Aardrijkskunde Aarde hoofdstuk 4

Par. 1: de begrenzing van het Middellandse Zeegebied

Hoe moeten we het Middellandse Zeegebied afbakenen? Verschillende manieren:

Par. 2: Klimaat en water in het Middellandse Zeegebied

De kenmerken van het mediterrane klimaat

Het Middellandse Zeegebied ligt in de subtropische landschapszone. Er is overheersend een mediterraan klimaat (Cs). Kenmerkend hiervoor:

• Zomer: hoge temperaturen en droogte. Hierdoor is er veel verdamping.
• gematigde temperaturen en neerslag in de winter. De neerslag heeft de vorm van felle buien, met grote druppels die in korte tijd vallen: een hoge intensiteit.
• Veel zon, er hierdoor veel energie.
• Hoe zuidelijker, hoe hoger de temperatuur en verdamping, en hoe minder en onregelmatigere neerslag. Dit is in de richting van de aride en semi-aride landschapszone. Hoe droger het klimaat, hoe groter de variabiliteit en intensiteit van de neerslag.

De waterbalans in het Middellandse Zeegebied

De verhouding tussen de toevoer en afvoer van zoet water wordt aangegeven door de waterbalans. Deze bepaalt welke mogelijkheden een samenleving heeft wat betreft watergebruik. Een waterbalans heeft drie onderdelen:

• Toevoer van water
  • Vernieuwbaar water: neerslag en instroom rivierwater
  • Niet vernieuwbaar water: opgepompt grondwater uit diepe gesteentelagen
• Opslag van water
  • Oppervlaktewater: rivieren en stuwmeren
  • Bovengrond: bodemwater en ondiep grondwater
  • Ondergrond: diep grondwater uit diepe gesteentelagen
• Afvoer van water
  • Verdamping: transpiratie door planten en oppervlakteverdamping
  • Uitstroom van rivierwater naar zee of een ander gebied
  • Watergebruik: landbouw, industrie en huishoudens

In het Middellandse Zeegebied is de neerslag gemiddeld hoger dan de verdamping, maar niet in de zomer. Dan is er sprake van een watertekort. Gevolgen:

• Planten groeien nu op basis van een voorraad vocht.
• Er moet aan irrigatielandbouw gedaan worden.
• Mensen in sommige landen moeten van een watervoorraad leven.

Landbouw is in de meeste landen de grootste gebruiker van water. Wanneer er niet genoeg toevoer van vernieuwbaar water is, wordt er niet-vernieuwbaar grondwater opgepompt. Er is grondwaterproblematiek door irrigatie, toerisme, industrie en huishoudens. Bij duurzaam gebruik is er een evenwicht tussen beschikbaarheid en verbruik.

Een manier om de waterbalans te regelen zijn stuwmeren. De voordelen hiervan zijn meer water en opwekking van elektriciteit. De nadelen zijn dat er weinig plek voor is en slib.

Par. 3: Plantengroei en landbouw in het Middellandse Zeegebied

De mediterrane plantengroei

In het Middellandse Zeegebied groeien planten tijdens een lange periode: het groeiseizoen. Drie factoren bepalen dit groeiseizoen:

• Temperatuur (aantal dagen met een gemiddelde dagtemperatuur van min. 5 graden)
• Uren zonlicht per dag
• Vochttoestand van de bodem

Vanwege droogte in de zomer hebben planten een groot wortelstelsel om zoveel mogelijk water te kunnen bereiken, of ze hebben kleine, leerachtige bladeren om de verdamping te beperken.

Er is over een lange tijd degradatie van het bos geweest, door:

• Kappen voor bouwmateriaal en landbouwgrond
• Beweiding door schapen en geiten

Hierdoor zijn alleen stekelige planten met kleine blaadjes overgebleven. Deze bevatten veel olie en hars. Dit zorgt ervoor dat bosbranden moeilijk te blussen zijn, en dat er vaak hoge vlammen zijn. De planten hebben zich zo aangepast dat er relatief weinig schade is na een brand.

Er zijn redelijk veel bosbranden door:

• De brandbaarheid van de planten
• Een leeg platteland
• Brandstichting
• Toenemende droogte door klimaatverandering

De mediterrane landbouw

Bij de landbouw worden planten gebruikt die goed tegen droogte kunnen en veel zon nodig hebben, zodat ze op het water uit het regenseizoen het hele jaar kunnen leven. Typisch zijn:

• Bomen met onderbeweiding
• Wintergraan
• veeteelt

Olijfbomen zijn ook typisch voor het mediterrane gebied. Mediterrane landbouw is risicovol vanwege de lange droogteperioden en de reliëfrijkdom met gevaar voor bodemerosie.

De irrigatielandbouw

Je moet gebruik maken van irrigatie voor intensieve landbouw in het mediterrane gebied. In het zuidelijk deel van het Middellandse Zeegebied vindt irrigatielandbouw plaats bij oases.

• Rivieroase: gebergterivieren doorkruisen het droge landschap
• Grondwateroase

Op geïrrigeerde grond kunnen meerdere oogsten per jaar worden geteeld. Het water moet op vlakke stukken kunnen uitstromen. Daarom worden er terrassen aangelegd.

Een gevaar bij irrigatielandbouw is verzilting. Door de hitte verdampt het water en blijft het zout achter. Als preventie kan je de aarde doorspoelen, wat wel veel water kost. Irrigatielandbouw is dus een afweging tussen het water gebruiken voor plantengroei of voor het doorspoelen van de grond.

PowerPoint: Het Middellandse Zeegebied

Er vinden regelmatig aardbevingen en vulkaanuitbarstingen plaats vanwege verschillende redenen.

• Grote spanningen in de aardkorst
• Afrika en Europa bewegen naar elkaar toe
• Alpen en Pyreneeën
• Subductiezones
• Middellandse zee krimpt