Perenbomen bloeien wit

De wereld door een zwarte bril

Perenbomen bloeien wit: ‘Ongetwijfeld een boek dat in je kast zou moeten staan’

In Perenbomen bloeien wit vertelt Gerbrand Bakker het verhaal van een mooie jongen die na een tragisch ongeluk blind is geworden. Bakker laat op simpele wijze zien hoe drastisch het leven verandert als je de schoonheid ervan niet meer kunt zien.

Gerbrand Bakker is van alle markten thuis: naast dat hij schrijver van beroep is, is hij ook columnist bij de Groene Amsterdammer, ondertitelvertaler, hovenier en schaatsinstructeur. Bakker, voornamelijk bekend om zijn prijswinnende roman Boven is het stil, schreef deze psychologische roman in 1999. Het is de derde titel in Bakkers lijst van tot op heden zeventien. Dit stuk gaat over de herziene versie uit 2007.

In een klein plattelandsdorpje woont Gerard met zijn drie zoons en een hondje: de tweeling Klaas en Kees, de knappe Gerson en Daan, de ruwharige jackrusselterriër. Moeder Marian is een aantal jaar eerder vertrokken naar Italië met een nieuwe man. Het gezin leidt een simpel, maar gelukkig leventje. Om zichzelf te vermaken spelen de jongens vaak een spel: ‘Zwart’. De bedoeling is om met gesloten ogen zo snel mogelijk een vooraf afgesproken punt te bereiken. Op een dag in mei verlaten Gerard, de jongens en Daan hun dorp om opa en oma te bezoeken. Onderweg wordt besloten een omweg te maken, want de bomen staan toch zo mooi in de bloesem. Perenbomen bloeien wit, aldus Gerson. De tweeling is het daar niet mee eens. Niet op de weg lettend steekt Gerard een kruispunt over, waar de auto met het gezin erin wordt geschept door een van rechts komende automobilist. Gerard, Klaas, Kees en Daan komen er met weinig kleerscheuren vanaf. Gersons leven is daarentegen ingrijpend veranderd: Hij is zijn zicht verloren. Vanaf die dag speelt Gerson elk moment ‘zwart’. In een klap is Gersons plezier in het leven verdwenen. Hij zal nieuwe toekomstplannen moeten maken, maar Gerson kan juist niet meer naar de toekomst kijken. Hij zou het liefst de hele dag slapen, omdat hij in zijn dromen nog wel kan zien. Op een stormachtige dag verandert het leven voor alle leden van het gezin nogmaals, met deze keer een noodlottig einde.

Gerbrand Bakker beschrijft op een ingetogen, subtiele wijze de ervaringen van de hoofdpersonages. Het perspectief wisselt steeds tussen dat van de tweeling (wat bijzonder is, omdat ze met twee personen één perspectief delen), van Gerson en verrassend genoeg ook van hondje Daan. De toon door het hele verhaal is licht melancholisch. Ik verwachtte daardoor dat er iets onheilspellends ging gebeuren, en ik kon al gissen naar wat dat zou kunnen zijn. Toch vond ik dat het verhaal niet minder boeiend maken. Bakker hield mijn aandacht vast door steeds een kleine hint te geven over het uiteindelijke plot, waardoor de spanning zich heel geleidelijk opbouwde: ‘’Ik voelde me wel thuis in die sloot. Van mij hadden ze me er niet uit hoeven halen. Het was niet koud, het was niet warm. Het was er donker, denk ik, donkergroen, en de modder die tussen mijn vingers doorstroomde, voelde aan als dikke vla. Water is lekker. In water heb je geen gewicht, soms is het of je vliegen kunt in water.’’

Bakker schrijft beheerst, in korte sfeervolle zinnen. Op sublieme wijze tekent hij het landschap voor je uit. Ik merkte dat ik daardoor ononderbroken geïnteresseerd bleef. Zelfs stilte en leegte kan Bakker op een betekenisvolle manier in woorden omvatten. "Als het niet waaide, heerste er een enorme stilte. Juist omdat we probeerden elkaars voetstappen te horen, suisde het in onze oren. Als het wel waaide, raasde de wind altijd met orkaankracht door de bomen. Van welke boom kwam welk geluid? Dat knetterende ritselen, dat was de eenzame populier die naast het fietsenschuurtje stond. Het scherpe, korte geruis, dat moest het rijtje geknotte wilgen zijn dat langs de sloot aan de zijkant van het huis stond. Het schrale, bijna knisperende suizen hoorde bij de ceder in de achtertuin. De wind gaf ons een richting aan, we leerden het geluid van de bomen kennen."

Het slot van het verhaal bezorgde me wel een brok in mijn keel. Ik merkte dat ik echt ontroerd was. Dat was wonderlijk, want er werd niet bijster veel vermeld over de emoties die de hoofdpersonages voelden. Toch kon ik me de onontkoombare gevoelens die het gezin moest doorstaan wel voorstellen. Het einde van het verhaal was open; iets waar ik een hevige afkeer tegen heb. Toch was de toon hoopvol, wat mij wel geruststelde dat de familie zich ook door deze tragedie zou slaan.

Toch waren er ook zaken die ik minder kon waarderen. Zo waren er hoofdstukken die in mijn ogen wat langdradig waren: In het begin van het verhaal wordt wat verteld over de voorgeschiedenis van het gezin. Daarin wordt uitgeweid over het snotkleurige autootje van Gerard. De vaste zaterdag waarop hij gewassen wordt, het pannenkoeken eten dat daarop volgt, welke schoonmaakmiddelen gebruikt worden en waarom de auto nu eigenlijk snotkleurig is. Het verhaal krijgt daardoor een persoonlijke sfeer, maar het is in mijn ogen wel wat uitgekauwd. 

Daarbij was de opbouw van het verhaal eenvoudig: Gebeurtenissen volgden elkaar op chronologische wijze op en sprake van vooruitblikken of juist terugblikken was er niet. Ik baal daarvan, omdat ik vind dat het verhaal wel iets meer spanning kan gebruiken wat dat betreft. Het is namelijk niet moeilijk om het verhaal te begrijpen, waardoor een complexere opbouw geen probleem, en misschien wel een verademing die eentonigheid uit het verhaal zou halen, was geweest.

Om deze roman van Gerbrand Bakker te kunnen waarderen, moet je niet te ongeduldig zijn. De actie van het verhaal komt en gaat, maar tussendoor weet Bakker je aandacht vast te grijpen. Dan wil je nog maar een ding: doorlezen. Bakker schrijft met elegant taalgebruik in korte zinnen die misschien nergens over gaan, maar toch veel onderliggende betekenis hebben en sterk bijdragen aan de sfeer die het verhaal draagt. Toch kon Bakker ook weleens te ver doorslaan met zijn sfeertekeningen, waardoor sommige hoofdstukken wat langdradig waren. Al met al was het een aangrijpend verhaal. Het is ongetwijfeld een boek dat in je kast zou moeten staan.