Arm en rijk

● Het gevolg van internationalisering is dat grenzen vervagen en lokale markten samensmelten tot één grote wereldmarkt.

● Twee belangrijke multilaterale instellingen zijn de GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) en haar opvolger de WTO (World Trade Organization). Uitgangspunt is dat ieder land moet produceren waar het het best in is.

Veel producten en diensten zijn in Mexico en Canada goedkoper dan in de V.S.

NAFTA

► In 1994 werd de NAFTA (North American Free Trade Agreement) ingesteld: een economisch samenwerkingsverband tussen Canada, de Verenigde Staten en Mexico. Het doel van NAFTA is de tariefmuren tussen de landen af te breken en zo vrijhandel mogelijk te maken.

● De opkomst van Azië en de samenwerking binnen de EU zijn de redenen voor de oprichting.

● Binnen de NAFTA is de belangrijkste rol weggelegd voor de V.S. Canada en Mexico vervullen slechts een bijrol.

Voor- of nadelig?

► Van de samenwerking werden voordelen verwacht: afname (illegale) migranten, meer werkgelegenheid, efficiëntere manier van werken en een stijging van de inkomens.

► Er werden ook nadelen gezien. De V.S. waren bang voor een daling van de werkgelegenheid in eigen land door de lage lonen en de minder strenge milieueisen in Mexico. Daar tegenover stond dat juist Mexico risico liep door de hogere arbeidsproductiviteit van Amerikaanse arbeiders, en doordat Mexicaanse bedrijven moesten concurreren met Canadese en Amerikaanse bedrijven, die meer financiële draagkracht hebben.

Aantal valt relatief gezien mee.

Na vijftien jaar NAFTA

► De V.S. hebben sinds 1994 ongeveer één miljoen arbeidsplaatsen verloren doordat Amerikaanse bedrijven zich in Mexico hebben gevestigd.

► Het resultaat van de NAFTA is dat de Mexicaanse import en export enorm is gestegen, net als de hoeveelheid buitenlandse investeringen in Mexico.

● De grote verliezers zijn de Mexicaanse boeren, zij kunnen niet concurreren tegen de lage maïsprijzen in de V.S. Het gevolg is dat vele duizenden boeren gedwongen werden te verhuizen. Zij trekken naar het grensgebied en naar de V.S.

● Ook is de milieuvervuiling in de grensstreek sterk toegenomen.

1.3 Maquiladoras

Deelvragen

4 Waarom trekken veel Mexicanen naar de maquiladoragebieden?

5 Wat zijn de gevolgen op lokale schaal van de trek naar de maquiladoras?

6 Waarom treedt er een verschuiving in de ligging van de maquiladoragebieden op?

assemblagebedrijven

De meeste maquiladoras zijn in Amerikaanse handen, maar ook Japanse en sommige Europese multinationals investeren in dit soort ondernemingen.

Lage lonen

► Vanaf 1965 is het beleid van de Mexicaanse regering om buitenlandse ondernemingen aan te trekken in het grensgebied met V.S. Dit zijn vooral assemblagebedrijven (maquiladoras). Zij importeren halffabricaten, bewerken die en exporteren deze als eindproduct. Voor goederen die worden ingevoerd, hoeft geen belasting te worden betaald. Bij uitvoer wordt alleen belasting geheven over de toegevoegde waarde voor exportproducten.

► Eerst waren de maquiladoras alleen toegestaan in een straal van twintig kilometer van de grens met de V.S. Dat had als voordelen dat de lonen daar laag waren en dat transportkosten van en naar de V.S. laag konden blijven. Het gevolg was dat veel mensen migreerden van Centraal- naar Noord-Mexico.

Om concurrentie op de vervoersmarkt tegen te gaan, mogen Amerikaanse en Mexicaanse vrachtwagens in beperkte mate de grens oversteken.

Transport

► De Amerikaanse grenssteden werden transportknooppunten. Er was ook behoefte aan allerlei hoogwaardige, dienstverlenende bedrijven, zoals banken, verzekeringsmaatschappijen, accountants en advocaten.

liberalisering

Meer werk

► Na 1965 bemoeide de regering zich minder met de markt (liberalisering). Vooral door de NAFTA groeide het aantal werknemers in de maquiladoras sinds 1980 en is de handel tussen de V.S., Canada en Mexico vereenvoudigd.

internationale arbeidsverdeling

Mexico is ook voor Europese en Aziatische bedrijven een aantrek-kelijk vestigingsland geworden om van daaruit de Amerikaanse markt te bedienen.

semiperifeer land

centrumland

periferieland

Tussen tafellaken en servet

► In de internationale arbeidsverdeling is Mexico door de lage lonen een aantrekkelijk vestigingsgebied. Dat heeft voordelen, maar ook het nadeel dat Mexico afhankelijk wordt van welvarende landen. Die vestigen alleen hun productie in Mexico en niet de research- en ontwerpafdelingen.

Mexico wordt aangeduid als een semiperifeer land: het behoort niet tot de rijken in de wereld (de centrumlanden), maar het is ook geen periferieland.

● Vanaf 2007 verplaatsen maquiladoras hun productie naar landen zoals China, waar de arbeidslonen nog lager liggen.

Dubbelstad

Twee landen – één stad

► Met name de steden Tijuana en Ciudad Juárez trokken in het begin veel bedrijven aan. Ciudad Juárez groeide in veertig jaar uit van een onbeduidend stadje tot de op vier na grootste stad van Mexico.

● El Paso-Ciudad Juárez is een bekende dubbelstad.

■ El Paso, 600.000 inwoners, ligt in het zuidwesten van staat Texas (V.S.). De stad groeide in de twintigste eeuw door ‘cattle, copper, cotton en climate’.

■ Ciudad Juárez in Mexico, 2 miljoen inwoners, groeit snel. De arbeidsintensieve bedrijven trekken veel mensen van platteland aan.

ecologische draagkracht

Er zijn zelfs gebieden die zich hebben gespecialiseerd in één product.

Recente ontwikkelingen

► Door een versoepeling van de vestigingseisen komen ook maquiladoras in andere delen van Mexico.

● Deze verschuiving landinwaarts kwam op gang doordat de minimumlonen landinwaarts nog lager zijn dan in het grensgebied, het arbeidsaanbod daar groot is en de vakbonden er minder machtig zijn.

● Met milieueisen neemt men het niet zo nauw, met name bij het dumpen van afval. De ecologische draagkracht heeft het in sommige gebieden zwaar te verduren.

● De grensstreek is nog altijd goed voor ongeveer 80% van de werkgelegenheid in de maquiladoras. De maquiladoras in het binnenland zijn zich gaan toeleggen op de productie van laagwaardige goederen, terwijl in het grensgebied hoogwaardigere goederen worden geassembleerd.

Samenvatting Arm en rijk H2

H2 Een betere toekomst

De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:

Wat zijn op diverse ruimtelijke schaalniveaus de oorzaken en de gevolgen van de verschillende migratiebewegingen van de Mexicanen?

2.1 Trek naar het grensgebied

Deelvragen

1 Waarom trekken veel Mexicanen naar de maquiladoragebieden?

2 Welke gevolgen heeft de migratie van arbeiders naar de maquiladoragebieden voor de herkomstgebieden?

In 1960 zes miljoen Mexicanen, nu meer dan twintig miljoen.

Enorme groei

► Al tientallen jaren trekt het grensgebied van Mexico mensen aan.

● De belangrijkste vertrekgebieden vormen momenteel de droge landbouwgebieden van Midden-Mexico. De migratie verloopt vaak stapsgewijs.

● Vooral vrouwen in de leeftijdsgroep van 15 tot 35 jaar doen aan de migratie mee. Het geboortecijfer is daardoor hoger dan het landelijke gemiddelde en het sterftecijfer is lager.

push- of pullfactoren

kettingmigratie

Kettingmigranten helpen elkaar bij het vinden van huisvesting en werk en zorgen voor een vertrouwde omgeving.

Weggaan of blijven?

► Er zijn twee typen migranten: economische en niet economische (bijvoorbeeld asielzoekers). Iemand vertrekt alleen als er push- of pullfactoren (afstotings- of aantrekkingsfactoren) zijn.

● Ook de netwerken waar een migrant deel van uitmaakt spelen een rol bij de beslissing wel of niet te migreren. Informatie en goede berichten van anderen zetten mensen aan te verhuizen. Zo ontstaat kettingmigratie.

krottenwijk = colonias

De investeringen in de infrastructuur zijn ook ver onder de maat.

Nogmaals Ciudad Juárez

► Een voorbeeld van groei die bijna uit de hand loopt, is de stad Ciudad Juárez. Naast de huisvestingsproblemen (en gebrek aan woonruimte en krottenwijken), zijn de voorzieningen op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg slecht.

■ Reizen tussen wonen en werk kost veel tijd en is niet zonder gevaren.

■ Inwoners van de krottenwijken knappen deze vaak op.

● Door de sterke groei is het oude stadscentrum niet meegegroeid. Het is een stad zonder hart.

● Er zijn ook grote milieuproblemen. De lucht is verontreinigd door de industrieën en het verkeer.

● De groei leidt ook tot steeds meer watergebruik. Er wordt al jaren meer water gebruikt dan op natuurlijke wijze wordt aangevuld.

De invloed van de kerk vermindert.

De vertrekgebieden

► De leegloop van gebieden waar mensen wegtrekken, heeft grote gevolgen. Allereerst is er een verlies aan arbeidskrachten voor de landbouw.

● De achterblijvers, vaak ouderen, zijn voor hun inkomen vaak afhankelijk van het geld dat vertrekkers toesturen.

● Het ontvangen geld wordt meestal niet geïnvesteerd in de lokale economie.

● Terugkomers gebruiken hun opgedane werkervaring ook nauwelijks in het eigen dorp (ervaring in de industrie is niet zo bruikbaar op het platteland).

● Tot slot worden de sociaal-culturele waarden en normen van de stad steeds meer gemengd met die van het platteland, als migranten eenmaal in contact zijn geweest met de stad en het westen. Oude waarden verdwijnen op die manier.

2.2 Migratie naar de V.S.

Deelvragen

3 Welke fasen kenmerken de arbeidsmigratie tussen Mexico en de V.S.?

4 Wat zijn voor elke periode de push- en pullfactoren?

Chinezen kon je niet zo makkelijk terugsturen naar huis.

Noodzakelijke hulp

► In 1848 werden grote delen van Mexico ingelijfd bij de V.S. Hun inwoners kregen zo onvrijwillig het Amerikaanse staatsburgerschap.

● Rond 1880 waren er in de V.S. goedkope arbeidskrachten nodig om spoorlijnen aan te leggen. Dit trok veel migranten aan. Na het werk bij de spoorwegen volgde ander werk: katoenpluk, koper delven in de mijnen en oogsten in de tuinbouw. Vooral het westen van de V.S. had grote vraag naar arbeidskrachten.

● Tijdens de Eerste Wereldoorlog namen Mexicaanse arbeidskrachten de plaats in van Amerikaanse soldaten.

● Tussen de twee wereldoorlogen werd de migratie weer teruggeschroefd vanwege de economische crisis.

Braceroprogramma

► In de Tweede Wereldoorlog werd weer een beroep gedaan op Mexicaanse arbeidskrachten. De overheid startte het braceroprogramma: Amerikaanse koppelbazen mochten officieel arbeidskrachten verhuren aan grote Amerikaanse landbouwbedrijven (minimumloon en transport werden verzekerd).

● Veel braceros ondertekenden de contracten zonder te weten wat erin stond.

● In 1964 werd het braceroprogramma beëindigd. Tijdens het braceroprogramma was de illegale migratie van Mexicanen veel kleiner dan in de perioden daarvoor.

informele sector

Bijna 40 miljoen Mexicanen leven onder de armoedegrens.

Economische noodzaak

► Een pushfactor is de slecht draaiende economie van Mexico. Dit dwingt veel mensen te werken in de informele sector, een armoedig bestaan.

● Verder heeft de Mexicaanse overheid de subsidies op landbouwproducten teruggedraaid en is de bevolking van Mexico in de twintigste eeuw explosief gegroeid.

cirkelmigratie

Springplank

► De migranten gebruiken de grenssteden vaak als een springplank naar de V.S. In sommige grenssteden is een hele economie ontstaan rond de illegale migratie.

● Ook bij de migratie naar de V.S. is er sprake van kettingmigratie.

● Meestal is er ook sprake van cirkelmigratie. De migranten gaan slechts voor een paar maanden of hooguit een paar jaar naar de V.S. en keren dan weer terug naar Mexico.

■ Vaak beschikken de migranten in Mexico over meer en betere informatie over de beschikbaarheid van sommige soorten werk dan de Amerikanen. Gevolg: etnische spanningen.

Vertrekgebieden

►Meer dan 80% van de migranten is afkomstig uit vijf staten: Jalisco, Michoàcan, Zacatecas, Durango en Oaxaca. Ze komen vaak uit de kleine plattelandsgemeenten, maar steeds vaker ook uit grote steden.

Het grootste deel jonge, laaggeschoolde mannen.

De huidige migranten

► Mexicaanse migranten in de V.S. zijn illegaal of legaal. Er zijn seizoenarbeiders (cirkelmigranten) die heen en weer reizen tussen de V.S. en Mexico, zij krijgen lage lonen. Vooral jonge laaggeschoolde mannen.

● De andere groep bestaat uit Mexicanen die zich permanent in de V.S. vestigen. Zij zijn beter geschoold en vaker buiten de landbouw werkzaam. Bestaande uit mannen en vrouwen met een hoger opleidingsniveau en kennis van het Engels.

geldzendingen

In sommige staten maken de geldzendingen 15% van het BBP uit.

Overboekingen

► Een belangrijke pulfactor zijn de hogere lonen in de V.S. Een deel van het verdiende geld wordt overgemaakt naar Mexico. Het totale bedrag aan geldzendingen wordt steeds hoger.

● Uit de allerarmste staten komen relatief weinig migranten – daar is het geld niet om de migratie te bekostigen.

► Het geld zorgt voor een afname van de inkomensongelijkheid in Mexico. Het grootste deel wordt besteed aan voedsel, onderwijs, huishoudelijke goederen en gezondheidszorg.

● Soms maken mensen afkomstig uit één dorp gezamenlijk geld over.

■ De Mexicaanse overheid stimuleert met speciale programma’s dat het geld ook ten goede komt aan de lokale gemeenschappen.

2.3 Mexicanen in de V.S.

Deelvragen

5 Welke voor- en nadelen kent de vestiging van de Mexicanen in de V.S.?

6 Heeft de toetreding tot de NAFTA geleid tot een afname van de (il)legale            migratie van de Mexicanen naar de V.S.?

In 1990 trokken de oorspronkelijke vestigingsstaten nog 89% van alle nieuwkomers aan, maar in 2008 was dit gedaald tot 66%.

Vestigingsgebieden

► In de Verenigde Staten zijn California, Texas, Arizona en Illinois de belangrijkste vestigingsstaten. Dat loopt sinds 1990 licht terug. De nieuwe (illegale) migranten slaan het zuidwesten van de V.S. steeds vaker over, omdat de kans om opgepakt te worden hier veel groter is, en de kans op werk kleiner.

● Het zuidoosten van V.S. is een nieuw vestigingsgebied. Daar is werk in de slachterijen, de bouw en de lichte industrie. Veel Mexicanen trekken ook weg uit de van oudsher bekende vestigingsstaten, zoals California.

Legalisering

► Om meer grip te krijgen op de migratie werden in 1986 alle illegalen die konden aantonen dat ze sinds 1982 in de Verenigde Staten woonden, gelegaliseerd. Twee miljoen mensen maakten gebruik van de mogelijkheid.

● In april 2006 ontstond veel protest tegen een nieuwe anti-illegalenwet, die illegaliteit en ook hulp aan illegalen als crimineel beschouwt. Voor de 12 miljoen illegale werknemers zit er voorlopig geen verblijfsvergunning in.

● In april 2006 ontstond veel protest tegen een nieuwe anti-illegalenwet, die illegaliteit en ook hulp aan illegalen als crimineel beschouwt. Voor de 12 miljoen illegale werknemers zit er voorlopig geen verblijfsvergunning in.

Mexico verliest de strijd met de V.S. vooral door een gebrek aan irrigatiemogelijkheden en een minder hoogontwikkelde technologie.

Uittocht?

► Welk effect had de oprichting in 1994 van de NAFTA op de migratie van Mexicanen naar de V.S.?

● Het effect lijkt averechts te zijn: in plaats van de verwachte afname, nam de emigratie toe.

● Mexicaanse maïsboeren worden namelijk weggeconcurreerd door de Amerikanen, die efficiënter kunnen produceren.

■ Zowel kwantitatief en kwalitatief gezien voeren de V.S. in maïsproductie de boventoon, Mexico blijft achter.

► Het verwachte gevolg is een ‘Great Migration’ van het Mexicaanse platteland.

● Die komt bovenop de nu al grote legale en illegale migratie naar de V.S. (ongeveer 1 miljoen per jaar).

migratie

Prikkeldraad wordt grensmuur

► Om de illegale migratie een halt toe te roepen, is de Amerikaanse regering overgegaan tot een strenge bewaking van de grens..

● In het grensgebied van El Paso wordt de grens 24 uur per dag bewaakt.

● Over een grote lengte is een hoge metalen grensmuur met een moderne veiligheidsuitrusting gebouwd.

● Potentiële migranten, geholpen door mensensmokkelaars, beproeven hun geluk daarom in minder streng bewaakte zones.