Uittreksel van 3 havo/vwo, hoofdstuk 4
HOOFDSTUK 4 Europa in beweging
§1 Manchester en de Industriële Revolutie
Manchester
u Manchester werd in de negentiende eeuw [‘Cottonpolis’] genoemd omdat daar de [textielindustrie] heel belangrijk was. Tegenwoordig is het de [sportstad] en een van de toonaangevende [muzieksteden] in Groot-Brittannië.
De eerste industriestad
u Hier begon de [Industriële Revolutie]: de grootschalige omschakeling van handwerk naar fabrieksproductie.
˜ Alle textielfabrieken maakten gebruik van [steenkool] als energiebron voor de [stoommachines]. Omdat er [veel] steenkool nodig was en het transport ervan [duur], stonden de fabrieken dichtbij de steenkoolmijnen. De plaats van de mijnen vormden zo een [locatiefactor] voor de textielindustrie.
˜ Een andere locatiefactor was de [aanwezigheid van arbeidskrachten]. In Manchester waren vanouds veel [kennis] en [ervaring] aanwezig. Samen met de toepassing van de stoommachines ontstond er [massaproductie] in grote fabrieken. Via de haven van [Liverpool] werd de grondstof [katoen] goedkoop aangevoerd.
¢ Manchester telde in 1851 bijna een [half miljoen] inwoners en had toen een leidende positie in de wereldeconomie.
Globalisering
u De locatiefactoren uit de negentiende eeuw zijn tegenwoordig niet meer van belang. Men gebruikt [elektriciteit], andere landen gebruiken modernere machines en veel bedrijven zijn vertrokken naar [lagelonenlanden] in vooral Azië.
˜ Dankzij [stadsvernieuwing] en omschakeling naar de [dienstensector] is Manchester weer een moderne stad geworden.
Noord-Zuid
u Het noorden van het Verenigd Koninkrijk kent nog veel verouderde industriegebieden, gebonden aan [grondstoffen], in tegenstelling tot het [rijkere zuiden], alhoewel de oude industriegebieden er langzaam weer bovenop komen.
Basisboek 127 De industrie
u In de industrie worden van één product heel veel gemaakt. Dit heet [massaproductie]. Er zijn twee soorten industrie.
˜ Bedrijven die [veel grondstoffen] gebruiken behoren tot de zware industrie.
˜ Deze is te herkennen aan [uitgestrekte terreinen] met veel bebouwing en opvallende inrichtingselementen zoals [hoogovens] of schoorstenen.
˜ Zware industrie vind je op drie plekken.
¢ Oude [mijn]gebieden.
¢ Aan de [kust].
¢ Aan het eind van de [pijpleiding].
Basisboek 129 Productiemiddelen
u Om te produceren heb je drie productiemiddelen nodig: [arbeid, kapitaal en natuur].
˜ Mensen die bij de productie betrokken vallen onder [arbeid].
¢ De beroepsbevolking omvat de mensen die betaald werk willen doen in één van de drie sectoren.
˜ [Kapitaal] omvat alle gebouwen, machines, hulpmiddelen en voertuigen.
˜ [Natuur] omvat alle onderdelen van de natuurlijke omgeving (delfstoffen, grond, water).
Basisboek 130 Grondstoffen
u Grondstoffen zijn stoffen waarmee [een fabriek de productie begint]. Grondstoffen kun je indelen in twee hoofdgroepen.
˜ [Ruwe grondstoffen]: onbewerkte stoffen (graan, ijzererts, aardolie) die vooral in de zware industrie worden gebruikt.
˜ [Halffabricaten]: bewerkte stoffen afkomstig van andere industriële bedrijven.
§2 Hightech in Engeland
Hightech
u In het zuiden van Engeland hebben multinationals langs de M4 en de M11 veel [hightechbedrijven] gevestigd, gekenmerkt door: veel [geïnvesteerd kapitaal], [hooggeschoold personeel] gericht op de productie van [micro-elektronica], [biotechnologie], medische instrumenten en medicijnen. Deze bedrijven worden [footloose] genoemd, dat wil zeggen dat ze zich overal kunnen vestigen.
˜ Onderzoeks- en ontwikkelingsafdelingen bevinden zich in de [ontwikkelde] landen, de productieafdelingen in de [lagelonen]landen.
De M4- en M11-corridor
u Toch vestigen dit soort bedrijven zich bij elkaar in de buurt langs de M4 en de M11. Welke locatiefactoren spelen een rol?
˜ Bedrijven zitten graag vlakbij [universiteiten] zoals [Cambridge en Oxford]. Zij leveren het hooggeschoolde personeel. Er zijn [scienceparken] ontstaan waar toponderzoek plaatsvindt op het gebied van de biowetenschappen, luchtvaart, natuurkunde en informatica. Bedrijven profiteren zo van [elkaars nabijheid] door de [uitwisseling] van informatie. We spreken dan van [agglomeratievoordelen].
˜ Een goede [bereikbaarheid] via spoorwegen, snelwegen en luchthavens is ook een belangrijke locatiefactor.
˜ Een derde locatiefactor is de [aanwezigheid van goedkope grond].
˜ Een vierde locatiefactor is een [prettige woonomgeving] voor het hooggeschoolde personeel: mooi en rustig platteland en toch dichtbij de grote stad.
Basisboek 136 Grondstof of afzetmarkt
u Het maakt veel uit hoe en voor wie er geproduceerd wordt.
˜ Zware industrie omvat bedrijven die [grondstofgebonden] zijn.
˜ De meeste bedrijven zijn [marktgebonden] en zoeken een plek bij de afzetmarkt.
¢ Marktgebonden bedrijven laten hun grondstoffen voor weinig extra [kosten] aanvoeren.
Basisboek 137 Arbeidsmarkt
u Op de [arbeidsmarkt] komen vraag naar en aanbod van arbeid bij elkaar.
˜ Bedrijfstakken met [arbeidsintensieve] bezigheden zijn gericht op lagelonenlanden.
˜ Veel bedrijven hebben werknemers met gespecialiseerde, technische kennis nodig. Die vind je vooral in [dichtbevolkte], [stedelijke gebieden].
¢ Een bedrijf kiest een vestigingsplaats die aantrekkelijk is voor werknemers.
Basisboek 138 Infrastructuur
u Infrastructuur betekent [alle voorzieningen die nodig zijn om personen, goederen of informatie te vervoeren].
˜ Een bedrijf heeft goede [verbindingen] nodig om producten en mensen gemakkelijk te kunnen af- en aanvoeren.
Basisboek 139 Agglomeratievoordelen
u De voordelen van [het bij elkaar zitten van bedrijven] (voornamelijk in stedelijke gebieden) noem je agglomeratievoordelen.
§3 Verschuivende grenzen in Europa
Grenzen veranderen
u Oude staten zijn verdwenen en nieuwe staten zijn verschenen. Dat had voor de inwoners van steden in vooral [Oost-Europa] grote gevolgen.
Lviv
u In 1900 was Lemberg een belangrijke stad in [Oostenrijk-Hongarije] met verschillende volken en culturen.
˜ De stad was een kruispunt van [culturen] en [godsdiensten]. Na de eerste Wereldoorlog kwam de stad in [Polen] te liggen en kreeg de naam [Lwow]. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam de stad in [Duitse] handen. Daarna werd de stad opgenomen in de [Sovjet-Unie] en kwamen er vooral [Oekraïners] en ook Russen te wonen. In 1991 viel de Sovjet-Unie uit elkaar en werd [Oekraïne] een zelfstandige staat met in het westen de stad [Lviv].
Wrocław
u In 1900 had de stad de naam Breslau, gelegen in [Duitsland], met een bijna volledig Duitse bevolking. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog was het een van de grootste steden van Duitsland in het [hart] van Europa.
˜ Na de oorlog was er van de stad weinig meer over. De stad kwam in [Polen] te liggen en kreeg de naam [Wrocław]. De Duitsers moesten vertrekken en plaatsmaken voor Polen die [verdreven waren uit de gebieden die in de Sovjet-Unie terecht waren gekomen]. De stad werd herbouwd en alle [Duitse] sporen werden uitgewist.
Polen
u Polen is in feite een stuk naar het [westen] opgeschoven, met nieuwe grenzen. Dit had gevolgen voor de [bevolking] en de [cultuur].
˜ De grenzen van Polen zijn opnieuw vastgesteld door de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog. De [Sovjet-Unie] kreeg het oostelijk deel van Polen en aan de westkant kreeg Polen er [Duits] gebied bij.
¢ Grensverschuivingen hebben zich vooral voorgedaan in [Oost- en Zuidoost]-Europa.
Basisboek 121 Staten en grenzen
u Een [staat] is een duidelijk begrensd gebied met een [soeverein] bestuur.
˜ Er zijn twee soorten staatsgrenzen:
¢ [Natuurlijke] grens (zoals een rivier of gebergte);
¢ [Kunstmatige] grens (aangegeven met borden en grenspalen).
Basisboek 122 Volk of etnische groep
u Een volk (of een etnische groep) is een groep mensen die [eeuwenlang samenwoont en dezelfde cultuur heeft].
˜ Een volk heeft een woongebied dat niet altijd samen valt met de grenzen van de staat.
¢ In één staat wonen vaak [meerdere volken].
¢ Eén volk kan ook verdeeld zijn over [meerdere staten].
Basisboek 123 Cultuur
u Cultuur is [alles (taal, manieren, etc.) wat je hebt aangeleerd]. Een voorbeeld is de westerse cultuur.
˜ Voorbeelden van cultuurelementen zijn: [taal], [godsdienst], [eten en kleding].
˜ Op wereldschaal zijn er [zeven] cultuurgebieden.
§4 De ontwikkeling van Oost-Europa
Oost en West
u Na de Tweede Wereld oorlog kwamen het [kapitalistische] West-Europa en het [communistische] Oost-Europa tegenover elkaar te staan. Hier was de [Sovjet-Unie] de baas.
˜ De grens tussen beide machtsblokken werd gevormd door het [IJzeren Gordijn]. Daardoor was er nauwelijks uitwisseling van [mensen], [goederen], [ideeën] en kapitaal].
¢ In Oost-Europa werd een [planeconomie] ingevoerd had twee gevolgen: geen [productie] naar behoefte en [slechte] kwaliteit. Alhoewel de basisbehoeften aanwezig waren, was de welvaart er [lager] dan in de vrijemarkteconomie van het westen.
Deel van Europa
u Rond [1990] verdween het IJzeren gordijn en kwam er een enorme [stroom] mensen, goederen, ideeën en geld op gang tussen het westen en het oosten. In [2004] zijn veel Oostbloklanden lid geworden van de [Europese Unie].
˜ Steeds meer West-Europese bedrijven gingen investeren in Oost-Europa. Redenen:
1. [lage] lonen en [lange] werktijden
2. goed [geschoolde] werknemers.
¢ Dankzij het hoge [opleidingsniveau] werd niet alleen de productie maar ook [hightech] werk verplaatst naar universiteitssteden in Oost-Europa.
¢ Zo is de komst van [autofabrieken] belangrijk omdat zij veel andere bedrijven mogelijk maakt die [halffabrikaten] aanleveren.
Groei en stilstand
u Ondanks de ontwikkeling in Oost-europa zijn er grote tegenstellingen tussen het [platteland] met veel [armoede en werkloosheid] en de grote [steden] en hoofdsteden, waar veel buitenlandse [multinationals] zijn gevestigd. Hier bevinden zich de regering en de grote financiële instellingen. Ook is er sprake van [agglomeratievoordelen].
Wrocław
u Ook in andere steden zijn veel nieuwe buitenlandse bedrijven gevestigd, b.v. in Wrocław.
˜ Redenen:
1. gunstige [ligging aan de snelweg]
2. [Korte afstand] tot de grote Duitse afzetmarkt
3. De stad is prachtig [gerestaureerd] en daarom een prettige [werkstad]
4. er zijn veel laboratoria en technologieparken, die veel [kennisintensieve] bedrijven aantrekken
Basisboek 136 Grondstof of afzetmarkt
u Het maakt veel uit hoe en voor wie er geproduceerd wordt.
˜ Zware industrie omvat bedrijven die [grondstofgebonden] zijn.
˜ De meeste bedrijven zijn [marktgebonden] en zoeken een plek bij de afzetmarkt.
¢ Marktgebonden bedrijven laten hun grondstoffen voor weinig extra [kosten] aanvoeren.
Basisboek 137 Arbeidsmarkt
u Op de [arbeidsmarkt] komen vraag naar en aanbod van arbeid bij elkaar.
˜ Bedrijfstakken met [arbeidsintensieve] bezigheden zijn gericht op lagelonenlanden.
˜ Veel bedrijven hebben werknemers met gespecialiseerde, technische kennis nodig. Die vind je vooral in [dichtbevolkte], stedelijke gebieden].
¢ Een bedrijf kiest een vestigingsplaats die aantrekkelijk is voor werknemers.
Basisboek 138 Infrastructuur
u Infrastructuur betekent [alle voorzieningen die nodig zijn om personen, goederen of informatie te vervoeren].
˜ Een bedrijf heeft goede [verbindingen] nodig om producten en mensen gemakkelijk te kunnen af- en aanvoeren.
Basisboek 139 Agglomeratievoordelen
u De voordelen van het bij elkaar zitten van bedrijven (voornamelijk in stedelijke gebieden) noem je [agglomeratievoordelen].
Basisboek 206 Economische systemen
u Het economische systeem is de manier waarop in een staat de [productie van goederen] geregeld is.
˜ In het kapitalistische productiesysteem (ook wel [vrijemarkteconomie]) wordt de productie geleid door [particuliere ondernemers].
˜ In het communistische productiesysteem (ook wel [planeconomie]) wordt de productie centraal geleid door [de staat].
¢ Een communistische planeconomie kan alleen bestaan in een [dictatuur], waarbij de bewoners geen [democratische] rechten hebben.
§5 Migratie en Europese Unie
Naar West-Europa
u Veel Polen komen naar Nederland om te werken in de [landbouw], de [vleesindustrie] en de [bouw]. In Nederland wordt zelfs met [ongeschoold] werk meer verdiend dan in Polen.
˜ Ook werken er veel Polen in andere EU-staten. Ze doen daar ondanks hun [hogere] opleiding werk dat de eigen bevolking niet wil doen.
¢ Ook vanuit [Roemenië] kwam zo’n 10% van de bevolking naar andere EU-staten om werk te zoeken.
Naar Oost-Europa
u Door de [emigratie] ontstond er in Polen zelf een tekort aan [arbeidskrachten].
˜ Door de grote [vertrekoverschotten] en de [negatieve natuurlijke groei], neemt de bevolking in Polen en Roemenië af.
¢ In Roemenië worden nu werknemers uit [China] gehaald om te werken in de [textielindustrie en in de bouw].
Migratie en Europese Unie
u Naast de hoofdstroom van migranten van Oost-Europa naar West-, Zuid- en Noord-Europa is er ook een stroom migranten vanuit [Noordelijke landen] naar Zuid-Europa, op zoek naar een prettig woonklimaat.
˜ Arbeidsmigranten van buiten Europa komen vooral uit [Afrika] en proberen binnen te komen in de landen in Zuid-Europa om daar [asiel] aan te vragen. Strenge regels moeten ervoor zorgen dat alleen mensen die om [politieke redenen] worden vervolgd kans maken op een [verblijfsvergunning]. Toch blijven velen [illegaal] in Europa.
¢ Door de strenge [bewaking] en [wetgeving] is het moeilijker geworden om Europa binnen te komen. We spreken van [Fort Europa].
Basisboek 118 Soorten push- en pullfactoren
u Bij de migratie spelen de economische, politieke en fysische [push]- en [pull]factoren de belangrijkste rol.
˜ Veel mensen verhuizen om [economische] redenen.
¢ Mensen die hun eigen woongebied verlaten wegens gebrek aan geld en werk heten [economische migranten] of [arbeidsmigranten].
˜ Vluchtelingen verlaten om politieke redenen hun land. [Vluchtelingen] binnen hun eigen land noem je [ontheemden].
¢ Vluchtelingen die een verzoek indienen tot bescherming (asiel aanvragen) worden [asielzoekers] genoemd. Economische vluchtelingen krijgen geen kans.
˜ Fysische factoren hebben te maken met [natuur], [landschap] en [milieu].
¢ Bij de fysische factoren horen ook [natuurrampen].
§6 Gas uit Rusland
Koud
u Rusland is een grote [gas]leverancier. Veel landen in Oost-Europa zijn voor hun [verwarming] of [energie] ervan afhankelijk.
Rusland, leverancier van energie
u [Pijpleidingen] zorgen voor een aanvoer van Russisch gas naar Oost- en Noordwest-Europa.
˜ Een groot deel van het Russisch gas stroomt door [Oekraïne]. Bij ruzies tussen Rusland en Oekraïne werd de [gaskraan] dichtgedraaid en kwamen de landen in Oost-Europa in de kou te zitten.
¢ De Russen noemen een [economische] reden: Oekraïne weigert te betalen. Oekraïne ziet een [politieke] reden voor het conflict: de Russen zijn bang dat de Oekraïne te veel omgaat met de [EU] en de [NAVO].
Nord Stream
u Er wordt een pijpleiding door zee aangelegd tussen Rusland en West-Europese landen als Nederland, Duitsland en Groot-Brittannië om niet [afhankelijk] te zijn van gasruzies: de [Nord Stream].
˜ Er is veel protest tegen de aanleg van Nord Stream. Polen vindt dat West-Europa te veel [afhankelijk] gaat worden van Russisch gas en het [verdient nu geld] aan de doorvoer van het Russische gas.
De Zweden en Finnen vinden de [natuur van de Oostzee] veel te kwetsbaar voor een pijpleiding.
Verminder de afhankelijkheid
u Mogelijkheden om minder afhankelijk te zijn van Russisch gas:
1. meer gebruik van [duurzame energiebronnen] als [wind- en zonne-energie]
2. meer gebruik van [kernenergie]
3. [besparen] op energie
4. keuze voor andere [gasleveranciers]
5. samenwerking bij [onderhandelingen] met de Russen, zodat beide partijen er beter van worden.
Energie en locatie
u Tijdens de Industriële Revolutie vestigden kwamen de bedrijven naar de vindplaats van de energiebronnen: [steenkool] als locatiefactor.
˜ Nu komt de energie naar de bedrijven; energie is geen [locatiefactor] meer.
˜ Europa wordt voor haar energie steeds afhankelijker van [import] van energiebronnen. Ongeveer [80%] komt uit het buitenland.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden