Euthanasie

Inleiding. In onze samenleving zijn veel verschillende religies en levensbeschouwingen. Belangrijke ethische beslissingen, zoals euthanasie, worden genomen vanuit een maatschappelijke en levensbeschouwelijke achtergrond. In een samenleving met verschillende culturen en levensovertuigingen is het niet gemakkelijk om een ethische basis te vinden waarover iedereen het eens is. De mensen uit andere culturen binnen onze samenleving dienen op zijn minst goed geïnformeerd te zijn over de Nederlandse regelgeving en ethische opvattingen over euthanasie, want ziekte en dood schuilt in iedereen. Nog steeds vragen zich veel mensen af wat euthanasie nu eigenlijk wel is. Een nauwkeurige definitie van het begrip euthanasie: euthanasie is een opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek. Euthanasie vindt alleen volgens de regels plaats volgens medische context. Een relatie tussen de arts en de patiënt. Vanuit sommige religies blijkt het moeilijk te zijn om een open discussie over euthanasie te voeren. Binnen de islam bijvoorbeeld is de laatste jaren veel gewerkt aan gedachtevorming over medische ethiek, maar euthanasie wordt nog steeds strikt afgewezen. Het joodse geloof is vol van discussies, maar het aantal voorstanders onder rabbijnen en gelovige joden is zeer beperkt. Zelfs de paus vindt het verkeerd om hier maar zelfs over te discussiëren, omdat je dan andere keuzes beter kan respecteren en je eigen standpunt eventueel kan aanpassen. Wat is Euthanasie? Om een goede uitleg van euthanasie te geven, moet het begrip eerst helemaal duidelijk zijn. Daarom geef ik nu een uitleg van diverse aspecten van euthanasie. Er bestaan namelijk verschillende termen, die een belangrijke rol spelen binnen het begrip euthanasie. De term wilsonbekwaamheid. Hiermee wordt gedoeld op euthanasie, waarbij de patiënt zelf geen inspraak meer kan hebben. Hiermee worden ernstige demente bejaarden of mensen bedoeld, die in een onomkeerbare coma liggen of zwaar ziek zijn. Zij zelf kunnen geen mening geven. Deze beslissing wordt genomen door een team van artsen. Zij zullen nauwkeurig nagaan of het wel of niet nodig is het leven van de patiënt te beëindigen. Daarna kan er worden gekozen voor passief ingrijpen, de behandeling van de persoon stoppen en hem of haar dan op een natuurlijke dood laten wachten. Of actief ingrijpen, door hem of haar een dodelijke injectie te geven. Maar hoe kan een arts nu bepalen of een leven van een persoon nog leefbaar is en kwaliteit heeft? Zo had een arts de moeder en vader van een zwaar ziek kind aangeraden over te gaan op euthanasie, de moeder en vader stemden hier niet mee in. Achteraf gezien leefde het kind een gelukkig leven. Hiermee wil ik alleen zeggen dat je nooit kunt voorspellen of het leven nog zinvol is. Wie weet nu of een demente persoon, die in grote pijn verkeert, op zijn of haar manier niet gelukkig kan zijn? NIEMAND toch? Het lijkt me erg moeilijk om als arts over leven en dood te moeten beslissen. Waar ligt de grens tussen menselijk en onmenselijk bestaan? Meestal gokken de artsen of het leven nog nuttig zal zijn. Toch denk ik dat er in afzonderlijke gevallen duidelijk zal zijn dat kinderen of ouderen geen leven kunnen leiden zonder pijn, en dat het dan beter is als hun leven beëindigd wordt. Als een onaanspreekbaar iemand een erge pijn doorstaat en zeker binnen korte termijn doodgaat, vind ik dat er iets moet gebeuren. Maar wat als er alleen sprake is van erge pijn? Niemand weet wat er bij die personen omgaat in hun hoofden en dat maakt het zo erg moeilijk. Heeft een baby niet gewoon het recht om te leven, ook is het alleen maar aan apparaten. Er zijn nog veel meer termen die met dit onderwerp te maken hebben. Een andere term is versterving: dit houdt in dat de patiënt ervoor kiest het leven te beëindigen door het staken van drinken en eten. Deze manier van sterven komt met name voor bij demente mensen en bij mensen die aan kanker lijden in een uitbehandeld stadium. Om deze manier van sterven draaglijk te maken, wordt vaak de hulp van een arts ingeroepen die dan verzachtende medicijnen verstrekt. De patiënt sterft zo op een rustige en verdraaglijke manier. Toen ik de tekst las stelde ik me dat romantisch voor. Zoals dat in de films al eens gebeurt. Je rekt het doodgaan een beetje uit en tegelijkertijd is het met behulp van medicijnen verdraagzaam. Zo kun je op een mooie manier afscheid nemen van je familie. Het komt natuurlijk over dat je dan ‘pats boem’ in slaap valt na een injectie. Ik had nog nooit eerder van deze methode gehoord, maar deze methode is volgens mij wel het meest natuurlijk. Je weet nooit wanneer je sterft, er is geen datum vastgesteld. Er worden meestal pijnstillers zonder geneeskracht verstrekt aan terminale patiënten. De tekst die hierbij stond heeft me aan het denken gezet. In sommige gevallen helpen de pijnstillers nog niet eens. En werken ze wel, dan is het maar de vraag of het in hun voordeel werkt. Zo zijn er veel bijwerkingen aan verbonden. Sommige patiënten beginnen te ijlen, en dingen te zeggen en doen, die de naaste en de familie nog meer pijn zullen doen. Daarom worden de meeste verzoeken naar euthanasie niet gebaseerd op lichamelijk lijden, maar juist op de belasting van de behandeling, levensmoeheid, ontluistering (van eer en schoonheid beroven), aftakeling en totale afhankelijkheid. Achteraf gezien misschien minder vreemd. Het lijkt me vreselijk om helemaal afhankelijk te zijn van anderen. Toch vind ik het erg eng dat de artsen toch steeds nog mogen beslissen wanneer de mensen niet meer verder kunnen leven en dat er een einde aan gemaakt moet worden. Is het eigenlijk wel goed dat mensen over deze macht kunnen beschikken? Een andere term is medische hulp bij zelfdoding. Hierbij gaat het om het verschaffen van dodelijke middelen aan mensen die euthanasie willen plegen. Zo kan de patiënt zelf vaststellen wanneer hij of zij dood wil zijn. Ik vind het best wel aardig dat de patiënt zelf kan bepalen wanneer bij of zij dood wil gaan. Is het geen heel raar iets dat op je nachtkastje een dodelijk middel staat te wachten totdat je plotseling zegt van ‘ja, nu wil ik mijn leven beëindigen’. Dit gaat volgens mij nog veel te gemakkelijk. Ik vind dat er nog betere afspraken gemaakt moeten worden, over wanneer zo’n middel verstrekt mag worden. Bovendien volgen er ook weer praktische problemen, als het gevaar voor misbruik en de houdbaarheid. Euthanasie moet volgens mij zeker kunnen, maar het moet absoluut niet al te gemakkelijk gaan. We moeten niet vergeten dat het leven iets waardevols is dat we zo kunnen beëindigen. Van de andere kant zullen de mensen die vastbesloten zijn zelfmoord te plegen, het ook echt wel doen, met of zonder dodelijk middel. Een ander fijn detail is dat geen arts over jouw leven beslist; je doet dit zelf. Maar het risico bestaat dat je uit slordigheid het verkeerde middel inneemt of dat het in verkeerde handen valt. Ik vind nog steeds dat men niet zo gemakkelijk met het leven mag omgaan. Een aantal etnische standpunten met betrekking tot het thema euthanasie vond ik in de tekst. Zo vond een verpleegkundige dat je bij wilsonbekwame gevallen wanneer je alles had gedaan om bijvoorbeeld een kind een menswaardig bestaan te geven en dat is niet gelukt; je als medisch team, samen met de ouders; de kinderen niet langer als een wrak moet laten leven. Prof. Mr. J. Hubben vindt dat criteria als een leefbaar leven en kwaliteit van leven bij opzettelijke levensbeëindiging niet aan de dokter overgelaten mag worden. Bergmans van het instituut voor Gezondheidsethiek in Maastricht vindt ook dat de kwaliteit van een leven niet tot het strikte domein van een arts behoort. De beslissing over leven en dood is niet in alle gevallen een strikt medisch oordeel. Dr. A. Musschenga, hoogleraar ethiek aan de vrije Universiteit van Amsterdam, vindt juist wel dat een arts in de meeste gevallen moet kunnen overgaan tot euthanasie. Vanzelfsprekend niet bij een geestelijke handicap, omdat je bij deze groep nooit van tevoren kan weten hoe hun leven eruit gaat zien. Bij kinderen die ondraaglijk lijden en binnen korte tijd zullen sterven moeten artsen in kunnen grijpen zonder meteen een officier van justitie achter zich aan te krijgen. Dr. H.M.Kuitert, ethicus, vindt dat een goede arts het leven van de patiënt zo veel mogelijk moet beschermen. Toch moet er in noodgevallen losgelaten worden van deze principes en de patiënt uit zijn lijden verlost worden. Dr. Zyclic vermijdt actieve euthanasie. Hij is van mening dat dit ook niet nodig is, zolang de patiënt met veel liefde word opgevangen. Passieve euthanasie is dan veel meer aan te raden. De patiënten gaan zo hun laatste dagen rustig en liefdevol tegemoet. Hier zijn speciale inrichtingen voor.
Een antwoord op de gekozen levensvraag en de bijbehorende levensbeschouwingen. De levensvraag die ik bij dit onderwerp gesteld heb: “WAT IS DE BETEKENIS VAN LIJDEN EN DOOD?” De Islam reageert erg verschillend op deze levensvraag, omdat de islam verschillende stromingen kent, zodat er eigenlijk geen sprake is van ‘het’ standpunt van de Islam. Wel wordt er in een medisch-ethische discussie erkend dat de medische technologie een keerzijde kan hebben. Patiënten worden soms kunstmatig in leven gehouden, terwijl er geen uitzicht is op herstel. Het staken van zulk ‘zinloos medisch handelen’ wordt door veel moslimethici gerechtvaardigd genoemd. Het is het proces van het leven dat de arts tracht in stand te houden en niet het proces van het sterven. Het staken van een medische levensverlengende behandeling is dus niet altijd verboden. Toch is dat nog niet zo eenvoudig. Vanuit religieus aspect is het immers altijd denkbaar dat God alsnog ingrijpt en het leven herstelt. Hierbij baseert men zich op de vijfde soera uit de koran: “.... Voor wie ook een mens doodt, behalve wegens het doden van anderen of het verspreiden van corruptie op aarde, is het alsof hij de hele mensheid heeft gedood, en als iemand een leven redt, is het alsof hij aan gehele mensheid het leven heeft geschonken”. Dus als een moslim euthanasie pleegt omdat hij bijvoorbeeld uitzichtloos lijdt, zal Allah genadig zijn, als je in de Koran gelooft tenminste. Het boeddhisme is een religie zonder God, met een traditie waarin de eigen innerlijke houding belangrijker is dan het volgen van geschreven wetten. Ook het boeddhisme kent verschillende stromingen, die allemaal verschillende wetten en regels hebben. Respect voor het leven is een belangrijk onderwerp. Dat gaat echt heel ver. Het is zelf verboden om insecten en papier te verspillen, zodat er een boom extra moet worden gekapt. Maar de boeddhisten zelf geloven dat elke persoon zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar daden. “Als iemand die ongeneeslijk ziek is en veel pijn lijdt, besluit om zijn leven te laten beëindigen, dan is dat niet aan de boeddhisten om dat te verbieden of om van schande te spreken. Bij begrafenisrituelen zullen zij net zo goed als altijd proberen om de ziel van de overledenen te leiden in de goede richting en zijn pijn en schuld te verzachten. Het boeddhisme zoekt verlossing van het lijden. Volgens het boeddhisme zijn de 3 belangrijkste bronnen van leed: woede, hebzucht en onwetendheid. (Oftewel het negeren van de kennis en wijsheid die men in zich heeft). Volgens hen hoort ziekte en pijn bij het leven, maar het is absoluut niet nodig om elke vorm van pijn en lijden te aanvaarden. Wel geloven de boeddhisten dat alles een rede heeft, of je leven gemakkelijk of moeilijk is hangt af van je vorige levens en dat hangt helemaal van jezelf af volgend de boeddhisten. Mijn eigen levensbeschouwing geeft het volgende antwoord op de gegeven levensvraag: Binnen de Christelijke kerken is de zelfgekozen dood vaak nog een onderwerp van hevige tegenstellingen. Het officiële standpunt van de katholieke kerk is nog steeds zeer afwijzend, maar binnen de katholieke geloofsgemeenschap komt de discussie op gang. Volgens het officiële standpunt van de kerk is het wel toegestaan om een zinloze medische behandeling te staken. Ook is het toegestaan om in de sterffase maximale pijnbestrijding en behandeling van klachten als benauwdheid toe te passen, ook al zou dat de dood verhaasten. Het gaat hierbij om de bedoeling van de arts; het toedienen van dezelfde middelen met de bedoeling het leven te beëindigen wordt nog steeds afgewezen door de kerkelijke autoriteiten. Sommige katholieken vinden dat door het toestaan van euthanasie je afglijdt naar allerlei ongewenste zaken. Dit is een verkenning van de argumenten voor en tegen euthanasie vanuit het christendom. Vanuit het christendom zijn er een aantal argumenten aan te voeren tegen het inwilligen van een verzoek om euthanasie. Het simpelste argument is natuurlijk het verwijzen naar het zesde van de tien geboden, dat dan vertaald wordt als ‘Gij zult niet doden’, ook vinden ze dat het leven erg heilig is, God heeft je het leven gegeven en dat is altijd beschermwaardig. Volgens vele andere christenen is het verkeerd in te grijpen in een natuurlijk proces van sterven. En tenslotte zijn er christenen die menen dat het lijden niet verkort mag worden, omdat Jezus immers ook niet wegliep voor het lijden aan het kruis. Het lijden van Christus staat immers centraal in mijn geloof, maar ook bij de protestanten. Een vergelijking van de antwoorden van mijn eigen levensbeschouwing en de twee andere levensbeschouwingen: Zowel de islam als het boeddhisme kent verschillende stromingen, zodat je eigenlijk geen vast standpunt kunt geven binnen die geloven. Binnen het christendom kun je wel weer vaste standpunten innemen. Beide geloven en mijn eigen geloof zijn het ermee eens dat als een ongeneeslijke patiënt geen uitweg meer vind en ondraaglijke pijn heeft, zodanig zijn leven kan beëindigen, zonder dat hem of haar een straf in het volgende leven wordt opgelegd. Wel vind het boeddhisme dat als je pijn lijdt, je dat te danken hebt aan het vorige leven. En als je dan vervroegt voor de dood kiest, je het volgende leven weer aan deze pijn zult lijden. Volgens hen heeft zo alles zijn eigen reden. Het boeddhisme is dan ook een religie zonder God, ze vinden het eigen innerlijke belangrijker dan het volgen van de geschreven wetten. Dat is bij de islam en het christendom niet zo, beide kennen een God. De islam ken als God: Allah, en het christendom kent als God: Jezus Christus. Een weergave van de levensbeschouwelijke kaders van enkele van deze etnische standpunten heb ik gevonden binnen het Christendom, de Islam, het Boeddhisme, humanisme en het Jodendom. Het Christendom
Binnen de christelijke kerken is de zelfgekozen dood vaak nog een onderwerp van hevige tegenstellingen. De protestantse kerken in Nederland hebben in de jaren zeventig en tachtig een steeds toleranter standpunt ingenomen. Het officiële standpunt van de katholieke kerk is nog steeds zeer afwijzend, maar binnen de katholieke geloofsgemeenschap komt de discussie op gang. Het debat is geopend en dat houdt niet meer op, ook al heeft de paus gezegd dat dit debat beter niet plaats kan vinden. Volgens het officiële standpunt van de kerk is het wel toegestaan om een zinloze medische behandeling te staken. Ook is het toegestaan om in de sterffase maximale pijnbestrijding en behandeling van klachten als benauwdheid toe te passen, ook al zou dat de dood verhaasten. Het gaat daarbij om de bedoeling van de arts; het toedienen van dezelfde middelen (bijvoorbeeld morfine) met de bedoeling het leven te beëindigen wordt nog steeds afgewezen door de kerkelijke autoriteiten. Er wordt ook over normvervaging gesproken binnen de kerkelijke debatten. Sommige vinden dat je met het toestaan van euthanasie afglijdt naar allerlei ongewenste zaken. Een verkenning van de argumenten voor en tegen euthanasie vanuit het christendom. Vanuit het christendom is een aantal argumenten aan te voeren tegen het inwilligen van een verzoek om euthanasie. Het simpelste argument is natuurlijk het verwijzen naar het zesde van de tien geboden, dat dan vertaald wordt als ‘Gij zult niet doden’. De stelling is dus dat het leven heilig is, van God gegeven en dus beschermwaardig. Volgens anderen is het verkeerd om in te grijpen in het natuurlijke proces van sterven. En tenslotte zijn er christenen die menen dat het lijden niet verkort mag worden, omdat Jezus immers ook niet wegliep voor het lijden aan het kruis. Het lijden van Christus staat centraal in het geloof van zowel katholiek en protestant. De islam
De islam is de snelst groeiende religie in ons land. Hoewel er grote onderlinge verschillen zijn, hebben moslims ook veel met elkaar gemeen. De overgrote meerderheid van hen is van allochtone origine. Het is voor hen niet gemakkelijk om een eigen weg te vinden in de Nederlandse samenleving. Dat geldt ook op het gebied van de medische ethiek. Het liberale Nederlandse beleid rond euthanasie roept bij veel moslims onbegrip op. De boodschap van de islam is moeilijk te verenigen met een vrijwillige keuze voor de dood. Daarnaast is er soms ook sprake van een kennisachterstand. Imams (hoofd van een moskee) en Nederland zijn vaak onbekend met de moderne opvattingen van moslims geleerden over medische ethiek. In de afgelopen jaren heeft er een uitgebreide discussie plaatsgevonden over medische ethiek in de wereld van de islam. Moslimgeleerden zijn onder meer in Koeweit en Indonesië bijeengekomen om de consensus te bereiken over de moeilijke vragen waarmee de moderne medische technologie hen confronteert. Binnen de islam bestaat geen centraal leergedrag, zoals in de katholieke kerk, en ook geen groep die bepaalt wat wel en wat niet ‘des islams’ is, zoals de synode van de protestantse kerken. Er zijn grote verschillen tussen de diverse stromingen, zodat er eigenlijk geen sprake is van ‘het’ standpunt van ‘de islam’. In de moslim medisch- ethische discussie wordt erkend dat de medische technologie zijn keerzijde kan hebben. Patiënten worden soms kunstmatig ‘in leven’ gehouden, terwijl er geen uitzicht is op herstel. Het staken van zulk ‘zinloos medisch handelen’ wordt door veel moslimethici gerechtvaardigd genoemd. “Het is het proces van het leven dat de arts tracht in stand te houden en niet het proces van sterven.” Het staken van een medische levensverlengende behandeling is dus niet altijd verboden. Toch is dat nog niet zo eenvoudig. Vanuit religieus aspect is het immers altijd denkbaar dat God alsnog ingrijpt en het leven herstelt. Een voorbeeld van een moslimpatiënt in Londen die jaren in coma had gelegen: omdat er geen familieleden beschikbaar waren, werk aan de ambassadeur de vraag voorgelegd of men de behandeling mocht stoppen. De ambassadeur reageerde afwijzend omdat hij als moslim geen verantwoordelijkheid kon dragen voor de dood van een ander. Tot verbazing van de artsen is de man uit de coma ontwaakt. Dit is precies het soort wonder dat een gelovig mens doet twijfelen aan de zekerheden van de medische wetenschap. Het is waarschijnlijk dat een streng orthodoxe moslim ook bij langdurig coma niet zal toestaan dat de behandeling gestaakt wordt. Meer liberaal denkende moslims zullen bereid zijn om na enige tijd de kunstmatige levensverlening stop te zetten en de patiënt de gelegenheid bieden, te sterven. Er groeit nu binnen de islam een generatie op die het aandurft om religieuze geboden te relativeren. Ook de ‘rekkelijke’ binnen de islam zullen echter niet akkoord gaan met een medische ethiek waarin het recht op euthanasie omschreven staat. De Islamic Code of Medical Ethics stelt op verschillende plaatsen expliciet dat een arts geen leven zal wegnemen, zelfs niet indien hij gedreven wordt door mededogen. Men baseert zich daarbij op de vijfde soera van de koran: “..voor wie ook een mens doodt, behalve wegens het doden van anderen of het verspreiden van corruptie op aarde, is het alsof hij de hele mensheid heeft gedood en als iemand een leven redt, is het alsof hij aan gehele mensheid het leven heeft geschonken. De koran geeft een basisregel die men kan gebruiken in situaties die duidelijk het normale overstijgt: “degene die zich in een noodsituatie bevindt, zal geen zonde begaan bij het toepassen van wat niet is toegestaan”. Op een dergelijke principe van ‘nood breekt wet’ kan men echter nooit een medisch – ethische regel baseren. Elke soera in de koran begint met ‘In de naam van god, de genadevolle, de barmhartige’. Genade en barmhartigheid, dat zijn de kenmerken van Allah die elke keer terugkomen. Dus als een moslim euthanasie pleegt omdat hij bijvoorbeeld uitzichtloos lijdt, zal Allah genadig zijn, als je in de koran gelooft tenminste.. Het boeddhisme
Het boeddhisme is een religie zonder persoonlijke God, met een traditie waarin de eigen innerlijke houding belangrijker is dan het volgen van geschreven wetten. Over euthanasie bestaat dus ook geen officieel standpunt, maar volgens de nonnen in de Chinees boeddhistische tempel is er geen reden om euthanasie af te keuren. Het individu is zelf verantwoordelijk voor zijn daden en voor de gevolgen in dit leven en de volgende levens. Het boeddhisme is met name in Azië een belangrijke religie. Vanuit India is de leer van de Boeddha verspreid naar Tibet, China en Japan. In de loop van die verspreiding zijn er ook verschillende stromingen ontstaan, die er in verschillende mate wetten en regels op na houden. In de jaren na de tweede Wereldoorlog ontstond er op Taiwan een nieuwe beweging binnen het Chinese Boeddhisme, die meer nadruk legde op de humanistische kant van de religie. Men zocht weer meer aansluiting bij het volk. Daarin is vooral belangrijk dat je door te leven vanuit de juiste innerlijke houding en volgens de juiste wetten, een vreedzame maatschappij kan worden bereikt. “Wat er precies na de dood gebeurt, weet niemand zeker. Gelukkig leven op aarde is veel belangrijken dan een of andere gouden belofte in het verschilt. Volgens de heer Man is ongeveer de helft van de in Nederland woonachtigen chinezen boeddhist. Het totale aantal boeddhisten is groter, omdat er ook autochtonen Nederlanders zijn die zich tot deze religie aangetrokken voelen. Om hoeveel mensen het precies gaat, is moeilijk te achterhalen, maar het aantal boeddhisten in Nederland wordt geschat op zo’n 30.000 mensen. Respect voor het leven is een belangrijk onderwerp binnen het boeddhisme. Dat gaat echt heel ver. Het is zelf verkeer om insecten te doden of om papier te verspillen, zodat er een boom extra moet worden gekapt. Maar boeddhisten geloven ook dat elk persoon zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar daden. “Als iemand die ongeneeslijk ziek is en veel pijn lijdt, besluit om zijn leven te laten beëindigen, dan is het niet aan ons dat te verbieden om van schande te spreken. Bij begrafenisrituelen zullen wij net zo goed als altijd proberen om de ziel van de overledenen te leiden in de goede richting en zijn pijn te verzachten.” Aldus de heer F.Man, die betrokken is bij de Buddha Light International Organisation, en de supporters vereniging van de chinees Boeddhistische tempel. De leer van het boeddhisme verschilt tussen de diverse stromingen. Ook de bijbehorende ethiek is zeker niet voor alle boeddhisten hetzelfde. In het algemeen kan echter gesteld worden dat het boeddhisme verlossing zoekt van het lijden. Volgens het boeddhisme zijn de drie belangrijkste bronnen van leed: woede, hebzucht, en onwetendheid (oftewel het negeren van de kennis en wijsheid die men in zich heeft). De stichter van het boeddhisme was een prins die door zijn ouders vrij van alle leed en pijn werd opgevoed. Toen hij voor het eerst in aanraking kwam met een zieke, oude man en een overledene, raakten deze ervaringen hem zo dat hij op zoek ging naar een oplossing. Hij volgde een zeer streng ascetisch (Zich opzettelijk onthouden van weelde en genot) leven. Verlichting vond hij echter pas toen hij de ‘weg van het midden’ vond, tussen de uitersten in van de beschermende luxe aan het hof en de zelfkwelling van de ascetisch Hindoes. De dikke buik die de meeste beelden van de boeddha kenmerkt is onder anderen een symbool van het opgeven van het vasten en de zelfkwellingen die hem verder niets hadden gebracht. De gedachten van een boeddhist over euthanasie zijn tegen deze achtergrond wellicht beter te begrijpen. Ziekte en pijn horen bij dit leven, maar het is absoluut niet nodig om elke vorm van pijn en lijden te aanvaarden. Zelfkwelling bracht de Boeddha immers ook geen heil. De achtergrondgedachte van het mededogen maakt dat een boeddhist niet snel een ander zal veroordelen. Als een ander dit leven beëindigt, kan dit geaccepteerd worden. Of deze keus goed is voor de patiënt, zal hij of zij zelf moeten uitmaken. Wel geloven boeddhisten dat alles een reden heeft. Of je leven gemakkelijk of moeilijk is, hang samen met je eigen ontwikkeling en met je vorige levens. Dat noemen ze de karmische balans. Die kun je vergelijken met een bankrekening; je kunt door het leven dat je geleid hebt in de plus of in de min staan. Het kan zijn dat het lijden dat je doormaakt in je ziekte nodig is om de balans van het leven te herstellen. Dan is het misschien niet zo verstandig om je leven eerder te beëindigen. Je neemt ze het negatieve saldo mee naar je volgend leven. Voor een arts die besluit om af te zien van verdere behandeling of om een verzoek om euthanasie te honoreren, is net als de rest van het boeddhisme vooral de innerlijke houding van belang. Het is een grote verantwoordelijkheid die een arts op zich neemt. Hij moet er vanuit zijn vak kennis zeker van zijn dat er geen hoop meer is op herstel. Er is veel wijsheid voor nodig om in zo’n situatie de juiste beslissing te nemen. Een arts neemt zo’n beslissing niet alleen, maar samen met de patiënt en na overleg met andere collega’s. Dan kan het uiteindelijk een daad van mededogen zijn om het leven te beëindigen. Voor het staken van en behandeling geldt in principe hetzelfde. Het boeddhisme dwingt een arts niet om het leven tot elke prijs te rekken. Er zijn boeddhisten die zelfs menen dat het verkeerd is om mensen die geen hoop meer hebben in het leven, kunstmatig in leven te houden. De ziel zit dan als het ware “gevangen” in een lichaam dat geen normale functies meer kan vervullen. Het humanisme
In het humanisme draait alles om het mens- zijn en de medemenselijkheid. De keuzevrijheid van de mens staat hoof in het vaandel, zodat een keuze voor euthanasie niet wordt afgewezen. Wel bepleit het humanisme grote zorgvuldigheid. De wens om te sterven kan immers ook een verklapt verzoek om hulp inhouden. Er bestaat niet zoiets als ‘het’ humanisme. Het is immers gelijk aan onze levensbeschouwing dat opvattingen en meningen in beweging zijn. De samenleving verandert constant en het humanisme verandert mee, soms in verschillende richtingen. Zoals de naam al duidelijk maakt, draait het in het humanisme om de mensen de medemenselijkheid (humaniteit). De uiteindelijke inspiratiebron wordt niet buiten de mens gezocht, zoals in andere levensbeschouwingen, maar in onszelf. “Eenvoudig gezegd komt het er op neer dat we het met elkaar moeten doen op deze wereld. We dragen verantwoordelijkheid voor onszelf en voor elkaar, zonder dat wij ons kunnen verschuilen achter grootheden die buiten ons staan”. Aldus mevrouw J.E Ringrose, Humanistische raadvrouw werkzaam bij de dienst Geestelijke zorg van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam. Dat specifiek gericht is op de behandeling van kanker en dus veel geconfronteerd wordt met de dood. Andere belangrijke begrippen zijn redelijkheid, vrijheid en respect voor anders denkenden. Ook heb ik het officiële standpunt opgevraagd van het Humanistisch Verbond (HV). Het HV is van oudsher op veel punten een medestander van de Nederlandse vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE). Het HV pleit tegen het uitvoeren van euthanasie door andere hulpverleners. De arts die de dodelijke middelen voorschrijft, blijft in de ogen van de humanist ook verantwoordelijk voor de toediening ervan. Het verschil tussen de NVVE en het HV is de inhoud die gegeven wordt aan het begrip ‘zelfbeschikking’. Volgens het HV is het in strijd met de werkelijke zelfbeschikking als men iemand ten onrechte zou helpen bij een doodswens en de betekenis die de hulpverlener aan de term óndraaglijkheid’ hecht in veel gevallen anders is, en vaak de achtergrond van de doodswens ook niet duidelijk is, kan zowel het verlenen van euthanasie als de weigering daartoe een schending van het zelfbeschikkingsrecht van de betrokkene zijn. Door euthanasie zo sterk te koppelen aan het recht op zelfbeschikking maakt de NVVE het ook moeilijk om wetgeving te formuleren voor patiënten die ‘wilsonbekwaam’ zijn. Toch kunnen ook wilsonbekwame patiënten ondraaglijk lijden zonder dat er nog behandelingsmogelijkheden zijn. In die situaties is levensbeëindigend handelen volgens het HV gerechtvaardigd vanuit de medemenselijkheid en de plicht van de arts om ondraaglijk lijden te verhelpen. Het Jodendom
Of het Jodendom euthanasie toestaat, is het korte antwoord van de liberaal joodse rabbijn Bar- Ephraim: “nee”. De heiligheid van het leven is voor zowel orthodoxe als voor liberale joden een gegeven waarvan niet afgeweken mag worden. De discussie is het essentiële kenmerk van het levende geloof. De traditie is tot stand gekomen vanuit discussies. De talmoed en andere rabbijnse literatuur waarop de joden zich baseren is een neerslag van de discussies die in het verleden zijn gevoerd over de toepassing van de wet. En dat gaat nog steeds door. Die gerichtheid op discussie maakt dat de joden in principe flexibel met hun traditie kunnen omgaan. Nieuwe ontwikkelingen in de technologie kunnen zo een plaats krijgen. Niets staat vast. Alles mag ter discussie gesteld worden. De discussie over euthanasie mag met alle argumenten uit de traditie gevoerd worden, maar de uitkomst staat toch min of meer vast. Het leven is volgens het jodendom immers van god en dient dus voortgezet te worden, hoe moeilijk de omstandigheden ook zijn. In de wet en de profeten, het gedeelte van de bijbel dat christenen het oude testament noemen, komt het thema euthanasie nauwelijks aan de orde. Het verbod op het doden van mensen slaat volgens mij niet echt op euthanasie. Het gaat toch om het doden van een ander, en niet het doden op verzoek van iemand die erg zoek is of om welke andere reden dan ook. Het standpunt van de joodse gelovigen op het gebied van euthanasie is dus vooral gebaseerd op de traditionele literatuur. Er zijn richtlijnen die gelden voor het sterfbed en begrafenis. Daarin staat dat men het proces van overlijden niet mag bespoedigen. Anders is als men iemands leven kan redden dan mogen alle wetten gebroken worden. De heiligheid van het leven staat erg centraal, er is dan ook geen sprake van euthanasie. Men mag de dood in de joodse traditie verkiezen in drie situaties: - als het alternatief dat men gedwongen is om een moord te plegen - Als men gedwongen wordt tot afgoderij. - Of als men gedwongen wordt tot verboden seksuele handelingen.
Hoofd- en deelvragen. Hoofdvraag: -Wat is Euthanasie? Met de levensvraag erbij: -Wat is de betekenis van lijden en dood? Deelvragen/ onderwerpen: -Standpunten (van Boeddhisme en Islam). -Antwoord op de levensvraag. -Eigen standpunt en mijn eigen antwoord op de levensvraag. -Vergelijking met verschillende levensbeschouwingen.