Hoofdstuk 1

Hoofdstuk 1

Een grens tussen rijk en arm
Verschil in welvaart: hoe zie je dat?
Mexico behoort zeker niet tot de armste landen van de wereld maar toch is de koopkracht van een Amerikaan ruim 4x zo groot. Verschil in welvaart zie je ook aan de verdeling van de beroepsbevolking. In Mexico werken veel mensen in de landbouw. Hoe meer mensen in de landbouw werken hoe armer een land is. Nederland en de VS zijn een echte dienstenmaatschappij. In Mexico ook wel maar dat is vooral de informele sector.

Verschil in spreiding en groei
een bevolkingsdichtheidcijfer zegt nooit zo veel, dat komt omdat mensen heel onregelmatig over het land zijn verspreid. Een bevolkingsspreidingskaart geeft een beter beeld.
Arme landen worden gekenmerkt door een jonge, snelgroeiende bevolking. Toch is in Mexico de grootste groei voorbij het geboortecijfer is de afgelopen 25 jaar gedaald net als het sterftecijfer

Verschil in cultuur
VS= Centrum en Mexico= semiperiferie
Relaties: handel en investeringen
VS-Mexico: een centrum-periferierelatie
Om te bepalen wat de economische relatie tussen 2 landen is, kijk je het beste naar de handelsbalans. Je ziet het verschil tussen de waarde van geïmporteerde en geëxporteerde goederen.

Grensregio: voor vluchtige contacten
Veel Amerikaanse multinationals zetten hun fabrieken net over de grens in Mexico, omdat daar lage lonen zijn en geen importbelasting. Deze vestigingen heten assemblagebedrijven of maguiladora’s. Een nog groter succes werd het toen het een vrijhandelszone werd zodat de bedrijven dieper het binnenland in konden waar nog lagere lonen waren. Toch is de groei voorbij met concurrentie van landen als China.

Go north, Young Mexican
De grens trekt
In 2005 zijn ongeveer 20 miljoen immigranten naar de VS vertrokken. Hiervan zijn er ongeveer 6
Miljoen illegaal. Armoede is een belangrijke pushfactor om van huis weg te gaan. Vaak trekken migranten uit eenzelfde dorp of familie naar eenzelfde gebied in de VS. Als na de eerste migranten ook nog andere komen heet dit volgmigratie.

migratie in de grensregio
Als je verder de VS intrekt vanuit Mexico zie je dat er steeds minder migranten zijn. Wanneer een ruimtelijk verschijnsel afneemt naarmate de afstand toeneemt, spreek je van afstandsverval. Door de migratie en de komst van de maguiladora’s zijn grensplaatjes uitgegroeid tot steden vaak vormen Amerikaanse grensplaatsen een dubbelstad met Mexico.

Mexico en de VS: voor eeuwig verbonden
Economie: met de groeten van Uncle Sam
De Mexicanen die in de VS werken die sturen geld dat ze verdienen na huis, dit is ook de tweede bron van inkomsten voor Mexico. Voor sommigen is migrantengeld ook de beste vorm van ontwikkelingshulp omdat het rechtstreeks naar de mensen gaat. De VS profiteert natuurlijk ook van de arbeiders. Ze zijn goedkoop doen het vuile werk en kunnen makkelijk ontslagen worden. Een probleem is wel dat de Amerikanen minder werk hebben. Voor Mexico zijn de maguiladora’s goed voor de welvaart.

Milieu: kind van de rekening?
Zwemmen in de Rio Grande is levensgevaarlijk. De rivier is een van de smerigste rivieren van de VS. Het word namelijk door veel bedrijven gebruikt als open riool. Na onderzoek is gebleken dat niet de grote bedrijven de grote vervuilers zijn omdat hier een positief imago belangrijk is. De vervuiling komt door duizenden kleine bedrijfjes. Toch worden deze bijna nooit gepakt omdat ze niet te vinden zijn of vanwege corruptie.

Arm en rijk
Hoe meet je welvaart?
Welvaartsverschillen tussen landen kun je op een aantal manieren meten.
- BNP per inwoner
- VN-welzijnsindex
- Naast die hierboven zijn er nog andere aanwijzingen voor de mate van ontwikkeling:
• De verdeling van de beroepsbevolking
• Toegang tot schoon drinkwater, scholing en gezondheidszorg
• De voedselsituatie.
Bij het laatste let je ook op alfabetiseringsgraad en de levensverwachtingen.
De welzijnsindex loopt van 1 tot 0.

Problemen bij het meten van de welvaart
Aan het gebruik van het BNP/hoofd als maatstaf zitten 4 nadelen:
1 de dollar is niet overal evenveel waard. Aan de Mexicaanse kant kan je veel meer kopen voor één dollar dan aan de Amerikaanse kant. Om dit op te lossen is koopkracht bedacht.
2 De inkomsten uit de informele sector, de ruilhandel en de zelfvoorziening tellen niet mee in de statistieken van de officiële economie. In veel arme landen is deze groter dan de officiële economie: de formele sector
3 Achter een aardig gemiddelde kan een grote armoede zitten. Ongewenste en grote verschillen in inkomen en ontwikkelingskansen noem je sociale ongelijkheid
4 Het BNP/hoofd laat geen regionale verschillen zien. In het zelfde land kan al heel veel verschillen zitten tussen noord en zuid. Dergelijke onrechtvaardige verschillen in welvaart en ontwikkeling tussen gebieden noem je regionale ongelijkheid (BOX 1)
BOX 1: ongelijkheid in welvaart
Wereldwijd en binnen landen is de welvaart slecht verdeeld. We onderscheiden regionale en sociale ongelijkheid.

Sociale ongelijkheid

Centrumperiferie
De verdeling van de welvaart
De landen van de wereld kun je in 3 groepen indelen:
- De rijke, vooral westerse landen: Centrum
- De landen die de laatste twintig jaar een flinke groei hebben doorgemaakt: semiperiferie
- De armste landen: periferie

Het centrumperiferiemodel
De oorzaken waarom de welvaart zo slecht is verdeeld, worden waak verdeeld in:
1 interne oorzaken. De reden voor lage ontwikkeling ligt in het land zelf. Bv: ongunstig klimaat, zeer bergachtig, onvruchtbaar en nauwelijks hulpbronnen. Of menselijke oorzaken: slecht bestuur, corruptie, oorlogen.
2 externe oorzaken. Het wordt gezocht in een relatie die het land heeft met een rijk land, dit word vaak uitgebeeld met het centrumperiferiemodel. Hier zijn de rijke landen dominant en de arme afhankelijk als gevolg hiervan ontstaat er een ongelijke uitwisseling van:
- Goederen, grondstoffen uit periferie en kapitaal goederen uit het centrum
- Arbeid, ongeschoolde uit periferie en hoog opgeleide uit centrum
- Kapitaal, schulden en terugbetalingen in periferie en investeringen en leningen in centrum
Je kunt het centrumperiferiemodel op verschillende schalen gebruiken: wereld, dan weer van een land en dan van een stad.

Internationale arbeidsindeling
Producten worden van over heel de wereld gemaakt en dat kan je allemaal kopen. Door de internationalisering worden gebieden steeds meer met elkaar verweven. Dat heeft ook gevolgen voor de internationale arbeidsdeling.

Bevolkingsspreiding en migratie
Bevolkingsdichtheid en spreiding
Het gemiddelde aantal inwoners per km2 noem je bevolkingsdichtheid. Die verschilt dus erg per gebied. Op de wereldkaart met bevolkingsspreiding zie je dat de grootste concentraties aan de randen van continenten, in kustvlaktes, lang rivieren en in vruchtbare gebieden liggen. Maar op een goed beeld van de bevolkingsspreiding te krijgen moet je inzoomen op gebieden dan zie je dat er zoals bij Egypte een bevolkingsdichtheid van 77 mensen per km2 maar 95% van de bevolking woont op slecht 3% van het landoppervlak.

Spreiding verklaard
je kan de spreiding verklaren met natuurlijke en sociaal-economische factoren:
1 de natuurlijke mogelijkheden, op plaatsen waar het dicht bevolkt is is vruchtbare grond, drinkwater
2 de ligging, sommige gebieden liggen gunstig ten opzichte van de economische kerngebieden in de wereld of zijn daar goed mee verbonden.
3 het koloniale verleden, bijna alle vroeger gekoloniseerde gebieden lage aan de kust

On the move
Het spreidingspatroon van de bevolking veranderd voordurend. Om te vertrekken uit een land heb je bepaalde push en pullfactoren. Je hebt verschillende groepen migranten: economische, politieke en ecologische migranten.

Wereldbeeld: bevolkingsgroei
Bevolkingsgroei
De natuurlijke bevolkingsgroei meet je door het schil tussen het geboorte- en sterftecijfer vast te stellen. Als het geboorte cijfer hoger is dan het sterfte cijfer spreken we van een natuurlijke bevolkingsgroei.

Bevolkingsgroei en welvaart
Waarom hebben arme landen zo’n hoog geboorte cijfer:
1 demografisch: arme landen kennen een jonge leeftijdsopbouw.
2 scholing: wanneer vooral meisjes meer naar school gaan krijgen ze kennis over geboorteregeling en met de kans op een goede carrière passen veel kinderen er niet bij
3 religie: het katholieke geloof stimuleert grote gezinnen en wijst abortus en voorbehoedsmiddel af.
4 cultuur: in veel culturen geven veel kinderen aanzien(vooral zonen)
5 gezondheidssituatie: het hoge zuigelingensterfte, de ouders willen er zeker van zijn dat er later genoeg kinderen over zijn om voor hen te zorgen.
6 armoede: hoe hoger de welvaart hoe minder kinderen.

Demografische transitie
De ontwikkeling van het geboorte en sterftecijfer kun je weergeven in het demografisch transitiemodel (BOX 3) hierin kun je de overgang volgen van een hoog geboorte- en sterftecijfer naar een laag niveau. De verhouding tussen het aantal 0- tot 20jarige en het aantal 20- tot 65-jarige noem je de groene druk. In arme landen is die dus hoog. Als je de vorm hebt van een urn dus veel oude mensen dan is het grijze druk

Box 3:
Fase 1: zowel het geboorte- als het sterfte cijfer is hoog. Het sterfte cijfer kan sterk wisselen dor het voorkomen van oorlog, honger en ziektes.
Fase 2: het geboorte cijfer blijft hoog, maar het sterfte cijfer daalt sterk. De bevolking groeit snel. Dit komt in arme landen veel voor
Fase 3: het geboortecijfer gaat dalen en de groei neemt af.
Fase 4: geboorte en sterftecijfer komen op een veel lager niveau weer in evenwicht. Soms is het sterftecijfer zelfs hoger. Het lijkt op een urn

Cultuurgebieden
Cultuur
De cultuur van een groep herken je aan de cultuurelementen:
- Onzichtbare of immateriële elementen (waarde, normen, taal, godsdienst)
- Zichtbare of materiële kenmerken (manier van leven zoals bouwstijl)
Taal en godsdienst zijn de twee belangrijkste cultuurelementen die je gebruikt bij het indelen van de wereld in cultuurgebieden.

Wereldgodsdiensten
Je spreekt van kolonisatie als een land haar macht uitbreidt over een ander land met de bedoeling het gebied te exploiteren. De 4 wereldgodsdiensten zijn: christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Verspreiding van godsdienst kan door verovering handel en kolonisatie

Cultuurgebieden in verandering
de cultuurkaart verandert
de verspreiding vanuit een kerngebied van een ruimtelijke verschijnsel, bv cultuurelement noem je diffusie. Wanneer een volk met een cultuur cultuurelementen van een ander volk met een andere cultuur overneemt dan noem je dat cultuurvermenging.

Op weg naar een wereldcultuur
In de huidige tijd spelen op wereldniveau 2 tegengestelde bewegingen een rol:
1) Homogenisering: door de verwestering verdwijnen de grenzen tussen de cultuurgebieden.
2) Heterogenisering: door de wereldwijde migratie ontstaat vooral in grote steden een mix van westerse en niet-westerse elementen.
Soms heb je mensen die zich in twee culturen verenigen die hebben een transnationale identiteit

Verharding van culturen
Wanneer je strikt wilt leven volgens de regels van een godsdienst noemen we dit fundamentalisme

Gevolgen van Difussie
A homogenisering door verwestering >>op weg naar wereldcultuur? B hetrogenisering vooral door migratie >> transnationale gemeenschappen C verharding van culturen >> opkomst fundamentalisme