NSB

Inleiding Deze praktische opdracht gaat over de NSB. De reden waarom we de NSB als onderwerp voor deze praktische opdracht hebben gekozen is omdat er over de NSB niet echt veel bekend is: De kennis over de NSB is dat het landverraders waren en daar blijft het bij. Wij willen een einde maken aan deze onwetendheid door middel van deze praktische opdracht. De NSB’ers waren dan wel slecht. Over de helden van de Tweede Wereldoorlog wordt nog steeds veel geschreven, maar de foute mensen worden geneigd overgeslagen te worden. Dat merk je ook aan de andere praktische opdrachten. Ze gaan allemaal over de helden: verzetsgroepen en Market Garden. Een ander geliefd onderwerp is de jodenvervolging. Het is eigenlijk net zo met voetbal: de winnaars van de wedstrijd krijgen alle aandacht en de verliezers moeten het met een klein artikeltje doen. Vandaar de NSB: Wie waren zij? Wat waren hun redenen? We willen dit onderwerp uitgebreid behandelen, dus hebben we uitgebreid nagedacht over de subonderwerpkeuze. Als eerste behandelen we de NSB voor de oorlog: als je van een fenomeen het begin niet kent, is het moeilijk te begrijpen. Daarna zouden we, chronologisch gezien, verder moeten gaan met de NSB in de Tweede Wereldoorlog. Voor het overzicht doen we dit ook. Het volgende hoofdstuk gaat, vanzelfsprekend, over de NSB tijdens Dolle Dinsdag. Wat was de reactie van de NSB’ers? In dit hoofdstuk wordt hier dieper op in gegaan. Anton Mussert was de leider van de NSB. Omdat hij een belangrijk persoon binnen de NSB was wijden we een apart hoofdstuk aan dit persoon. De belangrijkste vragen die wij ons in dit hoofdstuk stellen zijn: Wat voor persoon was Anton Mussert? Waarom werd hij leider van de NSB? Wat voor soort beleid hield hij er op na? Na de Tweede Wereldoorlog was het verhaal natuurlijk niet meteen afgelopen. Wat gebeurde er met de NSB na de Tweede Wereldoorlog. Op deze vraag krijg je antwoord in het hoofdstuk ‘De NSB na de Tweede Wereldoorlog’. Als laatste krijg je nog een korte samenvatting van de conclusie die wij hebben getrokken naar aanleiding van ons onderzoek naar de NSB. Op de laatste bladzijde is de bronvermelding te vinden, voor in het geval dat je nog wat extra informatie omtrent de NSB wilt, kan je deze boeken en websites er op naslaan. De NSB voor de Tweede Wereldoorlog De Nationaal-Socialistische Beweging werd op 14 december 1933 door een openbare vergadering, bijgewoond door 12 personen, opgericht. Deze vergadering vond plaats in Utrecht. Het idee kwam van Anton Mussert en Cornelis van Geelkerken. Mussert werd de leider van de nieuwgeboren politieke partij. In 1931 was Anton Mussert al begonnen met het schrijven van het partijprogramma. Opvallend was dat het partijprogramma helemaal niet Nationaal-Socialistisch was. Het partijprogramma had ongeveer dezelfde richtlijnen als het partijprogramma van de NSDAP, maar Mussert schrapte de extreme artikelen zoals het Antisemitisme en de Rassenleer. Hij deed dit waarschijnlijk omdat hij dacht dat de ontevredenheid in Nederland nog niet groot genoeg was om dit soort uitlatingen ongestraft te kunnen doen. Mussert was er van overtuigd dat het belangrijk was dat er een krachtig staatsbestuur was dat zelfrespect van de natie, tucht, orde en het algemeen belang boven het groepsbelang nastreefde. Dat kwam dan ook in het partijprogramma voor. Op 7 januari 1933 wordt de eerste Landdag georganiseerd, naar aanleiding van het overschrijden van de grens van de duizend leden. Op dezelfde dag komt ook voor het eerst het officiële weekblad van de Nationaal-Socialistische Beweging uit: “Volk en Vaderland”. Deze krant moest het bestaan van de NSB nog eens extra bevestigen tegenover de andere politieke partijen. “Volk en Vaderland” zou vanaf die dag elke week tot en met 5 mei 1945 uitkomen. Ondanks de tegenwerking van de gevestigde politieke partijen, die de NSB als een gevaarlijke concurrent zag, werd de NSB steeds groter: op 17 april 1935 lukte het de NSB om bijna 8 procent van de totale stemmen te behalen. Dat waren 44 van de 535 zetels. In de grote steden zoals Rotterdam (9,51 procent), Den Haag (12,02 procent) en Utrecht (10,18 procent) was het succes van de NSB het grootst. Daar was immers ook de grootste ontevredenheid. De werkeloosheid was in de grote steden groot. Het was ook niet zo gek dat de NSB zo groot was geworden: de NSB was een hechte en zelfstandige organisatie, met eigen rangen en functies, uniformen, optochten, strijdliederen, vlaggen en vaandels, en zelfs een eigen groet. Naar het voorbeeld van de Hitlerjugend werd de Nationale Jeugdstorm opgericht. De NJS had echter veel minder politieke invloed. De NJS was ook geen Hitlergerichte jeugdorganisatie zoals de Hitlerjugend wel was. Voor de bezetting had de NJS ongeveer 2000 leden, na de bezetting groeide dit naar ruim 10000 leden. In september 1940 werd een nieuwe organisatie opgericht: de SS. De SS zou een groot deel van het nieuwe Nederlandse Leger gaan leveren. De Nederlandse SS zou onderdeel worden van de Waffen-SS. Dat was de Duitse variant van de SS. Na de verkiezingen van 1935 trad er een verandering binnen de NSB op: Mussert liet langzaamaan doorschemeren dat hij steeds vaker achter de acties van Hitler en Mussolini stond. Hij liet dit vooral merken door steeds meer antisemitistische opmerkingen te maken. Hierdoor halveerde het aantal stemmen voor de NSB in 1937. In 1939 geeft Mussert net als Hitler de Joden van alles de schuld.
De NSB tijdens de Tweede Wereldoorlog; collaboratie Mussert wilde de inval van Duitsland in Nederland vergemakkelijken. Zo droeg hij alle NSB’ers die in dienst waren op de Duitsers met gekruiste armen voor de borst te gemoed te lopen. Hier mee wilden zij duidelijk maken dat zij aan Duitse kant stonden en het hen niet moeilijk wilden maken. De NSB had veel aanhang verloren naar mate het antisemitisme in de partij zich verspreidde. Tijdens de oorlog was lang niet elke NSB’er actief lid, maar de NSB heeft zeker wel ‘foute’ dingen gedaan. Hieronder zal ik de daden van de NSB ten tijde van de bezetting proberen te beschrijven. In 1941 werd de NSB de enig toegelaten partij in Nederland. Zij blijf een minderheid die alom gehaat werd. NSB’ers waren soms in dienst van de SD. Zij speurden naar de Joodse onderduikers. Een goed voorbeeld hiervan zijn Tony Ahlers en Maarten Kuiper. Zij waren lid van de NSB, maar werkte ook voor de SD. Ahlers en Kuiper verraden herhaaldelijk joden. Voor iedere Jood die zij aangaven ontvingen zij een aanzienlijk bedrag. Zeker voor die tijd. Behalve Joden pakte Ahlers ook radio’s van de Nederlanders. Het werd namelijk verboden naar de radio te luisteren. Ahlers is de laatste tijd wat bekender geworden, omdat C.A. Lee hem verdenkt van het verraad van de familie Frank. Er zijn veel NSB die net als Ahlers en Kuiper de Joden verraden. Andere NSB’ers kregen vooral bestuurlijke functies. De meeste burgemeesters waren lid van de NSB. Zij kwamen er pas tijdens de bezetting. Ook op andere belangrijke posities kwamen NSB’ers te zitten. Leraren die anti-Duitse uitlatingen deden werden vervangen door een lid van de NSB. Het lijkt op deze manier dat de NSB veel invloed in Nederland, maar zij werden gebruikt door de bezetter. De Duitsers waren nog altijd de baas in Nederland, want ook de titel die Mussert kreeg, leider van het Nederlandse volk, hield niets in. NSB’ers probeerden (meestal in opdracht van de bezetter) te infiltreren in verzetsgroepen. Als zij eenmaal het vertrouwen gewonnen hadden van de verzetsstrijders gaven zij ze aan bij de SD. Het gebeurde ook wel dat NSB’ers mensen uitspraken ontlokten en hen daarna aangaven bij de politie. NSB’ers hadden ook administratieve baantjes. Dinsdagochtend 9 februari 1943 maakten de Duitsers jacht op jonge mensen. De avond en de nacht daarvoor hadden de NSB’ers doorgewerkt om het naam- en adresgegevens over te nemen uit de bevolkingsregisters. De NSB’ers liquideerden soms onschuldige Nederlanders, omdat er NSB’ers door het verzet vermoord werden. In het begin van 1941 stond Mussert toe dat de leden van de SS toetraden tot de Duitse Waffen-SS. In juni 1940 had Mussert hier nog over gezegd dat het landverraad zou zijn. In 1943 vechten veel Nederlanders aan het oostfront. De NSB’ers leefden veel al in hun eigen wereld. Met hun eigen leider, eigen NSB vrienden, een eigen vrouwenbond, studentenfront, Agrarisch front, economisch front, Nationaal-socialistische Uitgeverij NENASU en jeugdvereniging, de jeugdstorm. Elke afdeling had zijn eigen beeldmerk. De afbeelding hier links is het beeldmerk van de Nationaal-socialistische Vrouwen Organisatie. Deze werd afgekort tot NSVO. Niet elke NSB’ers gaf joden of landgenoten aan en je kan ook niet van elk lid zeggen dat het een belangrijke bestuurlijke functie had. De kinderen van de NSB’ers verkochten op straat ‘Volk en Vaderland’, de krant van de NSB. De kinderen collecteerden ook voor de Winterhulp, de naar Duits model opgezette liefdadigheidstak van de NSB, die in nood verkerende mensen steun verleende. Iedereen kon een beroep doen op hulp uit de Winterhulp-kassen, behalve gedetineerden en a-socialen. Tijdens de oorlog werden ook joodse Nederlanders uitgesloten van hulp. Verder maakte iedereen nog aanspraak op de Winterhulp. Bij de oprichting van de Winterhulp hadden secretarissen-generaal, commissarissen van de provincies en belangrijke mensen uit het bedrijfsleven plaatst genomen in het bestuur naast drie NSB’ers. In de bioscopen kon men tijdens het journaal zien dat de Rijkscommissaris zijn medewerking verleend. Dat
Seyss-Inquart mee deed betekende voor veel Nederlanders dat zij niets wilden geven aan de winterhulp. De kranten die toen toegestaan waren spoorden de bevolking aan vooral te geven aan de collectanten op straat, maar de winterhulp was een mislukking. Soms gingen de collectanten langs de huizen bij mensen. Dat bracht over het algemeen meer op. Mensen waar bang voor de gevolgen als je geen geld zou geven. Het meeste geld ontving de Winterhulp van het bedrijfsleven. Door de meeste Nederlanders werden de leden van de NSB gezien als verraders. In sommige gevallen waren zij dat ook werkelijk. Anton Mussert, ‘Leider van het Nederlands volk’ Anton Adriaan Mussert werd geboren op 11 mei 1894. De familie heeft niet altijd Mussert geheten, maar toen zij verhuisden naar Den Haag hebben ze besloten om hun naam, om onduidelijke reden, te wijzigen. Zijn vader was hoofd van een school, Mussert volgde aan die school onderwijs. Mussert leed aan een heftige nierziekte. Toen hij daardoor in het ziekenhuis belandde ontmoette hij Maria Witlam. Zij werkte als verpleegster. Mussert en Maria trouwden in de herfst van het jaar 1917. A.A. Mussert was op dat moment 23 jaar. Maria Witlam was veel ouder dan haar echtgenoot. Zij was 41 toen zij trouwde. Anton Mussert ging na de lagere school naar de HBS. Hij wilde dolgraag Marine Officier worden. Voor deze functie werd hij echter afgekeurd. Hij besloot toen om in Delft te gaan studeren. Vader Mussert stierf toen Anton een opleiding volgde aan de technische universiteit. In 1918 studeerde Mussert af als ingenieur. Provinciale staten te Utrecht nam hem in dienst. In 1927 werd hij tot daar hoofdingenieur benoemd. Mussert was voor de NSB al erg bezig met politiek. Hij was een groot tegenstander van het verdrag van Versailles. Dat verdrag legde Duitsland veel beperkingen op, zij moesten boeten voor hun daden in de eerste wereldoorlog. Zijn eerste politieke succes boekte Mussert in maart 1927. Hij was secretaris van het Nationaal Comité van Actie tegen het Verdrag met België. Nederland wilde een verdrag sluiten met België. De eerste kamer keurde het verdrag af en Musserts succes was een feit. Cornelis van Geelkerken en Anton Mussert ontmoetten elkaar in het begin van de jaren dertig. Samen richten zij een nieuwe politieke partij op: de Nationaal Socialistische Beweging. Mussert wordt de leider van de NSB. Mussert had twee grote voorbeelden in de politiek. Beide waren dictators; Mussolini en Adolf Hitler. De Duitse bezetter moest niets weten van Mussert en zijn partij, toch legde Mussert in december 1941 een eed af aan Adolf Hitler waarin hij trouw zwoor aan de Führer. Daarop werd hij in januari 1942 benoemd tot leider van het Nederlandse volk. Deze titel bracht geen enkele macht met zich mee. Waarschijnlijk kreeg Mussert deze titel alleen omdat de Duitsers hem te vriend wilden houden. Anton geloofde dat de Duitsers het beste met hem en de Nederlanders voor ogen hadden. Hij wilde niet in zien dat het niet zo was. Na de bevrijding van Nederland werd Mussert gearresteerd. Dat gebeurde op maandag 7 mei 1944 in zijn Secretarie van Staat. De Bijzondere Raad van Cassatie zou het vonnis over Mussert uitspreken. A.A. Mussert probeerde zichzelf te verdedigen: “Mijn grootste fout is geweest, dat ik niet geloofd heb aan de verkeerde buitensporigheden van het Duitse nationaal-socialisme. Het is een fout die veel leed en veel teleurstelling heeft meegebracht.” Het had geen zin, op
12 december 1945 werd door de Bijzondere Raad van Cassatie de doodstraf tegen Mussert uitgesproken. “(…) dat hij, de ogen sluitend voor de verwerpelijkheid van het regime van de bezetter en voor de weerzin daartegen van het Nederlandse volk, eigengerechtigd een rol heeft willen vervullen welke hem maakte tot een vals, doch voor velen verleidelijk symbool van toenadering en zelfs vriendschap met de vijand, en dat hij al hetgeen hij, zij het ook wellicht zonder laaghartige gezindheid, tegen het Koninkrijk der Nederlanden en het Nederlandse volk heeft misdaan, de doodstraf volkomen rechtvaardigt.” Op 7 mei 1946 kreeg Mussert om half 7 ’s ochtends de kogel op de Waaldorpersvlakte, waar ook zoveel verzetsstrijders de dood vonden. Dolle Dinsdag Dolle dinsdag is de term die gebruikt wordt voor de massale vlucht van de NSB’ers naar Duistland. Vele NSB’ers beroofden zich van het leven. In juni 1944 vind D-day plaats. De NSB’ers hopen op dat moment nog dat de Duitsers hen zullen beschermen en de geallieerden kunnen tegen houden, maar uit een boek van de Jong blijkt: ‘Elke NSB’er, ook Mussert, wéét wat de geslaagde landingen betekenen. Man voor man zullen ze gearresteerd worden en voor de rechter gebracht worden (…)’ Het gaat dan heel snel. 24 augustus 1944 is Parijs bevrijd, 3 september 1944 is Brussel verlost van de Duitse bezetting. Men hoort dit allemaal via de radio. De BBC zendt de berichten uit. Op 4 september 1944 brengt de BBC het (onjuiste) bericht dat Breda bevrijd is. Op 5 september is heel Nederland in rep en roer. Hier en daar arresteren mensen Duitsers en NSB’ers. Mensen staan buiten met Nederlandse vlaggetjes. NSB’ers zijn in paniek. Iedereen gaat er vanuit dat Nederland nu snel bevrijd zal worden. Mussert en andere vooraanstaande NSB’ers komen bijeen in Utrecht. Dé stad van de NSB. Ze besluiten dat alle NSB’ers uit het zuiden van Nederland geëvacueerd moeten worden. Uit het westen vertrekken alleen de vrouwen en kinderen. Het wordt een grote massale vlucht. De NSB’ers vertrekken gepakt en gezakt naar het Centraal Station. Er is niets geregeld voor de vlucht. De NS stellen uiteindelijk 31 extra treinen beschikbaar voor de vlucht. De NSB is ineengestort. Na dolle dinsdag zijn veel NSB’ers naar Duitsland gevlucht, daar werden ze opgevangen in barakken, gymlokalen en fabrieken. Sommigen hadden het geluk bij particulieren ondergebracht te worden. Lang niet alle NSB’ers zijn naar Duitsland gevlucht of beroofden zich van het leven. Er zijn er nog veel in Nederland gebleven, tijdens de hongerwinter, maar ook tot de bevrijding. Die voor hen geen bevrijding was. De NSB na de Tweede Wereldoorlog<?b> Mussert werd, net als veel andere hoge NSB’ers, vlak voor de bevrijding opgepakt en opgesloten in de gevangenis van Scheveningen. Tijdens zijn proces werd hij van de volgende dingen beschuldigd: - Het proberen van Nederland onder Duitse heerschappij te plaatsen - De bedoeling hebben gehad de grondwettelijke regeringsvorm van Nederland te vernietigen - Doordat hij leider van de NSB was had hij de oorlog hebben bevorderd en bewerkstelligd
Naar aanleiding van deze aanklachten werd Mussert, op 12 december 1945 de doodstraf opgelegd. De executie van Anton Mussert was op 7 mei 1946 om half zeven ’s ochtends. In totaal werden er tegen 154 NSB’ers de doodstraf uitgesproken, waarvan 110 later zijn veranderd in levenslang. Twee personen pleegden zelfmoord voordat het doodvonnis zich kon voltrekken. De eerste executie was op 27 mei 1945, en de laatste was op 21 maart 1952. Alle belangrijke leden van de NSB zijn geëxecuteerd, dus de partij is letterlijk vermoord. De minder belangrijke NSB’ers werden bijvoorbeeld door de binnenlandse strijdkrachten gevangen genomen. Al hun bezittingen werden onder de oorlogsslachtoffers verdeeld. De vrouwelijke NSB’ers werden kaal geschoren. Zo kon elke Nederlander zien wie er fout was geweest in de oorlog. Ongeveer 200.000 Nederlanders die ervan verdacht werden de bezetter van dienst te zijn geweest, moesten naar kampen en gevangenissen. De mannen zaten daar langer vast dan de vrouwen en kinderen. Die mochten al vrij snel naar huis. NSB’ers bleven het vele jaren na de oorlog nog moeilijk hebben. Zo worden NSB’ers minder snel aangenomen tijdens sollicitaties. De bezittingen van de NSB’ers waren veel al afgepakt en mensen wilden niets van hen weten. En ook de volgende generatie wordt met de nek aangekeken. Want hun ouders waren fout in de oorlog. Dat werd de kinderen kwalijk genomen. Kinderen van NSB ouders waren altijd bang voor opmerkingen van andere klasgenoten over het verleden van hun ouders. De meeste ex-NSB’ers die nu nog leven zeggen ook maar niets meer over hun verleden. Daar komen alleen maar moeilijkheden van. Slot Onze praktische opdracht voor geschiedenis is afgerond. We weten nu heel wat meer over de NSB, haar ontstaan en de collaboratie met de Duitsers. Het onderwerp was heel interessant. Het was boeiend om te ontdekken hoe de NSB zich ontwikkelde en wat zij deden tijdens de oorlog. We vroegen ons af wat voor mensen het waren die op de NSB stemden en wat voor mensen er lid bleven van de partij tijdens de oorlog. Daar hebben we ons echter niet in kunnen verdiepen. Wij zijn ook geen psychologen. Wij beperkten ons tot de feiten rond de NSB. Wij hebben een hoop op kunnen steken van deze praktische opdracht. Bronvermelding Internet: www.geschiedenis.com
www.waffen-ss.nl
www.anderetijden.nl
www.go2war2.nl