Vier fonteinen in Rome

Inhoud

Inleiding
Fontana del Moro
Fontana dei Fiumi
Fontana delle Tartarughe
Fontana di Trevi
Biografie Bernini
Biografie della Porta en Salvi
Barok
Bronvermelding

Inleiding

Al sinds oude tijden wordt Rome gekenmerkt door de omvang van zijn openbare watervertoningen en de fonteinen hebben lang een bepalende rol gespeeld in het ontwerpen van het beeld van de stad. Fonteinen hadden een ruime levering van water nodig en de oude Romeinen waren daarin meesters van techniek. Zij brachten al sinds de 4e eeuw voor Christus zoet water naar de stad over aquaducts en deze werden constant vergroot door nieuwe buizen en bronnen. Men schat dat bij de piek van de glorie Rome meer dan 1125 miljoen liter water elke dag ontving. Onder de herhaalde belegering van binnenvallende troepen bij de val van het imperium, was echter het grootste deel van de Romeinse aquaducts kapot gegaan en vervallen. Door de Middeleeuwen heen bleef slechts één aquaduct de stad dienen, namelijk de Acqua Vergine. Het gebrek aan zoet water remde de groei van de stad af, die zich in een kromming van de Tiber bevond. In de renaissance echter werd de Acqua Vergine gemaakt en vergroot. Het water kwam met een snelle stroom over bogen, door pijpen en reservoirs. Het water was het essentiële ingrediënt voor de fysieke uitbreiding van Renaissance Rome. Door de levering van water te verhogen en uit te breiden door de stad zouden de kolonisten kunnen worden aangemoedigd om de overvolle stad te verlaten. Vandaar de reden voor het pauselijke beleid om de reparatie en uitbreiding van de Acque Vergine te steunen en het aquaduct ook naar het noorden en oosten te laten gaan. Om deze buurten van water te voorzien werden de nieuwe buizen gelegd en de fontein werden langs hun weg gebouwd. Deze belevingswaarde begon tijdens het derde deel van de zestiende eeuw in het pontificaat van Gregory XIII te verschijnen.
Al het water wat je ziet in de fonteinen in Rome is drinkbaar en wordt ook echt door vele mensen gedronken. Zo zeggen sommige Romeinen dat het water uit elke fontein anders smaakt en dat ze ook door het water te drinken kunnen zeggen van welke fontein het afkomstig is.

Fontana Del Moro

De fontein Fontana del Moro staat op het Piazza Navona. De fundamenten van de gebouwen aan het uitgerekte ovaal die het Piazza Navona is, waren de vervallen eretribunes van het enorme en imposante Stadion van Diocletianus . Tot in 19e eeuw liet men Piazza Navona in augustus onder water lopen door het afvoeren van de fonteinen af te sluiten. De rijken spetterden dan rond vanuit hun koetsen terwijl straatjongens pootje baadden.
Het origineel van de Fontana del Moro is gebouwd rond 1576 naar het ontwerp van Giacomo della Porta. De beelden die nu te zien zijn, zijn niet de oorspronkelijke omdat er later nog veel veranderingen zijn aangebracht. In 1874 zijn veel kunstwerken vervangen door een kopie.
De fontein heeft zijn naam te danken aan de Moor die in het midden van de fontein staat. Dit beeld echter behoort niet tot het oorspronkelijke ontwerp, het is in 1653 ontworpen door Bernini.

Eerst stonden er twee dolfijnen met een zeeschelp maar paus Innocentius X gaf opdracht tot een ander ontwerp aangezien de fontein voor het Palazzo Pamphili staat wat eigendom was van paus Innocentius X. Verder zijn er nog een aantal kleine zeegoden te zien bij de fontein.

Fontana dei Fiumi

Een andere fontein ook op het Piazza Navona is de Fontana dei Fiumi. Over het ontstaan van deze fontein is een leuke anekdote bekend. In het jaar 1651 vond paus Innocentius X dat het tijd was voor een mooi monument op zijn plein. Alle kunstenaars zouden het een grote eer vinden om zo'n belangrijke fontein te ontwerpen voor een paus. De Paus kon dus kiezen wie hij zou aanstellen voor deze klus. Om hem te helpen kiezen organiseerde de paus een wedstrijd. Bernini en zijn vijand Borromini wilden allebei graag het werk maken en de stijd ging dan ook voornamelijk tussen deze twee kunstenaars. Uiteindelijk mocht Bernini het werk maken omdat hij ervoor zorgde dat Olymphia Maidalchini, de schoonzus van Innocentius X, een zilveren model van de fontein kreeg. Vervolgens zorgde Bernini dat zij dit aan de paus zou laten zien en het aan hem zou geven. De paus was zo onder de indruk dat hij vanaf dat moment Bernini in staat stelde de centrale fontein af te maken. Doordat de fontein uiteindelijk voor Bernini is gemaakt is de fontein erg uitbundig geworden.
De fontein is gemaakt tussen 1648 en 1651 en helemaal gemaakt uit travertijn, een kalkafzetting die erg lijkt op marmer, en is het voorbeeld van barok.
De fontein heeft zijn naam te danken aan de figuren, de rivieren die ze voorstellen waren destijds de vier stromen van de vier bekende continenten. Ze symboliseren samen de wereld. Ten eerste is er de Ganges die Azië voorstelt, die wordt verbeeld door een riviergod met een boom in de handen. Ten tweede had je de Donau die Europa moest voorstellen en die afgebeeld wordt door een sterk renpaard. Dan heb je de Nijl die Afrika voorstelt en die als een boomgod wordt afgebeeld met een doek over
het hoofd. Dat laatste is zo gedaan omdat ze oorsprong van de Nijl nog niet helemaal bekend was maar langzaamaan zijn oorsprong liet zien. De Nijl geeft het geheim van zijn bronnen dus langzaam prijs en is daarom bezig langzaam zijn hoofd te onthullen. De laatste is de Rio de la Plata die Amerika voorstelt en wordt afgebeeld als een riviergod met een stapel muntstukken, dit zou symbool kunnen staan voor bodemschatten in het gebied van de rivier. Op de top van de fontein staat een eeuwenoude, gerestaureerde Egyptische obelisk die uit het Circus Maxentius komt.

De al gekerstende continenten Europa (Donau) en Afrika (Nijl) zijn de gestalten die het pauselijke wapenschild ondersteunen. Afrika hoorde tot de gekerstende continenten omdat zijn Middellandse-Zeekust, in het bijzonder de stad Alexandria, een bolwerk van het vroege christendom was. Bij deze staat het wapen van Paus Innocentius X, een duif met een olijftak. Aangezien de twee andere continenten, Azië en Amerika nog niet christelijk waren, beschikten ze niet over een pauselijk wapen. Maar omdat Amerika sinds het door Columbus ontdekt was geleidelijk aan gekerstend werd, ontwaakt de riviergod van de Rio de la Plata uit zijn sluimer, als verblind door het daglicht. Ook over de betekenis van de figuren zijn verschillende verhalen. Zo is er echter ook een legende die zegt dat de sluier van
de Nijl verwijst naar Bernini’s afkeer van de
nabije kerk Sant’Agone, ontworpen door zijn rivaal
Borromini. De atletische figuur van de Rio de la Plata, terugdeinzend met opgeheven arm, zou naar verluidt Bernini’s angst uitdrukken dat de kerk in elkaar stort. Deze verhalen berusten niet op waarheid want de fontein van Bernini was al af voordat Borromini de kerk begon te bouwen.

Fontana delle Tartarughe

Iets ten zuidwesten van het centrum van Rome en ten noorden van het Tibereiland op de Piazza Mattei staat tegenover het Palazzo Costaguti de fontein Fontanan delle Tartarughe. De fontein heeft zijn naam te danken aan de afbeeldingen. De fontein bestaat namelijk uit vier jongens die schildpadden helpen om water te drinken. De fontein is ontworpen door Giacomo della Porta en bestaat uit marmer, maar de vier slanke bronzen jongemannen die met een voet op de kop van een dolfijn staan zijn het werk van Taddeo Laddini. Bijna een eeuw later kreeg een onbekende beeldhouwer het idee om de worstelende schildpadden toe te voegen en zo de groep te voltooien.
De opdracht voor het maken kwam van de familie Mattei om hun Piazza te verfraaien tussen 1581 en 1588. Er gaat ook het verhaal dat hertog Mattei hem in één nacht heeft laten neerzetten. Hij was verliefd geworden, maar de vader van zijn geliefde was tegen een huwelijk. De hertog liet toen in één nacht de fontein neerzetten en nodigde toen vader en dochter bij hem uit. Toen hij het raam opende, zagen ze de fontein. Toen mocht hij wel trouwen. Het raam werd dichtgemetseld, omdat het zo'n mooie aanblik was, dat niemand er Fontana delle Tartarughe
ooit nog van mocht genieten.
De Fontana delle Tartarughe wordt gezien als één van de mooiste fonteinen die is gemaakt in de late renaissance.

Fontana di Trevi

De Fontana di Trevi bevindt zich op het Piazza di Trevi in de gelijknamige Romeinse wijk Trevi. Over de oorsprong van de naam zijn verschillende verhalen. Het eerste verhaal zegt dat de naam komt van ‘tre via’, aangezien er drie straatjes op het Piazza di Trevi uitkomen. Het andere verhaal gaat over het meisje Trivia op één van de reliëfs van de fontein naar wie het aquaduct dat uitkwam op de fontein vernoemd is. Trivia zou 22 kilometer buiten de stad aan dorstige Romeinse soldaten een bron met het zuiverste water zou hebben aangewezen. Het aquaduct heet dan ook Acqua Virgo, waarmee met virgo waarschijnlijk jong meisje wordt bedoeld. Dit aquaduct is aangelegd in 19 voor Christus door Marcus Agrippa om de nieuwe badhuizen van Rome van water te voorzien. De Trevifontein is dan ook een mostra, een monumentale fontein, gebouwd om het einde van een aquaduct aan te geven. Fontana di Trevi
De fontein is gebouwd door Nicola Salvi in de stijl van de late barok in 1762. Het was in opdracht van Paus Clemens XII. De fontein is de grootste van heel Rome, hij is dan ook 22 meter breed en 26 meter hoog.
Centraal bij deze fontein is de oceaan met Neptunes, de zeegod met de drietand die wordt voortgetrokken op een schelp door twee paarden met vleugels. Ook zijn er twee paarden te zien bij de fontein. Ze symboliseren de twee gezichten van de zee, rust en wildheid. Naast Neptunes in de twee nissen links en rechts worden Overvloed en Gezondheid uitgebeeld. Ook zijn er twee bas-reliëfs, de rechter is het meisje Trivia die de waterbron aan Romeinse soldaten laat zien en de linker zie je hoe Agrippa aan Augustus het plan uitlegt om dit water naar Rome te brengen.
Centrale figuur bij de fontein is Neptunes.
Ook over Fontana di Trevi is een legende. Wanneer je met je rug naar de fontein staat en over je linkerschouder twee muntjes gooit, je ogen sluit, aan Rome denkt en uitroept: ‘Arrivederci Roma’ zul je ooit terugkeren naar Rome. De honderden euro’s die per dag in de fontein belanden worden door het stadsbestuur gebruikt om de fonteinen te onderhouden en wordt weggegeven aan de armen. Voordat het stadsbestuur het geld ophaalde was er een zwerver die het geld meenam, toen het stadsbestuur dit opmerkte hebben ze hem dit verboden.

Giovanni Lorenzo Bernini

De Italiaanse architect, beeldhouwer, schilder en tekenaar Giovanni Lorenzo Bernini werd op 7 december 1598 geboren in Napels. Giovanni Lorenzo was de zoon van de beeldhouwer Pietro Bernini en Bernini heeft dan ook veel van zijn vader meegekregen over het vak.
De betekenis van Bernini voor de kunst van de barok was zeer groot. Vele begaafde leerlingen hebben zijn inzichten verspreid in en buiten Italië.
Op architectonisch gebied werkte Bernini veel samen met anderen. Met Carlo Maderno werkte hij tussen 1625 en 1633 te Rome aan het Palazzo Barberini.
Tussen 1650 en 1667 construeerde Bernini het Piazza San Pietro in Rome, het plein voor de Sint-Pieterskerk, in opdracht van Paus Urbanus VIII. Het plein wordt omgeven door een symmetrische zuilenrij, die door Bernini zelf beschreven werd als "de moederlijke armen van de kerk". Op de zuilenrij staan 140 beelden van heiligen. De zuilen vormen samen een ovaal met een grootste binnendiameter van ongeveer 198 meter. Het plein is in totaal ruim 200 meter breed en ruim 250 meter lang.
Naast dit kenmerkende gebouw is Bernini, samen met zijn grote concurrent Francesco Borromini, bepalend geweest voor het straatbeeld van Rome. Bernini heeft de pleinen en straten bekleed met een groot aantal barokke fonteinen.
Bernini heeft ook vele beelden gemaakt, meestal in marmer. Portret van Bernini
Bij zijn eerste beelden, zoals "Aeneas en Anchises" is de invloed
van zijn vader nog duidelijk te zien. De latere beelden van Bernini, zoals "Apollo en Daphne" en "Pluto en Proserpina" zijn veel levendiger en realistischer. Een belangrijk beeld van Bernini is: "David" (1623-24), dat vervaardigd werd voor Kardinaal Scipio Borghese.
In 1665 maakte Bernini een reis naar Frankrijk en tijdens deze reis ontstond de portretbuste van Lodewijk XIV, die als voorbeeld zou dienen voor de Franse portrettisten tot ver in de 18e eeuw.
Maar Bernini was meer dan alleen architect en beeldhouwer. Bernini gaf leiding aan een zeer groot atelier en beschikte over meer dan honderd werkgevers. In die tijd zei men dan ook "werken in Rome is werken voor Bernini". Hij ontwierp complete interieurs, waarin hij de verschillende kunsten liet samenkomen in indrukwekkende en betekenisvolle 'Gesamt-kunstwerke'. Hij was een begenadigde schilder en tekenaar. Daarnaast hield hij zich bezig met stadsplanning, het ontwerpen van decorstukken, de aankleding van feesten en allerlei andere vormen van decoratie. Met zijn buitengewone veelzijdigheid belichaamde hij in zijn eigen tijd nog een keer het zo voor de Renaissance kenmerkende ideaal van de 'homo universale' - de alzijdig ontwikkelde en begaafde mens.
Bernini overleed in 1680.

Giacomo Della Porta

De Italiaanse architect en beeldhouwer Giacomo della Porta werd in 1537 geboren in Genova. Della Porta was een leerling van Michelangelo en een belangrijke doorgever van diens architectonische verworvenheden. Daardoor droeg hij in belangrijke mate tot de ontwikkeling van de barokstijl toe. Ook werkte hij in Rome onder leiding van Vignola.. Hij is de grootste bouwmeester van het laatste kwart van de 16e eeuw. Hij vormt de schakel tussen Michelangelo en het classicisme van Sangallo en Vignola. Hij legde de grondslagen mee van de vroege barokkunst. In zijn vroegere werk zie je nog erg veel invloed van Michelangelo maar je ziet die invloed langzaamaan verdwijnen totdat hij zijn eigen stijl gevonden heeft.
In 1571 werd hem de opdracht gegeven voor de voorgevel van Il Jesu. In 1573 kreeg hij de leiding gegeven van de bouw van de Sint Pieter en rond 1600 bouwde hij het Aldobrandini-Chigi paleis. Ook heeft hij de Sapienze, de Romeinse universiteit, naar eigen ontwerp gebouwd en was hij de architect bij de reparatie en uitbreiding van de Acqua Vergine.
Hij overleed in 1602 te Rome.

Nicola Salvi

De Italiaanse architect Nicola Salvi werd in 1697 geboren in Rome. Hij deed vooral veel aan architectuur en aan schilderen. Zijn grootste werk is de Trevifontein of Fontana di Trevi in Rome. Hij overleed echter in 1751, nog voordat de Trevifontein voltooid werd in 1762.

Barok

De barok is een stijlperiode in de tweede helft van de 17e eeuw tot in de eerste helft van de 18e eeuw die tot uiting kwam in de architectuur, tuinontwerpen, schilderkunst, beeldhouwkunst, literatuur en muziek.
De bouwkunst uit de barokperiode wordt gekenmerkt door het gebruik van dieptewerking met perspectieven en door veelvuldig gebruik van ovalen.
Onder invloed van de Italiaanse architecten Carlo Maderna (1556-1629), Francesco Borromini (1599-1667) en Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) wordt een stijl ontwikkeld die rijk, vermetel is en die, al maakt ze nog steeds gebruik van Romeinse en Renaissance begrippen, breekt met de beperkingen van het klassieke bouwen en uitloopt op een ware stortvloed van gebogen, plastische vormen. In de barokke architectuur komt de ware aard van de 'barocco' tot uiting.

Het woord barok komt van het Portugese woord barroco, wat 'onregelmatig gevormde parel' betekent. Het gebrek aan verfijning, en de overdaad, zou de stijl van Maderna en zijn navolgers deze roepnaam opleveren.

Een kenmerk van barok bouwstijl is dat door middel van de overdaad indruk op de bezoeker gemaakt moest worden. Bij de bouw van paleizen uit zich dat doordat de toegangsweg tot de ingang altijd schuin of van de zijkant is, zodat de betreder de symmetrie van het bouwwerk niet in de gaten zou hebben. Hierdoor zou de "magie" ervan namelijk doorgeprikt kunnen worden. Het liefst werden er zelfs vijvers aangelegd om een frontale benadering onmogelijk te maken. Als vervolg op barok is een tijd later Rococo ontstaan, dat veel lichter en luchtiger van aard is maar nog steeds heel rijk.
Andere kenmerken van barok zijn dat het steeds beweeglijkheid, pracht, praal en triomfalisme uitstraalt en er worden kostbare materialen gebruikt. Ook worden er nauwelijks symmetrische vormen gebruikt en zijn er veel licht en donker werkingen en sterke kleurcontrasten.
In de kerkelijke architectuur was de barok een overwegend katholieke stijl. In de tijd van de Contrareformatie bouwden onder andere de Jezuïeten veel kerken in deze stijl. In Nederland zijn barokkerken alleen te vinden in een aantal plaatsen in Limburg en in de Noord-Brabantse stad Ravenstein.
Tijdens de periode 1600-1715, was de architectuur in decoratieve ensembles geïntegreerd. De open vormen overheersen, ze vloeien in elkaar over en zijn beweeglijk. De afzonderlijke delen van het gebouw staan niet op zichzelf, maar komen tot hun recht in de samenhang van het geheel. Zo werden scherp omlijnde contouren vermeden en men had een voorliefde voor de tegenstellingen tussen licht en schaduw. De kerk kreeg een golvende rooilijn, verder berekende men hoe de schaduwwerking over het gebouw liep. In de interieurs streefde men naar het creëren van één grootse ruimte.
De eerste architect die volledig inhoud gaf aan de stijl die we nu als barok kennen was Gianlorenzo Bernini (1598-1680).
De tweede architect die een meester in de Romeinse barok was is Francesco Borromini (1599-1667). Hij verzette zich tegen de harmonie dat de architectuur zich moest richten naar de verhoudingen van het menselijke lichaam.
De derde architect die een groot aandeel in de architectuur van de barok had is Pietro Da Cortona.

Bronvermelding

Boeken:
- T.A. Marder, Bernini and the art of architecture, 1e druk 1998
- Capitool Reisgidsen – Rome
- Capitool Reisgidsen – Italië, 4e druk 1999

Internetsites:
- www.rome.nl
- www.wikipedia.org
- www.cultuurnetwerk.org
- www.italie.nl
- www.jeroenboschcollege.nl
- www.kunstkennis.nl
- www.stedentipsvoortrips.nl
- www.scholieren.com