Een nagelaten bekentenis

“Mijn vrouw is dood en al begraven”, zo luidt de eerste zin van het boek, een klassieker. Het boek was echter toen het werd uitgegeven (1894) helemaal geen klassieker. Pas na de Tweede Wereldoorlog begon het boek echt gewaardeerd te worden. Natuurlijk waren er wel recensenten die het boek wel waardeerden: een meesterwerk, vond de ene recensent. Een boek dat 'zoo ellendig mooi' was, schreef de ander. Maar het grote publiek vond de roman 'verschrikkelijk, afschuwelijk'. Zo gaat dat toch altijd? Van Gogh werd tijdens zijn leven ook niet gewaardeerd. Emants wist dat veel mensen zijn boek niet goed vonden, dat maakte hem niets uit: “Ik heb doodeenvoudig geschreven wat zich aan mij opdrong.'' En dat is ruim 40 jaar later (pas na de Tweede Wereldoorlog) juist waarom mensen het boek zo bijzonder goed vinden. Pessimisten zien zichzelf terug in zijn boek, zij zijn blij dat er ook schrijvers bestaan die hun manier van denken uitbeelden. Emants was niet blij met zijn leven vertelt hij in interviews. “Ik had veel liever niet geleefd'', zei hij in 1909. “Ik ben er mijn ouders nooit dankbaar voor geweest dat ze mij het leven hebben gegeven.'' Daarom schreef hij dit boek, om te laten zin hoe stom het leven is. Hij noemt zichzelf een dégéneré, een 19de-eeuws woord dat niet meer in gebruik is. ,,Ik kan misschien minder lijden, maar zeker ook minder genieten dan de gewone, gezonde mens.''

De hoofdpersoon lijkt nogal onverschillig en vraagt zich af hoe hij zijn leven volhoudt. Hij heeft een enorme noodzaak te vertellen waarom hij zijn vrouw heeft vermoord, maar voor de veiligheid doet hij dit op papier. Hij begint met het verhaal over zijn jeugd, toen hij nog op de lagere school zat. Dat Willem Termeer, de ik-figuur is, zoals hij is, is de schuld van de genen. Want van vrije wil was absoluut geen sprake. Willem vindt zichzelf ongevoelig, bang, afgezonderd, laf, onbetrouwbaar, egoïstisch, onverschillig, lui en grimmig. Het enige waar hij zich echt voor interesseert, is muziek. Ook leidt Willem al vanaf zijn jeugd aan een minderwaardigheidscomplex: “Ik keek hem nog eens aan en voelde me zwakker, lelijker, onbeduidender dan ooit.” Willem spaart zichzelf niet in zijn eigen levensverhaal. Een andere persoon die veel voorkomt is natuurlijk zijn vrouw, Anna. Zijn vrouw was altijd heel blij met Willem totdat hun kind geboren wordt; Willem kan geen enkele liefde voor het kind opbrengen en als het na anderhalf jaar dood gaat, voelt hij zich zelfs opgelucht. Dit neemt Anna hem ontzettend kwalijk en vanaf dit moment is er eigenlijk geen liefde meer in hun huwelijk.

De locatie waar het boek zich afspeelt is bekend; het huis van Willem en Anna staat in Den Haag, waar het grootste deel van het boek zich afspeelt. Willem gaat voordat hij Anna ontmoet op reis om te kijken of hij zich ergens anders wel thuis voelt. Zijn eerste bestemming is Brussel en hij vertrekt later naar Parijs, via Zuid-Frankrijk komt hij aan in Interlaken, Zwitserland. In Zwitserland ontmoet Willem een Zweedse, in het begin lijkt het wat te worden tussen hen, maar een paar Amerikanen verpesten het. De tijd is niet bekend, wel is bekend hoe oud Willem is als zijn verhaal begint en als het verhaal eindigt. Er verstrijkt een periode van eenendertig jaar tussen het begin en het eind van het verhaal. Het verhaal begint als hij naar de lagere school gaat, hij is dan waarschijnlijk vier en eindigt als hij zijn bekentenis schrijft; hij is dan vijfendertig jaar. Het verhaal is chronologisch verteld. In het verhaal zijn geen flashbacks maar het verhaal in de brief zelf is één grote flashback.

Het taalgebruik in het boek is moeilijk; er worden veel oude woorden gebruikt die we vandaag de dag nooit meer horen, zoals “Naar de eis van het ogenblik, te werk moest gaan, zag ik op als tegen een Chimborasso van bezwaren.(…) Summa summarum hield ik van haar zoveel als een wezen gelijk een vrouw houden kan…” Ik moest hierdoor vaak teruglezen om een zin goed te kunnen begrijpen. Ik denk dan ook dat het beter was geweest om een gemoderniseerde versie van het boek te lezen, ik hoop dat het verhaal er in die versie er niet op achteruit gaat. Er is een goede verhouding tussen natuurlijke dialogen en het beschrijvende gedeelte. Er komt geen ingewikkelde beeldspraak voor of ongebruikelijke samenstellingen. Ook merkte ik dat Emants vaak gebruik maakt van bepaalde stijlmiddelen als opsomming en parallellisme. Bij de opsommingen bestaat het vaak uit vier delen: “Niets anders te zijn dan een zielloos organisme zonder één neiging, één afkeer, één opinie, één drang(…)" "Gelukkig, dit is tevreden, blij hoopvol, gezond voel ik mij nooit(…)" "Ik, die heb mezelf zo klein, zo onbeduidend, zo geminacht, zo verstoten vond.” Een paar voorbeelden van parallellisme zijn: "Als knaap benijdde ik hun, dat zij meer pret hadden, als jongeling, dat zij meer emoties wisten te vinden, als man, dat zij tevreden konden zijn(…)" "Werd ik niet geteisterd door mijn begeerten, die ik niet bevredigen kon, door mijn streven, dat gedwarsboomd was, door de mensen die mij minachtten, door Anna, die me miskende?" Dit heeft een positieve invloed op me, omdat deze passages je veel meer bijblijven.

Omdat het boek een brief is, zitten er geen hoofdstukken in het boek. Ik vind dit zelf niet zo prettig, omdat je dan niet gemakkelijk kan stoppen met lezen; je moet ergens stoppen en dat is altijd midden in een zin, bladzijde of paragraaf. Ik denk dat dit probleem niet voor iedereen geldt, maar ik vond het wel vervelend. Wel vond ik het leuk dat het boek in een vorm van een brief is geschreven, dit maakt het verhaal wat echter en het is weer eens wat nieuws.

Het thema is het niet kunnen opbouwen van een relatie als gevolg van een persoonlijk gebrek. Willem Termeer kan geen relatie opbouwen omdat hij bijna geen emoties kent. Het belangrijkste motief in de roman is muziek. Hier is Willem heel gevoelig voor, als hij muziek hoort die hij mooi vindt, dan veranderde hij in een ander mens, moediger en minder verlegen. Willem vroeg Anna bijvoorbeeld ten huwelijk in de opera.

Als je het boek gaat vergelijken met andere boeken van Emants: in Waan wordt de liefde tussen man en vrouw onthuld als een wederzijdse illusie, in Liefdesleven komen de variërende idealen en behoeftes van de partners niet tot een overeenkomst. Dit is ook zo in Een nagelaten bekentenis. De hoofdpersoon, Willem Termeer, kan in zijn leven de liefde geen redelijke plaats en functie geven. Anna kan zijn behoeften niet volledig bevredigen. Maar dat ligt grotendeels aan de hoofdpersoon zelf omdat hij neurotisch is en erfelijk belast.

Kortom, Een nagelaten bekentenis is een goed en knap geschreven boek. Het is ook zeker een aanrader. Het personage van de hoofdpersoon is goed uitgewerkt, en dat maakt het boek heel bijzonder. De eenvoudige structuur van een brief in combinatie met bepaalde stijlmiddelen, de realistische hoofdpersoon en het ‘vervelende’ gevoel waar dit boek je mee opzadelt maakt Een nagelaten bekentenis ook anno 2017 een geweldig boek om te lezen en dat zonder iets af te weten van de naturalistische elementen.

Informatie

Auteur: Marcellus Emants
Titel: Een nagelaten bekentenis
Jaar van uitgave: 1894
Uitgever: Walvaboek