Euthanasie

Wat houdt de Nederlandse euthanasiewet in? In Nederland wordt onder euthanasie verstaan ‘levensbeëindiging door een arts op verzoek van een patiënt’. Op 10 april 2001 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding van minister Benk Korthals van Justitie en minister Els Borst van Volksgezondheid. Op 28 november 2000 werd dit voorstel al aangenomen in de Tweede Kamer, naar verwachting zal de wet dit najaar daadwerkelijk in werking treden. Volgens minister Korthals is het “de plicht van de wetgever om in zo’n delicate en moeilijke materie als euthanasie positie te kiezen en een verantwoorde afweging te maken” Hij gaf ook aan dat dit wetsvoorstel op een ‘breed draagvlak in onze samenleving kan rekenen. Met andere woorden: veel mensen staan positief tegenover euthanasie. Volgens Korthals zijn de zekerheid voor de arts en de rechtszekerheid voor de patiënt belangrijke punten. Volgens Korthals is “de wet een uiting van de gewetensvolle manier waarop in onze samenleving wordt omgegaan met de oprechte stervenswens van een ondraaglijk lijdende patiënt. Minister Borst denkt dat de essentie van de wet is, dat “mensen ervan overtuigd kunnen zijn dat zij om levensbeëindiging kunnen vragen aan een arts, wanneer zij naar hun gevoel ondragelijk moeten lijden en weten dat zij niet beter kunnen worden. Volgens Borst is het belangrijk dat een arts in zo’n geval weet hoe moet handelen en ook beseft dat hij verantwoordelijkheid zal moeten afleggen voor zijn daden. Samenvatting Wetsvoorstel (letterlijk overgenomen) Bijzondere strafuitsluitingsgrond

De twee voorwaarden voor straffeloosheid van de arts zijn: 1. Hij moet voldoen aan de zorgvuldigheidseisen, welke zijn opgenomen in een afzonderlijke wet, te weten de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding; 2. Hij moet zijn handelen melden aan de gemeentelijke lijkschouwer overeenkomstig hetgeen daaromtrent is bepaald in de Wet op de lijkbezorging. De opneming in het Wetboek van Strafrecht van een bijzondere strafuitsluitingsgrond in artikel 293, tweede lid, en in artikel 294, tweede lid, tweede volzin, laat de strafbaarheid van andere verschijningsvormen van levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding onverlet. De algemene stelling dat euthanasie en hulp bij zelfdoding niet langer strafbaar zullen zijn, is als zodanig dan ook geen juiste weergave van hetgeen met dit wetsvoorstel wordt beoogd
1. Zorgvuldigheidseisen
Onder de huidige regels is levensbeëindiging op verzoek strafbaar, maar wordt er niet vervolgd als is voldaan aan zorgvuldigheidseisen. Tot de zorgvuldigheidseisen behoren dat de patiënt een vrijwillig en weloverwogen verzoek heeft gedaan, dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden, dat er een tweede arts is geconsulteerd en dat de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch verantwoord is uitgevoerd. Verder geldt een meldingsplicht voor de arts na een geval van levensbeëindiging op verzoek of hulp bij zelfdoding. Het handelen van de arts wordt vervolgens op zorgvuldigheid getoetst door een regionale toetsingscommissie. Het oordeel van de toetsingscommissie geldt als zwaarwegend advies voor het Openbaar Ministerie dat uiteindelijk in alle gevallen beslist of er vervolging wordt ingesteld. De nieuwe wettelijke regels veranderen inhoudelijk niets aan gronden waarop levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding wordt toestaan. De zorgvuldigheidseisen zijn wel iets uitvoeriger geformuleerd. De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht, houden in dat de arts: a. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt; b. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt; c. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten; d. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was; e. ten minste een andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd; f. die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d; g. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd
1. Regionale toetsingscommissies
De vijf regionale toetsingscommissies blijven in het nieuwe wetsvoorstel bestaan maar hun rol wordt een andere. Zij blijven beoordelen of een geval van levensbeëindiging op verzoek of hulp bij zelfdoding voldoet aan de zorgvuldigheidscriteria. Indien de commissie van oordeel is dat de arts zorgvuldig heeft gehandeld, is daarmee de zaak afgedaan. Alleen als dat niet het geval is wordt een zaak ter kennis gebracht van het Openbaar Ministerie. Uiteraard heeft het Openbaar Ministerie de bevoegdheid om bij een vermoeden van strafbare feiten zelf onderzoek in te stellen. Een commissie bestaat uit een oneven aantal van ten minste drie leden. In elk geval maken deel uit van de commissie een jurist, tevens voorzitter, een medicus en een deskundige op het gebied van ethische of zingevingvraagstukken. Voor elk van de disciplines worden een of meer plaatsvervangende leden benoemd. In voorkomend geval zal de commissie het door haar gegeven oordeel achteraf, in een persoonlijk onderhoud met de arts kunnen toelichten. De commissie kan zodoende inzicht bieden in het beoordelingsproces en aan de arts feedback geven over de door hem gevolgde werkwijze. Door het uitbrengen van jaarverslagen waarin, geanonimiseerd, zoveel mogelijk openheid van zaken wordt gegeven over de wijze waarop zij concrete gevallen aan de zorgvuldigheidscriteria hebben getoetst, zullen de commissies verder kunnen bijdragen aan het maatschappelijk inzicht in en de controle op levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. Uiteindelijk wordt door alle genoemde aspecten het zorgvuldig handelen door de arts bevorderd. Om de eenheid van de oordelen van de verschillende toetsingscommissies te bewaken is voorzien in een periodiek overleg tussen de voorzitters van de commissies, in aanwezigheid van vertegenwoordigers van het College van procureurs-generaal en van de Inspectie voor de Gezondheidszorg van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid. Minderjarigen In de wet is ook een regeling opgenomen voor verzoeken om levensbeëindiging en hulp bij zelfdoding door minderjarigen. Naar algemeen wordt aangenomen kan ook bij minderjarigen het oordeel des onderscheid aanwezig zijn om tot een verantwoord en weloverwogen verzoek om levensbeëindiging te komen. In de wetgeving is, voor wat betreft te onderscheiden leeftijdscategorieën, aangesloten bij de bestaande regels over medisch handelen ten aanzien van minderjarigen. Zestien- en zeventien-jarigen kunnen in beginsel zelfstandig beslissen. Hun ouders moeten wel in de besluitvorming over de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding worden betrokken. Bij twaalf tot zestienjarigen is de instemming van ouders of voogd vereist. De arts moet overigens ook bij de inwilliging van een verzoek van een minderjarige aan de hierboven genoemde zorgvuldigheidseisen voldoen. Wilsverklaringen Tot slot biedt de wet een expliciete erkenning van de geldigheid van schriftelijke wilsverklaringen omtrent levensbeëindiging (zogenoemde euthanasieverklaringen). De aanwezigheid van een schriftelijke wilsverklaring betekent, dat de arts zodanige verklaring kan beschouwen als overeenstemmend met de wil van de patiënt. De verklaring heeft dezelfde status als een concreet verzoek om levensbeëindiging. Zowel een mondeling als een schriftelijk verzoek legitimeert de arts het verzoek in te willigen. Hij is hiertoe nooit verplicht. En hij mag dit alleen met inachtneming van de overigens in het wetsvoorstel genoemde zorgvuldigheidseisen. De inachtneming van die zorgvuldigheideisen is geboden voor zover de overeenkomst strekt tussen de situatie van een verzoek van een wilsbekwame patiënt en de situatie van een wilsonbekwame patiënt met een wilsverklaring. In elk geval moet de arts de overtuiging hebben gekregen dat sprake is van een situatie van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Als naar zijn oordeel hiervan geen sprake is, zal hij, ongeacht wat daarover in de wilsverklaring is opgenomen, het verzoek om levensbeëindiging niet inwilligen. Voorlichting aan de patiënt en de bespreking met de patiënt van een mogelijke redelijke andere oplossing is slechts mogelijk voor zover de communicatie met de patiënt zulks toelaat. En dat zal in veel gevallen helemaal niet mogelijk zijn. Voor de praktijk is het belangrijk dat de inhoud van de verklaring, als het enigszins kan, tussen patiënt en arts wordt besproken. Zo kan duidelijk worden wat de opsteller van de verklaring bedoelt en wat zijn precieze wensen zijn. De arts van zijn kant kan aan de patiënt duidelijk maken wat de voorwaarden zijn voor inwilliging, op enig moment, van het schriftelijk verzoek om levensbeëindiging. Waarom heeft Nederland een euthanasiewet? Door in het Wetboek van Strafrecht een bijzondere strafuitsluitingsgrond op te nemen, is de arts die euthanasie op verzoek toepast niet langer strafbaar, al moet hij zich natuurlijk wel houden aan de zorgvuldigheidseisen die worden gesteld én hij moet de niet-natuurlijke dood melden bij de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie. Maar is het eigenlijk wel goed dat Nederland in dit beleid zo vooruitstrevend handelt? Zouden we niet gewoon het beëindigen van een leven in ‘de handen van god’ moeten laten, in plaats van het heft in eigen handen te nemen? Ik denk dat Nederland er goed aan doet om euthanasie toe te staan. Wat voor een leven is er nou in godsnaam mogelijk als je als 90-jarige alleen nog maar de hele dag in je rolstoel ligt, niets meer kunt zeggen, alleen maar uit het raampje staren. Dat is toch mensonterend? De laatste jaren is ook het relatieve aandeel van kanker als doodsoorzaak gestegen, wat inhoudt dat veel meer mensen een vreselijke dood als kanker als doodsoorzaak hebben. Ook heeft de vergrijzing met het besluit tot legalisering van euthanasie te maken. We kunnen immers wel de levens van alle mensen die nu ouder worden dan 80, of zelfs 90, wel eindeloos blijven rekken, maar wat heeft het voor zin? Op een bepaalde leeftijd wordt je nou eenmaal ziek, is het op, dan hebben ze naar mijn inziens recht op een einde waar ze zelf voor mogen kiezen. Onder euthanasie wordt niet verstaan het stopzetten van de behandeling, als (verdere) behandeling zinloos is. In zo’n geval is er sprake van het regulier medisch handelen van de betreffende arts. Hetzelfde geldt voor het toedienen van pijnbestrijdende middelen met als (neven)gevolg dat de dood sneller intreedt. Gelukkig hoeven we er in Nederland niet bang voor te zijn dat verzoeken om euthanasie voort komen uit geldgebrek, bijvoorbeeld van iemand die de behandelingskosten niet zelf kan betalen. Dit wordt tegenhouden door het systeem van sociale zekerheid dat wij in Nederland hebben.
Kan iedereen om euthanasie vragen? Er moet in het geval van euthanasie natuurlijk eerst worden gekeken naar de toestand van de patiënt: is er sprake van uitzichtloosheid van het lijden, of niet? Dit wordt bepaald door het heersend medisch inzicht. Wat nu uitzichtloos lijkt (bijvoorbeeld kanker in een terminale fase), kan over 50 jaar misschien nog wel worden behandeld. Per geval wordt er een toetsingscommissie op losgelaten, aangezien het moeilijk objectief te bepalen is. Ook moeten alle behandelingsalternatieven goed worden besproken. Zolang er een reëel alternatief bestaat, is er vanuit medisch oogpunt geen sprake van uitzichtloosheid. Het is moeilijk om objectief te beoordelen of een verzoek om euthanasie uit vrij wil en weldoordacht is gedaan, bijvoorbeeld als een patiënt psychisch ziek is, of zijn lijden van dat moment de doorslag geeft. In dat geval moeten er verschillende deskundigen, buiten de eigen arts om, met de patiënt gaan praten. Zoals een psychiater. En kan een minderjarige om euthanasie verzoeken? Patiënten van 12-16 jaar kunnen een verzoek om euthanasie indienen, maar de instemming van de ouders/voogd is vereist. Patiënten van 16 en 17 jaar kunnen de beslissing zelf maken, maar de ouders moeten er wel bij worden betrokken. 90 % van de jongeren die verzoeken om euthanasie lijden aan kanker, in een terminale fase. Vrijwel altijd stemmen de ouders hiermee in. Het 20-Stappenplan Voor artsen is er een stappenplan bij euthanasie. Het bestaat uit 20 stappen: 1. De opstelling van de arts. (Hoe denkt de arts erover? Wat weet hij ervan af?) 2. De patiënt met de infauste prognose. (Er moet tijdig worden besproken hoe de patiënt zijn levenseinde voorstelt. Er moeten daarbij zoveel mogelijk naasten bij betrokken worden, die zich over de euthanasie op een lijn bevinden. Verder moet de arts duidelijk maken wat hij wel en niet kan en wil bij euthanasie.) 3. De patiënt vraagt om euthanasie. (De manier van vragen kan verborgen zijn.) 4. Exploratie (verkenning) van de hulpvraag, de vraag om euthanasie. (Wat kan eraan ten grondslag liggen?) 5. Voorlichting. (mogelijkheden bespreken van de medische zorg die er nu is, waarom wil de patiënt dit?) 6. Overleg zonodig met collega’s. (over de mogelijkheden om lijden te verzachten, zorg te verbeteren. Over mogelijkheden van medische zorg, psychiatrische hulp, beoordeling van wilsbekwaamheid, geloofsproblemen. Over de wijze van behandeling van de patiënt in het weekend en de vakantie, als er bijvoorbeeld ineens een andere arts of verpleegster is.) 7. De zorgvuldigheidseisen/wenselijkheden: · euthanasieverzoek is: o Weloverwogen; o Duurzaam; o Vrijwillig, de patiënt dient geen verzoek in onder druk. · Er zijn voor de patiënt geen andere behandelingsalternatieven. · De patiënt moet goed ingelicht zijn. · De benodigde specialisten zijn geraadpleegd. · De patiënt lijdt ondraaglijk en uitzichtloos. 8. Contacten. (Als de patiënt toestemming geeft, zonodig contact met wijkverpleegkundige, specialist, pastor, RIAGG. 9. Bemiddeling. (Overweeg inschakelen van NVVE-vrijwilliger of andere bemiddelaar bij: Moeizame communicatie; problemen in de familie wat betreft euthanasie; opstellen wilsverklaring; uitleggen van de procedures die gevolgd moeten worden. 10. Opstellen van een wils- of euthanasieverklaring. (persoonlijk opgestelde wilsverklaring) 11. Het inschakelen van een consulent (geeft raad) · Eisen aan de consulent: o Onafhankelijk: geen relatie met de familie of arts, op wat voor manier ook. o Deskundig: moet kunnen nagaan of verzoek vrijwillig, weloverwogen en duurzaam is. Als men vermoedt dat ernstige psychische problemen het verzoek van de patiënt beïnvloeden, moet er een psychiater geraadpleegd worden. o Het medisch dossier moet compleet zijn. 12. Het werk van de consulent: · De taak van de consulent is na te gaan of aan alle zorgvuldigheidseisen zijn voldaan: o Voldoet het verzoek van de patiënt aan de eisen? o Is er medisch professioneel gehandeld? · Het werk van de consulent bestaat uit: o Een gesprek met de arts van de patiënt. o De consulent moet het dossier van de patiënt, en de euthanasieverklaring inzien. o De consulent moet een gesprek met de patiënt hebben. o En eventueel ook met naasten van de patiënt. o De consulent moet een verslag van de consultatie maken, dus een verslag van hun raadgeving. In dat verslag moet het oordeel van de consulent naar boven komen. o Als het nodig is, moet de consulent de arts van de patiënt steunen. 13. Voorbereiding van de euthanasie: · Samen met de patiënt moet het tijdstip van de euthanasie worden bepaald. · Het dossier van de patiënt moet goed bijgewerkt worden. · De apotheker moet voorbereid worden. · Collega’s en waarnemers die dienst hebben tijdens vakanties en weekenddiensten, moeten goed ingelicht worden over de patiënt. · Er moet een modelverslagformulier voor euthanasie aangevraagd worden. · Die moet zoveel mogelijk ingevuld worden. · Met de familie moet alles doorgenomen worden: o Wie zullen er in het huis aanwezig zijn. o Wie zullen bij de toediening aanwezig zijn. o Moet er een geestelijk verzorger, verpleegkundige of vrijwilliger bij zijn? · Er moet uitleg gegeven worden over wat er gebeurt na het overlijden. 14. Met de patiënt moet de manier van toediening worden overlegt: Dat kan met injectie, infuus of het kan oraal. 15. Er moet tijdig overleg worden gevoerd met de apotheek: · Medicatie moet tijdig worden bestelt. En dubbel worden besteld, in verband met de kans op misprikken. · Persoonlijke overhandiging van de medicatie is noodzakelijk. 16. Techniek vooraf: · Vooraf moet de plek worden gezocht waar moet worden gespoten. Die plek moet worden genoteerd. Eventueel op de huid. · Er kan ook ruim van tevoren een naald of infuus worden ingebracht. (Dan gaat spuiten sneller en makkelijker) · De spuiten kunnen eventueel vooraf worden gevuld. 17. De uitvoering van de euthanasie: · Vooraf (dit is uit de ogen van de arts!) o Neem extra setje euthanatica mee, voor het geval dat het misgaat. o Neem dossier/status mee. o Vraag eventueel collega mee. o Vraag eventueel steun van een vrijwilliger. o Bel van te voren eventueel nog even op. · Ter plekke: Controleren of en geen last ergens van kan komen (bijvoorbeeld bel en telefoon) iedereen zit. Aan de patiënt moet worden gevraagd of hij echt wil sterven. · Medisch handelen: De patiënt wordt in coma gebracht, en sterft. · Dood vaststellen door auscultatie (=onderzoek door middel van geluiden in het lichaam. In dit geval bijvoorbeeld: kloppend/niet kloppend hart) · Het verslag moet worden afgeschreven. (tijdstip overlijden etc.) 18. Melding: · De GLS moet worden opgebeld. De GLS verricht lijkschouw. · Aan de GLS moeten een aantal zaken worden doorgegeven: o Het ingevulde modelverslag. o Rapportage van de consulent. o Euthanasieverklaring van de patiënt. o Eventuele specialisatiebrieven. o GLS wil het dossier inzien. 19. Afronding: · De artsen hebben een nabespreking met betrokkenen. · De overgebleven middelen gaan retour naar de apotheek. · Er moet zorg zijn voor emotionele opvang. Ook voor de arts! 20. De arts noteert wat hij bij een evt. volgende euthanasie anders zou doen De Verantwoordelijkheid van de Arts Een arts blijft stafbaar in Nederland voor hulp bij zelfdoding of levensbeëindiging op verzoek, tenzij de arts meldt dat hij dat heeft uitgevoerd en heeft voldaan aan de aan hem gestelde eisen. Het handelen van de arts wordt getoetst door een toetsingscommissie, die commissie wordt benoemd door de ministers van Justitie en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Wanneer de acties van de arts door hemzelf heeft gemeld en hij een overtuigend dossier heeft ingeleverd bij de toetsingscommissie, gaat de arts vrijuit. Is een arts eigenlijk verplicht om op verzoek euthanasie uit te voeren? Nee. Artsen mogen weigeren. Verpleegkundigen mogen weigeren om te assisteren bij euthanasie. Ze kunnen hier bijvoorbeeld morele bezwaren, of bezwaar vanuit hun geloofsovertuiging tegen hebben: ze kunnen daarvoor niet worden vervolgd. Cijfers Sterfgevallen in Nederland (ca. 15 miljoen inwoners) Jaar 1990 1995
Totaal aantal sterfgevallen 128,824 135,675 - Euthanasie 1,8% 2,4% - Hulp bij zelfdoding 0,3% 0,3% - levensbeëindiging zonder uitdrukkelijk verzoek 0,8% 0,7% Jaar 1990 1995
Schatting van het aantal verzoeken 8,900 9,700
Schatting van het jaarlijks aantal gevallen van: - Euthanasie 2,3003 3,600 - Hulp bij zelfdoding 242 238 - Medische levensbeëindiging zonder verzoek 976 913
Aantal meldingen 486 1,466 % meldingen van het totaal aantal gevallen 18% 41% Deze cijfers laten zien dat het aantal gevallen van euthanasie in de periode 1990-1995 flink gestegen is, bij de hulp bij zelfdoding valt het nog wel mee. Er zijn ook veel meer meldingen van gedaan in 1995 dan in 1990. Ik denk dat het aantal gevallen van euthanasie de komende jaren nog wel flink zal stijgen, aangezien het nu legaal is. Er zullen ook meer meldingen van komen denk ik, de artsen hoeven nu niet meer bang te zijn om als crimineel aan te worden gezien.
De Nederlandse Wet in een Internationaal Kader Is het mogelijk voor buitenlanders om naar Nederland te komen voor euthanasie? Dit is niet mogelijk. Er moet een vertrouwensrelatie zijn tussen de behandelend arts en de patiënt en die band is een beetje moeilijk te realiseren als je je patiënt pas 5 sec. kent! De patiënt moet enige tijd onder behandeling zijn bij zijn arts, voordat de arts kan oordelen of er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. En is de Nederlandse euthanasiewet eigenlijk in strijd met internationale verdragen die opgesteld zijn? Volgens de Nederlandse overheid is dit niet het gebal. De bepalingen die in het VN verdrag opgenomen zijn, spreken euthanasie dat misschien wel tegen, maar die bepalingen zijn gericht op bescherming tegen de aantasting van het leven van iemand, niet tegen een uitzichtloos en ondraaglijk lijden. De euthanasiewet is dus niet in strijd met internationale verdragen en de daarin vastgelegde meest fundamentele mensenrechten. Wat Vind Ik Ervan? Ik ben een voorstander van euthanasie. Ieder mens heeft recht om controle te nemen over zijn eigen leven, mits het goed begeleid wordt. Ik denk ook dat de richtlijnen en bepalingen en alle zaken waar rekening mee moet worden gehouden bij een euthanasiegeval, het zeker binnen de perken zullen houden. De artsen zullen nu minder schaamte voelen, zullen vrijuit kunnen overleggen en daarmee voorkom je eventuele misstappen. Ik kan me voorstellen dat veel mensen moeite hebben met euthanasie. Je kunt immers altijd blijven hopen op een wonder, ook al weet je, rationeel gezien, dat er niets meer gedaan kan worden. Daarom vind ik het ook goed dat ik op mijn leeftijd, 17, zelf al zou kunnen beslissen. Mijn ouders bijv. die zouden misschien iets hebben van “het kan nog, we moeten niet opgeven”, waarmee mijn wens genegeerd zou worden. Dus de bepaling dat mensen van mijn leeftijd in principe zelf mogen beslissen, vind ik zeer terecht, In hoeverre de euthanasiewet in strijd is met de bepalingen van het VN – verdrag, weet ik niet. Maar elk land vat zo’n verdrag op zijn eigen manier op en ik denk dat wij in Nederland er best wel overtuigd van zijn dat het,volgens het VN – verdrag, legaal is. Het is ook goed dat de arts weet dat hij niet helemaal “vrijuit” gaat, nu euthanasie gelegaliseerd is. Een arts zal zich moeten verantwoorden, om meningen van buitenstaanders vragen, een commissie erbij moeten halen en mocht het fout gaan, dan kan de arts als schuldige worden aangewezen. Hiermee hou je de artsen “scherp”, ze gaan niet te laconiek over euthanasie denken, mocht dit mogelijk zijn natuurlijk! Kortom: prima dat euthanasie legaal is, prima richtlijnen!