De Olympische spelen

Op 14 augustus 2004 was het dan eindelijk weer zover: de Olympische Zomerspelen stonden voor de deur. Voor velen een hoogtepunt van het jaar, met deze keer een extra mooi affiche; De 25e moderne Olympische Zomerspelen werden gehouden in Athene, dezelfde stad waar het +/- 2000 jaar geleden allemaal was begonnen. Welkom thuis! De Mythologische Olympische Spelen Een legende uit de mythologie leert ons dat Pelops in Olympia de eerste Spelen heeft gehouden. Pelops was de zoon van Tantalos, de koning van Frygie, die bekend stond om zijn wreedheid. Tantalos hakte zelfs zijn zoon in stukjes, om in een goed boekje bij de goden te komen. Hij wilde de goden daarna het vlees van Pelops laten eten, maar Zeus duwde de schotel van zich af, en werd heel erg boos. Zeus liet daarna de lichaamsdelen van Pelops weer bij elkaar passen en blies ze nieuw leven in. Pelops erfde de troon van zijn vader Tantalos, die voor zijn gruwelijke daad zwaar gestraft werd in de onderwereld. Pelops was nu koning van Frygië en hij ging op zoek naar een vrouw. Toen hij op zoek was, kwam hij terecht in Elis, waar koning Oinomaos de hand van zijn dochter Hippodameia beloofde aan degene die hem zou kunnen verslaan in het wagenrennen, maar Oinomaos schakelde zijn tegenstander meestal al uit voordat de wagens over de streep waren. Tijdens de wedstrijd doodde de koning zijn tegenstander met een koperen lans die hij van de krijgsgod Arens cadeau had gekregen. Zo kon hij telkens zorgen dat zijn dochter niet ging trouwen, want een orakel had gezegd dat hij zou worden vermoord door zijn schoonzoon, de man van zijn dochter dus. Toen Pelops in Elis aankwam lette hij niet op de 12 mannen die voor hem reden, en dus werden vermoord door Oinomaos. De hoofden van de mannen waren bij de paleispoort gehangen, maar het maakte Pelops allemaal niets uit. Hij wist wat hem te wachten stond en bedacht een list. Hij zocht de wagenknecht van Oinomaos, Myrtillos, op en beloofde dat Myrtillos de helft van zijn koninkrijk zou krijgen en de eerste nacht met Hippodameia zou mogen doorbrengen in ruilen voor zijn medewerking. Myrtillos zag dat wel zitten en verving de as pennen van Oinomaos’ wagen door wassen staafjes, die in de loop van de wedstrijd zouden smelten. Tijdens de wedstrijd raakte 1 van de wielen los en vloog de wagen van de koning van zijn as en kwam koning Oinomaos om het leven. Pelops trouwde met Hippocameia, en werd automatisch ook koning over het gebied van Oinomaos. Myrtillos, die als enige wist van de misdadige list van Pelops, kreeg niet wat hem beloofd was; hij werd tijdens een tocht in de zee gegooid en verdronk. Een paar jaar later voelde Pelops zich toch schuldig over de streek die hij Oinomaos geleverd had. Om zijn gemoed een beetje te sussen liet hij ter ere van de god Hermes, de vader van Myrtillos, een tempel oprichten. Pelops had zijn rijk inmiddels uitgebreid tot Olympia, waar hij om de gunst van de goden te behouden, spelen liet organiseren, die volgens de legende van een ongekende pracht waren. Het is bekend dat de Grieken hun goden en hun helden niet zagen als wezens die helemaal geen zwakke punten hadden. Zij vergaven Pelops zijn misdaad en noemden het zuidelijk deel van Griekenland naar hem: de Peloponnesos. In de Ilias geeft Homeros een hele mooie en goede beschrijving van de wedstrijden die Achilles voor de muren van Troje liet plaatsvinden ter ere van zijn gesneuvelde vriend Patroklos. Homeros beschrijft daarbij wagenrennen, vuistvechten, worstelen, hardlopen, discus- en speerwerpen, dat is dus een heel Olympisch programma. Homeros leefde vermoedelijk in de negende eeuw voor onze tijdrekening. De Geschiedenis van de Olympische Spelen Over de mythologische geschiedenis zijn natuurlijk een heleboel twijfels. De echte intrede van de Olympische spelen is in 776 v. Chr. Griekenland zat toen middenin een oorlog. De koning van Elis, Ifitos, wilde zijn volk voor plundering en roof behoeden en bezocht de priesteres Pythia, in de stad Delfi. "Herstel de Spelen die de goden zo lief zijn" was het antwoord van het orakel. Dit was natuurlijk een niet erg moeilijk te begrijpen voor Ifitos.Toen Ifitos in Elis terugkwam, lukte het hem om legendarische koning Lykoergos van Sparta, dat toen een hoop macht had, Elis te laten uitroepen tot “neutrale staat”, en er werd een Olympisch bestand afgekondigd. Zo kon Ifitos rustig nieuwe Spelen organiseren. Hierna hebben ze ongeveer twaalf eeuwen om de vier jaar plaats gevonden. De hardloper Koroibos is de eerste atleet van wie de naam ons door inscriptie in marmer bekend is. Hij won in 776 v. Chr een loopwedstrijd over 1 stadie, ongeveer 182 meter. Maar wie was deze Koroibos eigenlijk? In oude teksten wordt niet erg veel over hem gezegd, en dat is eigenlijk ook niet nodig. Wel is het vreemd, dat de overwinning van Koroibos op de Olympische Spelen van 776 voor onze jaartelling, de basis vormt van de jaartelling van de antieke Griekse geschiedenis. Vanaf die dag is de Griekse jaartelling uitgedrukt in olympiaden, dat was een periode van vier jaar, dezelfde tijd als tussen twee Olympische Spelen dus. In alle Helleense steden werd deze kalender gebruikt. In deze tijd kan je van veel dingen niet precies zeggen wanneer ze precies hebben plaatsgevonden, bijvoorbeeld de inname van Troje of de dood van Homerus, maar wanneer Koroibos Olympisch kampioen op de stadie werd staat vast; 776 v. Chr. Het is de eerste vaste datum in de Westerse beschaving. Dat de Spelen om de vier jaar werden gehouden, is natuurlijk geen toeval. De Olympische Spelen vond plaats in elke negenennegentigste maand van de toenmalige tijdsindeling, en dan was het ook nog bij volle maan. In onze tijd zou dat ongeveer tussen 6 augustus en 19 september zijn, meer dan een maand dus!
Tempels en Stadions Olympia, dat aan de voet van de Kronosheuvel en aan de oevers van de rivieren Alfeios en Kladeios lag, was een heiligdom, het alleroudste en ook het belangrijkste uit de oudheid, het was dus een groot bedevaartsoord. Met de tijd kwamen er steeds meer monumentale gebouwen in Olympia, en daardoor werd het heiligdom natuurlijk steeds belangrijker. Binnen de muren van het heiligdom was de Heratempel de mooiste, en de tempel van Zeus was de belangrijkste. Buiten de omheining lagen de verblijven van de priesters, van de gasten, de baden en ook de worstelschool. In het westelijke gedeelte had het oudste stadion kunnen liggen, maar daar is nooit bewijs van gevonden. In de 5e eeuw v. Chr. werd nog een 2e stadion gebouwd, maar dat is weggehaald toen er werd besloten om de Zeustempel op te richten. Het jongste stadion was 212,54 m lang en 28,5 m breed. Het was gebouwd in een U-vorm, en er konden 45.000 mensen in, die voornamelijk op de grond gingen zitten. De echten zitplaatsen waren voor belangrijke mensen; de hellanodikai of scheidsrechters en aan Demeters priesteres. Rondom het stadion waren fonteinen aangelegd. Net buiten het stadion lag het hippodroom, voor de paarden, maar er is helaas niets van overgebleven. Overstromingen van de rivier Alfeios hebben het bouwwerk helemaal vernield, en er is ook helemaal niets meer van teruggevonden. Daarvoor stonden er ook nog: het “bouleuterion”, 2 administratiegebouwen voor de Spelen, met daartussen het altaar van Zeus waarop de deelnemende atleten een eed moesten afleggen. Er stond ook het prytaneion, waar het overwinningsbanket plaatsvond, en een palaestra. Ook stond er een gymnasium. Olympisch programma In de oorsprong waren de Spelen slechts 1 loopwedstrijd, de stadionloop, die onderdeel was van een gemeenschappelijke eredienst in Olympia. De afstand die de atleten moesten overbruggen in deze loopwedstrijd, was 1 stadie, oftewel 600 keer de voet van Herakles. Als je dat in de lengtematen van nu zet, is dat 192,24 meter, of 600 keer schoenmaat 48. Bij de start moesten de deelnemers in voeten in drempels van langwerpige marmeren stenen zetten, ongeveer op dezelfde manier als er nu bij hardloopwedstrijden wordt gestart. De stadionloop was een recht stuk, en om valse starts te voorkomen hingen er dunne houten latten aan touwtjes. De starter gaf dan het vertreksein door op een hoorn te blazen, en dan moesten zijn helpers de latten wegtrekken. Als een loper toch een valse start maakte, werd hij bestraft met de roede. Op de veertiende Spelen, in 724 v. Chr., werd er nog een nummer aan toegevoegd. Dit was ook een loopnummer, dat over 2 stadia ging; de diaulos. De diaulos is ongeveer te vergelijken met een moderne 400 meter wedstrijd, een heel rondje in een atletiek stadion dus. Nog vier jaar later kwam er nog iets bij, de dolichos. De dolichos was een langeafstandswedstrijd, een loopwedstrijd over 24 lengten van het stadion, en omgerekend is dat ongeveer 4800 meter. Na vijftien olympiades was de Olympische Spelen een naakte aangelegenheid geworden. Er zijn verschillende verklaringen voor dit verschijnsel. De eerste is, dat Akanthos, een deelnemer van dolichos, tijdens het hardlopen zijn lendendoek verloor in het begin van de wedstrijd. Hij wilde echter niet verliezen, en besloot naakt door te lopen om vervolgens de wedstrijd te winnen. Een andere verklaring is, dat een zekere Orsippos zou hebben gemerkt dat in de brandende zon van Olympia het hardlopen naakt beter ging. Een derde versie is, dat een hardloper zijn lendendoek verloor, daarover viel en die val met de dood moest bekopen. Toen werd het naakt hardlopen ingevoerd, en gelijktijdig de aanwezigheid van gehuwde vrouwen afgeschaft. Dat was weer omdat de vrouwen anders de lichamen van hun echtgenoten met andere zouden vergelijken, maar ongetrouwde vrouwen mochten wel naar binnen. Wie deze wet overtrad werd met de dood gestraft. In de geschiedenis van de Spelen is slechts 1 geval bekend van een vrouw die de regel overtrad; een zekere Kallipateira had zich als trainer vermomd om naar haar zoon te kunnen kijken. Toen haar zoon had gewonnen, verraadde Kallipateira zichzelf, door haar zoon in het midden van de baan te omhelzen. Toch is ze niet tot dood veroordeeld, omdat haar familie van een bekend sportras was. Wel is daarna de regel ingevoerd dat ook trainers naakt moesten komen. In 708 kwam er nog een onderdeel bij: de pentatlon oftewel de vijfkamp. In de vijfkamp moest je hardlopen, verspringen, speerwerpen, discuswerpen en worstlen. De atleet die als eerste drie van de vijf nummers won, was de winnaar. Als niemand drie nummers had gewonnen, besliste de jury over degene die moest winnen. Meestal werd dan degene die de worstelwedstrijd won, ook uitgeroepen tot winnaar. De Olympische Spelen werden elk jaar populairder, er werden steeds vaker nieuwe onderdelen aan het programma van de Spelen. In 708 werd het worstelen, dat ook onderdeel was van de pentatlon, ook een individueel nummer. In 688 kwam het vuistvechten op het programma, een voorloper van het moderne boksen. In 680 kwam het wagenrennen erbij en in 648 kwam ook het pankration. Het Pankration was een soort achtervolging, waarbij je elkaar moest pakken, waar alles legaal was behalve bijten, ogen uitsteken en vingers breken. In 632 werd de eerste wedstrijd voor jongetjes aan het programma toegevoegd. Vechtsporten De oude Grieken waren altijd erg geïnteresseerd in atletiek geweest. De stadionloop, de oudste en de kortste hardloopwedstrijd, was nog steeds de populairste, maar ook de gevechtssporten werden steeds meer een trekpleister. Geweld was een vertrouwd deel van het leven van de Grieken, en met de vechtsporten konden ze zich identificeren. Het worstelen was de minst gewelddadige discipline van de vechtsporten. De worstelaars mochten elkaar niet slaan, wurgen of elkanders ledematen omdraaien. Je moest drie zuivere worpen hebben gemaakt om de tegenstander te verslaan. Een zuivere worp hield in dat de tegenstander plat op de grond gehouden moest worden, op zijn rug of heup. Het vuistvechten was wel een gewelddadige discipline. De deelnemers van deze sport lieten rondom hun handen en polsen leren banden spannen met ijzer beslag daarin. Om hun hoofd te beschermen droegen ze een bronzen of lederen helm. De twee tegenstanders vochten totdat er een van de twee zich niet meer kon verdedigen, dat kon een knock-out zijn of dat een van de twee de rechter wijsvinger opstak, ten teken van opgave. De eerste rake klap op het hoofd was vaak de beslissende. Hoewel het streng verboden was om te proberen of je je tegenstander kon doden in het vuistgevecht, zijn er wel een aantal gevechten die de dood tot afloop hadden. Zo is er het verhaal van Kleomenes van Astypolaea, die in 492 v. Chr. zijn tegenstander Hikkos van Epidauros doodde, en daarom door de juryleden werd gediskwalificeerd. Kleomenes was woedend dat zijn Olympische titel hem ontzegd was, en terug in Astypolaea gekomen ging hij naar het schooltje van het dorp. Daar sloeg hij een steunpilaar van het gebouw doormidden, zodat het dak instortte en 60 kinderen de dood vonden. Vier jaar later werd Dionietos van Kreta ook gediskwalificeerd, omdat hij zijn tegenstander Herakles had doodgeslagen. Nog ruiger dan het vuistvechten was het pankration, een worstel-boksen combinatie, waarbij je bijna alles mocht doen. De tegenstanders schopten, sloegen en stompten elkaar. Ze probeerden elkanders ledematen om te draaien of schopten naar de meest weke delen van het lichaam van de ander. Je mocht niet bijten, elkaar ogen uitsteken of de vingers breken. Deze regels werden opgeheven toen twee Spartanen in goed overleg besloten te vechten tot hun krachten het begaven. De scheidrechter mocht alleen tussenbeide komen als de worsteling onontwarbaar was geworden. Natuurlijk zijn er in het pankration ook verscheidene doden gevallen, zoals bijvoorbeeld Arrachion. Arrachion was in 564 v. Chr., het jaar van zijn dood, al twee keer Olympisch kampioen. In zijn derde poging om de titel te halen, werd hij door zijn tegenstander gewurgd. Op het ogenblik dat zijn tegenstander zijn keel dichtkneep, brak Arrachion een teen van zijn tegenstander. Arrachion stierf, maar op datzelfde ogenblik gaf zijn tegenstander op, en werd Arrachion toch nog Olympisch kampioen, ook al was hij dan dood. Milo van Kroton Van alle atleten waarover in de Griekse literatuur geschreven is, is Milo van Kroton de meest beroemde. Men zei dat hij de reïncarnatie van Herakles was, een reus van een man dus. Hij was helemaal geen brutale of asociale man, hij was zelfs de beste leerling van Pythagoras. Hij was een van de eerste die het dieet van atleten wijzigde, van gedroogde vruchten en kaas tot zijn eigen vleesdieet. Men zei dat hij elke dag een hele rund opat. Waarschijnlijk is dit niet waar, maar Milo van Kroton moest wel zo’n groot atleet zijn, dat de auteurs zoiets neerschreven om zijn kracht aan te tonen. Milo van Kroton was een van de grote recordhouders van de Olympische Spelen. Hij won 6 keer de Olympische worsteltitel, van 552 v. Chr. tot 532 v. Chr. was hij actief. Hij had een vrij simpele techniek; hij probeerde zijn tegenstander zo dicht mogelijk bij hem te krijgen, om dan in een schaargreep, een soort houdgreep, tot opgave te dwingen. Op elke training droeg hij een kalf op zijn schouders, en omdat hij vier keer per dag trainde deed hij het vier keer per dag, net zo lang tot het kalf een koe was geworden. Op de avond van zijn laatste overwinning pakte hij een net in Olympia geofferde stier en liep met hem op zijn schouders het stadion rond. Er wordt ook gezegd, dat hij zelf zijn bronzen standbeeld in de Altis ging plaatsen. Zijn roem is nooit door een ander geëvenaard. Toch ging hij door eigen overmoed ten onder. In een bos bij Kroton stak Milo zijn hand in de spleet van een gevelde boom, maar de wiggen die de spleet openhielden vielen eruit. Milo zat gevangen en werd door wolven verslonden Nero, corruptie en het einde van de Olympische Spelen In de loop van de tijd groeide de Olympische Spelen enorm, maar ook werd de oorspronkelijke zuiverheid verloren. De winnaars waren niet tevreden met de roem en twee olijftakken, ze wilden in natura betaald worden. Dat begon met bekers en kleren en muilezels en zelfs slaven, tot uiteindelijk geld. In de tijd van de Atheense wetgever Solon kreeg een winnaar 500 drachmen, meer dan een jaarsalaris van een normale burger. Een beroepssport was geboren. Zoals nu de grote landen tegen elkaar strijden, was dat natuurlijk vroeger met de poleis zo. In 380 v. Chr. won Sotades het langeafstandslopen. Sotades was geboren en opgegroeid in Kreta, maar hij had geld aangenomen om als Efeser mee te doen aan de Spelen, en dus voor Efese te winnen. Was dat de eerste transfer uit de geschiedenis?! Dat alles langzamerhand beroepssport was geworden, had geen positief effect op de Olympische Spelen. Op den duur was alles te koop, de sporters, de trainers en zelfs de overwinningen. Het was corruptie ten toppen. Volgens de wet moesten de bedriegers een boete betalen, en het geld was dan om beelden van Zeus te maken. In het jaar 388 v. Chr. werden er 6 beelden op de Altis gezet, wat ook een record is. In het hele Middellandse Zeegebied kreeg Rome meer en meer macht. Ook Olympia werd beïnvloed door de Romeinse gebruiken. Het vuistvechten, het pankration en het wagen rennen werd door de mensen steeds meer gezien als een kermisattractie, met gladiatoren in plaats van atleten, en ook steeds meer bloederige vermakelijkheden. In 146 v. Chr. was het afgelopen met onafhankelijk Griekenland, het was een Romeinse provincie geworden. De Spelen ware niet meer exclusief voor Grieken, ook Romeinse burgers en zelfs barbaren mochten nu meedoen. De Spelen werden internationaal. 2 eeuwen lang probeerden de Romeinen alles om de Spelen te promoten, maar Nero bracht ze de doodsteek toe. De keizer liet op het heilige Olympia een paleis voor zichzelf bouwen, en de spelen van de 211e Olympiade werden uitgesteld van 65 tot 67 n. Chr. Dit was nog nooit eerder gebeurd. In 67 n. Chr. kwam Nero zelf naar Olympia en liet zich inschrijven voor het wagenrennen. In dat nummer moest hij het opnemen tegen geroutineerde atleten, maar ieder van hen wist, dat als ze zouden winnen, dat hun doodvonnis getekend was. De keizer viel twee keer van zijn wagen, en haalde zelfs niet eens de finish, maar toch werd hij tot winnaar uitgeroepen. De anderen hadden zich voor de zekerheid al teruggetrokken. Nero tooide zichzelf met de olijfkrans, en uit dankbaarheid gaf hij de scheidrechters het Romeins burgerschap. In de Altis liet hij beelden van hem en zijn vrouw plaatsen, en na 36 maanden afwezigheid kon de keizer weer terug naar Rome. De uitslagen van deze 211e Spelen werden nooit genoteerd en de scheidsrechters werden verstoten. Door alle corruptie en politieke spelletjes hadden de Spelen zijn geloofwaardigheid verloren. De opkomst van het christendom verminderde ook de belangstelling, omdat de spelen gericht waren op heidense gode, en Olympia stierf een stille, eenzame dood………… In 522 en 551 vonden in Elis zware aardbevingen plaats. Alles wat er nog stond, werd door de Alfeios onder een dikke slijklaag bedolven. Olympia verdween voor eeuwen. De Olympische Spelen van 2004 zijn uiteindelijk een geslaagd evenement geworden, met 4 gouden medailles voor Nederland. Elke winnaar van het goud werd, net als vroeger, getooid in een olijfkransje. Maar deze Spelen werden overschaduwd door dopingschandalen als die van Kostas Kenteris en Ekaterini Thanou, die om een dopingcontrole mis te lopen een motorongeluk in scene zetten. De beiden Grieken verraadden hiermee zichzelf, maar vooral ook hun afkomst. Milo van Kroton, trainingsbeest, zal zich omdraaien in z’n graf.