Eric Satie

Biografie & Ontwikkeling van de componist. Erik Satie kwam uit Frankrijk en was een componist uit de 20e eeuw. Geboren op 17 mei 1866 in Honfleur, gestorven op 1 juli 1925. Zijn vader, Jules Alfred Satie, werkte aanvankelijk als scheepsmakelaar. Omdat hij vloeiend Duits, Portugees, Italiaans, Nederlands, Deens, Latijn en Grieks sprak, vond hij later in Parijs werk als vertaler. In zijn vrije tijd gaf Satie Senior piano- en zanglessen. Toen Erik nog maar zes jaar was, stierven in enkele weken tijd zijn moeder en zijn zus. Erik en Conrad werden bij de ouders van Alfred ondergebracht, en werden op 4 december 1872 katholiek gedoopt. Erik ging op kostschool in het College van Honfleur. Bij de dood van zijn grootmoeder ging hij naar Parijs bij zijn vader wonen, die op 21 januari 1879 trouwde met de muzieklerares Eugénie Barnetche. Vanaf 1876 kreeg Erik muzieklessen van de organist van de Saint-Léonardkerk in Honfleur, een zekere Monsieur Vinot, die was afgestudeerd aan de Ecole Niedermeyer, een hogeschool voor kerkmuziek, waar het in ere herstellen van de gregoriaanse zang hoog in het vaandel stond. Daarna studeerde Erik Satie een tijdje aan het Conservatoire National de Musique et de Déclamation in Parijs (o.a. bij Guilmant, Mathias en Tadou), maar hij had zo'n weerzin van de schoolse opleiding dat hij het conservatorium verliet, zonder enig diploma en verkoos als pianist te werken in verschillende cabarets op Montmartre. In 1887 publiceerde hij zijn eerste liederen via zijn vader en hij componeerde de "Sarabandes". Samen met zijn vriend uit die jaren, Patrice Contamine, bekend als J.P. Contamine de Latour, werd hij een vaste bezoeker van het cabaret "Le Chat Noir", waar hij zich in een spontane bui voorstelde als "Gymnopédiste". Hierdoor voelde hij zich genoodzaakt in 1888 de "Gymnopédies" te componeren (Gymnopédie was in het Oude Griekenland een dans ter ere van Apollo, uitgevoerd door naakte kinderen). Een jaar later componeerde Erik Satie één van de "Gnossiennes" na het horen van de 'exotische' muziek tijdens de Wereldtentoonstelling. Hij publiceerde "Ogives", een eigen interpretatie van Gregoriaanse muziek. In 1890 vestigde hij zich op Monmartre, in een klein kamertje in de rue Cortot 6. Hij nam de functie van dirigent van het orkest van Le Chat Noir over van Victor Dynam Fumet. In 1891 maakte hij kennis met Claude Debussy, die onder de bekoring kwam van zijn originele denkbeelden, die krachtig indruisten tegen de Wagneriaanse geest van die tijd. Op 19 maart 1892 vond in de Galerie Durand Ruel de eerste openbare opvoering van een werk van hem plaats, op de "Soirées Rose + Croix". Kort hierna brak hij met Péledan en stichtte zijn eigen "Eglise Métropolitaine d'Art de Jésus Conducteur", waarvan hij het enige lid was, en hij benoemde zichzelf tot "Parcier et Maître de Chapelle". Hij had een korte maar hartstochtelijke verhouding met Suzanne Valadon; dit was waarschijnlijk zijn enige liefdesaffaire. In hetzelfde jaar maakte hij kennis met de jonge Ravel. Zijn steeds slechter wordende financiële toestand dwong hem in 1897 zijn bescheiden kamer te verlaten voor een nog kleiner kamertje op hetzelfde adres. Op 20 februari 1897 werden de eerste en de derde "Gymnopédies" georkestreerd door Debussy, en uitgevoerd op een concert van de zeer invloedrijke Société Nationale. Nu zijn "kerkelijke" periode voorgoed voorbij was componeerde hij een "Verset laîque & somptueux" voor de Wereldtentoonstelling. Vanaf dan zette hij zich af tegen de mode van het impressionisme met parodërende stukken als "Airs a faire fuir", "Morceaux en Forme de Poire" (als reactie op een opmerking van Debussy als zou zijn muziek geen vorm hebben; de keuze van een peer zou een toespeling kunnen zijn op het feit dat in het Parijse jargon 'poire' een synoniem is voor imbeciel), "Embryons déséchés", "Trois Véritables Préludes Flasques". Door de uitvoering van 'Pelléas et Mélisande' van Debussy voelde hij des te meer zijn tekort aan muzikale scholing, en op 39-jarige leeftijd liet hij zich dan maar inschrijven voor de cursus contrapunt bij d'Indy en Albert Roussel aan de schola Cantorum. Voorzien van het diploma van contrapunt ging hij actief deelnemen aan het sociale leven van het plaatsje Arcueil-Cachan. Voortaan droeg hij het uniform van de lagere ambtenaar: bolhoed, donker colbert, stijve boord en paraplu. In 1909 werd hij onderscheiden met de "Palmes Académiques" voor bewezen diensten aan de gemeenschap. Als supervisor van de Patronage laîque van Arcueil-Cachan nam hij complete klassen kinderen mee voor uitstapjes op donderdagmiddagen. Met de steun van Ravel en de Jeunes Ravlites, die hem als voorloper van Debussy beschouwden, begon men zijn werken te publiceren en uit te voeren op concerten. Als resultaat van zijn studie aan de Schola componeerde hij "Apertus désagréables", waarmee hij zijn jonge vrienden tegen de haren instreek. Datzelfde jaar ontmoette hij de grote pianist Ricardo Vines, voor wie hij ongeveer zestig korte stukken zou componeren in minder dan drie jaar tijd. Het belangrijkste werk uit deze periode was de collectie "Sports & Divertissements". Na de moord op Jean Jaurès op 13 juli 1914 werd hij in een opwelling lid van de Parti Socialiste. Toen er in 1921 een scheuring ontstond in deze partij koor hij voor de meest extremistische groep, de Parti Communiste. Na het uitbreken van de eerste wereldoorlog lag zijn productiviteit tijdelijk stil, doordat concertzalen en uitgeverijen gesloten bleven. Verscheidene kunstenaars en dichters uit Montparnasse begonnen in 1916 dan toch met het organiseren van concerten, later in combinatie met schilderijen- tentoonstellingen. Hier kwamen musici als Florent Schmitt, Ravel, Stravinsky, Satie en schilders als Picasso, Matisse en Gleize bijeen. Hier ook hoorde Cocteau de muziek van Satie voor het eerst, o.a. "Morceaux en Forme de poire", en stelde hem voor samen te werken aan een ballet voor Diaghilev. Korte tijd later voegde Picasso zich bij hen. Waarschijnlijk hoorde Satie bij Stravinsky voor het eerst platen met jazz-muziek uit Amerika. Het was ook Satie die de eerste jazz-muziek voor Europa componeerde, nl. de "Rag-time du Paquebot" voor het ballet "Parade". In 1917 was de breuk met Debussy definitief. Hij componeerde het 'symphonisch drama' "Socrate", gebaseerd op Plato's Dialogen, voor de besloten recepties van de prinses van Polignac. De eerste uitvoering in 1920 van "Socrate" werd op gelach onthaald door het Parijse publiek, dat afging op de humoristische reputatie van de componist. Op 8 maart probeerde hij zijn eerste "musique de meublement" uit, muziek "waar niet naar geluisterd moet worden", iets wat door het publiek nauwelijks begrepen werd. Satie oefende een grote invloed uit op zijn leerlingen, minder door zijn composities dan door zijn beschouwingen over muziekesthetiek. Zij kantten zich tegen het zwoele impressionisme van Debussy en Ravel, tegen het "slavisme" van de moderne Russen (vooral Stravinsky) en vooral tegen het laat-Wagnerianisme van de jonge Schönberg. Ze streden voor een klare, direct aansprekende en ongecompliceerde, frisse muziektaal. Zo gauw Satie echter vaststelde dat zijn volgelingen zich comfortabel hadden geïnstalleerd in de artistieke kringen van Parijs, distantieerde hij zich van hen, en brak volkomen met de "arrivisten". Onder de titel "La Belle Excentrique" componeerde Satie voor de danseres Carayathis een reeks dansen die doen denken aan zijn variété-jaren. In 1923 componeerde hij een 'divertissement': "La Statue retrouvée", voor een gemaskerd bal met als thema de oudheid, maar dan uitgebeeld in de tijd van Lodewijk XIV, met kostuums van Picasso en Jean Hugo en een choreografie van Massine. Hij nam aan de zijde van de schrijver Tristan Tzara deel aan de "Soirée du Coeur a Barbe", de laatste dadaistische manifestatie in Parijs, die eindigde met een merkwaardige vechtpartij uitgelokt door Breton, woordvoerder van de dadaisten in Parijs en diens vrienden. In 1924 componeerde hij in samenwerking met Picasso en Massine "Mercure, poses plastiques", dat op 16 juni in het Théatre de la Cigale de Beaumonts Soirée de Paris werd opgevoerd. Satie, die al enige tijd aan levercirrose leed, ontwikkelde een dubbele longontsteking en werd op 15 februari 1925, en begeleid door zijn vriend Darius Milhaud, werd hij opgenomen in het ziekenhuis Saint-Joseph waar hij op 1 juli in grote armoede overleed. Hij kreeg een kerkelijke begrafenis in Arceuil. Een anecdote: Eén van zijn werken, "Vexations", wordt zelfs vermeld in het muziekdeel van het 'Guiness Book of Records', als zijnde het langste instumentale solowerk. Het bestaat uit een thema van 52 maten, met een aanduiding 'très lent', dat 84O maal herhaald moet worden en met zo weinig mogelijk variatie. De eerste uitvoering, georganiseerd door John Cage in het Pocket theatre in New York in I963, duurde 18 uur en 12 minuten, waarbij pianisten elkaar aflosten. De tweede uitvoering vond in Berlijn plaats in augustus 1966 met 6 pianisten. Bij haar tweede toerbeurt verscheen de pianiste Charlotte Moorman half naakt op het podium, om de monotonie wat te breken. Haar beweegredenen waren van musicologische en financiële aard. Satie hield veel van vrouwelijk naakt en John Cage had er 100 dollar op verwed dat ze het niet zou durven. De uitvoering duurde 18 uur en 4O minuten. De eerste solo-uitvoering van "Vexations" vond plaats in de Arts Laboratory, Drury Lane, Londen op 1O en 11 oktober 1967 door Richard Toop. Deze hield zich op de been met komkommersandwiches en hield het 24 uur vol. In 1969 werd een uitvoering in Australië na 17 uur afgebroken. De pianist moest in coma naar het ziekenhuis worden afgevoerd Samenvattend: Er zijn enkele belangrijke perioden in het leven van Satie te herkennen: - de eerste kennismaking met muziek voor hem was Gregoriaanse kerkmuziek volgens vaste regels - de afkeer van een schoolse opleiding en het beginnen met meewerken aan cabaretstukken op Montmartre - verschillende muziekstijlen ‘ontdekken’, zoals oud-klassieke muziek uit de Griekse Oudheid en ‘exotische muziek’ van de wereldtentoonstelling - duidelijke anti-Wagner instelling (zeg maar tegen de muzikale tijd voor het impressionisme) - zich sterk afzettend en distantiërend van impressionisme als mode-vorm - verdiepen in jazz, ballet en dansen - sterven in grote armoede

Eric Satie is eigenlijk onmogelijk te plaatsen in een bepaalde muziekperiode; hij was een muziekperiode op zich. Stukken van Satie in chronologische tijdsvolgorde: Title Music Date Publ
Allegro pf 1884 1972
Valse-ballet pf 1885 1887
Fantaisie-valse pf 1885 1887
Elégie v, pf 1886 1887
Trois Mélodies (de 1886) v, pf 1886 1887
Ogives pf 1886 1889
Deux Quatuors str (1886) ---- Chanson v, pf 1887 1888
Trois Sarabandes pf 1887 1911
Trois Gymnopédies pf 1888 1888
Gnossienne (No.5) pf 1889 1968
Chanson Hongroise pf 1889 1974
Trois Gnossiennes pf 1890 1893

Danse small orch 1890 1911
Marche antique pour la Rose+Croix pf 1891 1968
Gnossienne (No.4) pf 1891 1968
Menuet de La Princesse Maleine pf 1891 ---- Leit-motiv de 'Panthée' pf 1891 1892
Prélude du 'Prince du Byzance' pf 1891 lost
Salut Drapeau! v, pf 1891 1968
Le Fils des étoiles fls, hps 1891 1896
Trois Sonneries de la Rose+Croix tpts, hps 1892 1892
Fête donnée par des Chevaliers... pf (1892) 1929 (1er) Prélude du Nazaréen pf 1892 1929 (2e) Prélude du Nazaréen pf 1892 1929
Uspud fls, hps, str 1892 1895
Noël pf 1892 lost
Eginhard Prélude pf (1893) 1929

Danses Gothiques pf 1893 1929
Bonjour Biqui, Bonjour! v, pf 1893 1969 (Prière) pf (1893) 1968
Vexations pf 1893 1949
Roxane v, orch 1893 lost
Prélude de La Porte héroïque... pf 1894 1894
Messe de la foi org 1894 lost
Messe des pauvres org, choir 1895 1920
Psaumes pf 1895 lost
Gnossienne (No.6) pf 1897 1968 (Petite Ouverture à danser) pf (1897) 1968 (Caresse) pf 1897 1968
Pièces froides pf 1897 1912
Je te veux v, pf (1897) 1902
Jack-in-the-box pf 1899 1937

Un Dîner à l'Elysée v, pf 1899 1903
Le Veuf v, pf (1899) 1966
Sorcière v, pf (1899) ---- Le Picador est mort v, pf (1899) ---- Enfant martyre v, pf (1899) ---- Air fantôme v, pf (1899) ---- Aline-Polka pf arr (1899) ---- Geneviève de Brabant v, chorus, pf (1899) 1930
Prélude de 'La Mort de...' pf 1900 1968
Verset laïque & somptueux pf 1900 1900 (Petite Musique de Clown triste) pf (1900) 1980 (Rêverie du pauvre) pf 1900 1968
The Dreamy Fish pf 1901 1970
The Angora Ox large orch (1901) 1966
Chanson barbare pf (1901) ---- Tendrement v, pf (1901) 1902
Poudre d'or pf (1901) 1902
Trois Morceaux en forme de Poire pf duet 1903 1911
La Diva de l''Empire' v, pf 1904 1904
Le Picadilly Marche pf 1904 1907
Chez le docteur v, pf (1905) 1906

L'Omnibus automobile v, pf (1905) 1906
Impérial-Oxford v, pf (1905) ---- Légende Californienne v, pf (1905) 1922
Allons-y Chochotte v, pf 1905 1978 (Exercices) pf (1905) 1968
Rambouillet v, pf (1905) 1978
Les Oiseaux v, pf (1905) 1978
Marienbad v, pf (1905) 1978
Pousse l'amour orch 1906 1907
Psitt! Psitt! v, pf (1906) ---- Padacale pf (1906) ---- Aim-Chéri pf (1906) ---- Fugue-Valse pf (1906) 1924
Chanson médiévale v, pf 1906 1968
Passacaille pf 1906 1929
Prélude en tapisserie pf 1906 1929

Nouvelles 'Piéces froides' pf 1907 1968
Fâcheux exemple pf 1908 1968
Désespoir agréable pf 1908 1968
Apercus désagréables pf duet 1912 1913
Petite Sonate pf 1909 1968
Choeur d'adolescents v, pf 1909 ---- Dieu Credo rouge v, pf 1909 ---- 'Il portrait un gilet' v, pf (1909) ---- Deux Choses pf (1909) 1968
Profondeur pf (1909) 1968 (Douze petits Chorals) pf (1909) 1968
Menuet basque pf (1909) ---- Le Conteur magique pf (1909) ---- Songe-creux pf (1909) 1968
Le Prisonnier maussade pf (1909) 1968
Le Grand Singe pf (1909) 1968
Le Dîner de Pierrot pf 1909 ---- La Chemise pf 1909 ---- En Habit de cheval pf duet 1911 1911
Deux Préludes pour un chien pf 1912 1968 (Gambades) pf 1912 1968

Préludes flasques pour un chien pf 1912 1967
Véritables Préludes flasques... pf 1912 1912
Le Piège de Méduse pf 1913 1929
Desciptions automatiques pf 1913 1913
Croquis et agaceries d'un gros... pf 1913 1913
Embryons desséchés pf 1913 1913
San Bernardo pf 1913 ---- Chapitres tournés en tous sens pf 1913 1913
Vieux sequins et vielles cuirasses pf 1913 1913 (Trois Nouvelles Enfantines) pf 1913 1972
Menus propos enfantins pf 1913 1914
Enfantillages pittoresques pf 1913 1914
Peccadilles importunes pf 1913 1914
Les Pantins dansent pf 1913 1914
Un Acte pf (1914) ---- (Air) pf (1914) 1968

Choses vues à droite et à gauche vn, pf 1914 1916
Sports et divertissements pf 1914 1914
Heures séculaires et instantanées pf 1914 1916
Obstacles venimeux pf 1914 ---- Les Trois Valses distinguées... pf 1914 1916
Trois Poèmes d'amour v, pf 1914 1914
Rêverie sur un plat pf (1915) ---- La Mer est pleine d'eau... orch (1915) ---- Cinq Grimaces pour 'Le Songe...' orch 1915 1929
Avant-dernières pensées pf 1915 1916
L'Aurore aux doigts de rose pf duet arr 1916 1916
Trois Mélodies v, pf 1916 1917
Parade large orch 1917 1917
L''Embarquement pour Cythère' vn, pf 1917 ---- Conte pour un ballet pf 1917 lost
Sonatine bureaucratique pf 1917 1917
Musique d'ameublement fl, cl, tpt, str 1917 1975

La Veille du combat v, pf (1917) ---- Socrate v, small orch 1918 1919
Cinq Nocturnes pf 1919 1920
6e Nocturne pf 1920 ---- (Petite Danse) pf 1919 1968
Marche de Cocagne tpt duet 1919 1919
Trois Petites Pièces montées pf duet 1919 1921
Musique d'ameublement pf duet 1920 ---- Premier Menuet pf 1920 1922
La Belle Excentrique pf duet 1920 1922
Quatre Petites Mélodies v, pf 1920 1922
Sonnerie pour réveiller le bon... tpt duet 1921 1921
Paul & Virginie v, orch 1923 ---- Divertissement La Statue retrouvée org, tpt 1923 ---- Tenture de Cabinet préfectoral small orch 1923 1975
Ludions v, pf 1923 1926
Le Roi de la grande Ile v, pf 1923 ---- Recitatives pour Gounod's opera... vv, orch 1923 ---- Mercure orch 1924 1929

Relâche orch 1924 1926
Cinéma Entr'acte symphonique... small orch 1924 1926 Tijdsomschrijving. Aan het eind van de 19e eeuw ontstond in Frankrijk een nieuwe stroming in de muziek parallel aan de nieuwe schilderkunst, het impressionisme. Kenmerkend was een transparant klankidioom met vloeiende melodieën boven akkoorden die verrijkt werden met extra tonen. Componisten als Debussy, Ravel en Satie hebben met dit klankidioom de toon gezet voor Franse componisten uit latere tijden. Het oproepen van sfeer en stemming verschilt weinig van de impressies die Monet schilderde van de kathedraal van Rouen. De voorkeur voor alledaagse taferelen waar boeren of anonieme cafébezoekers de schilderijen van Monet bevolken, vertoont grote gelijkenis met de verwerking van volkse melodieën die bij talloze composities het motief vormden. Zowel de schilders als de componisten uit het impressionisme waren gefascineerd door de zintuiglijke sensaties van de natuur, de kleuren, de sprankeling van het licht en de contrasten tussen licht en donker. Eric Satie leefde in een tijd van vernieuwing, van nieuwe ideeën. Heel grof gezegd waren er in de periode na de romantiek drie groepen ontstaan: 1) aanhangers van Wagner en Mahler (de Laat-romantiek) 2) Claude Debussy (impressionisme) en 3) Satie (en Strawinsky). De haakjes omdat Satie eigenlijk ook tegen de Russische, slavistische muziek was. Beide waren ze afzetters tegen vastgeroest impressionisme. Satie werd een van de leiders van de Franse avant-garde. (Voor andere componisten en bekenden van Satie zie het eerste stuk van de opdracht)