Hoofdstuk 7

De Geo 3 HV H7 Rusland en zijn buren

§ 7.1 Een weerbarstige natuur

Klimaat

► Grote delen van Rusland zijn in de winter erg koud. Oorzaken:

● Rusland is een grote landmassa. Hoe verder oostwaarts, des te kouder het wordt.

● Rusland ligt op hoge breedte. Dat betekent: lange winters met weinig zonnewarmte.

● Het hooggebergte in het zuiden houdt de warmere tropische lucht tegen.

Bodem

► Het klimaat heeft veel invloed op de bodem.

● Een groot deel van Rusland heeft een podzol. Deze komt voor op zandgronden met naaldbossen (taiga). De neerslag spoelt voedingsstoffen uit. Daardoor is de bodem onvruchtbaar en ontstaat een oerbank.

● De tsjernozem of zwarte aarde vind je in een vruchtbare lössgordel ten zuiden van de podzol. Neerslag en verdamping zijn in evenwicht, dus geen uitspoeling.

■ De zwarte aarde heeft een dikke laag humus.

Permafrost

► Permafrost is grond die altijd bevroren is. Naarmate je dichter bij de Noordpool komt, neemt de permafrostlaag in dikte toe. Alleen in de zomer ontdooit de bovenlaag; daardoor ontstaan moerassen. In de drassige bovenlaag groeien mossen, grassen en lage struiken op de toendra.

● De permafrost zorgt voor grote problemen bij het bouwen en bij het aanleggen van wegen, spoorwegen en aardolieleidingen.

Transportproblemen over land

► Door de weerbarstige natuur is het moeilijk de grote afstanden te overbruggen.

● Voor al in het voorjaar problemen. In gebieden met permafrost kan het dooiwater niet wegzakken. Gevolg is dat onverharde wegen onbegaanbaar worden. De Russen spreken van raspoetitza.

Transportproblemen over water

► In de lange winter zijn de meeste rivieren bevroren en dus onbruikbaar. De meeste rivieren in het Europese deel van Rusland zijn regenrivieren, dus in zomer te lage waterstand.

● Rivieren stromen van zuid naar noord; de verkeerstromen zijn van west naar oost.

● In het voorjaar smelt de sneeuw het eerst in het zuiden. Het smeltwater komt terecht in de bovenloop van de rivieren en de benedenloop is nog bevroren. De slechte afwatering leidt tot overstromingen.

§ 7.2 Land van veranderingen

Geschiedenis

► Rusland is vanaf het jaar 1300 vanuit Moskou uitgegroeid tot het grootste land ter wereld. Van oudsher was de grond in bezit van de tsaar en de adel. Tot aan het begin van de twintigste eeuw hadden boeren niets te vertellen.

● In 1917 was de Russische revolutie. Daarna ontstond de Unie van Socialistische

Sovjetrepublieken (USSR), het eerste communistische land ter wereld.

Planeconomie

► Na de revolutie werd de staat eigenaar van de productiemiddelen. Er kwamen grote landbouwbedrijven. De arbeidskrachten die over waren, moesten werken in de fabrieken.

● In de Sovjetunie was er een planeconomie. De staat bepaalde met vijfjarenplannen wat en hoeveel er moest worden geproduceerd

■ De kwaliteit van producten was slecht (er was geen concurrentie) en er werd nauwelijks gelet op het milieu.

En nu?

► In 1991 viel de USSR uiteen. Rusland stapte over op een vrijemarkteconomie. In het begin ging het economisch slecht.

● Tegenwoordig is Rusland een van de vier BRIC-landen. Het land verdient veel geld met de export van aardolie, aardgas en andere natuurlijke hulpbronnen.

Demografische tijdbom

► Na de val van het communisme daalde de bevolking hard.

● Dat is toe te schrijven aan een afname van het geboortecijfer. In 2013 was er voor het eerst een heel klein geboorteoverschot.

● Het hoge sterftecijfer droeg ook bij aan de bevolkingsafname. De levensverwachting van een man in Rusland is laag.

● Het migratiesaldo laat een stijgende lijn zien.

Gevolgen

► Daling van de bevolking heeft gevolgen:

● minder arbeidskrachten

● minder belastinginkomsten

● leegloop van het platteland

§ 7.3 Oekraïne: tussen Rusland en het Westen

Kruitvat Oekraïne

► In 1991 werd Oekraïne onafhankelijk. Rusland wil voorkomen dat de banden tussen Oekraïne en West-Europa te nauw worden. Op de Krim ligt Sevastopol, de marinebasis van Rusland aan de Zwarte Zee.

● In het zuiden en oosten van Oekraïne voelt men zich verwant met de Russische cultuur. In het westen richt men zich liever op Europa.

● In 2013 bezette het Russische leger de Krim.

● Daarna werd het ook onrustig in het oosten van Oekraïne. Hier liggen voor Rusland belangrijke industriesteden.

Aardgas

►Voor Europa is Rusland een belangrijke leverancier van aardgas.

● Bij ruzies met Oekraïne draait Rusland de gaskraan dicht. Ook grote delen van Europa krijgen dan geen gas.

■ Rusland is bezig met geopolitiek: het land oefent macht uit door gebruik te maken van zijn natuurlijke hulpbronnen of ligging.

Nord Stream

►West-Europese landen hebben de Nord Stream pijpleiding aangelegd door de Oostzee. Russisch aardgas gaat door deze pijpleiding naar de Oostzeekust in Duitsland en verder naar Nederland.

● Door de Nord Stream kan Nederland het gasknooppunt van Noordwest-Europa worden.

■ In 2014 werd afgesproken de Nord Stream te verdubbelen. Ook zijn er plannen voor een Turkish Stream: een zuidelijke route via de Zwarte Zee en Turkije.

Geopolitieke gevolgen

► Er zijn verschillende geopolitieke gevolgen:

● Oekraïne is door de pijpleidingen niet meer nodig als doorvoerland van het gas.

● De Nord Stream omzeilt Polen. Polen mist hierdoor inkomsten.

● West-Europa wordt afhankelijker van Russisch gas.

§ 7.4 Het Aralmeer wordt de Aralwoestijn

Vroeger

► Het Aralmeer is een binnenzee in een gebied met een woestijnklimaat. Door de grote verdamping en de geringe neerslag is het voor water afhankelijk van de rivieren de Syr Darja en de Amu Darja.

● De bevolking leefde van de visvangst en van de verkoop van pelzen. Ook was er op kleine schaal geïrrigeerde akkerbouw.

Katoenteelt

► Rond 1960 werd besloten om van beide rivieren water af te tappen voor de bevloeiing van grote katoenbedrijven. Grote kanalen voerden het irrigatiewater aan over honderden kilometers afstand. Onderweg ging veel water verloren door verdamping en lekkages. De Amu Darja kwam helemaal droog te staan en de Syr Darja kreeg een zeer lage waterstand.

Rampzalige gevolgen

► De verminderde wateraanvoer had grote gevolgen voor het Aralmeer.

●De zeespiegel daalde met bijna 20 m. Het meer kromp tot ongeveer een kwart van wat het ooit was.

● Bij de katoenbouw werden bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt. Restanten zijn in het grond- en drinkwater terechtgekomen of liggen als een korst op de opgedroogde zoutbodem van het Aralmeer. De wind verstuift de giftige bodem over honderden kilometers; dit is slecht voor de gezondheid van de bevolking.

● De wijde omgeving van het meer is door de zout- en gifstoffen ongeschikt voor landbouw. Ook de visvangst is bijna opgehouden te bestaan.

● De matigende invloed die het meer op het klimaat had, is verdwenen. De winters zijn langer en kouder geworden en de zomers heter.

Hoe nu verder?

► Het meer is in twee stukken verdeeld. In het noordelijke deel is een stuwdam

De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw - Uittreksels 3 hv – h7 antw © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2016

aangelegd waardoor het waterpeil is gestegen.

● Het zuidelijke meer zal in de toekomst geheel verdwijnen.