Arm en Rijk hoofdstuk 3: 'De wereld indelen'

SYSTEEM AARDE SAMENVATTING HOOFDSTUK 3 EN 4:

3.1

Om landen goed te kunnen vergelijken moet je letten op verschillende kenmerken, in dit hoofdstuk zijn dat deze drie:

• economische kenmerken
• demografische kenmerken
• sociaal-culturele kenmerken

Meest opvallende verschillen zijn meestal de verschillen in welvaart tussen verschillende landen, en soms ook in een land.  Deze eigenschappen kunnen meetbaar worden gemaakt door bijvoorbeeld het etiket ‘arm’ een getalswaarde in euro’s te geven in de vorm van het Bruto Nationaal Product (BNP is dan het meetlint oftewel criterium geworden.) Daarna maak je van de absolute waarde een relatieve waarde, dus het BNP per inwoner, aangezien landen verschillende inwonersaantallen hebben.

Wanneer je gegevens uit statische overzichten verzamelt zoals uit de grote bosatlas, dan vallen twee dingen op:

• de indicatoren worden vaak verschillend omschreven
• veel cijfers zijn verouderd

Koopkracht: het aantal goederen en diensten die je van je salaris of zakgeld kunt kopen. De koopkracht van een munt word in veel landen vergeleken. Een goed voorbeeld hiervan is de Big Mac Index.

Omdat het BNP veel kritiek krijgt heeft de VN de in het Nederlands genoemde ‘Index Menselijke Ontwikkeling’ opgericht, en deze let op drie criteria:

• hoeveel verdient de bevolking gemiddeld
• hoe oud worden de mensen gemiddeld
• hoeveel mensen hebben leren lezen en schrijven

Bestaansmiddelen zijn te verdelen in drie groepen: Primair, Secundair en Tertiair. (blz. 76 voor tabel) de omvang van de drie sectoren wordt meestal aangegeven in procenten van de beroepsbevolking (deel vd bevolking dat werkt voor geld te verdienen).

3.2

Demografie = de studie van de aantallen van de bevolking en de veranderingen daarin.

• Het kenmerk bevolkingsdichtheid is altijd een gemiddelde.

De bevolkingsgroei is bruikbaar bij het vergelijken van de ontwikkeling van landen. Want dit is gekoppeld aan geboortecijfer, zuigelingensterfte en kindersterfte.

• Het piramidemodel hoort bij ontwikkelingslanden, zoals Egypte.
• De granaatvorm: het bevolkingsaantal blijft gelijk.
• De ui-vorm: afnemende bevolking.

De verhouding tussen de leeftijdsgroepen geeft de demografische druk aan. Hoog als er naar verhouding weinig mensen in de productieve leeftijd zijn (20-65 jaar).

Het demografische transitiemodel verklaart de veranderingen in de leeftijdsopbouw: als de omstandigheden veranderen, zullen ook geboortecijfer en sterftecijfer veranderen.

• De eerste fase hoort bij de agrarisch-ambachtelijke samenleving. De sterftecijfers en de geboortecijfers zijn hoog, maar liggen dicht bij elkaar. Daardoor is het geboorteoverschot klein. De armste landen kennen deze situatie nog.
• Fase 2 en 3 laten een snelle bevolkingsgroei zien.
• In fase 4 zitten sterftecijfer en geboortecijfer weer dicht bij elkaar. De bevolking neemt op de lange duur af. De vergrijzing slaat toe, waardoor het sterftecijfer stijgt. Deze fase is kenmerkend voor veel rijke hoogontwikkelde landen, de post-industriële samenlevingen.

De bevolking kan ook veranderen door sociale groei: vestiging of vertrek. Migratie is te verklaren met behulp van pullfactoren en pushfactoren.

Mensen wegen deze factoren tegen elkaar af. Arbeidsmigratie betekent dat de doorslaggevende reden de werkgelegenheid in het vestigingsland is. Migratie hangt niet alleen af van pull en push, maar ook van persoonskenmerken.

Taal en religie zijn de belangrijkste cultuurelementen. Maar deze zijn niet uit te drukken in cijfers.

3.3

Er ontstond een wereldsysteem waarin de wereld was verdeeld in rijk-noord en arm-zuid, een verdeling in Centrum en Periferie. Tussen deze eerste en derde wereld stonden de communistische landen, de tweede wereld.

De negentiende eeuw is die van het kolonialisme. De exploitatiekoloniën leveren grondstoffen en vormen een afzetmarkt. Het bevolkingsoverschot van de rijke landen wordt deels opgevangen in de vestigingskoloniën.

Na de Tweede Wereldoorlog komt de dekolonisatie, maar het oude wereldsysteem blijft in feite in stand (neo-kolonialisme).

Door een nieuwe internationale arbeidsverdeling verandert het oude wereldsysteem.

• Veel landen schuiven snel op in de richting van de centrumlanden. Vooral in de BRIC-landen (+Mexico +Indonesië +Turkije) neemt het BNP/inwoner snel toe. Er is dus sprake van uitstraling vanuit de centrumlanden naar de randgebieden.
• Op continentaal niveau verschuift het Europese economisch zwaartepunt (de Blauwe banaan) naar het zuiden en oosten.
• Op mondiaal niveau vanuit Japan en de oude tijgerlanden naar Zuid- en Oost-Azië (China en India).

De productie en uitwisseling van goederen, diensten en kapitaal vindt steeds meer wereldwijd plaats: globalisering of mondialisering.

• Er vindt een relatieve verschuiving plaats van de handel van het Atlantisch gebied naar de Pacific Rim. à globalshift, goed te zien in de exportstromen tussen de G-20 landen.

Niet alle landen groeien voortdurend in BNP. Egypte blijft achter in welvaart en is een voorbeeld van een periferieland. Ondanks de groei van het BNP stijgt het inkomen per inwoner weinig.

Redenen zijn:

• snelle bevolkingsgroei
• koopkrachtdaling door inflatie.