. De bundel, dat essay geld als meest invloedrijke stuk/tekst die door dissident door midden een oost europa is geschreven.

• Leven in waarheid zou het meest efectieve wapen zijn tegen totalitaire macht; het behoort tot de essentie van het verzet.
• Het is geen oproep tot actief en direct verzet--> had geen zin. Geen confrontatie met het regime op het niveau v feitelijke macht maar leven in waarheid als kiem om te komen tot civil society.
• Leugenachtigheid van het bestaan van post totalitair systeem. Iedere vorm van politiek leven in traditionele zin van betekenis is. Mensen krijgen geen kans om een politieke mening te vormen de kloof tussen politiek en maatschappij is gevuld met ideologische..

Daar ligt de zwakte vh systeem. Alleen als iedereen doet alsof hij geloofd in de luegen/gehoorzaamd kan het systeem blijven bestaan. Maar doe je dat niet en ga je weer terug naar oorspronkelijke betekenis van een verantworodelijk leven; een leven waarbij woorden nog wel oorspronkelijke betekenis hebben ontstaat er kortsluiting; leven in harmonie met jezelf ligt de kern van potentiele politiek op het systeem.

Wat gebeurde er met de dissidenten?

An uncanny era: a conversations between vaclav havel and adam michnik

Adam Michnik: the trouble with hiostory morality, revolution and counterrevolution.

Sommige gingen politiek in - andere besloten oude professie op te nemen of voort te zetten. Konrad is bv blijven schrijven. Hoe kijken zij terug op eht einde vh communisme.

- veel desillusies

Michnik - we changed human right charter '77 helsinki into a credit card. Er is veel ontevreden om over te zijn. Ook wel duidelijker wat ze niet wilde

- geen comm systeem, gecentraliseerde economie, geen censuur, dan wat ze wel wilde minder duidelijk.

Ja burgerschap democratie en solidariteit, je kuntj e neit aan het idee onttrekken dat er een machtsvaccuum ontstond kort na 89. Rauwe kapitalisme weinig ophad met dergelijke begrippen. Als burgerschap solidariteit enzovoort.

Eindigen met Michnik; in poland everything is poss even change for the better. Er kan altijd een verandering optreden die er toch weer een mooiere afslag opleverd.

Hoorcollege week 5 --> gastsprekers

Beeld zelfbeeld; speelt bij beide een rol. Hoe veranderde dat naar verloop van tijd.

Oost west thuis Best - Beeld en zelfbeeld in de rockmuziek van Midden en Oost Europa voor en na 1989.

> ijzeren gordijn meerder gevallen een nylon gordijn; geen waterscheiding, geen ondoorbringbaar, er was wel degelijk sprake van culturele uitwisseling tussen oost en west.

• Oost europese en west europese bands hebben elkaar beinvloed.
• Beeld en zelfbeeld was ook iets wat heel erg centraal stond wat ook doorklonk in de muziekcultuur. Hoe identificeer je jezelf en de ander jou.

Sociale relevantie - heeft een grote sociale relevantie muziekcultuur is een belangrijk instrument binnen functioneren van jeugdcultuur in zijn geheel binnen een totaliteire maatschappij is het interessant om wisselwerking te zoeken tussen privaat en publieke domein. Manier waarop binnen totalitaire systemen jeugdculturen werken, en de rol die de jeugdculturen spelen als zo'n systeem omvergeworpen wordt

• welke rol speelt daarin en welke invloeden hebben zij gehad aan verlies van draagkracht; allemaal belangrijke dingen die naar voren komen bij jeugd en muziekculturen.

Hiernaast is het van belang dat het nylon gordijn past binnen de recente ontwikkelingen van het historisch debat; muziekcultuur leent zich hier bij uitstek voor. Meer overeenkomsten dan je zou denken in eerste instantie.

• Muziekcultuur als uitgangspunt van overkoepelenede europese geschiedschrijving minder angstvallig gekunsteld een scheiding aanbrengen tussen oost en west.

Hiernaast een mooi uitgangspunt voor alltagsgeschichte.

Case studies door regio loodsen en wat studies utidiepen en daar wat over vertellen

Opkomst van de jeugdcultuur

• Na wo2; wederopbouw, welvaarsstaat, jongeren ontwikkelen zich veel meer als eerst dor sociale groep; zette zich af; toenemede mate onderscheiden zij zich, door kleding, beweging en dragen enzovoort. Luisteren naar lps radios etc. Veelm eer dan  eerst representeerden ze zichzelf; een aparte jeugdcultuur dus.
• 47 procent van de bevolking onder de 25 (wegvallen grootdeel vd bevolking in Rusland) jongeren waren veel meer aanwezig (letterlijk en figuurlijk) in het straatbeeld. In jonge generatie grotere waarde toegedicht. In westen en oosten dragers vd toekomst; oosten julliez ijn de toekomst; bouwen aan socialistische heilstaat. Met ideologsiche materiaal bezig; iook kneedbaar voor ideologie/propaganda.

Muziek onlosmakkelijk jeugdcultuur. Elvis debuteert - gekheid door het land, overspoelt de jeugdcultuur ook west europa

-  teddy boys

- die habstelke

- blueson noir

- de nozems

Polen: bikiniatzen; westerskleden (sociale parasieten)

Potapki in Tsjechie

Stiljagi - jongeren die flaneerden over boulevards en izch onderscheidden door kledij.

Ook aan andere kant kwam de jeugdcultuur op.

Rock n roll tussen repressie en revolutie

Stiljagi – nog voor de hippies

Oorzaken:

• vanaf 1945 er is geen prioriteit om de jongeren terug in het gareel te krijgen, kunnen zich ontwikkelen en door marges heen bewegen omdat er dus geen kijk naar was.

Typerend

• jazz luisterende wel uit de elite; welgesteldere millieus. Met rijkere ouders
• Chatta nooga chochoo was hun lijflied.

Er komt wel een anticampange op gang; wordt van onderopgedragen.

• De jongere communistsiche jeugdorganisatie.
• Ook een tegenstellig tussen jongeren. Commi's met afschuw keken naar de kapitalistische jongeren. Karikaturen waar ze mee voor de gek werden gehouden --> antipropaganda van onderaf dus.

Einde à Beatles

• Stiljagi cultuur is voorbij als de beatles opkomen. Raken wat uit de mode en verdwijnen naar de achtergrond. --> beatlemania
• Stones, beatles komen ook achter het gordijn. Stones en beatles. Of of situatie; jongeren zouden verloren zijn --> door die kapitalistische znagers enzo daar waren ze wel bang voor.

Besloten dat ze er wat aan moeten doen. Cultuur verspreid zich; geest is uit de fles;

• radio free europe, luxemburg was overal te ontvangen. Jongeren in het oosten konden westerse radio luisteren.

Oost berlijn; Bruce springsteen die optreed en de grensbeambten de luidsprekers richting oost berlijn draaiden en dat ze konden meeluisteren. Het was zo dichtbij je krijgt er echt wel wat van mee.

Dzuboks, Pojljet, en ook comm jeugdkranten die ook aandacht besteede aan westerse muziek. Er kwam zeker wel informatie door.

Rontgenzdat --> illegale koppieen van lp's op rontgenfoto's. Cassettes ging ook ondergronds, van hand tot hand, de geest was uit de fles en dat verspreidde zich.

Eerste case study

• Potentieel gevaar voor autoriteiten. Het loyaliteitsconflict dat was potentieel gevaarlijk:
  • we moeten kiezen of tussen marx of lenin of beatles of the stones,
  • ben je een hele generaties verloren voor jou gevaar; dat is wat Gorbatsjov benadrukte met zijn citaat (More than any ideology, more than any religion, more than Vietnam or any war or nuclear bomb, the single most important reason for the diffusion of the Cold War was the Beatles“ - Michael Gorbatsjov (1987)
  • à En dus krijg je een tegenreactie; van autoriteiten.

Is een voorbeeld uit Tsjechoslowakije. Niet een monolytisch blok tussen landen onderling enzovoort het was wel verschillend. Tjsecholow sterk optreden

• Praagse lente, alexander dubjeck korstondig dingest met liberalisering van kunst en cultuur wat leidt tot culturele bloei neergeslagen door warschauwpact; moskou plaatst --> praagse lente wordt neergeslagen.
• Hij voert het socialistisch realisme in stelt artietsen voor gewetensconflict -> artistieke vrijheid en je licensie verliezen om te kunnen spelen, of je bind in maar geef toe aan artistieke principes.
• Rockbands verloren licensieomdat zij als non conformistisch, gevaarlijk werden gezien.
  • Rock scene in Praag die tot dan toe had gefloreerd (n.v.v. Rollingstones etc) gingen ondergronds. Vooraanstaande clubs gingen dicht, bands verboden, lang haar moest er af en werd geknipt --> lastercampagne van de staat.
  • Gevolg van de repressie; bloeiende rock scene weggevaagd --> rockscene gaat naar platteland. Bands vinden onderdak bij Havel.
  • country culture --> county culture.. Naast officiele normaliserende cultuur, ook een officieuze tweede cultuur. Tweede cultuurw as ondergrondse cultuur.

Plastic people of the universe --> opgericht door ene Milan. Samen met kunsthistoricus, artistiekelingen dichters enzovoort waren verbonden aan deze groep, grote idealen en ideeen over hoe de maatschappij er zou uit moeten zien; hun licensie werd ook ontnomen en moesten ondergronds gaan.

• Naam ontleende ze aan een liedje van Frank Zapa.
• klinkt niet als top 40 muziek, tegendraadse muziek, creeeren van harmonieen die ingaan tegen de mainstream.
• Nummer komt van egon bondy's happy hearst club banned ----> naar titel van beatles --> verwezen naar een dichter die veel gedichten schreef --> gepubliceerd in londen die buiten het land uit waren gesmokkeld buiten weten van het badn om --> fusion, kil en je hoort schuren iets aan tekomen wat niet.. Chill is. Mooi tijdsbeeld dat wordt opgeroepen van gecensureerde tsjechoslowakije.
• Benadrukken dat ze niet politiek gemotiveerde teksten schreven; binnen juist totalitaire systeem iets wat niet daaraan voldoet wordt tot antipolitiek genoemd.
• Betekend niet dat de overheid jou als anti dissident ziet, dat je dat zelf ook zo ziet.. Ze zagen zich niet als dissident en benadrukte hun leven in vwaarheid maar door overheid in die hoek gedrukt.

Later komt er een proces op gang; een van de bandleden organiseert een festival (underground culture op het platteland) --. Inval --> arrestatie --> celstraf --> kritiek op in tschejo en ook in het buitenland, daarom zijn ze bekend.

Havel ziet dat als een van de belangrijkste redenen voor het vormen van charta 77, oorzaken dat hij overgaat tot het proces tegen plastic people brengt muziekcultuur/politieke dissidenten samen en creeert een nieuwe dynamiek in verzet tegen comm systeem.

DDR: rock aan de frontlijn van de koude oorlog

Andere manier omgaan met rock muziek; checkpoint was een voorpunt van kapitalistische wereld binnen het oosten.

• Vrijhaven waar ze uitzicht hadden op vrijheid en democratie; zo dicht bij.. Elvis in west duitsland werd dat door westerse als oost europese autoriteiten gezien als belangrijk middel van verpreiding van de culture oorlog; politieke ideologie uitdragen en als gevaar gezien. Situatie in ddr is ook precair ook hier de golf van rock muziek die zich over hetl and voltrok viel niet te beteugelen; geest uit de fles.
• Oost Duitsland besloot om dan maar de muziek verder te sponsoren. Door overheid gesponsord om rock muziek te kanaliseren, niet tegen dan maar voor je eigen je gewind gebruiken. Resulteerde in comite fur unterhaltungskunst. Comite bestaat uti regeringscommissarissen (een helft en andere helft: muziekkanten. Moest allemaal goedgekeurd worden --> middelen om te spelen.

Die Puhdys --> wenn ein mensch lebt

• Er kroop heus wel een dissidente tekst tussen de reels door -> tussen de regels lezen, de staat sponsoorde
• Technisch goed geschoold --> hoog niveau van DDR rock, paradoxaal fenomeen. De band die in de DDR het symbool werd in de jaren 70 die pudhys. Jaren 60 -- oranienburg --> beatles --> meer progressief haren zijn niet superlang, wel langer bestormden de hitlijsten waarin ideaal beeld van socialistische band
• Liever melk dan alcohol --> geen seks met vrouwelijke groupies. Soort rolmodel, conformiteit betekend niet dat ze de bekendste band waren.

Polen: punk onder staat van beleg ook interessant verhaal.

Polen was vergelijkbaar met hongarije; goulash socialisme, wat cultuur enzo betrok was het in polen goed te doen; poolse rockbands konden redelijk zonder last wel functioneren mindersterk beknot in tsjecholsowakije

Voorspoed verslechterde  in Polen --> cirisis --> stakingen --> lech walensa -->  verzet groeit --> kritiek neemt toe --> lamuka --> jozelski wordt in polen geinstalleerd --> stat van beleg --> groote omslag in poolse culturele klimaat.

• Vakbond wordt verboden, opponenten van het regime etc. Generatie van Poolse jongeren die veel meer dan eerst door het idee van no future; past helemaal in de muziektrend van die tijd namelijk de punk muziek.
• Groeiende werkloosheid etc, represressie het is allemaal kut --> grootdeel van pooolse jongeren zoekt zijn heil in punkbeweging. Anti ideaal van no future festival met punkbeweging.

--> veel jongeren niet perse politiek gemotiveerd waren; zij zochten meer een uitlaat klep voor de verslechterde situatie in dat land.

Om een plek waar ze zichzelf konden zijn; muziek konden luisteren en gevoelens uiten. Niet perse politiek gemotiveerd. Er was wel politiek proces. Politieke demonstraties enzovoort. Festival werd ook wel gebruikt voor demonstraties, niet hoodf mode van festival; niet politiek getint. Ligt veel meer in het creeeren van een uitlaatklep van de frustraties vd jeugd. Scheppen van tweede werkelijkheid van de jeugd.

Wederzijdse uitwisseling tussen de landen binnen oost europa; je zou denken met val van de muur 1989 is het ideaal van de tegenculturen is volbracht. Aansluting vinden enzovoort.

Tweede akte - herwonnen vrijheid, verloren idealen 1990-2015

Wat gebeurd er met de tegencultuur? Verliest die haar betekenis? Of krijgt ze een nieuwe? Illustreren aan de han van laatste case studie

Yugo rock --> yugoslavische band, yugoslavische ideaal. Benadrukken dat muziek als een sterk platform kan fugeren als vormen van identiteit, etniciteit kan worden benadrukt in servie met opleving van turbofolk, etnisch geladen teksten in muziek niet het hele verhaal ook boven etnisciteit uitsteigen, een tegencultuur, een imagined cominuty; dit is wat aje aan de hand vh joegoslavische dude kunt zien.

Tito - niet slaafs lijn van Moskou- met stalin gebroken, onafhankelijke positie tussen oost en west in en stond voor een derde weg socialisme, meer ruimte voor zelf management, lieerde zich aan andere landen om een soort tussenblok te vormen tussen oost en west.

• Deed hij natuurlijk ook; tito, hij moest koordansen op gevoelige veld, hoe krijg je ald ie etniciteiten verenigd, eerste yugoslavische koninkrijk --. Mislukt --> serven --> na wo2 tito om een nieuwe politieke ideologie te geven, broederschaps en eenheidsideaal. Gestoeld op revolutie en overwinning van partizanski in wo2. Nadruk kwam te liggen op broederschap en eenheid (mindder op communisme) beleid van tito. Gedurende de hele geschiedenis zie je altijd spanning tussen allerlei krachten van etnici enzovoort. En na de dood komen die aan de oppervlakte --. Nationale spanningsvelden nemen toe --> yugoslavische rockmuziek --> propageren in laat yougolsavische, jongens we moeten terug naar eenheid, boven komen etnische spanningen we zijn allemaal yoegoslaav - pan yougoslavisch ideaal. Tegengewicht bieden in opkomende spanningen die het land steeds meer utieenrukken.

--> werkt niet. Yugoslavie valt uit een, balkan verscheurd in jaren 90 en daarna sterft ook de yugo rock scene van late jaren 80 sterft uit. In jaren 90 zie je opleving van nationalisme, zie je ook terug in de muziek, turbofolk wordt de boosdoener gezien, drager van servisch nationalisme, staat voor regime van milovoic etnische spanningen etc. Boosdoener --. Dat beeld wordt genuanceerd turbofolk, was turbofolk echt een instrument van etnische dingest, door sommige --> opleving van pan balkan muziek die breder is dan servie en etniciteiten overstijgt. Die wederopleving van de folk, authentieke balkanmuziek moeten we niet zien als een etnisch belast iets maar zien als een bredere tendens een nieuw pan joegoslavische identiteit. Muziek kan goed gebruikt worden om een zelfbeeld, een persceptie te creeeren van jezelf, dat het heel goed gebruikt kan worden om een tegencultuur te creeeren die anders is dan de tegencultuur..

Conclusies

- hoe de politieke rol van de rockmuziek onder communisme te beoordelen

 geen a priori tegenstellingen tussen burger en staat. Rockmuziek ontwikkelde zich eikwijls binnen het kader vd staat. Muziekcultuur bevond zich tussen oppossitie en escapisme.

Rockmuziek fungeerde als middel om identiteit te formuleren, het benadrukken van de perceptie van ego en alter.

Ontwikkeling van oost europese muziekcultuur past in globale ontwikkeling van jeugdcultuur. Het ijzeren gordijn bleen een nylon gordijn.

Beeld wordt genuanceerd, niet perse anti politiek shizzle stuff. Niet perse zwart-wit.

Voorbeeld 2

Producing space of freedom --> skateboarding in the 80s in poland.

Skateboarding - inclusief.. Anyone who can do it and try at least. Youth activity, '70s and so on still skate. It all started with some sort of myth --> 1958 surf trough side works. In the beginning enormous attention when it became popular.  Not part of subculture --> abcrobatic way and do unespective move, not yet subculture. But hype was faded away in the beginning of the sixties but only the diehars stayed and developt it further. Extreme popularity was when in california there was a crisis -> empty pools --> skateboarding. Further than only on flat ground --> new styled where developt.

Freestyle - nothing about free, and style.. Dangerous. . Free style about doing things on your board :P

- downhill ; longboards gewoon naar beneden

Street skateboarding; mixutre of all former styles.

In the 80's one many people joined the movement -> booming period early 80s. Many companies discovered that there was a hughe market with stuff and roll models, hughe industry; unofficial sport with advertismenet etc.

After it commercial with mass media. Skateboarding there were some clubs and so on, performed in groups, claim swimmingpool, the actors didnt share the same goal, individual goals. Style was not; not no how many high he/she can jump. Not those who were jumping. Extremely focus on individual approach.

Morning and evening was regulated by state. Wanted people to feel

Had tow ork -- children in school after school clubs/pionier clubs (palaces for youth). Elite club somewhere iin former palace and enjoy yourself with others. Socialistic state recreation was about perfeciton about yourself --> use your talented -> fame for nation of the country --> go to olympics. No such a things (ofcourse there were) not really room for such a sport as skateboarding is.

Neverthereless it occured in poland. Skateboarding came to poland by. Topic is not really good researched - most of these people it was not very broad, microstudy. Quite common; russia, tsjech, hungary there are no difference between those countries in skateboarding. It came there without any cultural and social c--> freestyle things all those ideology stuff was not there just tought about skateboard. Couldnt check it on the interennet, they used it as a tool to  train your acrobactice, they were rather like athles. They were doing quite interesting. Skated in a way like the 50-60s in california.

Extreme difficult and expensive to do this sport, board can break, and you have to buy it.

Poland there was no market no one produced skateboards best equipment was western. Most of the times when you need dollars you had to buy them on the streets cinkciarze - is from exchange  Dus gingen ze het zelf doen - via bladen..

They skated in movies - they saw someone skating and it was an inspiration. Skating was around 500 people. Breakdance or rap, most of them didnt had - geen materialen ebschikbaar en expensive. Ended with communist era.

Most beautiful moment 1991 - skate national championship in pland in the palace of culture and science.

Part II: resistance without words.

Skateboarding no lyrics, without words. --> way you use space, how you use social conduct in street. Skaters could constitute themselves as subjects only trough producing space. There was no work or goal or so on, most striking thing there is someone who go on the street just for fun. Why this fun? Why don't you have a goal?

Quite different than in 70's --> rejection only of zie powerpoint. We don't need to buy a coffee to  enjoy space, spacial resistance. Space was for walking or parading or what ever. --> but they just had fun.

Skate was marvel - skateboarding in post soviet places - spending money on that. Many skeates from the west descided to come because of the build enviroment and the marvel. Then when they were coming; they found out what skating is about; and most skaters had their idols from the west. This state of art remained till very recent.. Search for own identity --> so many years of following the west '90s but it was still different. Still somethign to offer, not that smooth and zo on. Poles and swedes making movies about tough skate (trying to envoid skate parks, not valued as high as on he streets --> poland it is alos more tough. Skateboarding used to be - didnt really worked

Hoorcollege 6. Filmcultuur

Concentratie op Oost-Europese (oude) films:

• Beeld en zelfbeeld is het thema van het college: het gaat over het gedeelde verleden.
• Vanaf de 20e eeuw is de film bezig een centrale plaats over te nemen in de cultuur. Daarvoor literatuur in West-Europa. Internet is nog de enige plek in Rusland waar je je mening kan geven, maar dit wordt steeds minder.
• Film was belangrijk, omdat de tv nog niet echt was doorgedrongen tot 1980. En gebrek aan interessante tv-programma’s.

Film is in handen van mensen die dat kunnen betalen, dus vaak in de handen van de overheid. In de communistische tijd was natuurlijk sowieso het geval.

Sommige westerse films mochten wel gedraaid worden, maar dit waren vooral kritische films. Horror enzovoort kwam weinig voort, soms een keer een week lang in een achteraf bioscoop, maar dan was de bioscoop wel gelijk vol. Westers à Trololo. Er werden wel western geproduceerd in het Oosten à eastern. (strijd indianen tegen de amerikanen).        

Midden-Europa: film uit Polen à recht toe, recht aan (historisch serieuze film)

Russische film: Oosten.

week 7 MOES college religie stuffsels

Beeld en zelfbeeld- daar hoort religie bij.

Waarom is dat interessant?

- identiteit (nationale) en denken over de identiteit van een ander --> waar verschillende invullingen aan kunnen worden gegeven.

- ras (bloed, niet meer benadering die we aanhalen)

- taal

- gedeelde geschiedenis

- gedeelde cultuur --> problemen aan den top.

Cultuur - religie

Clash of civilizations --> veelmeer dan politiek of ideologische breukvlakken. Huntng definieert civilisatie op basis van religies.

Meteen een probleem; we hebben het dan over kerkemeenschappen waar mensen proberen bij te horen.

Sociologische onderzoeken naar religieusiteit benaderen het fenomeen uitsluitend als datgene wat mensen zelf van zich zeggen. Niet hoe diep dat zit en hoe dat beleefd is. Je zult wel zien - aan de hand van statestieken- onderscheid wel wat vind je van jezef, ga je vaak naar de kerk etc. Hoe vaak dan --> kom je al wat dichter bij hoe reeel dat is. Slimmere, gerichtere vragen stellen --> dichter in de buurt nemen als culturele bindende factor, maar verder gaat het niet.

Bij welke kerk hoor ik? --> dat is het dan..

Hoewelvoor rusland geconstateerd is dat studies the geniousness na 1991 van de russische orthodoxe kerk.

• Ze vragen af in hoeverre dat echt is. Hoe vaak mensen nou echt naar de kerk gaan en echt belang hechten aan het geloof en dus of het defineert van een eigen identiteit.
• Evens heeft dat uitgezocht en daar komen interssante dingen uit.

Religie is belangrijk in de studie van oost europa – de laatste 50 jaar-

1. Religie bestuderen rond de wende - omdat bij de omwentelingen tussen 1989-1991 de religieuze factor een grote rol heeft gespeeld. Polen valt extra op, al openlijk katholiek geplaatst tijdens sovjet unie. Bv. Die ene paus,

Onder het communisme, anti communistische en anti russische factor geweest --> polen die zeg maar katholiek is (katholicisme vs orthodoxe kerk).

Jaren 90 zo gebleven > solidariteit met de kerk en anticommunisme enzo.

2014 is geconstanteert dat on average only 39 procent of the population now is in church. Below 40 procent na 1989. Langzamerhand loopt het toch weer terug, weer niveau van 1980.

Dat beweegt allemaal en ligt niet vast.

• Langzame afname o.i.v. Modernisering (hogere opleiding, beter inkomen, verstedelijking, afname sociale ongelijkheid) zie je dat ook in polen.

Polen is niet de enige ook in DDR de lutherse kerken ook een rol hebben gespeeld.

• In Leipzig< christian fuhrer 1989> druk bezochte diensten in Nikolai kerk.
• Maandagen vanuit de kerk optochten gehouden ' wir sind das volk' etc. Dominee in jack heeft een beroemd pamflet geschreven? Wir sind ein volk > 1989 de muur gevallen.

Landen waar het echt een rol heeft gespeeld:

• Polen
• DDR : wel veel bescheidener en bovendien waar het katholicisme in Polen in jaren 80 bestond en in 90 nog verder gegroeid, lutheralisme is onmiddelijk weggezakt toen duitsland eenmaal samen was gekomen. Geen rol van btekenis bij formuleren van duitse identiteit. Gezamenlijke identiteit was die van de BRD. Ook nog een verschil!)
• Roemenië Timisoara: Daar waren gevechten voor heto versloeg naar boekarest. Lazlo Tukish heeft dat op zijn geweten, was een hongaarse dominee gereformeerd, een best mariginale groep in roemenie> ook niet dominante stad waarin hongaren, serven, duitsers en vrij jonge hongaarse dominee (dat ook nog) heeft daar artikelen geschreven over de wijze waarom chausescu de hongaarse minderheid behandelde, maar ook over de beruchte politiek van systematisatie waar dorpen werden geliquidieerd en in steden werden gejaagd.
  • Gemeente heeft hem gesteund, moest zn huis uit, heeft hij geweigerd, op 15december breken de gevechten uit van volgelingen van deze dominee. En die sloegen weer over naar boekarest > weg chaucescu, weg comm. Niet meer om tukish zelf.

Polen, DDR, Roemenie grootste landen, andere landen iets minder grote rol.

• Hongarije nauwelijks
• Rusland al helemaal niet. Orthodoxe kerk geen rol gespeeld in verzet tegen comm bewind. Orthodoxe kerk heeft de naam diepgeinfiltreerd te zijn bij de KGB en dus juist gecollaboreerd te hebben.
  • Jaren 20 hebben orthodoxen zich afgescheiden. Er was een deel dat ging migreren naar het buitenland à niks te maken hebben met Moskou collaboteurs.  Nu is het enigszins verzoend, maar nog niet geweldig..
  • Rus ex orthodoxen die niet een eigen organisatie hebben opgezet, niet meer patriarch moskou, maar patriarch istanbul (constantinopel). Dat kan ook nog, bij anderen aansluiten> lappendeken.

Rusland, russische orthodoxe kerk, patrichaat Moskou heeft zich niet verzet tegen staat niet meer vanaf jaren 20.

• 1930 geen patriarch meer> politiek heft tegen gehouden nieuwe patriarch benoemd, want politiek was dat niet acceptabel.
•  In 1943 mocht dat plotseling wel. Patriottische gevoelens inzetten onder de bevolking voor het rode leger.

Servië weer apart verhaal; als je maar begrijpt van het servisch kroatisch conflict stoelde(nietalleen stoelde, ook in oorlog is de reconstructie achteraf tegen elkaar gestaan wo2) maar ook veel te maken had met dat serven orthodox zijn en kroaten katholiek. Bosnie fietst daar nog wat door heen met hun islam.

• Vijandschap tussen christenen (orthodoxen) en islamieten/moslims in kosovo.
• Ook de religieuze factor heeft geen rol gespeeld in verzet tegen Tito.
• Pas na zn dood heeft de kerk zich fel gemanifesteerd> milosovic. Kerk trouw aan milosovic.

Hoe dat ook zij; religie met zeer gespannen voet met verschillende communistische bewinden gestaan.

• Communisme is een anti religieuze ideologie. Religie is ook kak volgens marx, daar zijn de russische comm niet van afgeweken. Enigszins afvragen wat de rol dan wel geweest zou kunnen zijn voor en na die teit en daar heeft Tomka een interssante passage over:

Tomka:

• niet civil society, maar second society onder de radar van comm periode.
• Terugdenken van civil society, hier staat het eigenlijk die naadloos aansluit waar hij het toen overgehad heeft.

Second society; spontaneous self organisation, soort underground scene, activiteiten ondr en tijdens het comm bewind civil society vertegenwoordigde (second, omdat je de

De kerk toch ook een voortouw heeft genomen in het organiseren in vergelijkbare civilsocity groepen. Of ze en grote rol hebben gesppeeld in de wende of niet, maar wel zijn ze deel geweest van second society.

Speelt ook grote rol in volgende punt

• Wat gebeurd er na de val van het communisme?
  • In een aantal gevallen moest er gezocht worden naar nieuwe definitie van nationale identiteit. De praktijk is anders, qua idee heeft comm iets verwerpelijks.
  • Solidariteit op klasse, niet op nationale klasse, was dus vieswoord in communisme.

• Comm in 1 land te gaan ontwikkelen heeft het bestaan en werd nationale factor extra van belang na 1991>
  • Rusland een apart probleem.
  •  In polen was het makkelijk, 80 voelde zich al pool en katholiek.
  • Tsjechie nauwelijks een rol gespeeld vor nieuwe tsjechische identiteit. > tsjech of slowaak. Je bent ook serv of slowaak, dat bestond al zeg maar. In rusland is het probleem nog weer heel anders:

Met Russen bedoelen we ook sovjet burgers, hebben zelf ook daar de schuld aan, ook in russ taalgebruik/politieke/sociale identiteit wordt voortdurend rus en sovjet door elkaar gebruikt.

•  Russians waren natuurlijk de bewoners van de sovjet unie, baltische landen etcetcetc.
•  Totaal verschilende culturen, geloven en talen maar werd allemaal rus genoemd.
• Imperialen (brit,france,amerika) multi etnische empire heeft ook al ebstaan voor 1991.
• Lenin al die nationaliteiten de vrijheid liet om zich af te scheiden, maar binnen zes jaar weer allemaal terug in sovjet unie. Razend interssant, maar het gaat dus om de russische identiteit.
• Ambivalente, niet gedefinieerde manier door elkaar gehaald met sovjet identiteit, ' wij sovjet burers/wij russen'  niet een kwestie van sluwe plannetjes of expres dingen verzwijgen, was gewoon omdat men er niet bij nadacht; inwoners enorme rijk ook als de andere de niet russen (tegenstanders)
• à na 1991 dat rusland plotseling van een multi nationale staat- een nationale staat moest worden. Kirchizie.. Nieuwe cultural glue vinden om zich een nationale identiteit verschaffen. Extra interssant welke grond gebruikte men om de nationaliteit te identificeren

- bloed.. Nee

- Taal - veel rusland sprekende buiten grenzen (kleine conflicten na 90)> nu wel conflicten

Russisch orthodoxe identiteit heeft wel een grote rol gespeeld in de russisch niet langer inclusieve rest, is nog steeds een probleem. Binnen dat romp rusland veel minderheden: islam is de grootste

Islam pijn gebieden

- kaukasus (noord) fel tsjetsjenen etc. Deel gebeleven van russische federatie, maar wel met moslim identiteit

- krim; op dat moment geen probleem, maar nu wel dus vragen die veel te weinig in het nieuws komt> hoe gaat het met de krim tataren (moslims). Is een groep die wo2 gedeporteerd waren naar de krim. Er zitten nog veel mensen. Die op de krim worden nu weer door neiwue machthebbers harder onderdrukt dan de oekrainers. Die kijken nu met weemoed terug.

- tatarstan - waar traditionele tartaren wonen. Putina kijkt hier met argus ogen naar. Na bommen servie staat de verhouding met de islam slecht. Duidelijk gaan we niet op in. Sunni's voornamelijk.

Joden zijn er ook nog wat, boeddisten, pagans.

Belangrijk staatje is: roemenie, niet alleen rus multi religieus maar ook

- polen homogeen

- tsjechie, slow homogeen

Romenie niet echt. - hongaarse minderheid - duitsers ( toch wel groot deel vertroken) maar hierin zie je ook een kaartje (zie powerpoint) roze: orthodox geel katholiek. Gerefeormeerd, zit wat in het midden aan de bovenkant.

Tomke doet er wat voorzichtig over, van alles nog bij halen. Gaat over de religiezue identiteit - hoeveel mensen zich identificeren met geloof in het gebeid> Polen het meest.

Mate van identiteit waarbij polen roemenie de stoet aanvoeren en tsjechie achteraan gaat.

• Het verschil in de mate van waarschijnlijkheid of religie een bindende factor kan worden.
•  Daar komt ook nog een ander moeilijk ding bij; er zijn ook belangrijke verschillen tussen de veschillende soorten geloven die we tegen komen in mis en oost europa in het verre geloof beschouwd worden bij een natie horende factor, > katholiscisme heeft zich onderscheiden door dat het bij definitie een supranationaal ding is.
• Met name in de middeleeuwen hebben plaatselijke koningen/franse koningen over wie de bischop is etc. (investituurstrijd 1100) franse, spaanse koning om onafhankelijk van de paus te worden omdat het katholieke landen waren en katholieke 1e plaats katho dan pas landsgrenzen.

In potentie van globale dingen, biedt vrij weinig mogenlijkheid om zich te ontwikkelen tot een nationaal geloof. Paradoxe situatie in polen is dat het daar wel gebeurd is. Ook niet moeten onder communisme in 1 land, katholicisme in 1 land is ook iets raars, is gebeurd dus kan wel.

Langzamerhand ontwikkeling ontstaan waarbij katholieke geloven mondjesmaad zich kunnen ontwikkelen tot iets wat men kenmerkend vindt voor regio. Katho niet, protestantisme ok niet, maar veel van die landen hebben zich wel ontrukt, katholieke geloof en heersers die daar bijhoren (nl spanje).

Situatie orthodoxie heel anders; landstaal orthodoxe landen als rusland en witrusland zijn gekerstend vanaf zo'n beetje 9e eeuwziet dat Rome veel eerder bezig is met kerstenen, maar constantinopel een fase later. Landen gaan bekeren tot het christendom begnit constantinopel zelf te verzwakken. Na justinianus zakt dat in 13e eeuw> kruistocht ingenomen tot 1261 daarna helemaal gedaan met macht constantinopel. Bulgaren en serven werden gekerstend enwaren niet in staat om grieks te intimileren; ver barbaren --> troepenmacht om dat af te dwingen zat er dus niet in. Dus eigen taal genoteerd in soort kerk slavisch.

Orthodoxie vanwege deze doodgewone historische factor de landstaal is - heel anders dan latijnssprekende katholieke kerk. Haken en ogen aan! Niet voorstellen dat het russisch van de 10e eeuw 1453... > oud kerk slavisch bleef vanaf dat moment de liturgische taal. 14e eeuw russisch, wit russisch, lijkt daar nietm eer op, taal on twikkelde zich. Geschreven taal hetzelfde, gesproken taal heel anders. 16e/17e eeuw moest je lereno m kerkslavisch te spreken.

Orthodoxie zich veel meer geschikt is om zich te ontwikkelen tot nationale kerk; je spreekt over russische orthodoxe kerk (niet bv. Franse katholieke ker..) servisch-roemeens-oekrains orthodoxe kerken.

Autosevaal - je eigen hoofd, je zelf je hoofd kiest. Wit russishe orthodoxe kerk = patriarch van moskou. Meeste orthodoxe geloven in wit rusland hebben daar ook geen rpoblemen mee.

In oekraine is dat heel anders.

Heel veel orthodoxe kring, 60 procent ongeveer, maar nu begint het ingewikkelde verhaal.

• patriarchaat moskou
• patriarchaat kiev sinds 1995> kerk in rusland na verzelfstandiging van landen ook zorgen gemaakt over het lot van orthodoxen in die niet rusland landen. Willen die dan ook zelfstandig worden? Gaan ze dan ook bij onze kerk vandaan? 1992 metropoliet; ja wij willen onafhankelijk worden (niet zelf bedacht, maar grote groep oekrainers die dat wilden) die in moskou waren daar niet blij mee en hebben min of meer gedwongen de intentie terug te nemen, maar terug in kieve heeft hij dat terugnemen ook weer teruggenomen en in 1993 afscheiding verklaart van de russisch orthodoxe kerk, zelfstandig verklaart, eerst was er een andere patriarch, weer een ander en in 1995 filaret en zit er nog steeds. Bezig op de maijdan. Deze groep is ook groter
• grieks katholieke kerk ver terug in de geschiedenis. Kiev bakermat van russisch cultuur, eerste russsische vorst, vanuit oekrainse optiek een grote leugen. Doen alsof er een continue ontwikkeling is tussen kievse vorstendom naar maskva 13e eeuw. Moskovietische rijk later, is historisch ding uiterst problematisch. 17e eeuw; oekraine is onze bakermat, daar komwen wij vandaan altijd zo geweest. Autonoom verklaren constantinopel komt al eerder op gang 1546 al> autosivaal, gaat zijn eigen metropolieten benoemen (trapje onder patriarch die zit nog in constantinopel in die tijd) vanaf dat moment wel benoemd door geestlijken in rus zelf en dan zie je dat kiev niet mee gaat in die ontwikkeling. Kiev gaat zijn eigen gan, eigen metropolitie onder constantinopel. In beide landen eigen patriarchaat inrichten. Moskou gaat dat lukken 1589, lukt het om moskou een eigen patriarch te bezorgen. Vanaf dat moment kent moskou een eigen patriarch. In middeleeuwen dus GEEN tsaar i patriarch. Houdt niet lang stand btw. Ondertussen gaat Kiev zijn eigen gang. Zelfs is het even gelukt om in het kleine gebiedje een eigen patriarchaat gevestigd (chalizie, niks geworden) eind van 15e eeuw: litouwen. Enorm gebied wat zich samen met polen tot een koninkrijk verdiend: katholicisme de baas. Langzamerhand ontwikkeling awarbij plaatselijk orthodoxen gedwongen woren om katholicisme over te nemen: de unie van brest> groot gedeelte van orthodoxen bereid verklaard om paus van rome als hoogste te dingisen, maar wel eigen riten en taal in stand te houden: uniaten, unie van lublin: grieks katholieke kerk. Ook felle tegenstanders vd russen.

Heel veel orthodoxe kring, 60 procent ongeveer, maar nu begint het ingewikkelde verhaal.

• patriarchaat moskou
• patriarchaat kiev sinds 1995> kerk in rusland na verzelfstandiging van landen ook zorgen gemaakt over het lot van orthodoxen in die niet rusland landen. Willen die dan ook zelfstandig worden? Gaan ze dan ook bij onze kerk vandaan? 1992 metropoliet; ja wij willen onafhankelijk worden (niet zelf bedacht, maar grote groep oekrainers die dat wilden) die in moskou waren daar niet blij mee en hebben min of meer gedwongen de intentie terug te nemen, maar terug in kieve heeft hij dat terugnemen ook weer teruggenomen en in 1993 afscheiding verklaart van de russisch orthodoxe kerk, zelfstandig verklaart, eerst was er een andere patriarch, weer een ander en in 1995 filaret en zit er nog steeds. Bezig op de maijdan. Deze groep is ook groter
• grieks katholieke kerk ver terug in de geschiedenis. Kiev bakermat van russisch cultuur, eerste russsische vorst, vanuit oekrainse optiek een grote leugen. Doen alsof er een continue ontwikkeling is tussen kievse vorstendom naar maskva 13e eeuw. Moskovietische rijk later, is historisch ding uiterst problematisch. 17e eeuw; oekraine is onze bakermat, daar komwen wij vandaan altijd zo geweest. Autonoom verklaren constantinopel komt al eerder op gang 1546 al> autosivaal, gaat zijn eigen metropolieten benoemen (trapje onder patriarch die zit nog in constantinopel in die tijd) vanaf dat moment wel benoemd door geestlijken in rus zelf en dan zie je dat kiev niet mee gaat in die ontwikkeling. Kiev gaat zijn eigen gan, eigen metropolitie onder constantinopel. In beide landen eigen patriarchaat inrichten. Moskou gaat dat lukken 1589, lukt het om moskou een eigen patriarch te bezorgen. Vanaf dat moment kent moskou een eigen patriarch. In middeleeuwen dus GEEN tsaar i patriarch. Houdt niet lang stand btw. Ondertussen gaat Kiev zijn eigen gang. Zelfs is het even gelukt om in het kleine gebiedje een eigen patriarchaat gevestigd (chalizie, niks geworden) eind van 15e eeuw: litouwen. Enorm gebied wat zich samen met polen tot een koninkrijk verdiend: katholicisme de baas. Langzamerhand ontwikkeling awarbij plaatselijk orthodoxen gedwongen woren om katholicisme over te nemen: de unie van brest> groot gedeelte van orthodoxen bereid verklaard om paus van rome als hoogste te dingisen, maar wel eigen riten en taal in stand te houden: uniaten, unie van lublin: grieks katholieke kerk. Ook felle tegenstanders vd russen.

Nu naar Rusland

--> lees vooral het artikel wat hier bij hoort!

Russisch orthodoxe kerk - geen rol gespeeld val. Rol is toegenomen.

• Waar dat effect optreed zie je dat bij de jongere generaties en hogere inkomsten en opgeleiden. Dat is volgens verwachting omdat uberhaupt waar je je ook bevindt, oudere generaties/lager opgeleiden sowieso al wel naar de kerk gingen.....
• Nieuw: vooral jongeren en hoogopgeleiden die daar aan mee doen. Lijkt ook, er wordt veel gezegd, dat je daar ovorizichtig mee moet zijn turn naar religie, eheft veel te makenm et behoefte om nieuwe nationaliteit te stichten. Denken dat dat ook een authentieke dingest ook is wat je echt voelt. Wat kun je vaststellen over de jaren 90 en nu.

Dit is verassend

Voorbeeld. 1994-1997 Herbouw van de kerk van christus kerk

• Burgemeester Yuri Loezjkov (luzhkov), in principe zich ontwikkeld van grote vriend van Jetlsin tot een van de meest corrupte spin in corrupte bouwactiviteiten. Onder invloed van oligarchen die zich daar ontwikkelen. Hij en zijn vrouw waren daar wentelden zich in boter an genot.. Licensies moeten worden uitgegeven, daar moet natuurlijk flink voor betaald worden aan Luzhkov.
• Ook ingespannen voor kerk, zeer ontypsich gebouw van de kerk (het is heel groot, en eigenlijk is een orthodoxe kerk veel kleiner). Ter nagedachtenis aan overwinning op Napoleon.
• Kathedraal christus de verlosser. Dichtbij kremlin aan de over van de maskva. 44 jaar duurde de bouw. In 1883 is ie ingewijd> Tchaikovsky werd gespeeld.

• Door stalin is dit ding opgeblazen. Communisme anti religieuze ideologie en heeft dat zeker laten zien. Belangrijks ymbool geweest om dit te vernietigen (in moskou zijn er nog veel mooiere kerken kapot gemacht).
• Paleis van sovjet cultuur neer te zetten. Yolo. Met lenin als kers op de taart. Bodem leek er niet geschikt voor.. Jarenlang een openluchtzwembad.

Luzhkov heeft een grote campange gestart om de kerk weer op te bouwen. Is gelukt, maar heeft al zn charme kwijt geraakt. Wel van alles opgebouwd, maar dit is wel het meest verbonden met staats image (nu weer) eerste fenomeen waaraan je kon zien dat het niewue rusland echt ook als land orthodox begon te worden.

Nu weer nach artikel.

Met nationale russische orthodoxie, met identiteit was wel iets vreemds aan de hand. In sociologische peiling tot begin 20e eeuw. 55 tot 60 procent orthodox, wel van europees rusland natuurlijk. Ook het aantal parochies steeg enorm; 12.660. In sovjet periode waren die op twee handen te tellen. Enorme toename ook an de organisatie van het geloof (kerk heeft er enorm voor gezorgd dat gelovigen zich gingen organiseren) maar functioneerde 20 niet werkende. Werden opgericht 433 klooster tot dec 2005, ruweg ook een beetje zelfde getal voor 1917 toch gaf maar 1 procent van de bevolking aan actief te zijn in de kerk. 60-55 procent ja ik benorthodox, 1 procent is echt actief. Dingen niet door elkaar halen!!! Wat betekend eigenlijk ' ik ben orthodox' -> meer uitdrukking van ik voel me rus dus orthodox. En daar beperkt het zich toe. Men neemt aan dat de groei oppervlakkig is, niet echt, maar vaak wijst op identiteit als rus zijnde.

Tomka tegen dit soort argumenten heel aardig ingeschreven

1. Meng aat er juist van uit dat het afnemt bij secularisatie/modernisatie. Meer aantreffen bij oudere generatie dan bij jongere generatie.

2. Maar dat beeld klopt niet, dat klopt sowieso al niet als wij om ons heen kijken naar amerika (modern) maar religieuze factor is daar n'og steeds enorm van belang. Modernisering is ontkerklijking klopt dus niet.

3. Tomka; er zijn soms andere redenen om religieus te worden, heeft niks te maken met modern en opgeleid zijn. Of eventueel behoren tot sociaal miskende groep.. Je ziet dat mensen verbonden kunnen zijn met gevoelens van anti comm stuffsels en verbinden met nationale identiteiten.

Kan positief en negatieve binding zijn.

> gaat goed, jo ik ben postiief

> extra benadrukken omdat hij door de rest van de wereld in de hoek gedrukt wordt. Bij heel veel russen (niet onderozcht) speelt dat wel een rol.

Krampachtig om miskenning, minderwaardigheidsgevoel, verlies van grootmacht na 1991. Internationaal maar ook duidelijk inzicht dat het economisch slecht gaat.

Na 1989 is de roebel er niet echt op vooruit gegaan (hele tijd goed) maar nu gaat het weer kak. Economisch zo weinig gedivisieerd, net als wanneer de olieprijs zakt dat zeg maar dan de hele ecomie niet goed gaat.

Vele verwachten dat deze religieuze opleveing voorbij zal gaan. Maar de staatjes in het artikel van Evans laat zien dat het niet waar. Dat religie nog toeneemt en name de jeugd.

Zie powerpoint voor conclusie. Wat ze niet onderzoeken - moet je deze uitzonderingsontwikkeling positief of negatief benaderen?

Shevkunov T. Abt in orthodoxe kerk.. Velen zeggen ook> dat heto ok de biechtvader van poetin zelf is.

Renaissance te danken aan culturele erfgoed roof uit het constantinopel waar wij ons westen zich mee op de borst slaan.

Voortdurend situatie aan het eind vd middeleeuwen dat hij getoond wordt in termenv an de huidige spanningen (2008). Agressie van venetianen is eigenlijk de historische oorzaak van de val van constantinopel, het moest wel vallen. Verbintenis, samenzwerings tegen westerlingen