Hoofdvraag:
Hoe zag de beeldende kunst er uit in en rondom de tijd van het fascistische Duitsland?
Deelvragen:
1. Wat voor soort kunst was het?
§1 Was er een groot verschil in de beeldende kunst voor de tweede wereldoorlog, tijdens de oorlog en na de oorlog?
§2 Wat voor materialen en technieken werden toegepast?
§3 Met welk doel werd deze vorm van beeldende kunst gemaakt?
§4 Wat houden de voorstellingen van de kunstwerken in?
§5 Voorbeelden plus toelichting
§6 Conclusie deelvraag 1
2. Was er sprake van propaganda? En had deze invloed op de beeldende kunst?
§1 Wat is propaganda?
§2 Wat was de bedoeling van deze propaganda?
§3 Over wat voor soort propaganda gaat het?
§4 Hoe komt de propaganda terug in de beeldende kunst?
§5 Voorbeelden plus toelichting
§6 Conclusie deelvraag 2
3. Had de tweede wereldoorlog invloed op de toenmalige beeldende kunst?
§1 Hoe werd de oorlog in de beeldende kunst gebruikt?
§2 Kwam deze ‘oorlogskunst’ veel voor?
§3 Voorbeelden plus toelichting
§4 Conclusie deelvraag 3
4. Was de beeldende kunst een vorm van meningsuiting?
§1 Hoe werd de meningsuiting in de kunst geplaatst?
§2 Hoe zagen de voorstellingen van de kunstwerken er uit?
§3 Voorbeelden plus toelichting
§4 Conclusie deelvraag 4
5. Zijn er door de tweede wereldoorlog nieuwe kunststromingen ontstaan?
§1 Welke stromingen zijn er ontstaan?
§2 Hoe zijn deze stromingen ontstaan?
§3 Word(en) deze stroming(en) op dit moment nog toegepast?
§4 Voorbeelden plus toelichting
§5 Conclusie deelvraag 5
6 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars van
±1900 tot 1933 in?
§1 Waar waren de kunstenaars in die tijd vooral mee bezig?
§2 Had deze verandering veel invloed op de toenmalige beeldende kunst?
§3 Voorbeelden plus uitleg
§4 Conclusie deelvraag 7
7 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars vanaf
±1933 tot 1945 in?
§1 Wat veranderde er voor de kunstenaars?
§2 Had deze verandering veel consequenties?
§3 Voorbeelden plus uitleg
§4 Conclusie deelvraag 7
1. Wat voor soort kunst was het?
Deze 1e deelvraag beantwoord ik in 6 paragraven. In de 5e paragraaf zul je enkele illustrerende voorbeelden tegenkomen. En in de laatste paragraaf zal ik een antwoord geven op de deelvraag.
§1 Was er een groot verschil in de beeldende kunst voor de tweede wereldoorlog,
tijdens de oorlog en na de oorlog?
Voor de bezetting van de nazi’s in Duitsland waren er al enkele kunstrevoluties geweest, waardoor het woord kunst een andere betekenis kreeg. Voor 1900 was het allemaal nog vrij burgerlijk. Er bestonden vrijwel alleen kunstenaars die gestudeerd hadden op de kunstacademie. En maakten vooral realistische landschappen en beelden, die vrij standaard waren. Schilders werkten altijd op doek met olieverf en beelden werden vaak van brons gemaakt. Daarna kwam er verandering in 1906 ontstond er een groepje Duitsers, ook wel bekend als ‘Die Brücke’. Zij wilden chaos brengen in de orde. Ze waren het zat om steeds maar te moeten kijken naar die oubollige taferelen en begonnen met de abstracte kunst (ook wel abstract expressionisme genoemd). Zij waren niet de enige die vernieuwing wou in de maatschappij. Rond 1916 ontstond er een dada beweging, die de regels van kunst aan hun laars lapten. Ze maakten ‘belachelijke’ dingen en benoemde het tot kunst. Wc-potten werden op de kop neergezet en tentoongesteld. Ook werden er collages gemaakt van krantenknipsels, bioscoopkaartjes, snoeppapier en ander ongein (genaamd ‘Mertz’, door Kurt Schwitters ) Hierdoor was er al vrij veel mogelijk in de jaren 30/40. Toen Duistland onder de leiding stond van Adolf Hitler bepaalde hij wat kunst was en niet. Hierdoor werd de vrijheid van de beeldende kunst beperkt. Je mocht geen dingen maken die niet goedgekeurd werden door het Duitse regime. Wie dat wel deed, kreeg een flinke straf. Er waren veel mensen die zich er niets van aantrokken en gingen door met het maken van hun eigen kunst. Ze doken vaak onder en verhuisden soms naar het buitenland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland flink in bedwang gehouden door de nazi’s er waren overal agenten die iedereen in de gaten hield. De geheime dienst was ook enorm actief. Was je een bedreiging voor het Duitse rijk, werd er direct met je afgerekend. Er kwam veel leed voor, waar je veel terugziet in de beeldende kunst van vooral Duitsland, maar ook andere landen. Na de oorlog en na het einde van het fascistische regime werd duidelijk hoeveel kapot gegaan was. Duitsland lag finaal in puin. Je ziet ook kunstwerken met grote afgebrokkelde gebouwen en dode lijken die verspreid op straat liggen. Maar ook worden er nog steeds gruweldaden van nazi’s weergegeven. Er werden enkele joodse burgers gevonden die vastgebonden in put waren gegooid met een grote steen er aan, en vervolgens verdronken. Versperde wegen, omgevallen bomen en grote kraters gaven de situatie van Duitsland weer in de beeldende kunst. Ook werden er veel posters en flyers gemaakt met een tekst tegen de oorlog en een goede reis naar de hemel voor de slachtoffers gewenst. ‘Nie wieder krieg’, was een veel voorkomende uitspraak.
Nog even in het kort. Voor WO 2 waren er enkele revoluties geweest in de kunst, waardoor o.a. de beeldende kunst veel vrijer en breder werd. Tijdens de oorlog werd er veel leed en terreur in de schilderijen/beelden verwerkt. En na de oorlog werden er veel gruweldaden van nazi’s bekend gemaakt en die vervolgens weer in schilderijen terug kwamen. Ook de toestand werd na de oorlog weergegeven, gebombardeerde gebouwen en versperde wegen.
§2 Wat voor materialen en technieken werden toegepast?
Er werden veel verschillende soorten materialen toegepast. Bij de 2-dimensionale kunst, schilderijen en tekeningen, kan je denken aan verschillende soorten verf, olieverf, waterverf, acrylverf. Ook werd er wel eens (nep)bloed gebruikt om het schilderij meer te laten spreken en het doel (meestal leed) meer naar voren te brengen. Er werden ook brokstukken, kleine legerpoppetjes, verscheurde kleren, ‘dierbare’ persoonlijke voorwerpen en delen van geweren verwerkt in de schilderijen. Door middel van deze vrij ongebruikelijke voorwerpen toe te passen proberen de makers meer op menselijke emoties in te spelen. Om de toeschouwer echt te laten voelen hoe het in die tijd was, om daar elke dag te leven in angst. De technieken die ze gebruikten is niet vrij anders als anders. Er waren grote verschillen. De ene werkte met liters verf en ging er niet voorzichtig mee om. En de ander gebruikte kleine beetjes om de details nog wat aan te scherpen. Er werden wel bijna altijd met sombere kleuren gewerkt, groen of blauw komt er niet veel in voor. Zwart-wit was ook een veel voorkomende kleuren combinatie. Door het werken met deze kleuren krijg je een somberder, duisterder en treuriger beeld. Er werd meer met collages gewerkt. Om preciezer te zijn ‘Mertz’. Mertz was een vorm van collage, maar dan meer in de vorm van krantenknipsels, vloeiboekjes en andere onzinnige materialen. Deze vorm van beeldende kunst werd rond 1920 erg populair.
De 3-dimensionale kunst was minder populair in de tijd van het fascistische Duitsland. Wel werden veel beelden gemaakt. Vooral van Hitler zijn er tientallen standbeelden geproduceerd. Vaak als held, redder en leider van een prachtig land. Bij de dadaïstische kunst werd er veel gewerkt met gebruiksvoorwerpen. Die aan elkaar gekoppeld werden en een nieuwe naam kregen, die vaak nergens op sloeg.
§3 Met welk doel werd deze vorm van beeldende kunst gemaakt?
Je hebt verschillende soorten doelen van de kunstwerken. Dat komt omdat je de beeldende kunst eigenlijk in twee groepen kan delen, namelijk nazi-kunst aan de ene kant en anti nazi-kunst (anti oorlog) aan de andere kant. Het doel van de nazi-kunst, was om de kunst te gebruiken als middel om de burgers aan hun zijde te krijgen, de zogenaamde kunst met propaganda, waar ik in het tweede hoofdstuk meer over vertel. Het doel van de anti-nazi kunst en anti oorlogs kunst (ook wel bekend als ‘Kunst gegen den Krieg’ was heel anders. Zij wilden uitdrukken hoe de nazi’s te werk gingen en de gruwelijke daden publiceren. Ze wilden de mensen de angst laten voelen, zoals zij die gevoelt hadden, de lijken en het leed dat ze zagen en verder niks konden doen, de machteloosheid. Vaak gaven ze daarbij een deel van zichzelf bloot in het schilderij/beeld. Door de angsten die sommige kunstenaars hadden te uiten in hun werk. Bijvoorbeeld als een man bang was dat de nazi’s zijn bijbel af zouden pakken, en hierdoor collages maakte van bladzijden uit de bijbel.
§4 Wat houden de voorstellingen van de kunstwerken in?
Je hebt talloze verschillende soorten kunstwerken, maar ze hebben allemaal één ding met elkaar gemeen. En dat is dat het vrijwel allemaal triest is. Geen lach kan er van af. En als er een lach in zit, heb je een grote kans dat het propaganda is, gestuurd door de regering. Je ziet vooral mensen die dood gaan, lijken op straat, broodmagere mensen en joden die af worden gevoerd naar concentratiekampen. Je ziet gebouwen van voor en de oorlog, die helemaal met de grond gelijk gemaakt zijn.
Verder denk ik dat ik deze vraag het beste kan toelichten met wat beeldmateriaal, die je bij de volgende paragraaf zult zien.
§5 Voorbeelden plus toelichting
Dit kunstwerk heet ‘Alone’. Je ziet een naakte man die alles heeft verloren. Zijn hoofd is een chaos, net als de omgeving om hem heen. Dit schilderij is vrij grof geschilderd, maar wel realistisch. Het bedoeling van het schilderij is waarschijnlijk het leed en de chaos die in een oorlog ontstaan overbrengen aan de toeschouwer.
Dit schilderij heeft ‘Face of fear’. Je ziet een groen uitgeslagen man die om zich heen schreeuwt. Dit betekent waarschijnlijk dat de man zo wanhopig is en niet meer weet wat hij moet doen. Het is ook weer vrij grof geschildert, dat past ook wel bij het onderwerp oorlog. Het doel is weer om de toeschouwer te laten merken hoe erg een oorlog is en hoe machteloos jij als burger bent.
§6 Conclusie deelvraag 1
Wat voor soort kunst was het?
Het was al vrij moderne kunst. Voor de Tweede Wereldoorlog zijn er al een aantal kunstrevoluties geweest. Dit zorgde voor een vrije kunstwereld, hierdoor zijn er grote verschillen. Er werden verschillende materialen gebruikt. Voorwerpen van de straat, (nep)bloed en persoonlijke voorwerpen waren niet vreemd. Je ziet veel zwart wit tekeningen en schilderijen, om de sfeer wat beter tot z’n recht te laten komen. Als er kleur in zit dan zijn het meestal sombere kleuren, omdat het onderwerp ook somber is. De voorstellingen zijn ook allemaal verschillend, maar er komen wel veel dingen overeen met elkaar. Zo gaat het bijvoorbeeld vaak over dood, geweld, psychologische trauma’s en verwoesting. Het doel was vaak ook hetzelfde: Het overbrengen van emoties, gedachtes en situaties. Als bijvoorbeeld: De massamoorden in de concentratiekampen, de verwoeste steden en het leed wat mensen hadden doordat velen mensen alles kwijt waren, familie, hun huis en al hun persoonlijke bezittingen.
2. Was er sprake van propaganda? En had deze invloed op de beeldende kunst?
In dit hoofdstuk probeer ik deze vraag te beantwoorden. Dit doe ik in 6 paragraven om zo geleidelijk tot een antwoord te komen. Paragraaf 6 is de afsluiting en tevens de conclusie van deze deelvraag.
§1 Wat is propaganda?
De ‘Van Dale’ omschrijft propaganda als ‘een werkzaamheid, inzonderheid van een organisatie, om aanhangers te winnen voor zekere principes’ en verteld daarbij dat er een ‘ideëel element’ in moet zitten (anders spreek je van reclame).
Het woord ‘propaganda’ stamt uit het Latijn (propagare) en betekent letterlijk ‘voortplanten’ of ‘tot ontwikkeling brengen’. Propaganda heeft als doel mensen te beïnvloeden, overtuigingen op te dringen en tot bepaalde handelingen aan te zetten. De werking van propaganda wordt zo omschreven: “Propaganda is als het programmeren van een computer; het kost wat moeite maar uiteindelijk wordt alles toch op de harde schijf opgeslagen.’ Door boodschappen vaak te herhalen en alleen bepaalde kanten van een situatie te laten zien, kun je mensen (onbewust) beïnvloedden. Het is te vergelijken met reclame: als je maar vaak genoeg te horen krijgt dat Robijn intensief een goed wasmiddel is, zul je na een tijdje alleen al de naam Robijn intensief in verband gaan brengen met bijvoorbeeld, ‘wast goed’ of ‘goed voor uw was’. Dit gebeurt dus onbewust. Propaganda verbindt de standpunten en beoordelingen met elkaar, en je geheugen zorgt ervoor dat alles ongemerkt opgeslagen wordt.
§2 Wat was de bedoeling van deze propaganda?
Bij propaganda draait het altijd om het streven naar een doel. Het doel van Hitler was, om het perfecte Arische ras te creëren. Door middel van de propaganda probeerde hij mensen ervan te overtuigen zijn zijde te kiezen. Hij deed dit door zijn standpunten ter verduidelijken via de media. Hij was tegen joden, zigeuners, homoseksuelen, gehandicapten, zwarten en andere minderheden. En hij vond dat er alleen pure Duitsers in het Duitse rijk mochten wonen. In opdracht van Hitler werden er veel pamfletten en posters van joden gemaakt. Ze werden getekend als monsters die gevaarlijk waren en uw maagdelijke dochter zou verkrachten. “Zogenaamde weerzinwekkende Joden met kromme neuzen zie je schone Duitse maagden verkrachten,” zulke zinnen kwamen veel voor in boeken en posters. Er werden ook films over moordende joden gemaakt. En als je het maar vaak genoeg hoort, ga je er in geloven.
Later kreeg de propaganda er nog een andere functie bij. Mensen gingen indirect protesteren via beelden, gedichten en schilderijen. Dit moest wel stiekem, want als je gepakt werd, kon je afgevoerd worden en nooit meer ‘terugkomen’. Ze staken de gek aan met Hitler en met zijn standpunten. Hitler wist dit en vond het slecht voor zijn plannen en bedacht een oplossing. Hij zette de protest kunst in een museum en zette er tekeningen en schilderijtjes van gehandicapten naast. Hiermee wilde hij het volk laten geloven dat de kunst debiel was en er grote leugens in de schilderijen werden verteld. Zodoende dat hij zijn eigen kunst (met een flinke dosis propaganda) kon prezen.
§3 Over wat voor soort propaganda gaat het?
Je hebt verschillende vormen van propaganda. Deze vormen ga ik nu even in het kort uitleggen en daarna vertellen met welke vorm we hier mee te maken hebben.
• Monopolistische en democratische propaganda (of open-gesloten)
Monopolistische propaganda: Onontkoombare propaganda, omdat ze in handen is van dictators, van partijen met een alleenvertoningsrecht of van een kerk die een monopolie positie heeft in een bepaald land. Alternatieven zijn er niet.
Democratische propaganda: Dit is een vorm van propaganda die gebaseerd is op een vrije keuze. Je hebt dus verschillende alternatieven, om aan je informatie te komen.
• Massale en kleinschalige propaganda
Massale propaganda: Grootschalige propaganda, gericht aan veel mensen tegelijk, via de tv, radio of krant, oftewel via de massamedia.
Kleinschalige propaganda: Propaganda gericht aan een kleiner publiek. Jehovagetuige zijn een goed voorbeeld van kleinschalige propaganda.
• Geleide en spontante propaganda
Geleide propaganda is propaganda die vanuit één plaats bedacht en georganiseerd wordt. Dit komt veel voor in oorlogen.
Spontane propaganda is propaganda die niet georganiseerd of geleid wordt. Deze vorm van propaganda is vaak onbewust en word vaak niet eens als propaganda beschouwd.
• Totale en partiële propaganda
Totale propaganda is propaganda in heel het land. Deze propaganda bedekt zich over elk terrein van het leven. Overal waar je tegenkomt word je geconfronteerd met de propaganda, er is geen ontsnappen aan.
Partiële propaganda is als de propaganda zich maar op één terrein van het leven begeeft.
• Actieve en reactieve propaganda (of oorlogs-/contrapropaganda)
Onder actieve propaganda verstaan we soorten en vormen van propaganda die op initiatief van leiders of van personen bewust worden ondernomen.
Reactieve propaganda is propaganda die door een tegenpartij wordt ondernomen om de aandacht te vestigen op ‘de andere kant van de zaak’. In de oorlogspropaganda wordt dat laatste contrapropaganda genoemd.
• Informatieve en persuasieve propaganda
Informatieve propaganda is niet gericht op overhalen of bekeren tot iets, maar richt zich meer tot kennisvermeerdering. Bijvoorbeeld groepen, die behoefte hebben om te vertellen wat ze doen en nastreven, maar er niet op uit zijn dat mensen bij hun aansluiten.
Persuasieve propaganda is dus wel gericht op het overhalen of bekeren van mensen, tot bijvoorbeeld gedragsverandering. Een goed voorbeeld van persuasieve propaganda zijn de jehovagetuige. Zij zijn er wel op uit om je over te halen om bij hun te komen.
Hitler had de macht overgenomen in heel Duitsland en had een eigen regering. Hij had zelfs een compleet ministerie opgericht die zich bezig hield met volks voorlichting en propaganda. Minister Goebbels was de leider en zorgde er voor dat de propagandaposters en pamfletten in heel Duitsland werd verspreid. Concurrentie was er niet, je had dus maar één vorm van informatie, en geen alternatieven. We spreken hierdoor ook van monopolistische propaganda.Omdat Hitler streefde naar een eigen rijk, deed hij dit op een zo groot mogelijke schaal. We spreken van grootschalige propaganda.De propaganda in Duitsland werd vanuit één plek georganiseerd en bedacht. De ministers regelden alles vanuit hun luie stoel en spreken daarom over geleide propaganda.Op elke hoek van de straat zag je een groter dan menselijk formaat poster hangen van Hitler als held van Duitsland. Op elk levensterrein werd je geconfronteerd met Hitler, en daarom hebben we hier met totale propaganda te maken.
In Duitsland hadden we met actieve en reactieve propaganda te maken. De ministers voerden bewust deze propaganda uit en veel kunstenaars deden ook aan propaganda, maar dan lieten ze de slechte kant van Hitler zien. Ook wel contrapropaganda genoemd, of oorlogspropaganda.
Er was sprake van persuasieve propaganda. De propaganda zorgde er wel voor dat Hitler veel aanhangers kreeg, maar je kon niet zomaar mee doen.
§4 Hoe komt de propaganda terug in de beeldende kunst?
Ik ga deze vraag in tweeën behandelen. Eerst vertel ik over de pro-nazi kunst en daarna iets over de anti-nazi kunst.
Hitler had zijn eigen idee over kunst. Hij bepaalde welke kunst je mocht maken en welke niet. Elke vorm van linkse, joodse en/of pacifistische kunst werd verboden (entartete kunst genoemd, on-Duitse of ontwrichte kunst). Kunstenaars moesten lid worden van de door Josef Goebbels (de minister van Propaganda) opgezette Reichskulturkammer. Zo kon de staat de kunstenaars controleren of ze geen dingen maakten die verboden waren. Hitler verklaarde direct toen hij de macht in 1933 had genomen de oorlog aan het expressionisme en eigenlijk aan de hele moderne kunst. Musea met moderne kunst werden leeggehaald en daarvoor nazi-kunst in de plaats gezet. Alle moderne en entartete kunst die gevonden werd, werd meteen op de brandstapel gegooid. De kunst die wel getolereerd werd was de kunst die het Duitse rijk prees en hun standpunten verdedigde. Zo zag je vaak idealistische beelden van Hitler en het derde rijk. Dit waren grotendeel leugens, om het volk te laten zien wat voor ‘prachtige man’ hij was en wat voor ‘prachtige ideeën’ hij had. Dit was weer een prachtig staaltje propaganda. Zo werd het volk weer beïnvloed om de zijde van Hitler te kiezen.
In één van de volgende stukjes kan je enkele voorbeelden plus toelichtingen zien.
Er waren genoeg mensen die bewust waren van de propaganda die in Duitsland werd gebruikt. Veel van de mensen die entartete kunst maakten, emigreerden of werden verbannen uit Duitsland. In een ander land waren zij wel in staat om de kunst te maken die zei wouden. Kunst met een eigen mening, moderne kunst, en vrije kunst.
Eén van die kunstenaars was Otto Dix, die bekend staat om zijn entartete kunst. In de entartete kunst wordt er een andere kant van de propaganda belicht. Zij maken hun eigen soort van propaganda, om de waarheid te onthullen van wat Hitler eigenlijk allemaal van plan was en wat er allemaal gebeurde in Duitsland. Je ziet veel vormen van mensen die in robots en zombies worden veranderd door het Duitse rijk. Met een grote machine worden hun hersens gewist en volgepropt met leugens. Zie het volgende stukje voor meer informatie.
§5 Voorbeelden van propaganda in de beeldende kunst plus uitleg.
Op dit plaatje zie je wat ik zonet ook een beetje verteld heb. De mannen links staan voor het volk en de man rechts staat voor de Duitse staat. Het hoofd van het volk wordt leeggehaald en wordt weer volgestopt met propaganda, om zo de mannen tot hun zijde te laten komen (zie de mannen links). Ze worden neergezet als een stel hersenloze zombies, omdat ze het niet eens in de gaten hebben dat ze worden gehersenspoeld.
- karikatuur van Jacob Burck, 1936 uit ‘Kunst gegen den Krieg’ -
Wat je hiernaast zit is een
poster voor de film ‘Jud Süss’. Je kan aan de groene huidskleur en de gele gemene ogen al zien dat deze jood een enge/gemene man ‘is’.
De film gaat over een boze/gemene
joodse man. De film is pure
propaganda om de mensen te
manipuleren, om de mensheid tegen de joden op te zetten.
Poster voor de Film Jud Süss in 1940, uit ‘Art of the Third Reich
§6 Conclusie van de deelvraag 2:
Was er sprake van propaganda? En had deze invloed op de beeldende kunst?
Er was zeker weten sprake van propaganda. Hitler had de tv, radio en kranten in zijn macht om zo (als enige leider) de informatie te verspreiden via het hele land. Ook stelde hij regels aan de kunst. Alles wat links, joods of pacifistisch was, werd verboden en tot de entartete kunst benoemd. Ook werd de oorlog verklaard met de moderne kunst.
De propaganda had wel degelijk invloed op de beeldende kunst. Omdat de mogelijkheid van kunst in Duitsland was beperkt, was er groot protest en uitte zich weer via de kunst (wat ten strengste verboden was). Er werden veel schilderijen en beelden gemaakt over de propaganda in Duitsland en het beïnvloeden van mensen. De propaganda werd zeker niet als positief opgevangen in de kunst wereld. Vrijwel alle beeldende kunst die over propaganda ging was negatief. Propaganda werd vaak afgebeeld als hersenspoeling en het maken van een leger zombies.
3. Had de Tweede Wereldoorlog invloed op de toenmalige beeldende kunst?
§1 Hoe werd de oorlog in de beeldende kunst gebruikt?
Oorlog is iets verschrikkelijks. Het heeft een ongekende invloed op mensen. Vooral psychisch kan een persoon in een oorlog veel schade oplopen. Dit komt door de afschuwelijke dingen die bij je bij een oorlog ziet, voelt en hoort. Veel van je bezittingen gaan verloren, familieleden overlijden, grote angst om te sterven en al het geluid en lawaai van geweren en bombardementen. Natuurlijk zie je dit terug in de kunst. (Beeldende) kunst maken is iets persoonlijks, je stopt er als het ware iets van jezelf in. En als jij ziet hoeveel mensen er dood gaan op straat en hoeveel mensen worden afgevoerd naar concentratiekampen, ga je daar bewust of onbewust over schilderen/tekenen. Er zijn ook genoeg kunstwerken te zien in de wereld die over de Tweede Wereldoorlog gaan. Je ziet kunstwerken die gaan over mensen zonder benen en armen die proberen vooruit te komen, en over kinderen zonder ouders hopeloos en huilend rond rennen op straat. Ik kan talloze voorbeelden noemen van het leed van de oorlog die terugkomt in beelden en schilderijen. In de vierde paragraaf geef ik hier voorbeelden en een toelichting van. De oorlog werd heel gevarieerd in de beeldende kunst gebruikt. Abstract, figuratief, realistisch en gedetailleerd zijn voorbeelden van verschillende stijlen waarin men dingen maakte. Er werden complete protesten gehouden via posters waarop stond: ‘Which will win? War, Peace?’. De psychologische trauma’s worden ook verwerkt in een aantal beelden die ik heb gezien. Je kijkt als het ware in iemands hoofd, en in dat hoofd speelt zich een complete oorlog af. Je kan een persoon wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit een kind. Dat is een last die je de rest van je leven moet dragen, en zie je daarom ook veel terug in de beelden en schilderijen. Ook zie je veel symbolische dingen, bijvoorbeeld een mooie witte duif (die symbool staat voor de vrede) aan een zwaard geregen. Het betekend zoiets als, dat de vrede en liefde is weg en het geweld en de dood neemt steeds meer de wereld over. Of bijvoorbeeld de dood die er op z’n gemak bij ligt, want de dood hoeft niets meer te doen, iedereen maakt elkaar al af. Ook komt Hitler er vaak in voor. Hitler word uitgebeeld als een reusachtig monster die iedereen om zich heen plat maait.
Het meeste wat je tegenkomt is toch wel de wapens, de bommenwerpers en tanks. Je ziet grote vliegtuigen dorpen wegvagen en mensen op de vlucht. Wapens worden afgebeeld als slecht en een massavernietigend monster, dat alles overrijd. Grote explosief, mensen slingeren in de lucht. Door deze dingen in kunstwerken te plaatsen worden ze enorm dynamisch (bewegelijk). Ook vind ik dat ze erg spreken, iedereen ziet er wel wat in, hoe abstract of onduidelijk iets ook is.
§2 Kwam deze ‘oorlogskunst’ veel voor?
Deze vorm van beeldende kunst kwam ontzettend veel voor. In het begin in Duitsland, en later begon de rest van de wereld er ook mee. Eerst de landen die werden veroverd door Duitsland, daarna ging het steeds verder. Na de oorlog werden er veel foto’s gemaakt en gepubliceerd, waardoor mensen zagen hoe erg zoiets wel niet was. Ik heb zelf een fotoboek bekeken en moet zeggen dat ik het enorm indrukwekkend vond. Naar aanleiding van foto’s werden ook weer wat kunstwerken gemaakt en begon de hele kunstwereld zich er mee te bemoeien. Er zijn complete boeken gedrukt met oorlogskunst. ‘Kunst gegen den Krieg’ is daar één van. De nazi-kunst werd steeds minder belangrijk. Wel werden er enkele boeken uitgegeven met nazi-kunst. Zelf heb ik er ook een bekeken, genaamd ‘Art of the Third Reich’. Tegenwoordig zijn er nog steeds veel kunstenaars die zich bezig houden met het maken van oorlogskunst. Er zijn altijd oorlogen, en ook zullen er altijd schilderijen/beelden komen over die oorlogen. Er zijn ook duizenden kunstwerken gemaakt naar aanleiding van de oorlog in Afghanistan en de oorlog in Irak.
§4 Voorbeelden plus uitleg
Je ziet hieronder eens tel doodgeschoten soldaten in de modder achter het prikkeldraad. Er zijn talloze kunstwerken na aanleiding van de Tweede Wereldoorlog gemaakt. Je ziet de oorlog meestal terug komen in de beeldende kunst als grote slagvelden, bange mensen die vluchten voor hun leven, grote bommenwerpers en kanonnen. De schilder maakt door middel van het schilderij duidelijk hoeveel soldaten en burgers er zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog.
Hier zie je schilderij van George Grosz. Het heet ‘vrede’, ook al is het nog een vrij dreigende voorstelling en kleurgebruik. Je ziet een figuur in een huis rondlopen. Het is net vrede en keert weer terug naar zijn huis en ziet dat zijn huis totaal naar de filistijnen is. Of het een man is kan ik niet zeggen. Het kan ook de dood zijn, of het laat de gedachtes uitbeelden van een man die nu een oorlogstrauma heeft.
‘Friede 2’ van George Grosz’ in 1946, uit ‘Kunst gegen den Krieg’.
§5 Conclusie deelvraag 3
Had de Tweede Wereldoorlog invloed op de toenmalige beeldende kunst?
De tweede wereldoorlog had absoluut invloed op de toenmalige beeldende kunst. Er zijn veel schilderijen gemaakt na aanleiding van het aantal slachtoffers in de oorlog. Ook zie je veel mensen rennen voor hun leven, omdat er overal in de stad mensen aan het vechten zijn. Je ziet ‘de Dood’ zie je ook ontzettend veel terug in de kunstwerken. De dood zit op zijn gat want hij hoeft geen vinger meer uit te steken, ze maken elkaar wel af. Tanks en soldaten worden afgebeeld als grote monsters die de steden en de dorpen terroriseren. En veel doodsbange mensen die niet weten wat ze moeten doen en beginnen met bidden, hopen dat ze dit overleven.
4. Was de beeldende kunst een vorm van meningsuiting?
§1 Hoe werd de meningsuiting in de kunst geplaatst?
De meningsuiting mocht eigenlijk niet als je links of joods was, want dan was je entartet. Maar toch kwam het enorm veel voor. Eigenlijk heeft elk kunstwerk een standpunt met de mening van de maker, want het is toch niet voor niets beeldende kunst. Er zit iets in, een gedachte een uitspraak, iets waar je oneens over bent. Dus meningsuiting was en is een hele belangrijke factor bij het maken van (beeldende) kunst. Elke mening is weer anders, hierdoor krijg je veel verschillende schilderijen, wat het zo leuk maakt. Omdat het bij elk schilderij weer anders is, is het vrij lastig om precies te zeggen hoe de meningsuiting in de beeldende kunst terug te vinden is, maar ik zal een aantal voorbeelden geven. De standpunten in de beeldende kunst in die tijd zijn wel bijna allemaal hetzelfde. Ze zijn allemaal tegen de oorlog. Je ziet hierdoor veel verschillende vormen van wrede acties van de Duitsers terug in de kunst. De meest voorkomende is de afvoering van de Joden naar concentratiekampen.
§2 Hoe zagen de voorstellingen van de kunstwerken er uit?
Je zag veel schilderijen die over het antisemitisme gingen. Naar aanleiding van foto’s die na de bevrijding werden gepubliceerd, werden weer schilderijen van gemaakt. Honderden joden in concentratie kampen, vergaste moeders en kinderen en een veld vol mannen die als slaven moesten werken voor de nazi’s. Je zag ook veel kunstwerken die als het ware tegen de oorlog waren. Je ziet een bijvoorbeeld een wereld bol met een skelet erin en een grote rookpluim. Die staat voor de walging van het feit dat de Amerikanen Japan zouden bombarderen met kernwapens. Er worden meestal weer sombere kleuren gebruik, zoals bruin zwart grijs en donkergroen, om de sfeer te versterken.
§3 Voorbeelden plus toelichting
Dit is een duidelijk voorbeeld van een mening die in een kunstwerk is verwerkt. Er staat een duidelijke tekst die erop neer komt dat hij tegen de oorlog is. Hij wil waarschijnlijk graag zijn mening aan andere mensen laten zien en ze er over laten nadenken. Oorlog is slecht voor kinderen en andere levende dingen.
‘Der Krieg ist nicht gesund für Kinder und andere Lebewesen’van ‘Lorraine Schneider’ uit het boek ‘Kunst gegen den Krieg’.
Dit kunstwerk spreekt wel voor zich. Ik vind hem zelf echt mooi en goed bedacht. Het is gemaakt met een sjabloon die daarna zo is herhaald dat het een vorm krijg van een skelet. Het staat voor het aantal slachtoffers dat omgekomen is in de Tweede Wereldoorlog.
§4 Conclusie deelvraag 4
De beeldende kusnt was en is nog steeds een vorm van meningsuiting. Ook al was het officieel verboden om nog je mening te geven als je links of joods was. Mensen deden het in het geheim om nog steeds hun eigen kunst te maken, met hun standpunten daarin
verwerkt. Als je over de beeldende kunst ‘Nicht weiter’van ‘Shigeo Fukuda’in
in de Tweede Wereldoorlog praat zie je 1948 uit ‘Kunst gegen den Krieg’.
Een duidelijke mening in het kunstwerk.
De voorstelling waren vrij recht voor z’n raap. Je kan snel zien wat de bedoeling is van het schilderij.
5. Zijn er door de tweede wereldoorlog nieuwe kunststromingen ontstaan?
§1 Welke stroming(en) is/zijn er ontstaan?
Er zijn een paar soorten stromingen, soorten en vormen ontstaan, direct en indirect. Ik ga ze niet allemaal behandelen, want dat zou echt te veel werk zijn, dus doe ik er een paar.
Een vorm die indirect door de wereld oorlog is ontstaan is de Cobra beweging.
In de jaren vlak na de tweede wereldoorlog bestond er geen overzicht van de toekomstmogelijkheden, de wereld was verscheurd, er heerste chaos. In deze periode ontstond de Cobrabeweging. Cobra was een protest tegen het ‘establishment’. De cobrabeweging wilde een ongevormde, nieuwe orde creëren, en ook een nieuwe kunst. De cobraleden zeiden: “Van nu af aan moet de hele oude formalistische wereld van prestige en pretentie worden opgeruimd, er moet nu écht geleefd worden en er moet een één eerlijke kunst worden gemaakt, die uit onszelf, uit het volk voortkomt, een kunst die niet een geweldige culturele prestatie wil zijn, maar die gewoon het resultaat is van vrij, spontaan bezig zijn.”
De Nazikunst (ook wel ‘Kunst van het Derde Rijk genoemd) is ook ontstaan deze periode, niet zozeer door de Tweede Wereldoorlog, maar meer door het nationaal-socialisme in Duitsland. Bij nazikunst kan je denken aan kunstwerken waarop strijdende soldaten staan afgebeeld, vrolijke meisjes in de handen van Hitler en Hitler als goede leider van een ‘nieuw’ rijk, het derde rijk. Hitler en het derde rijk stond meestal centraal in deze kunst. Hitler staat altijd positief in deze kunstwerken. Veel van deze schilderijen/beelden worden als propaganda gebruikt, zoals je al eerder in hoofdstuk 2 hebt kunnen lezen.
Entartete kunst, is ontstaan toen de ‘Reichskulturkammer’ werd ingevoerd en er voorwaarden gesteld werden aan de beeldende kunst. Alles wat niet mocht werd als entartete kunst beschouwd. Dit is dus vrij breed, want alles wat links, joods en/of pacifistisch was, werd entartete kunst genoemd. Het is dus niet echt een stroming maar meer een groep van verboden kunstenaars en kunstwerken. Het jammerlijke is dat veel van de entartete kunst verbrand is. Veel boeken en tekeningen werden op de brandstapel gegooid.
§2 Hoe zijn deze stromingen ontstaan?
De Cobra beweging is in 1948 op 8 november 1948 opgericht, toen 5 kunstenaars, Asger Jorn, Joseph Noiret, Christian Dotremont, Constant, Corneille en Karel Appel, een manifest ondertekenden in Parijs tijdens een groot internationaal kunstenaarscongres. Hierin stond dat ze het niet meer eens waren met de ideeën van de surrealisten en begonnen een eigen groep, Cobra. Het woord CoBrA staat voor de afkorting van de Franse namen van de steden: Copenhague, Bruxelles en Amsterdam. Uit deze drie steden komen de kunstenaars, die ik al eerder genoemd heb.
De kern van de cobra groep bestond uit de kunstenaars die het manifest hebben ondertekend. Al gauw sluiten zich vele kunstenaars bij deze kern aan. Uiteindelijk zijn meer dan veertig kunstenaars lid of indirect betrokken bij Cobra. Niet alleen schilders, maar ook beeldhouwers, dichters, fotografen en filmers voelen zich aangetrokken tot de ideeën van cobra.
De nazikunst is ongeveer tegelijk gekomen met de invoer van het nationaal-socialisme in Duistland in 1933. Langzamerhand liet Hitler meer en meer kunstwerken maken, ter ere van zichzelf en zijn toekomstige derde rijk. Later kwam er een door Josef Goebbels opgerichte Reichskulturkammer, waardoor alle beeldende kunst gecontroleerd werd. Sommige mensen vonden het niet waard om toch hun eigen vorm van kunst te maken en niets van Hitler aan te trekken. Dus volgden ze de bevelen op van Hitler, en begonnen met de nazikunst. Zo kwamen er steeds meer ‘volgelingen’ van de nazikunst.
Entartete kunst is niet echt iets wat ontstaan is door een paar kunstenaars die op een idee kwamen om een nieuwe kunststroming te beginnen. Het is meer een verzamel naam voor de vorm van kunst die verboden werd. Ondergronds waren er veel kunstenaars die entartete kunst maakten en is later steeds groter geworden.
§3 Word deze stroming op dit moment nog toegepast?
De Cobrabeweging is in september 1951 officieel opgeheven, maar er zijn nog wel volgelingen die nog werken volgens de ideeën van de Cobrabeweging.
Ik kan niet precies vertellen of de nazi kunst nog wordt toegepast, want het is niet meer in het zicht geweest na de Tweede Wereldoorlog. De nazikunst is samen met Hitler ten onder gegaan in 1945, dus officieel is het niet meer een stroming die nog word toegepast. Er zijn vast nog wel mensen die Hitlers standpunten goed vinden en hem nog eren, maar dat komt niet naar voren. Omdat de hele wereld geschokt is na de wereldoorlog gaan mensen niet zomaar nazikunst maken en verkopen. Dus ‘ondergronds’ is er waarschijnlijk nog wel een levendige nazikunst productie.
De entartete kunst komt niet veel meer voor nu, omdat het nu ook niet meer echt officieel verboden (on-Duits of ontaard) is. Wel zijn er veel dingen die er van af geleid zijn. Dat laat ik je in de volgende paragraaf zien.
Bauhaus is niet een stijl die door de Tweede Wereldoorlog is ontstaan, maar is wel enorm veel toegepast in de wederopbouw van Duitsland.
In de tweede wereldoorlog zijn er een groot aantal bombardementen op steden gepleegd in o.a. Duitsland. Berlijn werd door hevige luchtaanvallen getroffen. Nadat de oorlog afgelopen was, was de schade pas echt goed te zien. Grote overheidsgebouwen en gehele woonwijken waren van de kaart geschrapt. De steden waren en ernstig aan toe. Grote delen van de steden moesten worden herbouwd. Maar na de oorlog was er weinig geld, omdat de oorlog ontzettend veel geld gekost heeft. Hierdoor moesten ze voor weinig geld en in korte tijd een groot aantal huizen en gebouwen maken. Bauhaus was een vrij simpele, goedkope, moderne en makkelijk te maken stijl. Hierdoor werden er veel huizen in de Bauhaus gebouwd, omdat deze ook nog eens makkelijk en in grote getallen gemaakt konden worden. Ook grote fabrieken en gebouwen werden in korte tijd in de Bauhaus-stijl uit de grond gestampt voor het snelle herstel van het land en volk.
§4 Voorbeelden plus toelichting
Bauhaus:
Dit soort gebouwen werden snel
Gebouwd zodat de economie van Duitsland weer snel kon groeien. Er werd veel glas en staal gebruikt, omdat dat vrij goedkope materialen waren. Ook waren de gebouwen meestal heel vierkant en strak. Ik zelf vind het echt heel lelijk, maar het was wel efficiënt.
Nazi kunst:
Hier links zie je een hakenkruis, het symbool van het fascisme, met daarop een adelaar, dat het teken is van Duitsland. Het heeft een hele krachtige uitstraling, om zo mensen aan te spreken en te laten blijken dat Duitsland nu een krachtig land was en dat je daar trots om mocht zijn. Het wekte een soort van nationalisme uit.
Zoals ik al eerder had verteld zie je dat de voorstelling altijd iets met het land te maken heeft. Je kan het zien als een soort nationalistische kunst, met een grote schep propaganda er in. Je ziet op deze tekening een soldaat in de vorm van een hakenkruis zitten. Het geeft een beetje zo’n gevoel van. Wij zijn sterk, wij zijn machtig, we gaan op weg naar de oorlog en verslaan ze allemaal (wat dus niet gebeurde).
Entartete kunst:
Ik kan zelf niet zo goed zien wat het allemaal moet voorstellen, maar ik denk dat het allemaal flatgebouwen zijn die in de brand staan, met bij sommigen mensen voor het raam die verbranden. Dit laat de mening van de kunstenaar goed zien. Hij vond het verschrikkelijk wat er allemaal gebeurde, en waarom.
Bij het rechter plaatje zie je een doodsbange man liggen die getroffen is in zijn hart en hevige pijn heeft. Ook hier vind je het leed terug in de beeldende kunst. Angst is van groot belang in o.a. de oorlogskunst. Hier zie je dat er met zwart en wit is gewerkt. Dit versterkt het sombere beeld van de voorstelling van het schilderij.
Cobra:
Ik kan niet precies vertellen wat deze voorstelling precies inhoud. Ik zie een vogel met voedsel in haar bek en twee visjes. Meer kan ik er niet van maken. Je ziet dat ze veel met vrolijke kleuren werken. Volgense de Cobra beweging hoefde de voorstelling ook niet iets bijzonders te betekenen.
Hier zie ik weer een vogel, maar ook een beetje een pauw. Ze maken nooit echt dingen met diepte, maar alles was vrij plat. Ze wouden een eerlijke en vrije kunst, ze wouden lekker uit zich zelf kunnen schilderen. Hier uit kan je ook uit deze twee voorbeelden opmaken dat de schilder vrij kinderlijk was en hield van dieren.
§5 Conclusie deelvraag 5:
Zijn er door de tweede wereldoorlog nieuwe kunststromingen ontstaan?
Er zijn een paar soorten stromingen, soorten en vormen ontstaan, direct en indirect. De cobrabeweging is ontstaan door een aantal kunstenaars die het niet meer eens waren met de surrealisten. Door de oorlog was het een grote chaos. Zij waren tegen het ‘establishment’. Ze gebruikten veel vrolijke kleuren en werkten uit zichzelf op een hele vrije manier.
De nazikunst is niet echt ontstaan door de tweede wereldoorlog. De nazikunst is ongeveer tegelijk gekomen met de invoer van het nationaal-socialisme in Duistland in 1933. Deze vorm van kunst had een stevige portie propaganda erbij inzitten. Het werd vaak gebruikt om de mensen te laten zien hoe ‘goed’ de nazi’s waren. Zo werden er veel portretten gemaakt van Hitler. Hitler met de nazi-vlag, Hitler die grapjes maakt met soldaten, Hitler die met kinderen speelt enzovoorts. Je ziet ook veel gegoten beelden van arbeiders, want ze waren tenslotte voor de arbeider (NSDAP, nationaal socialistische duitse arbeiders partij).
Entartete kunst is ontstaan toen de regering besloot om regels te bedenken voor de kunst. Alles wat links, joods of pacifistisch was, werd verboden en tot de entartete kunst benoemd. Ook werd de oorlog verklaard met de moderne kunst. Hierdoor ontstond er een soort verboden kunst, die veel met hun eigen mening in hun schilderijen vertoonden. Je ziet veel schilderijen over de oorlog en tegen het Duitse regime, onder leiding van Adolf Hitler.
6 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars van ±1900 tot 1933 in?
§1 Waar waren de kunstenaars in die tijd vooral mee bezig?
Er waren veel soorten ideeën over kunst maken in die tijd. En dat kan je ook zien, in een vrij korte tijd zijn er veel stromingen ontstaan (alleen al in Duitsland). Namelijk: o.a. Die Brücke, Der Blaue Reiter, Dada en de Neue-sachlichkeit. Maar bijna alle stromingen hadden één ding met elkaar gemeen. Ze waren bezig met een vernieuwing in de kunst. Voor 1900 waren de meeste kunstenaars nog bezig met (om het maar even plat te zeggen) de landschappen en de stillevens, zeg maar de realistische kunst. De oprichting van ‘Die Brücke’ in 1905 te Dresden kan als start van het expressionisme gezien worden. Deze kunstenaars vanaf ongeveer 1905 zetten zich hier bewust tegen af, af tegen de gevestigde kunst (academisme en naturalisme) en de burgerij. Deze mensen werden expressionisten genoemd. In de naam ‘expressionisme’ kan je het woord ‘expressie’ vinden, wat staat voor uitdrukken of jezelf uitten. De meeste expressionisten trachtten inspiratie te vinden in de ‘primitieve’ Afrikaanse kunst, de middeleeuwse houtsneden en in het werk van bepaalde kunstenaars, die binnen de kunst een bijzondere positie hadden (bv. Van Gogh & Gaugain). Bekende Duitse expressionisten zijn Ernst Kirchner, Emil Nolde, Max Pechstein en Karl Schmidt-Rottluff.
§2 Hoe zagen de kunstwerken eruit?
Deze vraag ga ik in delen beantwoorden. Eerst een stukje algemene tekst over het expressionisme en daarna per ‘deelstroming’.
Expressionisme (algemeen)
Het ging er in het expressionisme niet om een perfecte kopie te leveren van de natuur, of om de formele vormgeving van geestelijke en vitale krachten, maar voor de schilders was de uitdrukkingskracht van de lijnen en de elementaire werking van de kleuren belangrijk. Vaak zijn de vormen zeer grof, helemaal verwrongen of gedeformeerd weergegeven. En eenvoudige, gesloten vormen met een vaak archaïsche uitdrukkingskracht.
Al de onderstaande stromingen werken onder andere ook met deze aspecten, maar per stromingen zijn er toch wat andere aspecten en kenmerken.
Die Brücke
De stroming beperkte zich voornamelijk tot basiselementen en intensieve kleurvlakken, die op iets concreets waren betrokken en waarmee geen kopie van de natuur werd gemaakt, maar die alleen op een expressieve wijze aanwezig moesten zijn. Naaktscènes in de vrije natuur waren populair, omdat je hiermee de vitaliteit en een optimale natuurervaring kon uitdrukken. Ze spraken van een verheven levensgevoel als oorsprong van het kunstwerk, dat als teken van expressie, als ‘hiëroglief’, de energie van de wil tot uitdrukking zou brengen en moest aansporen. Naast het schilderen kwamen vooral de grafieken en vooral de houtsnede veel voor.
Der Blaue Reiter
De schilders van Der Blaue Reiter hielden zich bezig met visuele indrukken, maar vooral ook met de kleur die ze er aan konden geven. Bij deze schilders was de naam “Der Blaue Reiter’ meer een soort van titel waardoor schilders onder één naam vielen, maar heel erg individueel en tegelijk met stijl naar één kunstzinnige uitdrukkingsvorm zochten.
Die Neue sachlichkeit
Zij probeerden de echte werkelijkheid neer te zetten. Ze waren met het zogenaamde Verisme bezig dat op een rare, frappante manier de maatschappelijke wantoestanden of oorlogservaringen bekritiseerde. Belangrijke kunstenaars van deze zogenaamde neo-realistische stijl waren George Grosz en Otto Dix.Ze hadden niet echt een standaard kleurencontrast of bepaalde techniek waarmee ze werkten, omdat de voorstelling elke keer wel weer anders was.
Dada
De dada-beweging maakte veel dingen. Kurt Schwitters maakte ‘Merz’, een vorm van collage met rare materialen. Anderen maakten meer gebruik van gebruiksvoorwerpen. Ze stelde bijvoorbeeld een door de midden gezaagde stoel tentoon met een bordje erbij: ‘Kunst’. Ze wilden de mensen laten nadenken over het begrip kunst. Want, wat is kunst?
§3 Voorbeelden plus uitleg
Je ziet hier een schilderij uit de stroming ‘Die Brücke’. Er zijn veel basiskleuren gebruikt en is er gewerkt met intensieve kleurvlakken. Wel is er sprake van de natuur, waar veel mee gewerkt werd, maar niet van naaktscènes in de natuur. Ik kan wel begrijpen dat ze over een verheven levensgevoel spreken, want ik vind dat dat echt goed nmaar voren komt. Je krijgt er een goed gevoel van. Een verrukking van liefde ofzo…
Erich Heckel, De windmolen te Dangast (1909)
(Bron: http://leerlingen.hetassink.nl/nederlands/ stromingen/20ste%20eeuw/brucke.htm)
Dit is een schilderij die komt uit de stroming: Der Blaue Reiter. Er is weer veel met kleur en lijnen gewerkt, wat zorgt voor een apart effect. Je moet hierdoor wel even blijven kijken om te zien dat het een lam is, want ikzelf dat eerst dat het een soort van vliegend paard was.
Franz Marc, ‘Het lam’, 1912-13, olieverf op doek, 54,5 x 77 cm, (Bron:
http://live.avro.nl/beeldenstorm/ afleveringen/53_kandinsky.asp#)
Hier links staat een kunstwerk uit de tijd van ‘Die Neue Sachlichkeit’. Het is niet helemaal realistisch geschilderd en is ook niet helemaal duidelijk. De schilder laat een droom van een vrouwelijke sadist zien. Althans, hoe hij het ziet.
Traum der Sadistin I – Otto Dix1922
Aquarell und Tuschfeder 48,1 x 39,8 cm
(Bron: http://www.otto-dix.de)
Rechts een afbeelding van een collage, Merz, uit het Dadaïsme. Als je onder de afbeelding kijkt zie je wat voor ongebruikelijke materialen deze kunstenaar heeft gebruikt. Het heeft ook niet echt een duidelijke voorstelling. Als mensen dit zien denken ze vaak: “Is dit nou kunst?!”. En wat dus eigenlijk ook de bedoeling was van de Dadaïsten.
Kurt Schwitters, Kirch. 1921. Gemaakt van kleding, hout, metaal,vloerbedekking, papiertjes, olie en inkt op karton. 91.8 x 70.5 cm. (Bron: http://www.moma.org/
collection/depts/drawings/blowups/draw_015.html)
§4 Conclusie deelvraag 6
Het was een vrij harmonieuze tijd voor de kunstenaars. Een tijd van vernieuwing en experimentele gebeurtenissen. Voor 1905 waren en nog veel traditionele kunstenaars, die nog volgens de regels van de kunstacademie werkten, wat eigenlijk alleen maar realistisch was, zoals landschappen, stillevens en portretten. In 1905 ontstond het expressionisme, die weer in kleinere lokale/nationale stromingen zijn voortgevloeid. De expressionisten en de kleinere stromingen hadden één ding gemeen. En dat was het doel waarmee ze kunstwerken mee maakten, namelijk het bewust afzetten tegen het academisme (regels van de kunstacademie), naturalisme (realistische landschappen en etc.) en de burgerij Zij zochten inspiratie in de ‘primitieve’ Afrikaanse kunst, middeleeuwse houtsneden en in het werk van bepaalde kunstenaars, die een speciale positie hadden (bv. Van Gogh & Gaugain).
Die Brücke was een van de kleinere stromingen in die tijd. Deze stroming was vooral met basiselementen en intensieve kleurvakken bezig. Deze moesten zorgen voor een duidelijke expressie. De natuur en naakte vrouwen kom je vaak tegen, vaak zijn deze gedeformeerd afgebeeld. De schilderijen moet een verheven levensgevoel geven.
Der Blaue Reiter is een ander voorbeeld van een kunststroming. Zij waren veel bezig met visuele indrukken en hoe zij de wereld zagen. Ook werd er veel gebruik gemaakt van kleur.
Die Neue Sachlichkeit lag dicht bij Der Blaue Reiter. Zij waren ook bezig om de werkelijkheid neer te zetten maar dat deden ze dan wel op een frappante manier. Zij waren vooral bezig met de 1e Wereldoorlog. Belangrijke kunstenaars in deze stroming zijn oa. George Grosx & Otto Dix.
De Dadaisten waren vooral met de vraag bezig: ‘Wat is kunst, en hoe ziet dat er uit?’ Ze maakten constructies van gebruiksvoorwerpen en stelden deze tentoon. Merz is een vorm van collage met vreemde materialen, wat bedacht is door Kurt Schwitters, die ook een bekende Duitse schrijver/dichter is.
7 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars vanaf ±1933 tot 1945 in?
§1 Wat veranderde er voor de kunstenaars?
Ik ga eerst even een stukje algemene geschiedenis behandelen en daarna pas ik dat toe op de kunstenaars.
Nadat Hitler in 1933 de macht gegrepen had werden er direct maatregelen genomen, waarin de belangrijkste grondrechten opgeheven werden, namelijk: persoonlijke vrijheid, recht op vrije meningsuiting, recht op hij houden van bijeenkomsten, opheffing van het brief-, post- telegraaf- en telefoongeheim enz.
Daarna werden alle partijen en vakbonden, behalve de NSDAP (de partij van Hitler), verboden. En werden duizenden politieke tegenstanders bedreigd of opgepakt om in de eerste concentratiekampen te belanden.
In een geleidelijk tempo werd vanaf 1942 aan de uitwerking en uitvoering van de plannen begonnen, om de Joden uit te roeien. Volgens de ideeën van Hitlers nationaalsocialisme waren de Joden "bloedzuigers" en schuldig aan alle problemen in de maatschappij. Ook vond deze ideologie de Joden een "minderwaardig ras" ten opzichte van het Arische, "edele Germaanse ras". Omdat er een ‘verslechtering’ van de maatschappij dreigde moest het "Duitse bloed en de Duitse grond", gezuiverd worden. Behalve de Joden werden ook zigeuners, negers, homosexuelen en gehandicapten bevooroordeeld als een "onwaardig leven" dat uitgeroeid diende te worden.
Er veranderde in korte tijd heel veel. De kunstenaars in die tijd, die volgens het expressionisme werkten kregen geen kans meer om te schilderen. De ‘oorlog’ met expressionisme en eigenlijk met de hele moderne kunst werd al snel verklaard. Duizenden schilderijen zijn uit musea gehaald en in beslag genomen, en later meestal verbrand. Niet alleen beeldende kunst werd als ‘on-Duitse kunst’ beschouwd, maar ook veel boeken, zoals die van Karl Marx werden verbrand. Ook werd veel vrije muziek met een eigen mening verboden en als ‘entartet’ benoemd. Veel kunstenaars zijn gevlucht naar het buitenland om vrij te kunnen blijven werken. Er bleven ook wel kunstenaars in Duitsland, maar dat was zeker niet zonder risico. Als je werd gepakt belandde je in de gevangenis of werd je naar een concentratiekamp gestuurd, waar zwaar werk wachtte en later de dood.
Hier komen enkele veranderingen van een paar belangrijke Duitse kunstenaars.
John heartfield was tot 1933 een vrije kunstenaar. Later werd hij lid van antifascistische publicaties. Hij maakte collages in de krant om Hitler onder uit te halen. De nazi’s hebben vervolgens zijn huis geplunderd en vele schilderijen in beslag genomen. Hij is toen naar Praag gevlucht, om nog te kunnen blijven schilderen.
Ernst Kirchner had het ook niet makkelijk. In 1937 werden meer dan 600 van zijn werken in beslag genomen. Hij behoorde tot de kunstenaars van wie in 1938 werk werd geëxposeerd op de tentoonstelling `ontaarde kunst`.
Otto Dix krijgt in 1933 een expositieverbod, omdat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen. Ook wordt hij uit de Pruisische academie van Schone Kunsten gestoten, omdat hij een ‘entartete’ kunstenaar was.
George Grosz richt in 1932 zijn eigen kunstinstituut, de Sterne-Grosz School, op. In 1937 wordt zijn werk tentoongesteld op de tentoostelling entartete kunst. Hierna worden bijna 400 werken van hem in beslag genomen en zijn instituut werd gesloten.
Max beckmann gaf les op de Städelschule. Nadat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen kreeg hij het moeilijk. In 1933 werd hij ontslagen en verhuisde naar Berlijn. Zijn werk werd als `Ontaard` beschouwd en meer dan 600 van zijn kunstwerken verdwenen uit de musea en werden in beslag genomen.
§2 Had deze verandering veel invloed op de toenmalige beeldende kunst?
Deze verandering had zeker invloed op de beeldende kunst van toen. Kunstenaars mochten gewoon simpelweg geen vrije kunst maken. Je mocht geen eigen mening meer hebben. Hierdoor zijn veel kunstenaars gevlucht naar het buitenland en zo kunstwerken te maken over Hitlers daden en de machtsgreep van 1933. Over deze machtsgreep zijn veel kunstwerken gemaakt. Je ziet bijvoorbeeld Hitler die een lucifer vasthoud en heel ondeugend kijkt. Wat slaat op dat het Rijksgebouw in de brand is gezet en ze denken dat Hitler het heeft gedaan. John Heartfield is een van de kunstenaars die zich veel met Hitler heeft bezig gehouden. Hij was heel fanatiek met fotomontages. Hij heeft ontzettend veel fotomontages gemaakt. Hierin bekritiseerde hij Hitler en zijn ideologie van het derde rijk.
§3 Voorbeelden plus uitleg
De fotomontage hiernaast word ook wel ‘Picture without words’ genoemd. Het is een kaartenhuis met aan de top een nazi-vlag. Het kaartenhuis staat denk ik voor het onstabiele en de nazi-vlag bovenaan betekend de positie van de nazi’s. Dus ik denk dat Heartfield probeert te zeggen dat hij denkt dat de nazi’s een goede positie hebben maar op het randje van een afgrond staat.
Die Volks-Illustrierte – John Heartfield 1934
(Bron:http://www.geocities.com/Capitol
Hill/Lobby/2554/john_heartfield.html)
Je ziet Hitler hiernaast afgebeeld gezien door een soort van röntgenbril. Ik denk dat de slokdarm gemaakt van munten betekent dat hij Hitler een geldvreter vond. Op zijn hart staat een Nazi kruis, wat staat voor een geboren nazi. Dus letterlijk met hart en ziel.
Hitler - John Heartfield 1934
(Bron: http://www.geocities.com/CapitolHill/
Lobby/2554/john_heartfield.html)
§4 Conclusie deelvraag 7
Eerst was er sprake van een situatie waar de kunstenaars vrije kunst konden maken. Toen Hitler in 1933 de macht nam veranderde deze situatie. De belangrijkste grondwetten werden opgeheven bv: persoonlijke vrijheid, recht op vrije meningsuiting, en geen recht meer op geheimen. Er ontstond een totalitaire staat. Ook werd de oorlog verklaart met het expressionisme en eigenlijk de hele moderne kunst. Er werden regels gesteld voor het maken van kunst. Hield je je daar niet aan, werd je tot de on-Duitse gerekend. Je kunstwerken werden allemaal in beslag genomen en jij als kunstenaar werd hoogstwaarschijnlijk afgevoerd naar een strafkamp. Door deze regeling zijn veel kunstenaars naar het buitenland gevlucht om daar nog vrij te kunnen schilderen/beeldhouwden etc. Veel schilderijen en andere kunstwerken zijn in beslag genomen en kunstacademies werden gesloten. Een van de vele kunstenaars die als on-Duitse kunstenaars werd gevonden was Max beckmann. Nadat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen werd hij ontslagen van zijn baan op de Städelschule. Meer dan 600 van zijn kunstwerken verdwenen uit de musea en werden in beslag genomen.
Conclusie van de hoofdvraag
De beeldende kunst had voor de tijd van het fascistische Duitsland al een verandering meegemaakt. Er zijn enige kunstrevoluties geweest waardoor de ‘moderne kunst’ is ontstaan. Voor 1900 was er sprake van vrij degelijke beeldende kunst. Alles werd realistisch gemaakt, weinig dingen waren abstract. Als je kijkt van 1930 tot 1950 zijn er geen drastische veranderingen geweest. Met de materialen is wel veel meer geëxperimenteerd. Men gebruikte wel eens (nep)bloed en voorwerpen van de straat, als brokstukken, om zo het kunstwerk meer te laten spreken en om zo het doel beter te laten uit komen. Er werden veel sombere kleuren gebruikt, zoals grijs, zwart, olijfgroen, donkerrood, en bruin. Ook zo krijgt een beeld of schilderij een somberdere betekenis. Het doel was vrij simpel. Ze wouden de toeschouwers laten nadenken over de dingen die in Duitsland zijn gebeurd. Bijvoorbeeld de afvoer van duizenden joden die daarna werden vergast. De tweede wereld oorlog was ook van belang. De beeldende kunst werd ook gebruikt door Hitler als propaganda. Hij liet posters en affiches over o.a. Joden maken, om zo het volk tegen hen te keren. We spreken hier over monopolistische propaganda (geen alternatieven, een andere keuze had je niet), grootschalige propaganda, geleide propaganda (geregeld vanuit een centraal punt), totale propaganda (op elk levensterrein werd je geconfronteerd met Hitler), actieve en reactieve propaganda (bewuste en onbewuste propaganda) en persuasieve propaganda (streven naar aanhangers). Je ziet de reactie van de propaganda weer terug in de kunst. Kunstenaars proberen mensen te informeren over de propaganda die Hitler voert. Ze worden onbewust beïnvloed en naar de hand van Hitler gezet. Niet alleen de propaganda had invloed op de beeldende kunst, maar ook de Tweede Wereldoorlog had een grote invloed. Je ziet de oorlog in veel schilderijen terug. Grote tanks en soldaten, die uitgebeeld worden als reusachtige monsters, verwoesten en terroriseren de steden en de dorpen. Deze zogenaamde oorlogskunst kwam veel voor. Niet alleen in Duitsland maar steeds meer mensen over de hele wereld schilderden over de oorlog. Meningsuiting kwam bijna bij elk kunstwerk wel aan de orde. Via de schilderijen en beelden lieten kunstenaars zien wat zij van bepaalde standpunten en situaties vonden. Zo kwamen er schilderijen voor van schilders die allemaal lijken maakte met de tekst ‘HALT’ erop (zie pagina 25). Hij wou zeggen: ‘Stop hiermee, er gaan teveel mensen dood, het is niet nodig.’ Door de tweede wereldoorlog en eigenlijk door het hele fascistische gebeuren in Duitsland zijn er verschillende kunststromingen ontstaan, direct en indirect. Cobra is ontstaan door de grote chaos die ontstond na de oorlog. Zij waren een protest tegen het ‘establishment’, en waren voor een nieuwe vrij kunst, waar je vanuit je zelf kon werken. De kunst die voor de standpunten waren van de nazi’s en bijna alle standbeelden van Hitler werd een verzamelnaam aan gegeven: ‘Nazikunst’. De stromingen zijn officieel opgeheven, maar er zijn hier en daar nog wel kunstenaars die volgens de principes van deze mensen werken.
Gebruikte literatuur
Boeken:
Art of the Third Reich / Adam, Peter
Mei ’45 / Pierre Miquel
Kunst gegen den Krieg / D.J.R. Bruckner
Elementaire oorlogspropaganda
Propaganda / Stewart Ross
Websites:
http://www.bauhaus-archiv.de
http://www.germaniainternational.com
http:://www.kunstbus.nl
http://www.art-ww1.com/gb/visite.html
http://www.olinda.com/ArtAndIdeas/lectures/ArtWeDontLike/entarteteKunst.htm
http://huiswerk.scholieren.com/werkstukken/verslag.php?verslagid=1566
Afbeeldingen heb ik uit de genoemde boeken gescand. Ook heb ik afbeeldingen gevonden via de afbeeldingen zoekmachine van vinden.nl en de genoemde sites hierboven.
Personen:
Anne Feddema (Beeldende kunstenaar, dichter en componist)
Hoe zag de beeldende kunst er uit in en rondom de tijd van het fascistische Duitsland?
Deelvragen:
1. Wat voor soort kunst was het?
§1 Was er een groot verschil in de beeldende kunst voor de tweede wereldoorlog, tijdens de oorlog en na de oorlog?
§2 Wat voor materialen en technieken werden toegepast?
§3 Met welk doel werd deze vorm van beeldende kunst gemaakt?
§4 Wat houden de voorstellingen van de kunstwerken in?
§5 Voorbeelden plus toelichting
2. Was er sprake van propaganda? En had deze invloed op de beeldende kunst?
§1 Wat is propaganda?
§2 Wat was de bedoeling van deze propaganda?
§3 Over wat voor soort propaganda gaat het?
§4 Hoe komt de propaganda terug in de beeldende kunst?
§5 Voorbeelden plus toelichting
§6 Conclusie deelvraag 2
3. Had de tweede wereldoorlog invloed op de toenmalige beeldende kunst?
§1 Hoe werd de oorlog in de beeldende kunst gebruikt?
§2 Kwam deze ‘oorlogskunst’ veel voor?
§3 Voorbeelden plus toelichting
§4 Conclusie deelvraag 3
4. Was de beeldende kunst een vorm van meningsuiting?
§1 Hoe werd de meningsuiting in de kunst geplaatst?
§2 Hoe zagen de voorstellingen van de kunstwerken er uit?
§3 Voorbeelden plus toelichting
5. Zijn er door de tweede wereldoorlog nieuwe kunststromingen ontstaan?
§1 Welke stromingen zijn er ontstaan?
§2 Hoe zijn deze stromingen ontstaan?
§3 Word(en) deze stroming(en) op dit moment nog toegepast?
§4 Voorbeelden plus toelichting
§5 Conclusie deelvraag 5
6 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars van
±1900 tot 1933 in?
§1 Waar waren de kunstenaars in die tijd vooral mee bezig?
§2 Had deze verandering veel invloed op de toenmalige beeldende kunst?
§3 Voorbeelden plus uitleg
§4 Conclusie deelvraag 7
7 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars vanaf
±1933 tot 1945 in?
§1 Wat veranderde er voor de kunstenaars?
§2 Had deze verandering veel consequenties?
§3 Voorbeelden plus uitleg
1. Wat voor soort kunst was het?
Deze 1e deelvraag beantwoord ik in 6 paragraven. In de 5e paragraaf zul je enkele illustrerende voorbeelden tegenkomen. En in de laatste paragraaf zal ik een antwoord geven op de deelvraag.
§1 Was er een groot verschil in de beeldende kunst voor de tweede wereldoorlog,
tijdens de oorlog en na de oorlog?
Voor de bezetting van de nazi’s in Duitsland waren er al enkele kunstrevoluties geweest, waardoor het woord kunst een andere betekenis kreeg. Voor 1900 was het allemaal nog vrij burgerlijk. Er bestonden vrijwel alleen kunstenaars die gestudeerd hadden op de kunstacademie. En maakten vooral realistische landschappen en beelden, die vrij standaard waren. Schilders werkten altijd op doek met olieverf en beelden werden vaak van brons gemaakt. Daarna kwam er verandering in 1906 ontstond er een groepje Duitsers, ook wel bekend als ‘Die Brücke’. Zij wilden chaos brengen in de orde. Ze waren het zat om steeds maar te moeten kijken naar die oubollige taferelen en begonnen met de abstracte kunst (ook wel abstract expressionisme genoemd). Zij waren niet de enige die vernieuwing wou in de maatschappij. Rond 1916 ontstond er een dada beweging, die de regels van kunst aan hun laars lapten. Ze maakten ‘belachelijke’ dingen en benoemde het tot kunst. Wc-potten werden op de kop neergezet en tentoongesteld. Ook werden er collages gemaakt van krantenknipsels, bioscoopkaartjes, snoeppapier en ander ongein (genaamd ‘Mertz’, door Kurt Schwitters ) Hierdoor was er al vrij veel mogelijk in de jaren 30/40. Toen Duistland onder de leiding stond van Adolf Hitler bepaalde hij wat kunst was en niet. Hierdoor werd de vrijheid van de beeldende kunst beperkt. Je mocht geen dingen maken die niet goedgekeurd werden door het Duitse regime. Wie dat wel deed, kreeg een flinke straf. Er waren veel mensen die zich er niets van aantrokken en gingen door met het maken van hun eigen kunst. Ze doken vaak onder en verhuisden soms naar het buitenland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland flink in bedwang gehouden door de nazi’s er waren overal agenten die iedereen in de gaten hield. De geheime dienst was ook enorm actief. Was je een bedreiging voor het Duitse rijk, werd er direct met je afgerekend. Er kwam veel leed voor, waar je veel terugziet in de beeldende kunst van vooral Duitsland, maar ook andere landen. Na de oorlog en na het einde van het fascistische regime werd duidelijk hoeveel kapot gegaan was. Duitsland lag finaal in puin. Je ziet ook kunstwerken met grote afgebrokkelde gebouwen en dode lijken die verspreid op straat liggen. Maar ook worden er nog steeds gruweldaden van nazi’s weergegeven. Er werden enkele joodse burgers gevonden die vastgebonden in put waren gegooid met een grote steen er aan, en vervolgens verdronken. Versperde wegen, omgevallen bomen en grote kraters gaven de situatie van Duitsland weer in de beeldende kunst. Ook werden er veel posters en flyers gemaakt met een tekst tegen de oorlog en een goede reis naar de hemel voor de slachtoffers gewenst. ‘Nie wieder krieg’, was een veel voorkomende uitspraak.
Nog even in het kort. Voor WO 2 waren er enkele revoluties geweest in de kunst, waardoor o.a. de beeldende kunst veel vrijer en breder werd. Tijdens de oorlog werd er veel leed en terreur in de schilderijen/beelden verwerkt. En na de oorlog werden er veel gruweldaden van nazi’s bekend gemaakt en die vervolgens weer in schilderijen terug kwamen. Ook de toestand werd na de oorlog weergegeven, gebombardeerde gebouwen en versperde wegen.
§2 Wat voor materialen en technieken werden toegepast?
Er werden veel verschillende soorten materialen toegepast. Bij de 2-dimensionale kunst, schilderijen en tekeningen, kan je denken aan verschillende soorten verf, olieverf, waterverf, acrylverf. Ook werd er wel eens (nep)bloed gebruikt om het schilderij meer te laten spreken en het doel (meestal leed) meer naar voren te brengen. Er werden ook brokstukken, kleine legerpoppetjes, verscheurde kleren, ‘dierbare’ persoonlijke voorwerpen en delen van geweren verwerkt in de schilderijen. Door middel van deze vrij ongebruikelijke voorwerpen toe te passen proberen de makers meer op menselijke emoties in te spelen. Om de toeschouwer echt te laten voelen hoe het in die tijd was, om daar elke dag te leven in angst. De technieken die ze gebruikten is niet vrij anders als anders. Er waren grote verschillen. De ene werkte met liters verf en ging er niet voorzichtig mee om. En de ander gebruikte kleine beetjes om de details nog wat aan te scherpen. Er werden wel bijna altijd met sombere kleuren gewerkt, groen of blauw komt er niet veel in voor. Zwart-wit was ook een veel voorkomende kleuren combinatie. Door het werken met deze kleuren krijg je een somberder, duisterder en treuriger beeld. Er werd meer met collages gewerkt. Om preciezer te zijn ‘Mertz’. Mertz was een vorm van collage, maar dan meer in de vorm van krantenknipsels, vloeiboekjes en andere onzinnige materialen. Deze vorm van beeldende kunst werd rond 1920 erg populair.
De 3-dimensionale kunst was minder populair in de tijd van het fascistische Duitsland. Wel werden veel beelden gemaakt. Vooral van Hitler zijn er tientallen standbeelden geproduceerd. Vaak als held, redder en leider van een prachtig land. Bij de dadaïstische kunst werd er veel gewerkt met gebruiksvoorwerpen. Die aan elkaar gekoppeld werden en een nieuwe naam kregen, die vaak nergens op sloeg.
Je hebt verschillende soorten doelen van de kunstwerken. Dat komt omdat je de beeldende kunst eigenlijk in twee groepen kan delen, namelijk nazi-kunst aan de ene kant en anti nazi-kunst (anti oorlog) aan de andere kant. Het doel van de nazi-kunst, was om de kunst te gebruiken als middel om de burgers aan hun zijde te krijgen, de zogenaamde kunst met propaganda, waar ik in het tweede hoofdstuk meer over vertel. Het doel van de anti-nazi kunst en anti oorlogs kunst (ook wel bekend als ‘Kunst gegen den Krieg’ was heel anders. Zij wilden uitdrukken hoe de nazi’s te werk gingen en de gruwelijke daden publiceren. Ze wilden de mensen de angst laten voelen, zoals zij die gevoelt hadden, de lijken en het leed dat ze zagen en verder niks konden doen, de machteloosheid. Vaak gaven ze daarbij een deel van zichzelf bloot in het schilderij/beeld. Door de angsten die sommige kunstenaars hadden te uiten in hun werk. Bijvoorbeeld als een man bang was dat de nazi’s zijn bijbel af zouden pakken, en hierdoor collages maakte van bladzijden uit de bijbel.
§4 Wat houden de voorstellingen van de kunstwerken in?
Je hebt talloze verschillende soorten kunstwerken, maar ze hebben allemaal één ding met elkaar gemeen. En dat is dat het vrijwel allemaal triest is. Geen lach kan er van af. En als er een lach in zit, heb je een grote kans dat het propaganda is, gestuurd door de regering. Je ziet vooral mensen die dood gaan, lijken op straat, broodmagere mensen en joden die af worden gevoerd naar concentratiekampen. Je ziet gebouwen van voor en de oorlog, die helemaal met de grond gelijk gemaakt zijn.
Verder denk ik dat ik deze vraag het beste kan toelichten met wat beeldmateriaal, die je bij de volgende paragraaf zult zien.
§5 Voorbeelden plus toelichting
Dit kunstwerk heet ‘Alone’. Je ziet een naakte man die alles heeft verloren. Zijn hoofd is een chaos, net als de omgeving om hem heen. Dit schilderij is vrij grof geschilderd, maar wel realistisch. Het bedoeling van het schilderij is waarschijnlijk het leed en de chaos die in een oorlog ontstaan overbrengen aan de toeschouwer.
Dit schilderij heeft ‘Face of fear’. Je ziet een groen uitgeslagen man die om zich heen schreeuwt. Dit betekent waarschijnlijk dat de man zo wanhopig is en niet meer weet wat hij moet doen. Het is ook weer vrij grof geschildert, dat past ook wel bij het onderwerp oorlog. Het doel is weer om de toeschouwer te laten merken hoe erg een oorlog is en hoe machteloos jij als burger bent.
§6 Conclusie deelvraag 1
Wat voor soort kunst was het?
2. Was er sprake van propaganda? En had deze invloed op de beeldende kunst?
In dit hoofdstuk probeer ik deze vraag te beantwoorden. Dit doe ik in 6 paragraven om zo geleidelijk tot een antwoord te komen. Paragraaf 6 is de afsluiting en tevens de conclusie van deze deelvraag.
§1 Wat is propaganda?
De ‘Van Dale’ omschrijft propaganda als ‘een werkzaamheid, inzonderheid van een organisatie, om aanhangers te winnen voor zekere principes’ en verteld daarbij dat er een ‘ideëel element’ in moet zitten (anders spreek je van reclame).
Het woord ‘propaganda’ stamt uit het Latijn (propagare) en betekent letterlijk ‘voortplanten’ of ‘tot ontwikkeling brengen’. Propaganda heeft als doel mensen te beïnvloeden, overtuigingen op te dringen en tot bepaalde handelingen aan te zetten. De werking van propaganda wordt zo omschreven: “Propaganda is als het programmeren van een computer; het kost wat moeite maar uiteindelijk wordt alles toch op de harde schijf opgeslagen.’ Door boodschappen vaak te herhalen en alleen bepaalde kanten van een situatie te laten zien, kun je mensen (onbewust) beïnvloedden. Het is te vergelijken met reclame: als je maar vaak genoeg te horen krijgt dat Robijn intensief een goed wasmiddel is, zul je na een tijdje alleen al de naam Robijn intensief in verband gaan brengen met bijvoorbeeld, ‘wast goed’ of ‘goed voor uw was’. Dit gebeurt dus onbewust. Propaganda verbindt de standpunten en beoordelingen met elkaar, en je geheugen zorgt ervoor dat alles ongemerkt opgeslagen wordt.
§2 Wat was de bedoeling van deze propaganda?
Bij propaganda draait het altijd om het streven naar een doel. Het doel van Hitler was, om het perfecte Arische ras te creëren. Door middel van de propaganda probeerde hij mensen ervan te overtuigen zijn zijde te kiezen. Hij deed dit door zijn standpunten ter verduidelijken via de media. Hij was tegen joden, zigeuners, homoseksuelen, gehandicapten, zwarten en andere minderheden. En hij vond dat er alleen pure Duitsers in het Duitse rijk mochten wonen. In opdracht van Hitler werden er veel pamfletten en posters van joden gemaakt. Ze werden getekend als monsters die gevaarlijk waren en uw maagdelijke dochter zou verkrachten. “Zogenaamde weerzinwekkende Joden met kromme neuzen zie je schone Duitse maagden verkrachten,” zulke zinnen kwamen veel voor in boeken en posters. Er werden ook films over moordende joden gemaakt. En als je het maar vaak genoeg hoort, ga je er in geloven.
Later kreeg de propaganda er nog een andere functie bij. Mensen gingen indirect protesteren via beelden, gedichten en schilderijen. Dit moest wel stiekem, want als je gepakt werd, kon je afgevoerd worden en nooit meer ‘terugkomen’. Ze staken de gek aan met Hitler en met zijn standpunten. Hitler wist dit en vond het slecht voor zijn plannen en bedacht een oplossing. Hij zette de protest kunst in een museum en zette er tekeningen en schilderijtjes van gehandicapten naast. Hiermee wilde hij het volk laten geloven dat de kunst debiel was en er grote leugens in de schilderijen werden verteld. Zodoende dat hij zijn eigen kunst (met een flinke dosis propaganda) kon prezen.
Je hebt verschillende vormen van propaganda. Deze vormen ga ik nu even in het kort uitleggen en daarna vertellen met welke vorm we hier mee te maken hebben.
• Monopolistische en democratische propaganda (of open-gesloten)
Monopolistische propaganda: Onontkoombare propaganda, omdat ze in handen is van dictators, van partijen met een alleenvertoningsrecht of van een kerk die een monopolie positie heeft in een bepaald land. Alternatieven zijn er niet.
Democratische propaganda: Dit is een vorm van propaganda die gebaseerd is op een vrije keuze. Je hebt dus verschillende alternatieven, om aan je informatie te komen.
• Massale en kleinschalige propaganda
Massale propaganda: Grootschalige propaganda, gericht aan veel mensen tegelijk, via de tv, radio of krant, oftewel via de massamedia.
Kleinschalige propaganda: Propaganda gericht aan een kleiner publiek. Jehovagetuige zijn een goed voorbeeld van kleinschalige propaganda.
• Geleide en spontante propaganda
Geleide propaganda is propaganda die vanuit één plaats bedacht en georganiseerd wordt. Dit komt veel voor in oorlogen.
Spontane propaganda is propaganda die niet georganiseerd of geleid wordt. Deze vorm van propaganda is vaak onbewust en word vaak niet eens als propaganda beschouwd.
• Totale en partiële propaganda
Partiële propaganda is als de propaganda zich maar op één terrein van het leven begeeft.
• Actieve en reactieve propaganda (of oorlogs-/contrapropaganda)
Onder actieve propaganda verstaan we soorten en vormen van propaganda die op initiatief van leiders of van personen bewust worden ondernomen.
Reactieve propaganda is propaganda die door een tegenpartij wordt ondernomen om de aandacht te vestigen op ‘de andere kant van de zaak’. In de oorlogspropaganda wordt dat laatste contrapropaganda genoemd.
• Informatieve en persuasieve propaganda
Informatieve propaganda is niet gericht op overhalen of bekeren tot iets, maar richt zich meer tot kennisvermeerdering. Bijvoorbeeld groepen, die behoefte hebben om te vertellen wat ze doen en nastreven, maar er niet op uit zijn dat mensen bij hun aansluiten.
Persuasieve propaganda is dus wel gericht op het overhalen of bekeren van mensen, tot bijvoorbeeld gedragsverandering. Een goed voorbeeld van persuasieve propaganda zijn de jehovagetuige. Zij zijn er wel op uit om je over te halen om bij hun te komen.
Hitler had de macht overgenomen in heel Duitsland en had een eigen regering. Hij had zelfs een compleet ministerie opgericht die zich bezig hield met volks voorlichting en propaganda. Minister Goebbels was de leider en zorgde er voor dat de propagandaposters en pamfletten in heel Duitsland werd verspreid. Concurrentie was er niet, je had dus maar één vorm van informatie, en geen alternatieven. We spreken hierdoor ook van monopolistische propaganda.Omdat Hitler streefde naar een eigen rijk, deed hij dit op een zo groot mogelijke schaal. We spreken van grootschalige propaganda.De propaganda in Duitsland werd vanuit één plek georganiseerd en bedacht. De ministers regelden alles vanuit hun luie stoel en spreken daarom over geleide propaganda.Op elke hoek van de straat zag je een groter dan menselijk formaat poster hangen van Hitler als held van Duitsland. Op elk levensterrein werd je geconfronteerd met Hitler, en daarom hebben we hier met totale propaganda te maken.
In Duitsland hadden we met actieve en reactieve propaganda te maken. De ministers voerden bewust deze propaganda uit en veel kunstenaars deden ook aan propaganda, maar dan lieten ze de slechte kant van Hitler zien. Ook wel contrapropaganda genoemd, of oorlogspropaganda.
§4 Hoe komt de propaganda terug in de beeldende kunst?
Ik ga deze vraag in tweeën behandelen. Eerst vertel ik over de pro-nazi kunst en daarna iets over de anti-nazi kunst.
Hitler had zijn eigen idee over kunst. Hij bepaalde welke kunst je mocht maken en welke niet. Elke vorm van linkse, joodse en/of pacifistische kunst werd verboden (entartete kunst genoemd, on-Duitse of ontwrichte kunst). Kunstenaars moesten lid worden van de door Josef Goebbels (de minister van Propaganda) opgezette Reichskulturkammer. Zo kon de staat de kunstenaars controleren of ze geen dingen maakten die verboden waren. Hitler verklaarde direct toen hij de macht in 1933 had genomen de oorlog aan het expressionisme en eigenlijk aan de hele moderne kunst. Musea met moderne kunst werden leeggehaald en daarvoor nazi-kunst in de plaats gezet. Alle moderne en entartete kunst die gevonden werd, werd meteen op de brandstapel gegooid. De kunst die wel getolereerd werd was de kunst die het Duitse rijk prees en hun standpunten verdedigde. Zo zag je vaak idealistische beelden van Hitler en het derde rijk. Dit waren grotendeel leugens, om het volk te laten zien wat voor ‘prachtige man’ hij was en wat voor ‘prachtige ideeën’ hij had. Dit was weer een prachtig staaltje propaganda. Zo werd het volk weer beïnvloed om de zijde van Hitler te kiezen.
In één van de volgende stukjes kan je enkele voorbeelden plus toelichtingen zien.
Er waren genoeg mensen die bewust waren van de propaganda die in Duitsland werd gebruikt. Veel van de mensen die entartete kunst maakten, emigreerden of werden verbannen uit Duitsland. In een ander land waren zij wel in staat om de kunst te maken die zei wouden. Kunst met een eigen mening, moderne kunst, en vrije kunst.
Eén van die kunstenaars was Otto Dix, die bekend staat om zijn entartete kunst. In de entartete kunst wordt er een andere kant van de propaganda belicht. Zij maken hun eigen soort van propaganda, om de waarheid te onthullen van wat Hitler eigenlijk allemaal van plan was en wat er allemaal gebeurde in Duitsland. Je ziet veel vormen van mensen die in robots en zombies worden veranderd door het Duitse rijk. Met een grote machine worden hun hersens gewist en volgepropt met leugens. Zie het volgende stukje voor meer informatie.
§5 Voorbeelden van propaganda in de beeldende kunst plus uitleg.
Op dit plaatje zie je wat ik zonet ook een beetje verteld heb. De mannen links staan voor het volk en de man rechts staat voor de Duitse staat. Het hoofd van het volk wordt leeggehaald en wordt weer volgestopt met propaganda, om zo de mannen tot hun zijde te laten komen (zie de mannen links). Ze worden neergezet als een stel hersenloze zombies, omdat ze het niet eens in de gaten hebben dat ze worden gehersenspoeld.
- karikatuur van Jacob Burck, 1936 uit ‘Kunst gegen den Krieg’ -
poster voor de film ‘Jud Süss’. Je kan aan de groene huidskleur en de gele gemene ogen al zien dat deze jood een enge/gemene man ‘is’.
De film gaat over een boze/gemene
joodse man. De film is pure
propaganda om de mensen te
manipuleren, om de mensheid tegen de joden op te zetten.
Poster voor de Film Jud Süss in 1940, uit ‘Art of the Third Reich
§6 Conclusie van de deelvraag 2:
Was er sprake van propaganda? En had deze invloed op de beeldende kunst?
Er was zeker weten sprake van propaganda. Hitler had de tv, radio en kranten in zijn macht om zo (als enige leider) de informatie te verspreiden via het hele land. Ook stelde hij regels aan de kunst. Alles wat links, joods of pacifistisch was, werd verboden en tot de entartete kunst benoemd. Ook werd de oorlog verklaard met de moderne kunst.
De propaganda had wel degelijk invloed op de beeldende kunst. Omdat de mogelijkheid van kunst in Duitsland was beperkt, was er groot protest en uitte zich weer via de kunst (wat ten strengste verboden was). Er werden veel schilderijen en beelden gemaakt over de propaganda in Duitsland en het beïnvloeden van mensen. De propaganda werd zeker niet als positief opgevangen in de kunst wereld. Vrijwel alle beeldende kunst die over propaganda ging was negatief. Propaganda werd vaak afgebeeld als hersenspoeling en het maken van een leger zombies.
§1 Hoe werd de oorlog in de beeldende kunst gebruikt?
Oorlog is iets verschrikkelijks. Het heeft een ongekende invloed op mensen. Vooral psychisch kan een persoon in een oorlog veel schade oplopen. Dit komt door de afschuwelijke dingen die bij je bij een oorlog ziet, voelt en hoort. Veel van je bezittingen gaan verloren, familieleden overlijden, grote angst om te sterven en al het geluid en lawaai van geweren en bombardementen. Natuurlijk zie je dit terug in de kunst. (Beeldende) kunst maken is iets persoonlijks, je stopt er als het ware iets van jezelf in. En als jij ziet hoeveel mensen er dood gaan op straat en hoeveel mensen worden afgevoerd naar concentratiekampen, ga je daar bewust of onbewust over schilderen/tekenen. Er zijn ook genoeg kunstwerken te zien in de wereld die over de Tweede Wereldoorlog gaan. Je ziet kunstwerken die gaan over mensen zonder benen en armen die proberen vooruit te komen, en over kinderen zonder ouders hopeloos en huilend rond rennen op straat. Ik kan talloze voorbeelden noemen van het leed van de oorlog die terugkomt in beelden en schilderijen. In de vierde paragraaf geef ik hier voorbeelden en een toelichting van. De oorlog werd heel gevarieerd in de beeldende kunst gebruikt. Abstract, figuratief, realistisch en gedetailleerd zijn voorbeelden van verschillende stijlen waarin men dingen maakte. Er werden complete protesten gehouden via posters waarop stond: ‘Which will win? War, Peace?’. De psychologische trauma’s worden ook verwerkt in een aantal beelden die ik heb gezien. Je kijkt als het ware in iemands hoofd, en in dat hoofd speelt zich een complete oorlog af. Je kan een persoon wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit een kind. Dat is een last die je de rest van je leven moet dragen, en zie je daarom ook veel terug in de beelden en schilderijen. Ook zie je veel symbolische dingen, bijvoorbeeld een mooie witte duif (die symbool staat voor de vrede) aan een zwaard geregen. Het betekend zoiets als, dat de vrede en liefde is weg en het geweld en de dood neemt steeds meer de wereld over. Of bijvoorbeeld de dood die er op z’n gemak bij ligt, want de dood hoeft niets meer te doen, iedereen maakt elkaar al af. Ook komt Hitler er vaak in voor. Hitler word uitgebeeld als een reusachtig monster die iedereen om zich heen plat maait.
Het meeste wat je tegenkomt is toch wel de wapens, de bommenwerpers en tanks. Je ziet grote vliegtuigen dorpen wegvagen en mensen op de vlucht. Wapens worden afgebeeld als slecht en een massavernietigend monster, dat alles overrijd. Grote explosief, mensen slingeren in de lucht. Door deze dingen in kunstwerken te plaatsen worden ze enorm dynamisch (bewegelijk). Ook vind ik dat ze erg spreken, iedereen ziet er wel wat in, hoe abstract of onduidelijk iets ook is.
§2 Kwam deze ‘oorlogskunst’ veel voor?
Deze vorm van beeldende kunst kwam ontzettend veel voor. In het begin in Duitsland, en later begon de rest van de wereld er ook mee. Eerst de landen die werden veroverd door Duitsland, daarna ging het steeds verder. Na de oorlog werden er veel foto’s gemaakt en gepubliceerd, waardoor mensen zagen hoe erg zoiets wel niet was. Ik heb zelf een fotoboek bekeken en moet zeggen dat ik het enorm indrukwekkend vond. Naar aanleiding van foto’s werden ook weer wat kunstwerken gemaakt en begon de hele kunstwereld zich er mee te bemoeien. Er zijn complete boeken gedrukt met oorlogskunst. ‘Kunst gegen den Krieg’ is daar één van. De nazi-kunst werd steeds minder belangrijk. Wel werden er enkele boeken uitgegeven met nazi-kunst. Zelf heb ik er ook een bekeken, genaamd ‘Art of the Third Reich’. Tegenwoordig zijn er nog steeds veel kunstenaars die zich bezig houden met het maken van oorlogskunst. Er zijn altijd oorlogen, en ook zullen er altijd schilderijen/beelden komen over die oorlogen. Er zijn ook duizenden kunstwerken gemaakt naar aanleiding van de oorlog in Afghanistan en de oorlog in Irak.
§4 Voorbeelden plus uitleg
Je ziet hieronder eens tel doodgeschoten soldaten in de modder achter het prikkeldraad. Er zijn talloze kunstwerken na aanleiding van de Tweede Wereldoorlog gemaakt. Je ziet de oorlog meestal terug komen in de beeldende kunst als grote slagvelden, bange mensen die vluchten voor hun leven, grote bommenwerpers en kanonnen. De schilder maakt door middel van het schilderij duidelijk hoeveel soldaten en burgers er zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog.
Hier zie je schilderij van George Grosz. Het heet ‘vrede’, ook al is het nog een vrij dreigende voorstelling en kleurgebruik. Je ziet een figuur in een huis rondlopen. Het is net vrede en keert weer terug naar zijn huis en ziet dat zijn huis totaal naar de filistijnen is. Of het een man is kan ik niet zeggen. Het kan ook de dood zijn, of het laat de gedachtes uitbeelden van een man die nu een oorlogstrauma heeft.
§5 Conclusie deelvraag 3
Had de Tweede Wereldoorlog invloed op de toenmalige beeldende kunst?
De tweede wereldoorlog had absoluut invloed op de toenmalige beeldende kunst. Er zijn veel schilderijen gemaakt na aanleiding van het aantal slachtoffers in de oorlog. Ook zie je veel mensen rennen voor hun leven, omdat er overal in de stad mensen aan het vechten zijn. Je ziet ‘de Dood’ zie je ook ontzettend veel terug in de kunstwerken. De dood zit op zijn gat want hij hoeft geen vinger meer uit te steken, ze maken elkaar wel af. Tanks en soldaten worden afgebeeld als grote monsters die de steden en de dorpen terroriseren. En veel doodsbange mensen die niet weten wat ze moeten doen en beginnen met bidden, hopen dat ze dit overleven.
4. Was de beeldende kunst een vorm van meningsuiting?
§1 Hoe werd de meningsuiting in de kunst geplaatst?
De meningsuiting mocht eigenlijk niet als je links of joods was, want dan was je entartet. Maar toch kwam het enorm veel voor. Eigenlijk heeft elk kunstwerk een standpunt met de mening van de maker, want het is toch niet voor niets beeldende kunst. Er zit iets in, een gedachte een uitspraak, iets waar je oneens over bent. Dus meningsuiting was en is een hele belangrijke factor bij het maken van (beeldende) kunst. Elke mening is weer anders, hierdoor krijg je veel verschillende schilderijen, wat het zo leuk maakt. Omdat het bij elk schilderij weer anders is, is het vrij lastig om precies te zeggen hoe de meningsuiting in de beeldende kunst terug te vinden is, maar ik zal een aantal voorbeelden geven. De standpunten in de beeldende kunst in die tijd zijn wel bijna allemaal hetzelfde. Ze zijn allemaal tegen de oorlog. Je ziet hierdoor veel verschillende vormen van wrede acties van de Duitsers terug in de kunst. De meest voorkomende is de afvoering van de Joden naar concentratiekampen.
§2 Hoe zagen de voorstellingen van de kunstwerken er uit?
Je zag veel schilderijen die over het antisemitisme gingen. Naar aanleiding van foto’s die na de bevrijding werden gepubliceerd, werden weer schilderijen van gemaakt. Honderden joden in concentratie kampen, vergaste moeders en kinderen en een veld vol mannen die als slaven moesten werken voor de nazi’s. Je zag ook veel kunstwerken die als het ware tegen de oorlog waren. Je ziet een bijvoorbeeld een wereld bol met een skelet erin en een grote rookpluim. Die staat voor de walging van het feit dat de Amerikanen Japan zouden bombarderen met kernwapens. Er worden meestal weer sombere kleuren gebruik, zoals bruin zwart grijs en donkergroen, om de sfeer te versterken.
§3 Voorbeelden plus toelichting
Dit is een duidelijk voorbeeld van een mening die in een kunstwerk is verwerkt. Er staat een duidelijke tekst die erop neer komt dat hij tegen de oorlog is. Hij wil waarschijnlijk graag zijn mening aan andere mensen laten zien en ze er over laten nadenken. Oorlog is slecht voor kinderen en andere levende dingen.
Dit kunstwerk spreekt wel voor zich. Ik vind hem zelf echt mooi en goed bedacht. Het is gemaakt met een sjabloon die daarna zo is herhaald dat het een vorm krijg van een skelet. Het staat voor het aantal slachtoffers dat omgekomen is in de Tweede Wereldoorlog.
§4 Conclusie deelvraag 4
De beeldende kusnt was en is nog steeds een vorm van meningsuiting. Ook al was het officieel verboden om nog je mening te geven als je links of joods was. Mensen deden het in het geheim om nog steeds hun eigen kunst te maken, met hun standpunten daarin
verwerkt. Als je over de beeldende kunst ‘Nicht weiter’van ‘Shigeo Fukuda’in
in de Tweede Wereldoorlog praat zie je 1948 uit ‘Kunst gegen den Krieg’.
Een duidelijke mening in het kunstwerk.
De voorstelling waren vrij recht voor z’n raap. Je kan snel zien wat de bedoeling is van het schilderij.
5. Zijn er door de tweede wereldoorlog nieuwe kunststromingen ontstaan?
§1 Welke stroming(en) is/zijn er ontstaan?
Er zijn een paar soorten stromingen, soorten en vormen ontstaan, direct en indirect. Ik ga ze niet allemaal behandelen, want dat zou echt te veel werk zijn, dus doe ik er een paar.
Een vorm die indirect door de wereld oorlog is ontstaan is de Cobra beweging.
De Nazikunst (ook wel ‘Kunst van het Derde Rijk genoemd) is ook ontstaan deze periode, niet zozeer door de Tweede Wereldoorlog, maar meer door het nationaal-socialisme in Duitsland. Bij nazikunst kan je denken aan kunstwerken waarop strijdende soldaten staan afgebeeld, vrolijke meisjes in de handen van Hitler en Hitler als goede leider van een ‘nieuw’ rijk, het derde rijk. Hitler en het derde rijk stond meestal centraal in deze kunst. Hitler staat altijd positief in deze kunstwerken. Veel van deze schilderijen/beelden worden als propaganda gebruikt, zoals je al eerder in hoofdstuk 2 hebt kunnen lezen.
Entartete kunst, is ontstaan toen de ‘Reichskulturkammer’ werd ingevoerd en er voorwaarden gesteld werden aan de beeldende kunst. Alles wat niet mocht werd als entartete kunst beschouwd. Dit is dus vrij breed, want alles wat links, joods en/of pacifistisch was, werd entartete kunst genoemd. Het is dus niet echt een stroming maar meer een groep van verboden kunstenaars en kunstwerken. Het jammerlijke is dat veel van de entartete kunst verbrand is. Veel boeken en tekeningen werden op de brandstapel gegooid.
§2 Hoe zijn deze stromingen ontstaan?
De Cobra beweging is in 1948 op 8 november 1948 opgericht, toen 5 kunstenaars, Asger Jorn, Joseph Noiret, Christian Dotremont, Constant, Corneille en Karel Appel, een manifest ondertekenden in Parijs tijdens een groot internationaal kunstenaarscongres. Hierin stond dat ze het niet meer eens waren met de ideeën van de surrealisten en begonnen een eigen groep, Cobra. Het woord CoBrA staat voor de afkorting van de Franse namen van de steden: Copenhague, Bruxelles en Amsterdam. Uit deze drie steden komen de kunstenaars, die ik al eerder genoemd heb.
De kern van de cobra groep bestond uit de kunstenaars die het manifest hebben ondertekend. Al gauw sluiten zich vele kunstenaars bij deze kern aan. Uiteindelijk zijn meer dan veertig kunstenaars lid of indirect betrokken bij Cobra. Niet alleen schilders, maar ook beeldhouwers, dichters, fotografen en filmers voelen zich aangetrokken tot de ideeën van cobra.
De nazikunst is ongeveer tegelijk gekomen met de invoer van het nationaal-socialisme in Duistland in 1933. Langzamerhand liet Hitler meer en meer kunstwerken maken, ter ere van zichzelf en zijn toekomstige derde rijk. Later kwam er een door Josef Goebbels opgerichte Reichskulturkammer, waardoor alle beeldende kunst gecontroleerd werd. Sommige mensen vonden het niet waard om toch hun eigen vorm van kunst te maken en niets van Hitler aan te trekken. Dus volgden ze de bevelen op van Hitler, en begonnen met de nazikunst. Zo kwamen er steeds meer ‘volgelingen’ van de nazikunst.
Entartete kunst is niet echt iets wat ontstaan is door een paar kunstenaars die op een idee kwamen om een nieuwe kunststroming te beginnen. Het is meer een verzamel naam voor de vorm van kunst die verboden werd. Ondergronds waren er veel kunstenaars die entartete kunst maakten en is later steeds groter geworden.
§3 Word deze stroming op dit moment nog toegepast?
De Cobrabeweging is in september 1951 officieel opgeheven, maar er zijn nog wel volgelingen die nog werken volgens de ideeën van de Cobrabeweging.
Ik kan niet precies vertellen of de nazi kunst nog wordt toegepast, want het is niet meer in het zicht geweest na de Tweede Wereldoorlog. De nazikunst is samen met Hitler ten onder gegaan in 1945, dus officieel is het niet meer een stroming die nog word toegepast. Er zijn vast nog wel mensen die Hitlers standpunten goed vinden en hem nog eren, maar dat komt niet naar voren. Omdat de hele wereld geschokt is na de wereldoorlog gaan mensen niet zomaar nazikunst maken en verkopen. Dus ‘ondergronds’ is er waarschijnlijk nog wel een levendige nazikunst productie.
Bauhaus is niet een stijl die door de Tweede Wereldoorlog is ontstaan, maar is wel enorm veel toegepast in de wederopbouw van Duitsland.
In de tweede wereldoorlog zijn er een groot aantal bombardementen op steden gepleegd in o.a. Duitsland. Berlijn werd door hevige luchtaanvallen getroffen. Nadat de oorlog afgelopen was, was de schade pas echt goed te zien. Grote overheidsgebouwen en gehele woonwijken waren van de kaart geschrapt. De steden waren en ernstig aan toe. Grote delen van de steden moesten worden herbouwd. Maar na de oorlog was er weinig geld, omdat de oorlog ontzettend veel geld gekost heeft. Hierdoor moesten ze voor weinig geld en in korte tijd een groot aantal huizen en gebouwen maken. Bauhaus was een vrij simpele, goedkope, moderne en makkelijk te maken stijl. Hierdoor werden er veel huizen in de Bauhaus gebouwd, omdat deze ook nog eens makkelijk en in grote getallen gemaakt konden worden. Ook grote fabrieken en gebouwen werden in korte tijd in de Bauhaus-stijl uit de grond gestampt voor het snelle herstel van het land en volk.
§4 Voorbeelden plus toelichting
Bauhaus:
Dit soort gebouwen werden snel
Gebouwd zodat de economie van Duitsland weer snel kon groeien. Er werd veel glas en staal gebruikt, omdat dat vrij goedkope materialen waren. Ook waren de gebouwen meestal heel vierkant en strak. Ik zelf vind het echt heel lelijk, maar het was wel efficiënt.
Nazi kunst:
Hier links zie je een hakenkruis, het symbool van het fascisme, met daarop een adelaar, dat het teken is van Duitsland. Het heeft een hele krachtige uitstraling, om zo mensen aan te spreken en te laten blijken dat Duitsland nu een krachtig land was en dat je daar trots om mocht zijn. Het wekte een soort van nationalisme uit.
Zoals ik al eerder had verteld zie je dat de voorstelling altijd iets met het land te maken heeft. Je kan het zien als een soort nationalistische kunst, met een grote schep propaganda er in. Je ziet op deze tekening een soldaat in de vorm van een hakenkruis zitten. Het geeft een beetje zo’n gevoel van. Wij zijn sterk, wij zijn machtig, we gaan op weg naar de oorlog en verslaan ze allemaal (wat dus niet gebeurde).
Entartete kunst:
Bij het rechter plaatje zie je een doodsbange man liggen die getroffen is in zijn hart en hevige pijn heeft. Ook hier vind je het leed terug in de beeldende kunst. Angst is van groot belang in o.a. de oorlogskunst. Hier zie je dat er met zwart en wit is gewerkt. Dit versterkt het sombere beeld van de voorstelling van het schilderij.
Cobra:
Ik kan niet precies vertellen wat deze voorstelling precies inhoud. Ik zie een vogel met voedsel in haar bek en twee visjes. Meer kan ik er niet van maken. Je ziet dat ze veel met vrolijke kleuren werken. Volgense de Cobra beweging hoefde de voorstelling ook niet iets bijzonders te betekenen.
Hier zie ik weer een vogel, maar ook een beetje een pauw. Ze maken nooit echt dingen met diepte, maar alles was vrij plat. Ze wouden een eerlijke en vrije kunst, ze wouden lekker uit zich zelf kunnen schilderen. Hier uit kan je ook uit deze twee voorbeelden opmaken dat de schilder vrij kinderlijk was en hield van dieren.
§5 Conclusie deelvraag 5:
Zijn er door de tweede wereldoorlog nieuwe kunststromingen ontstaan?
Er zijn een paar soorten stromingen, soorten en vormen ontstaan, direct en indirect. De cobrabeweging is ontstaan door een aantal kunstenaars die het niet meer eens waren met de surrealisten. Door de oorlog was het een grote chaos. Zij waren tegen het ‘establishment’. Ze gebruikten veel vrolijke kleuren en werkten uit zichzelf op een hele vrije manier.
De nazikunst is niet echt ontstaan door de tweede wereldoorlog. De nazikunst is ongeveer tegelijk gekomen met de invoer van het nationaal-socialisme in Duistland in 1933. Deze vorm van kunst had een stevige portie propaganda erbij inzitten. Het werd vaak gebruikt om de mensen te laten zien hoe ‘goed’ de nazi’s waren. Zo werden er veel portretten gemaakt van Hitler. Hitler met de nazi-vlag, Hitler die grapjes maakt met soldaten, Hitler die met kinderen speelt enzovoorts. Je ziet ook veel gegoten beelden van arbeiders, want ze waren tenslotte voor de arbeider (NSDAP, nationaal socialistische duitse arbeiders partij).
Entartete kunst is ontstaan toen de regering besloot om regels te bedenken voor de kunst. Alles wat links, joods of pacifistisch was, werd verboden en tot de entartete kunst benoemd. Ook werd de oorlog verklaard met de moderne kunst. Hierdoor ontstond er een soort verboden kunst, die veel met hun eigen mening in hun schilderijen vertoonden. Je ziet veel schilderijen over de oorlog en tegen het Duitse regime, onder leiding van Adolf Hitler.
§1 Waar waren de kunstenaars in die tijd vooral mee bezig?
Er waren veel soorten ideeën over kunst maken in die tijd. En dat kan je ook zien, in een vrij korte tijd zijn er veel stromingen ontstaan (alleen al in Duitsland). Namelijk: o.a. Die Brücke, Der Blaue Reiter, Dada en de Neue-sachlichkeit. Maar bijna alle stromingen hadden één ding met elkaar gemeen. Ze waren bezig met een vernieuwing in de kunst. Voor 1900 waren de meeste kunstenaars nog bezig met (om het maar even plat te zeggen) de landschappen en de stillevens, zeg maar de realistische kunst. De oprichting van ‘Die Brücke’ in 1905 te Dresden kan als start van het expressionisme gezien worden. Deze kunstenaars vanaf ongeveer 1905 zetten zich hier bewust tegen af, af tegen de gevestigde kunst (academisme en naturalisme) en de burgerij. Deze mensen werden expressionisten genoemd. In de naam ‘expressionisme’ kan je het woord ‘expressie’ vinden, wat staat voor uitdrukken of jezelf uitten. De meeste expressionisten trachtten inspiratie te vinden in de ‘primitieve’ Afrikaanse kunst, de middeleeuwse houtsneden en in het werk van bepaalde kunstenaars, die binnen de kunst een bijzondere positie hadden (bv. Van Gogh & Gaugain). Bekende Duitse expressionisten zijn Ernst Kirchner, Emil Nolde, Max Pechstein en Karl Schmidt-Rottluff.
§2 Hoe zagen de kunstwerken eruit?
Deze vraag ga ik in delen beantwoorden. Eerst een stukje algemene tekst over het expressionisme en daarna per ‘deelstroming’.
Expressionisme (algemeen)
Het ging er in het expressionisme niet om een perfecte kopie te leveren van de natuur, of om de formele vormgeving van geestelijke en vitale krachten, maar voor de schilders was de uitdrukkingskracht van de lijnen en de elementaire werking van de kleuren belangrijk. Vaak zijn de vormen zeer grof, helemaal verwrongen of gedeformeerd weergegeven. En eenvoudige, gesloten vormen met een vaak archaïsche uitdrukkingskracht.
Al de onderstaande stromingen werken onder andere ook met deze aspecten, maar per stromingen zijn er toch wat andere aspecten en kenmerken.
Die Brücke
De stroming beperkte zich voornamelijk tot basiselementen en intensieve kleurvlakken, die op iets concreets waren betrokken en waarmee geen kopie van de natuur werd gemaakt, maar die alleen op een expressieve wijze aanwezig moesten zijn. Naaktscènes in de vrije natuur waren populair, omdat je hiermee de vitaliteit en een optimale natuurervaring kon uitdrukken. Ze spraken van een verheven levensgevoel als oorsprong van het kunstwerk, dat als teken van expressie, als ‘hiëroglief’, de energie van de wil tot uitdrukking zou brengen en moest aansporen. Naast het schilderen kwamen vooral de grafieken en vooral de houtsnede veel voor.
Der Blaue Reiter
Die Neue sachlichkeit
Zij probeerden de echte werkelijkheid neer te zetten. Ze waren met het zogenaamde Verisme bezig dat op een rare, frappante manier de maatschappelijke wantoestanden of oorlogservaringen bekritiseerde. Belangrijke kunstenaars van deze zogenaamde neo-realistische stijl waren George Grosz en Otto Dix.Ze hadden niet echt een standaard kleurencontrast of bepaalde techniek waarmee ze werkten, omdat de voorstelling elke keer wel weer anders was.
Dada
De dada-beweging maakte veel dingen. Kurt Schwitters maakte ‘Merz’, een vorm van collage met rare materialen. Anderen maakten meer gebruik van gebruiksvoorwerpen. Ze stelde bijvoorbeeld een door de midden gezaagde stoel tentoon met een bordje erbij: ‘Kunst’. Ze wilden de mensen laten nadenken over het begrip kunst. Want, wat is kunst?
§3 Voorbeelden plus uitleg
Je ziet hier een schilderij uit de stroming ‘Die Brücke’. Er zijn veel basiskleuren gebruikt en is er gewerkt met intensieve kleurvlakken. Wel is er sprake van de natuur, waar veel mee gewerkt werd, maar niet van naaktscènes in de natuur. Ik kan wel begrijpen dat ze over een verheven levensgevoel spreken, want ik vind dat dat echt goed nmaar voren komt. Je krijgt er een goed gevoel van. Een verrukking van liefde ofzo…
Erich Heckel, De windmolen te Dangast (1909)
(Bron: http://leerlingen.hetassink.nl/nederlands/ stromingen/20ste%20eeuw/brucke.htm)
Dit is een schilderij die komt uit de stroming: Der Blaue Reiter. Er is weer veel met kleur en lijnen gewerkt, wat zorgt voor een apart effect. Je moet hierdoor wel even blijven kijken om te zien dat het een lam is, want ikzelf dat eerst dat het een soort van vliegend paard was.
Franz Marc, ‘Het lam’, 1912-13, olieverf op doek, 54,5 x 77 cm, (Bron:
Hier links staat een kunstwerk uit de tijd van ‘Die Neue Sachlichkeit’. Het is niet helemaal realistisch geschilderd en is ook niet helemaal duidelijk. De schilder laat een droom van een vrouwelijke sadist zien. Althans, hoe hij het ziet.
Traum der Sadistin I – Otto Dix1922
Aquarell und Tuschfeder 48,1 x 39,8 cm
(Bron: http://www.otto-dix.de)
Rechts een afbeelding van een collage, Merz, uit het Dadaïsme. Als je onder de afbeelding kijkt zie je wat voor ongebruikelijke materialen deze kunstenaar heeft gebruikt. Het heeft ook niet echt een duidelijke voorstelling. Als mensen dit zien denken ze vaak: “Is dit nou kunst?!”. En wat dus eigenlijk ook de bedoeling was van de Dadaïsten.
Kurt Schwitters, Kirch. 1921. Gemaakt van kleding, hout, metaal,vloerbedekking, papiertjes, olie en inkt op karton. 91.8 x 70.5 cm. (Bron: http://www.moma.org/
collection/depts/drawings/blowups/draw_015.html)
Het was een vrij harmonieuze tijd voor de kunstenaars. Een tijd van vernieuwing en experimentele gebeurtenissen. Voor 1905 waren en nog veel traditionele kunstenaars, die nog volgens de regels van de kunstacademie werkten, wat eigenlijk alleen maar realistisch was, zoals landschappen, stillevens en portretten. In 1905 ontstond het expressionisme, die weer in kleinere lokale/nationale stromingen zijn voortgevloeid. De expressionisten en de kleinere stromingen hadden één ding gemeen. En dat was het doel waarmee ze kunstwerken mee maakten, namelijk het bewust afzetten tegen het academisme (regels van de kunstacademie), naturalisme (realistische landschappen en etc.) en de burgerij Zij zochten inspiratie in de ‘primitieve’ Afrikaanse kunst, middeleeuwse houtsneden en in het werk van bepaalde kunstenaars, die een speciale positie hadden (bv. Van Gogh & Gaugain).
Die Brücke was een van de kleinere stromingen in die tijd. Deze stroming was vooral met basiselementen en intensieve kleurvakken bezig. Deze moesten zorgen voor een duidelijke expressie. De natuur en naakte vrouwen kom je vaak tegen, vaak zijn deze gedeformeerd afgebeeld. De schilderijen moet een verheven levensgevoel geven.
Der Blaue Reiter is een ander voorbeeld van een kunststroming. Zij waren veel bezig met visuele indrukken en hoe zij de wereld zagen. Ook werd er veel gebruik gemaakt van kleur.
Die Neue Sachlichkeit lag dicht bij Der Blaue Reiter. Zij waren ook bezig om de werkelijkheid neer te zetten maar dat deden ze dan wel op een frappante manier. Zij waren vooral bezig met de 1e Wereldoorlog. Belangrijke kunstenaars in deze stroming zijn oa. George Grosx & Otto Dix.
De Dadaisten waren vooral met de vraag bezig: ‘Wat is kunst, en hoe ziet dat er uit?’ Ze maakten constructies van gebruiksvoorwerpen en stelden deze tentoon. Merz is een vorm van collage met vreemde materialen, wat bedacht is door Kurt Schwitters, die ook een bekende Duitse schrijver/dichter is.
7 Wat hield de situatie van de beeldende kunstenaars vanaf ±1933 tot 1945 in?
§1 Wat veranderde er voor de kunstenaars?
Ik ga eerst even een stukje algemene geschiedenis behandelen en daarna pas ik dat toe op de kunstenaars.
Nadat Hitler in 1933 de macht gegrepen had werden er direct maatregelen genomen, waarin de belangrijkste grondrechten opgeheven werden, namelijk: persoonlijke vrijheid, recht op vrije meningsuiting, recht op hij houden van bijeenkomsten, opheffing van het brief-, post- telegraaf- en telefoongeheim enz.
Daarna werden alle partijen en vakbonden, behalve de NSDAP (de partij van Hitler), verboden. En werden duizenden politieke tegenstanders bedreigd of opgepakt om in de eerste concentratiekampen te belanden.
Er veranderde in korte tijd heel veel. De kunstenaars in die tijd, die volgens het expressionisme werkten kregen geen kans meer om te schilderen. De ‘oorlog’ met expressionisme en eigenlijk met de hele moderne kunst werd al snel verklaard. Duizenden schilderijen zijn uit musea gehaald en in beslag genomen, en later meestal verbrand. Niet alleen beeldende kunst werd als ‘on-Duitse kunst’ beschouwd, maar ook veel boeken, zoals die van Karl Marx werden verbrand. Ook werd veel vrije muziek met een eigen mening verboden en als ‘entartet’ benoemd. Veel kunstenaars zijn gevlucht naar het buitenland om vrij te kunnen blijven werken. Er bleven ook wel kunstenaars in Duitsland, maar dat was zeker niet zonder risico. Als je werd gepakt belandde je in de gevangenis of werd je naar een concentratiekamp gestuurd, waar zwaar werk wachtte en later de dood.
Hier komen enkele veranderingen van een paar belangrijke Duitse kunstenaars.
John heartfield was tot 1933 een vrije kunstenaar. Later werd hij lid van antifascistische publicaties. Hij maakte collages in de krant om Hitler onder uit te halen. De nazi’s hebben vervolgens zijn huis geplunderd en vele schilderijen in beslag genomen. Hij is toen naar Praag gevlucht, om nog te kunnen blijven schilderen.
Ernst Kirchner had het ook niet makkelijk. In 1937 werden meer dan 600 van zijn werken in beslag genomen. Hij behoorde tot de kunstenaars van wie in 1938 werk werd geëxposeerd op de tentoonstelling `ontaarde kunst`.
Otto Dix krijgt in 1933 een expositieverbod, omdat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen. Ook wordt hij uit de Pruisische academie van Schone Kunsten gestoten, omdat hij een ‘entartete’ kunstenaar was.
George Grosz richt in 1932 zijn eigen kunstinstituut, de Sterne-Grosz School, op. In 1937 wordt zijn werk tentoongesteld op de tentoostelling entartete kunst. Hierna worden bijna 400 werken van hem in beslag genomen en zijn instituut werd gesloten.
Max beckmann gaf les op de Städelschule. Nadat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen kreeg hij het moeilijk. In 1933 werd hij ontslagen en verhuisde naar Berlijn. Zijn werk werd als `Ontaard` beschouwd en meer dan 600 van zijn kunstwerken verdwenen uit de musea en werden in beslag genomen.
§2 Had deze verandering veel invloed op de toenmalige beeldende kunst?
Deze verandering had zeker invloed op de beeldende kunst van toen. Kunstenaars mochten gewoon simpelweg geen vrije kunst maken. Je mocht geen eigen mening meer hebben. Hierdoor zijn veel kunstenaars gevlucht naar het buitenland en zo kunstwerken te maken over Hitlers daden en de machtsgreep van 1933. Over deze machtsgreep zijn veel kunstwerken gemaakt. Je ziet bijvoorbeeld Hitler die een lucifer vasthoud en heel ondeugend kijkt. Wat slaat op dat het Rijksgebouw in de brand is gezet en ze denken dat Hitler het heeft gedaan. John Heartfield is een van de kunstenaars die zich veel met Hitler heeft bezig gehouden. Hij was heel fanatiek met fotomontages. Hij heeft ontzettend veel fotomontages gemaakt. Hierin bekritiseerde hij Hitler en zijn ideologie van het derde rijk.
§3 Voorbeelden plus uitleg
De fotomontage hiernaast word ook wel ‘Picture without words’ genoemd. Het is een kaartenhuis met aan de top een nazi-vlag. Het kaartenhuis staat denk ik voor het onstabiele en de nazi-vlag bovenaan betekend de positie van de nazi’s. Dus ik denk dat Heartfield probeert te zeggen dat hij denkt dat de nazi’s een goede positie hebben maar op het randje van een afgrond staat.
(Bron:http://www.geocities.com/Capitol
Hill/Lobby/2554/john_heartfield.html)
Je ziet Hitler hiernaast afgebeeld gezien door een soort van röntgenbril. Ik denk dat de slokdarm gemaakt van munten betekent dat hij Hitler een geldvreter vond. Op zijn hart staat een Nazi kruis, wat staat voor een geboren nazi. Dus letterlijk met hart en ziel.
Hitler - John Heartfield 1934
(Bron: http://www.geocities.com/CapitolHill/
Lobby/2554/john_heartfield.html)
§4 Conclusie deelvraag 7
Eerst was er sprake van een situatie waar de kunstenaars vrije kunst konden maken. Toen Hitler in 1933 de macht nam veranderde deze situatie. De belangrijkste grondwetten werden opgeheven bv: persoonlijke vrijheid, recht op vrije meningsuiting, en geen recht meer op geheimen. Er ontstond een totalitaire staat. Ook werd de oorlog verklaart met het expressionisme en eigenlijk de hele moderne kunst. Er werden regels gesteld voor het maken van kunst. Hield je je daar niet aan, werd je tot de on-Duitse gerekend. Je kunstwerken werden allemaal in beslag genomen en jij als kunstenaar werd hoogstwaarschijnlijk afgevoerd naar een strafkamp. Door deze regeling zijn veel kunstenaars naar het buitenland gevlucht om daar nog vrij te kunnen schilderen/beeldhouwden etc. Veel schilderijen en andere kunstwerken zijn in beslag genomen en kunstacademies werden gesloten. Een van de vele kunstenaars die als on-Duitse kunstenaars werd gevonden was Max beckmann. Nadat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen werd hij ontslagen van zijn baan op de Städelschule. Meer dan 600 van zijn kunstwerken verdwenen uit de musea en werden in beslag genomen.
Conclusie van de hoofdvraag
De beeldende kunst had voor de tijd van het fascistische Duitsland al een verandering meegemaakt. Er zijn enige kunstrevoluties geweest waardoor de ‘moderne kunst’ is ontstaan. Voor 1900 was er sprake van vrij degelijke beeldende kunst. Alles werd realistisch gemaakt, weinig dingen waren abstract. Als je kijkt van 1930 tot 1950 zijn er geen drastische veranderingen geweest. Met de materialen is wel veel meer geëxperimenteerd. Men gebruikte wel eens (nep)bloed en voorwerpen van de straat, als brokstukken, om zo het kunstwerk meer te laten spreken en om zo het doel beter te laten uit komen. Er werden veel sombere kleuren gebruikt, zoals grijs, zwart, olijfgroen, donkerrood, en bruin. Ook zo krijgt een beeld of schilderij een somberdere betekenis. Het doel was vrij simpel. Ze wouden de toeschouwers laten nadenken over de dingen die in Duitsland zijn gebeurd. Bijvoorbeeld de afvoer van duizenden joden die daarna werden vergast. De tweede wereld oorlog was ook van belang. De beeldende kunst werd ook gebruikt door Hitler als propaganda. Hij liet posters en affiches over o.a. Joden maken, om zo het volk tegen hen te keren. We spreken hier over monopolistische propaganda (geen alternatieven, een andere keuze had je niet), grootschalige propaganda, geleide propaganda (geregeld vanuit een centraal punt), totale propaganda (op elk levensterrein werd je geconfronteerd met Hitler), actieve en reactieve propaganda (bewuste en onbewuste propaganda) en persuasieve propaganda (streven naar aanhangers). Je ziet de reactie van de propaganda weer terug in de kunst. Kunstenaars proberen mensen te informeren over de propaganda die Hitler voert. Ze worden onbewust beïnvloed en naar de hand van Hitler gezet. Niet alleen de propaganda had invloed op de beeldende kunst, maar ook de Tweede Wereldoorlog had een grote invloed. Je ziet de oorlog in veel schilderijen terug. Grote tanks en soldaten, die uitgebeeld worden als reusachtige monsters, verwoesten en terroriseren de steden en de dorpen. Deze zogenaamde oorlogskunst kwam veel voor. Niet alleen in Duitsland maar steeds meer mensen over de hele wereld schilderden over de oorlog. Meningsuiting kwam bijna bij elk kunstwerk wel aan de orde. Via de schilderijen en beelden lieten kunstenaars zien wat zij van bepaalde standpunten en situaties vonden. Zo kwamen er schilderijen voor van schilders die allemaal lijken maakte met de tekst ‘HALT’ erop (zie pagina 25). Hij wou zeggen: ‘Stop hiermee, er gaan teveel mensen dood, het is niet nodig.’ Door de tweede wereldoorlog en eigenlijk door het hele fascistische gebeuren in Duitsland zijn er verschillende kunststromingen ontstaan, direct en indirect. Cobra is ontstaan door de grote chaos die ontstond na de oorlog. Zij waren een protest tegen het ‘establishment’, en waren voor een nieuwe vrij kunst, waar je vanuit je zelf kon werken. De kunst die voor de standpunten waren van de nazi’s en bijna alle standbeelden van Hitler werd een verzamelnaam aan gegeven: ‘Nazikunst’. De stromingen zijn officieel opgeheven, maar er zijn hier en daar nog wel kunstenaars die volgens de principes van deze mensen werken.
Boeken:
Art of the Third Reich / Adam, Peter
Mei ’45 / Pierre Miquel
Kunst gegen den Krieg / D.J.R. Bruckner
Elementaire oorlogspropaganda
Propaganda / Stewart Ross
Websites:
http://www.bauhaus-archiv.de
http://www.germaniainternational.com
http:://www.kunstbus.nl
http://www.art-ww1.com/gb/visite.html
http://www.olinda.com/ArtAndIdeas/lectures/ArtWeDontLike/entarteteKunst.htm
http://huiswerk.scholieren.com/werkstukken/verslag.php?verslagid=1566
Afbeeldingen heb ik uit de genoemde boeken gescand. Ook heb ik afbeeldingen gevonden via de afbeeldingen zoekmachine van vinden.nl en de genoemde sites hierboven.
Personen:
Anne Feddema (Beeldende kunstenaar, dichter en componist)
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
J.
J.
heej, wat een goed werkstuk zeg.. maar ik had een vraagje..gebruikte jij meer internet voor de tekst of de boeken? want ik moet ook zoeits schrijven maar het mag niet van internet
groetjes Judith
16 jaar geleden
Antwoorden