WO2 ter zee

Inleiding: Het onderwerp dat ik heb gekozen is de Tweede Wereldoorlog Ter Zee omdat ik het een interessant onderwerp vind. Dat komt omdat de Tweede Wereldoorlog een mijlpaal in de wereldgeschiedenis is en de zee speelde daarbij een grote rol. De zee was onder andere zo belangrijk omdat Engeland al hun munitie vanuit Amerika kreeg aangevoerd ter zee. Ook wilde Duitsland de meeste belangrijke handelsroutes afsnijden, om zo de internationale handel tegen te werken. In dit werkstuk wil ik aangeven welke rol de zeevaart speelde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit wil ik doen door deelvragen te gaan beantwoorden die samenhangen met de hoofdvraag: ‘Welke rol speelde de scheepvaart in de Tweede Wereldoorlog?’ 1. De maritieme situatie aan het begin van de WO2 In het begin van de WO2 beheerste Engeland de oceanen en daardoor kon Duitsland dan ook gemakkelijk worden geboycot op het gebied van overzeese handel. Omdat Duitsland veel koopvaarders wilde onderscheppen, lieten de Britten koopvaarders in groepen varen die door enkele oorlogsschepen beschermd werden. Dit zijn de zogenoemde konvooien. Deze konvooien veroorzaakten wel wachttijden, omdat alle schepen hun snelheid moesten aanpassen van het langzaamste schip. Ondanks de risico die het met zich meebracht gingen snelle koopvaarders toch alleen, omdat het anders te lang duurde voor hen. Zo kwam het dus toch voor dat – tegen de internationale regels in – schepen door Duitse onderzeeërs tot zinken werden gebracht. De reactie van de Geallieerden hierop was dat ze hun koopvaarders gingen bewapenen. Hierop kondigde Duitsland een onderzeebootoorlog af. Dat hield in dat ieder schip zonder waarschuwing getorpedeerd zou kunnen worden. Dit gebeurde in het najaar van 1939. In de winter van 1939 werd het de koopvaardij nog moeilijker gemaakt door de toename van het gebruik van mijnen. Extra gevaarlijk was de Duitse magnetische mijn. Deze explodeerde als het aardmagnetische veld werd verstoord. Deze mijn kon ook niet door een mijnenvegertuig worden losgesneden. Tot november van dat jaar duurde het dat dit nieuwe wapen kon worden geborgen door de Engelse marine. Duitsland importeerde uit Noorwegen allerlei grondstoffen, waaronder ijzererts. Dit was belangrijk voor de oorlogsindustrie. De vaarroutes van Duitsland naar Denemarken en Noorwegen waren smal en dus gemakkelijk te blokkeren door de Engelse vloot. Omdat Hitler vermoedde dat de Geallieerden deze vaarroute zouden afsnijden, zond hij op 7 april 1940 zijn legers naar het Noorden. Op 9 april landden de Duitsers in de zes voornaamste Noorse havens. De Engelsen konden dit niet meer verhinderen. Op 10 mei vielen de Duitsers Nederland, België en Frankrijk binnen, en bezaten spoedig al een groot deel van de Atlantische kust inclusief de havens. Zo konden de Duitsers de Britse bevoorrading aanvallen en misschien wel helemaal afsnijden. Nu werden alle schepen van de bezette landen ingezet om Groot–Brittannië te helpen. Van Nederland waren dit ruim driehonderd schepen. De rest van de koopvaardij moest naar Oost- en West-Indië om daar het handelsverkeer te laten bestaan. Dit was niet alleen voor Nederland van belang, maar ook voor de Geallieerden, want veel grondstoffen kwamen hier vandaan, en daar maakten de Amerikanen het oorlogsmateriaal voor de Britten van. Toen de West-Europese kust bezet was, was de situatie onoverzichtelijk. Italië koos de zijde van de Duitsers en Spanje bleef neutraal. Dat gebeurde in de zomer van 1940. Omdat Engeland een nieuwe radar had ontwikkeld, was een luchtaanval op Engeland onmogelijk voor de Duitsers en ze zagen van de plannen voor een inval af. De Duitsers zouden alleen de overhand kunnen krijgen als ze met hun U-boten (onderzeeërs) de Engelse handelsroutes af zouden snijden. Andersom zou Engeland alleen Duitsland buitenspel kunnen zetten door de onderzeeboten van de Duitsers te vernietigen. In september 1940 kreeg Engeland van de nog neutrale Verenigde Staten vijftig oude torpedojagers. De Verenigde Staten kregen daarvoor in ruil het recht om vloot- en luchtmachtbases te vestigen op de Britse eilanden in West-Indië, op Bermuda en op Newfoundland. Nu zouden de Verenigde Staten ook gaan optreden tegen agressie van de U-boten tegen de koopvaardij. De nieuwe Duitse bases lagen in 1940 veel dichter bij de Engelse scheepvaartroutes, waardoor ze beter konden optreden. Ze vielen nu zelfs hele konvooien aan in plaats van alleenvarende schepen of achterblijvers. Dit betekende ook dat de konvooien beter bewapend moesten worden, want de

Duitsers waren de oude konvooien gemakkelijk te baas. Daarom kwam Engeland met de bouw van een corvette (korvet), dat is een speciaal escortvaartuig dat afgeleid is van een walvisjager. Het voordeel hiervan was dat het op veel werven in Engeland geproduceerd kon worden. Deze korvetten waren voorzien van dieptebommen en een asdic luistersysteem, zodat ze een U-boot aan konden horen komen. Dit luistersysteem werd steeds verder ontwikkeld in de loop van de jaren zodat U-boten op een steeds langere afstand waargenomen konden worden. Zo kwam de reactie van de Duitsers dat ze beter ‘s nachts met bovenwaterschepen aan konden vallen. Omdat de Duitsers qua het afluisteren van codeberichten nogal achterliepen op de Geallieerden, wijzigden de Duitsers een aanvalstactiek, namelijk die van de Rudel of wolvenhorden. De U-boten gingen dan in een brede linie om een konvooi te onderscheppen en als een van de U-boten ze dan zag verplaatsten ze zich ernaartoe om het ’s nachts boven water aan te vallen. Dit had succes, want ze hadden namelijk op deze manier veel konvooien van de Geallieerden ten gronde weten te brengen. In oktober 1940 waren de Italianen al begonnen met pogingen om hun gebied uit te breiden in het Middellandse Zeegebied. Zo waren ze Griekenland binnengevallen en ze trokken op vanuit Libië naar het Oosten. Met torpedovliegtuigen van het nieuwe vliegkampschip Illustrious werd een verrassingsaanval op de Italiaanse basis Tarente uitgevoerd, waarbij de helft van de Italiaanse slagvloot voor lange tijd werd uitgeschakeld. De bevoorrading van de Engelse troepen in Egypte scheen veilig gesteld te zijn en spoedig dreven zij de Italianen naar hun uitgangsstellingen terug. 2. Belangrijke scheepvaartroutes Zoals bij onderdeel 1 is aangegeven, waren er diverse scheepvaartroutes die van belang waren voor het vervoer van grondstoffen en oorlogsmaterieel. Voor Duitsland was de route vanuit Noorwegen van belang voor hun oorlogsindustrie (ijzererts) en uiteraard de scheepvaartcontacten met hun bondgenoten, zoals Japan en Italië. Verder was het in het belang van Duitsland om de aanvoer van en naar Engeland zoveel mogelijk te ontregelen. Voor de Geallieerden, met name Engeland en Amerika was de aanvoer vanuit Indië van groot belang voor hun oorlogsindustrie. Na de aanval op Pearl Harbor (zie volgend hoofdstuk), was de Amerikaanse vloot aanzienlijk beschadigd waardoor Japan mede door de inzet van marinevliegtuigen gemakkelijk toegang had tot belangrijker bases. In de Filippijnen, Malakka en Oost-Indië. Begin 1942 werd ook Singapore door de Japanners bezet. Na de slag op de Java-zee hadden de Japanners ook vrij toegang tot Java, Ceylon (nu Sri Lanka) en het toenmalige Nieuw-Guinea. Hierbij werden aan de Nederlandse koopvaardijvloot grote verliezen toegebracht (circa 120 eenheden gingen verloren). Japan had hiermede belangrijke gebieden en routes in hun bezit, hetgeen van belang was voor hun oorlogsindustrie. Rusland was voor de Geallieerden belangrijk in hun strijd tegen de Duitsers. De bevoorrading van het Russische leger was van strategisch belang. Zeer bekend zijn daarvoor de konvooien naar de Russische havenstad Moermansk. Deze konvooien stonden onder zware begeleiding van diverse soorten schepen om zich te beschermen tegen de aanvallen van de Duitse onderzeeërs en de Duitse luchtmacht (Luftwaffe). Zoals bekend werden de Duitsers in Rusland in hun opmars gestuit hetgeen een ommekeer in de WO2 betekende. Vooral tankers waren het slachtoffer van de Duitse aanvallen op het Amerikaanse kustverkeer. Hierdoor werd de oliestroom van Venezuela naar de Verenigde Staten bedreigd. Ook het gebied van de Nederlandse Antillen waar veel Venezolaanse olie werd geraffineerd werd door Duitse U-boten bedreigd. Toen de konvooibeveiliging langs de oostkust van de Verenigde Staten was gerealiseerd verminderde het aantal tankertorpederingen. De geschiedenis heeft geleerd dat het beïnvloeden van transportroutes bepalend was voor het uiteindelijk verloop van diverse oorlogen. De Romeinen, Napoleon en uiteindelijk ook het derde Duitse rijk zijn hieraan ten gronde gegaan. In de Tweede Wereldoorlog is het beheersen van de zeeroutes sterk bepalend geweest voor het uiteindelijke verloop ervan. 2. Belangrijke gebeurtenissen 1. Pearl Harbor
Doordat Japan de kant van Duitsland en Italië gekozen had en een niet-aanvalsverdrag had gesloten had met de Sovjet-Unie, kondigde president Roosevelt van de Verenigde Staten een embargo af van staal, kerosine en olie. Dit was nogal gevoelig voor Japan, want het had de grondstoffen hard President Franklin Delano Roosevelt met de Chinese rebellenleider Tsjang Kai-Sjek stopzetten. President Roosevelt weigerde om op dit voorstel in te gaan. In oktober 1941 viel de Japanse regering en kwam een agressieve generaal, Hideki Tojo, aan de macht. Zo kwam de oorlog steeds dichterbij. Na een tweede weigering op het voorstel van Japan begon de aanval op Pearl Harbor. Deze luchtaanval vond plaats op 7 december 1941. De Amerikanen waren compleet verrast en konden er ook niet veel tegen inbrengen. Toevallig waren toen de Amerikaanse vliegdekschepen niet aanwezig, waardoor ze de dans waren ontsprongen. Daardoor zou het de Japanners uiteindelijk de overwinning kosten. De USS Shaw vliegt in de lucht tijdens de aanval op Pearl Harbor
Een geluk bij een ongeluk was dat de Amerikanen de olieopslagplaatsen niet hadden gecamoufleerd. Dit klinkt raar, maar de Japanners dachten dat de Amerikanen niet de olie in hun zicht zouden laten staan en ze bombardeerden het niet. Ondanks de 2400 doden die de aanval met zich meebracht had het maar een effect, het Amerikaanse leger was wakker gemaakt. De dag na de aanval verklaarde Amerika de oorlog aan Japan en op 11 december reageerde Duitsland meteen door ook aan Amerika de oorlog te verklaren, waardoor de VS zijn legers meteen op grote schaal begon uit te breiden. Kort erna kreeg Japan al zijn eerste nederlaag: de Amerikanen hadden met hun vloot de invasievloot van Nieuw-Guinea teruggedrongen. 2. De Battle of The Atlantic
Zoals in het vorige hoofdstuk is aangegeven was het van groot belang om de scheepvaartroutes te beveiligen. In 1943 bereikte heerschappij op zee een hoogtepunt toen een groot aantal Duitse U-boten werd vernietigd. De Geallieerden verloren weliswaar koopvaardijschepen, maar konden dit door nieuwbouw compenseren. Hierdoor namen de verliezen van konvooien af waardoor de bevoorrading van de Engelse en Amerikaanse legers verbeterde en hun kracht toenam. 3. De invasie in Noord-Afrika
Bij deze invasie werden vrachtschepen en landingsvaartuigen ingezet. Uiteindelijk leidde deze invasie tot de overwinning te land in Noord-Afrika en dit was het begin van de overwinning op de Duitse en Italiaanse troepen. De landing op Sicilië in september 1943 leidde tot de capitulatie van het Italiaanse leger. Ook de Italiaanse vloot gaf zich bij Malta over. Hierdoor beheersten de Geallieerden in belangrijke mate de Middellandse Zee om van daaruit verder op te dringen. 4. De slag op de Stille Zuidzee

In de loop van 1943 was er in Amerika een gigantisch aanbouw- en opleidingsprogramma op gang gekomen. Een nieuwe vloot begin zich te vormen. Eind 1943 kon met behulp van deze vloot vanuit Hawaï. De diverse eilanden in de Zuidelijk Pacific konden op de Japanners worden heroverd. 5. D-Day
Op 6 juni 1944 vond de grootste invasie aller tijden plaats: D-Day. De Geallieerden en de Amerikanen hadden deze operatie al vanaf 1943 voorbereid. Het doel was om via Normandië langzaam naar het oosten van Frankrijk op te rukken en daarop volgde operatie Market Garden. Meer dan 4000 vaartuigen en 155.000 soldaten waren bij deze aanval betrokken. De VS-legers landden op de stranden Omaha en Utah, en de Britten en de Canadezen op de stranden van Juno, Gold en Sword. De VS-legers hadden grote verliezen, want om Omaha stierven 4500 man van de 37.000, en op Utah 2000 van de 23.000. In totaal waren er 155.000 soldaten aan wal gezet en 10.500 mensen waren gestorven. De Duitsers wisten van te voren dat er een invasie vanuit Engeland plaats zou vinden, maar ze waren toch verbaasd toen ze te horen kregen dat er duizenden parachutisten en zweefvliegtuigen landden. Hitler dacht echter dat het een schijnaanval was en stuurde zijn troepen naar Pas De Calais, want hij dacht dat daar een echte aanval plaats zou gaan vinden. Een grote verrassing voor de Duitsers waren de Mulberries uit Engeland. Dat waren gefabriceerde havens de meteen na een landing opgebouwd konden worden. Deze voorziening waren van grote invloed op het aan land brengen van tienduizenden tonnen oorlogsmateriaal. De hele invasie was een groot succes voor de Amerikaanse inventiviteit, organisatie en productie. 4. Welke typen schepen speelden een belangrijke rol? 1. De zgn. U-boten. Met de U-boten werden de Duitse onderzeeboten bedoeld. Deze speelden een zeer belangrijke rol in de WO2. Zoals bij het onderdeel scheepvaartroutes als is aangegeven zijn zeer veel koopvaardijschepen maar ook andere oorlogsschepen door dit type boot tot zinken gebracht. Ook de Japanners beschikten over duikboten waarvan de Amerikaanse vloot veel te lijden heeft gehad. Van de andere kant hebben ook de Engelse en de Amerikaanse strijdkrachten duikboten met succes ingezet. 2. Koopvaardijschepen
Een koopvaardijschip is uiteraard geen oorlogsschip. Toch waren deze schepen zeer belangrijk voor de bevoorrading van de diverse regels. Zie hoofdstuk 2 waar het gaat over de belangrijkste zeevaartroutes. 3. Vliegdekschepen
Vliegdekschepen zijn van belang geweest voor de diverse zeeslagen, maar ook voor de ondersteuning van de troepen die ter land strijd voerden. Met name het feit dat de Amerikaanse bij de aanval op Pearl Harbor niet werden beschadigd heeft voor de Amerikanen veel voordeel opgeleverd. 4. Landingsvaartuigen
Bij de invasies vanuit zee landinwaarts zijn deze schepen van geweldig belang voor het vervoer en de landing van troepen. De Amerikanen hebben deze ingezet bij de herovering van de diverse eilanden in de Stille Zuidzee. Bij de hiervoor omschreven landing op Normandië is de rol van deze vaartuigen zichtbaar bepalend geweest. Het was de grootste maritieme operatie uit de geschiedenis. 5. Mijnenvegers
Mede voor de bescherming van de diverse konvooien en grote oorlogsschepen zijn deze mijnenvegers erg belangrijk geweest. 6. Onderzeebootjagers
In samenwerking met kleine vliegkampschepen heeft dit type boot zorggedragen voor de vernietiging van vele U-boten. Met name de Amerikanen waren in het Caribische gebied hiermee zeer succesvol. 7. Overige schepen
Niet onbenoemd kunnen blijven de kustpatrouilleboten, torpedobootjagers, oorlogsbodems, kruisers, munitieschepen, troepentransportschepen, tankers en dergelijke. Al deze schepen speelden een belangrijke rol bij de oorlogsvoering (ter land, ter zee en in de lucht). Het zou te uitgebreid worden al deze types afzonderlijk te beschrijven. 5. Maritieme situatie aan het eind van de WO2
De geallieerde koopvaardijvloot heeft in de oorlog aanzienlijke verliezen geleden door torpedering, luchtaanvallen, geschutvuur, mijnen en diverse andere oorzaken. Echter in de oorlog zijn ook veel schepen bijgebouwd. Met name in 1942 waren de Amerikanen in staat meer schepen te bouwen dan er verloren gingen. Voor Nederland lag dit natuurlijk anders en kon pas na de oorlog met de wederopbouw van de koopvaardijvloot worden begonnen. In de oorlog was de Nederlandse koopvaardijvloot aanzienlijk kleiner geworden. Voor Nederland kunnen de verliezen als volgt worden weergegeven: - door torpedering 148 - door luchtaanvallen 88 - door geschutvuur 27 - door mijnen 48 - door eigen bemanning 38 (om het schip niet in handen van de vijand te laten vallen) - door andere oorzaken 66 Na de oorlog is de Nederlandse scheepvaart weer van grote betekenis geworden.