Monarchie

Inleiding Voor deze opdracht van Geschiedenis hebben we de teksten in het boekje ‘Praktische opdracht staatsinrichting, artikelen over het onderwerp Monarchie’ goed doorgenomen. Daarin stonden een heleboel standpunten en die hebben we verzameld. Op basis daarvan hebben we een betoog geschreven aan de redactie van het BNN-programma ‘Lijst Nul’. Dit betoog treft U aan in dit verslag. Het verslag bestaat in totaal uit een inleiding, een samenvatting van de ‘basistekst over Monarchie’ uit: ‘J. v. d. Berg en J. Vis: Parlement en politiek’, de standpunten per artikel over de Monarchie, een geordende lijst van argumenten vóór en tégen de Monarchie, en het betoog. We hopen dat U nog iets van ons werk kunt leren en dat U het met plezier leest. Nieky en Leoniek Samenvatting Basistekst over Monarchie uit: J. v. d. Berg en J. Vis: ‘Parlement en politiek’. Tot de 19e eeuw was Nederland een republiek, waarin de provinciale staten de macht hadden. Wel was er per provincie een stadhouder, die voornamelijk militaire macht had, maar daarnaast ook in het burgerlijk bestuur invloed uitoefende. Dit stelsel vond zijn einde in de Franse tijd, waarna in 1813-1815 de grondslag werd gelegd voor het constitutionele koninkrijk onder het Huis van Oranje. Koningen werden en worden niet gekozen, maar erven het koningsschap als het ware, als hun voorgangen overlijdt of afstand doet. In de tijd dat een koning over grote politieke macht kon beschikken, werd hij bijgestaan door ministers, die functioneerden als dienaren van de koning. Het koningsschap heeft zich in Nederland tot de dag van vandaag weten te handhaven met de steun van de overgrote meerderheid van de bevolking. Waarom? We kunnen drie oorzaken noemen. De eerste ligt in de hitorische ontwikkeling. Nederlandse koningen hebben geleidelijk kunnen wennen aan het idee van een koningsschap zonder macht. De tweede reden voor handhaving van het koningsschap ligt in een opvatting over de basis van het gezag in Nederland die vooral in protestants christelijke kringen wordt gehuldigd en die afwijkt van de opvatting, dat het volk de basis is van waaruit het politiek gezag wordt gevormd (de leer der volkssoevereiniteit). De derde reden is kortom: Oranje en zijn nazaten hebben een eigen recht gezag uit te oefenen, al heeft de Grondwet van 1848 dit - met protestantse steun - aanzienlijk beperkt.
Standpunten: Artikel 1: Vorstelijke formatie · In een latere fase van de formatie in 1994 was de eerste poging tot paars mislukt. Er brak een moment aan waarop de Koningin knopen moest doorhakken en richting moest geven aan de formatie. Dit kwam overeen met het beeld dat het overgrote deel van de bevolking heeft van het staatshoofd: de Koningin staat boven de politici. · Grote fracties daarentegen beschouwen de Koningin als een scheidsrechter die respect ontleent aan de strikte wijze waarop zij de spelregels hanteert en vasthoudt aan de signalen van het electoraat. · De benoeming van Kok had niets te maken met twijfels over de persoon Brinkman of weerzin tegen een centrum-rechts kabinet. Het was de consequentie van de spelregels die de Koningin hanteert en die Brinkman in een eerdere fase van de formatie volledig had onderschreven. · Koningin Beatrix ziet in principe alle stukken en kan zich een indringend oordeel vormen over de kwaliteit van de hoofdrolspelers. · Als de Kamer het niet eens is met de koninklijke benoemingen van formateurs of informateurs, dan kan het nieuwe kabinet naar huis worden gestuurd op de eerste dag dat het in de het parlement verschijnt. · De partijleiders moesten in twee weken tijd een akkoord bereiken over de vorming van een kabinet maar ze moesten met hangende pootjes terug naar de Koningin, en op 13 mei werd de oude formatiemethode hersteld. Artikel 2: Koningin hoort bij kabinetsformatie · PvdA’er Peter Rehwinkel die eind vorig jaar het oude liedje aanhief: ‘Oranje boven, weg met de koningin’, Hij wil de Majesteit onttronen, althans gedurende de kabinetsformatie. · De kleur van het nog te formeren kabinet staat dan al bij voorbaat vast. Daar komt nog bij dat die adviezen openbaar zijn., zodat de koningin als het ware nagerekend kan worden. · Maar ook voor die episodes geldt dat de moeilijkheidsgraad meer het werk was van moeilijk doende Haagse dames en heren dan van een Majesteit die de staatszaak traineerde. · Een ‘ondemocratische’figuur blijkt zomaar in staat om het schip van staat, als dat is gestrand, weer vlot te trekken. Vandaar dat democraten van velerlei snit de koningin beschouwen als een sta-in-de-weg. Ik kan daar inkomen, maar zit er niet mee. Zei de schrijver van het artikel. · Het eindeloze gedelibereer en partijpolitieke geharrewar mondden er ten slotte in uit dat de politici met hangende pootjes weer bij Hare Majesteit aanklopten. · Ik vermoed dat koningin Beatrix straks woorden van gelijke strekking zal spreken zei de schrijver van het artikel. Artikel 3: Spanje dient als voorbeeld voor onze monarchie · Wat meneer Th. De Graaf voorstelt, behoud van de monarchie door haar meer in overeenstemming te brengen met onze democratische beginselen – is overigens helemaal niet zo’n drastische ingreep als in de media is gesuggereerd. · Progressief valt het moeilijk te noemen, hoogstens dynamisch conservatief. · Dat de monarchie een wezensvreemd element is in een democratie, is niet betwistbaar. We houden er alleen aan vast om pragmatische redenen. Maar dan moeten we toch ook op pragmatische wijze kunnen discussiëren over een vormgeving van onze monarchie die meer in overeenstemmin is met democratische beginselen die we elders in de wereld met veel aplomb als norm stellen voor goed bestuur, zegt de schrijver. · Bovendien is er alle reden dit voorstel in een bredere politieke context aan de orde te stellen. De politieke macht die de Koning achter de schermen kan uitoefenen , staat niet op zichzelf. Zij maakt deel uit van een veel breder spectrum van beleidsbeïnvloeding door niet gekozen actoren als ambtelijke instanties, invloedrijke belangengroepen, overlegorganen, Europese bureaucratie en lobbywezen financieren. · In die veel bredere politieke context waarin het gaat om het realiteitsgehalte van onze democratie, dient ook de functionering van onze monarchie ter discussie gesteld te worden. Artikel 4: De absolute monarchie · Herman Heinsbroek, die als nieuwe minister van Economische Zaken mocht komen kennismaken met koningin Beatrix. Het was niet zo dat de koningin informeerde of en wanneer de minister tijd had. Nee. Heisbroek kreeg te horen dat hij dan en dan op Paleis Noordeinde werd verwacht. Niks geen overleg. Heinsbroek werd ontboden op een tijdstip dat de koningin gelegen kwam. · Door geen inspraak te accepteren in de planning van het kennismakingsgesprek, maakt de koningin aan nieuwe ministers direct duidelijk wie hier de boventoon voert. · Voor zover bekend is iets vergelijkbaars nu niet aan de orde - hoewel de Volkskrant heeft gemeld dat de koningin ‘razend’ is over het politieke debat dat is gevoerd over haar bevoegdheden. · Het is niet niks als een constitutioneel monarch eigenmachtig de geheime dienst kan inschakelen. Het is zelfs ‘buitengewoon schokkend’ , zegt Peter Rehwinkel, voormalig Kamerlid van de PvdA. · Het meest kras is waarschijnlijk wel haar uitspraak ‘de leugen regeert’ over de Nederlandse media, die in al haar stelligheid weinig blijk gaf van gevoel voor nuances. · Het is de koningin niet meer toegestaan buiten medeweten van de ministers de geheime dienst in te schakelen. En het ziet ernaar uit dat het Kabinet der Koningin, dat veel voorbereidend werk voor Beatrix verricht, geheel onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Algemene Zaken (de premier) komt. Dat zal Hare Majesteit niet leuk vinden. Zegt de schrijver van dit artikel. Artikel 5: Het volk en het sprookje · Voor elke nieuwe minister is het een complete verrassing. Op school hadden ze geleerd dat de koning onschendbaar is, en de ministers verantwoordelijk. Daaruit hadden ze, in al hun naïveteit, opgemaakt dat het koningschap een symbolische functie is en dat Beatrix dus eigenlijk niets te vertellen heeft. Maar de ontgroening laat nooit lang op zich wachten. ‘Ik was stomverbaasd’, zegt een oud-minister, ‘toen ik erachter kwam. Er doet nog iemand mee! De koningin! Daar had ik totaal niet op gerekend.’ · Tom de Graaf wilde niet op de vrouw spelen. Er zijn klachten over Beatrix, maar persoonlijk valt haar niets te verwijten. Zij doet immers wat het constitutionele bestel haar mogelijk maakt. · De Graaf: ‘Men schrikt ervan als af en toe het Geheim van Noordeinde wordt ontsluierd, en Beatrix echt invloed blijkt uit te oefenen. Dat is echter de logische consequentie van het constitutionele bestel. Dat plaatst de koning nadrukkelijk binnen de regering en verschaft hem daarmee daadwerkelijke politieke bevoegdheden.’ · De D66 ziet maar een oplossing: de koning moet uit de regering. Als dat niet gebeurt, waarschuwt De Graaf. ‘dan zullen de verhalen over invloed en macht alleen maar toenemen. En dat leidt op den duur tot uitholling van het koninklijk gezag en de daarmee gepaard gaande onschendbaarheid.’ · Hans Dijkstal staat als VVD-leider pal achter Beatrix. Ze is volgens hem – anders dan de opiniepeilingen suggereren – ‘populairder dan ooit’. Dijkstal geeft wel toe dat de koningin probeert haar invloed te laten gelden. Maar dat hoort er nu eenmaal bij. Je staat als minister voortdurend onder druk van de hele wereld, van pers tot belangengroepen. ‘Alleen zwakke ministers hebben last van Beatrix.’ · Van Agt en Lubbers getuigen van een ‘permanente interactie, waarbij de koningin en de minister-president elkaars oordeel zoeken en elkaar tot steun zijn’. Van Wijnen concludeerd: ‘Dat is een ruimere voorstelling dan de gangbare, volgens welke de premier de eerste constitutionele raadsman en klankbord van de koningin is. Maar het omgekeerde geldt dus ook: de koningin als vertrouwelinge, praatpaal en klankbord van de minister-president!’ · Volgens Kooistra e Koole zijn de opvattingen van Beatrix over bijvoorbeeld de voormalige kolonien en de Antillen ‘bijna onwrikbaar’. ‘Beatrix is zozeer begaan met het welbevinden van de eilanden dat zij vergaande wijzigingen van het beleid vanuit Den Haag in de weg staat, ook als politici daarop aandringen.’ · Als Kok het heeft over ‘modernisering’ van de monarchie, gaat het hem niet om constitutioneel gooi- en smijtwerk, maar om het terugdringen van de bemoeienis van Beatrix met benoemingen en met beleidszaken in het algemeen. · Maar, aldus De Rooy, ‘het ritueel zit veel sterker in elkaar dan wij, randstedelijke intellectuelen, denken. ‘Het gaat niet om rationele dingen, het gaat om een sprookje. Waarom zouden er in een onttoverde wereld geen sprookjes mogen zijn? Juist nu komen ze heel erg van pas, symbolen zijn belangrijk. · De mensen vinden het een fijn idee dat er een koning is. Sterker: ze vinden het hartstikke leuk. Het huwelijk van Bernard junior, het gaat nergens over, maar iedereen is opgetogen. We staan te popelen om Maxima te leren kennen.
Artikel 6: Knipmessend Nederland · De moderne monarchie is voor het volk en van het volk. · De Oranjes staan formeel niet boven de wet maar de onschendbaarheid die zij volgens het staatsrecht genieten, zorgt ervoor dat elke koninklijke uitglijer politiek gevoelig ligt. · Bij gebrek aan ervaren politici zijn er nauwelijks krachten die tegenspel bieden aan Beatrix, een koningin die graag op alle fronten controle uitoefent en aan de touwtjes trekt. · De monarchie wordt vaak als een achterhaalde instelling beschouwd die alleen overeind kan blijven zolang het Nederlandse volk dat wil. Artikel 7: PvdA: rol koningin bij formatie kleiner · De koningin moet niet langer de leidende rol hebben in de kabinetsformatie. Artikel 8: Twee hoeraatjes · Het percentage aanhangers schoot na de verloving van Willem-Alexander en Maxima omhoog. · Een groeiende groep veelal hoger opgeleide (jonge) Nederlanders wijst de monarchie af. · Monarchie past niet in een moderne democratie. · Monarchie is een belediging van ons intellect (we geloven niet in sprookjes) en van hun burgerschap (in een moderne democratie moeten alle burgers alle openbare ambten, inclusief dat van het staatshoofd, kunnen bemachtigen). · De monarchie en het Huis van Oranje zijn verankerd in de vaderlandse geschiedenis, en dat is precies de reden waarom we ze moeten beminnen, bewaren en beschermen. · De monarchie is niet ondemocratisch, want de grote meerderheid van de bevolking steunt de monarchie. · De meest transparante, tolerante en democratische landen van europa zijn vrijwel allemaal monarchieën. · De macht van koningin Beatrix wordt sterk overdreven en valt overigens onder de democratische controle van het parlement. · Politieke processen zijn vaak veel te gecompliceerd en te internationaal bepaald om door iemand als de koningin te worden beïnvloed. · Juist omdat het staatshoofd weinig macht heeft, leidt het kiezen van een staatshoofd tot een uitholling van het stemrecht. · Door een staatshoofd te kiezen zal deze daar macht aan ontlenen. · Zonder staatshoofd kunnen we niet. · Het voordeel dat een president afzetbaar is geldt ook voor het Nederlandse staatshoofd. · Juist erfopvolging garandeert dat er straks een goede opvolger klaarstaat. · Vreugde en verdriet van een natie laten zich makkelijker projecteren op een representant van een dynastie dan op een burger die voor president speelt. · De monarchie is van het volk, niet van het Huis van Oranje. · In een democratie is het volk niet van de koningin, maar de koningin van het volk Artikel 9: Geen angsthazerij jegens Koningin · De koningin moet een traditie beginnen met ‘koninklijk afwijkende opvattingen’ anders zal de koninklijke onschendbaarheid binnen de kortste keren verdwijnen. · Koninklijke onschendbaarheid en ministeriële verantwoordelijkheid voor het Koninklijk Huis zijn tot op de dag van vandaag waardevolle uitgangspunten in de constitutionele monarchie. · Zwakke politici maken in het Nederlandse bestel de monarchie kwetsbaar. Artikel 10: Koning naar Zweeds model · De samenleving vraagt om een monarch die beantwoordt aan de vraag naar representatie en symboolwerking. · De taakopvatting van koningin Beatrix heeft haar langste tijd gehad. · Willem-Alexander krijgt problemen als hij het koningsschap net zoals zijn moeder zou willen uitoefenen omdat hij een man is. · Het staatsrechtelijke systeem moet niet afhangen van de persoon van de koning. · De monarchie is nuttig als nationaal symbool van eenheid en continuïteit. · De essentie van de monarchie ligt niet in de koning als deel van het bestuur maar in de koning als staatshoofd. Artikel 11: Republikeinen moeten met betere argumenten komen · Een democratie met een niet-gekozen staatshoofd is een anomalie. · De monarchie past niet in een democratische staat, in een modern staatsbestel. · Het feit dat de functie van staatshoofd erfelijk is, is de grote zwakte van de monarchie. Artikel 12: Republikeinen hebben betere argumenten dan monarchisten · De monarchie leidt tot rechtsongelijkheid en erosie van de democratie. · Politiek-staatkundige ervaring is een betere garantie voor doordracht representatief optreden dan adellijke afkomst of een hoge opleiding. · De monarchie representeert rechtsongelijkheid en standsverschillen. De monarchie is ondemocratisch als een gekozen regering dit legitimeert. · Het is een misvatting te menen dat de monarchie het vermogen zou hebben te binden, dat het zou bijdragen aan de sociale cohesie van de samenleving. Artikel 13: Minder controle op prins beter · Premier Balkenende kan beter de ministeriële verantwoordelijkheid beperken. · Prins Bernhard moet zich tegenover het parlement verantwoorden.
Artikel 14: Bang voor Beatrix · Koningin Beatrix is een ‘control-freak’. Argumenten voor: - Op prinses Juliana na heeft niemand meer ervaring met kabinetsformaties dan Beatrix. - De koningin heeft een beperkte speelruimte, ze heeft adviseurs en als ie min of meer in dezelfde richting wijzen, heeft de koningin weinig keuze. - Ze is een kei harde werker. - Beatrix is een majesteit met allure, een voorname verschijning die internationaal gewicht in de schaal legt. Dat levert Nederland profijt op. - De monarchie moet blijven bestaan. Het is gewoon religie. - Beatrix is het symbool van de eenheid van de natie. - Mensen vinden het fijn dat er een koningshuis is, ze zijn er nieuwsgierig naar en opgetogen als er iets gebeurt. - Bij de verdwijning van het koningshuis gaat veel historie en traditie verloren. Neem bijvoorbeeld koninginnedag en prinsjesdag, deze tradities worden al jarenlang in stand gehouden en zijn typisch Nederlands. - Het gaat nu goed met ons land. - De Koning(in) heeft goede relaties met de staatshoofden van andere landen. Zij komen ook op bezoek in ons land. Dat moet ook want Nederland een hele grote handel met andere landen. Door de relaties met andere staatshoofden wordt we handel voor ons kleine Nederland steeds groter. Argumenten tegen: - De koningin wil zich overal mee bemoeien. - Na al die incidenten hebben mensen geen vertrouwen meer in het koningshuis. - De koningin kan voorkeuren hebben en zo bepaalde benoemingen hinderen. - Alle taken van de koning worden door de eerste en tweede kamer volbracht. De koning wordt nu alleen nog maar gezien als een statussymbool en is dus in principe overbodig. - Nederland is een democratisch land en in een democratie moet de machthebber gekozen worden door het volk. - Als er een democratie zou komen versterkt dat de democratie en vermindering van de kosten die een monarchie met zich meebrengt. - Een koning of koningin wordt niet gekozen op grond van geschiktheid, maar op grond van afkomst. In de grondwet staat dat iedereen gelijk is, dus ook de koning of koningin. Bij alle
banen wordt naar de geschiktheid gekeken, ook al is het voor een minder belangrijke baan. Ze moeten dit dus zeker doen bij zo`n belangrijke baan. Zo hebben ook andere mensen die van een lagere afkomst komen, maar misschien wel betere kwaliteiten hebben ook de kans om staatshoofd te worden. En in een democratie worden veel belangrijke functies gekozen, dus waarom niet die van het staatshoofd - Een koning of koningin moet zijn hele leven staatshoofd zijn en een president wordt maar voor een bepaalde tijd benoemd. Je zit er maar vier jaar aan vast, dus als de president zijn werk niet goed doet, hoef je er maar vier jaar mee te doen. En als hij het helemaal niet goed doet, moet die verplicht aftreden. Een koning of koningin is benoemd voor heel zijn leven en ze hoeven minder snel af te treden of hij moet het wel heel erg bont gemaakt hebben. Ook kan een staatshoofd na een langere tijd een grotere invloed uitoefenen op ministers. - Ook is een koningin onschendbaar voor de wet. Ze kunnen dus niet wettelijk worden aangesproken op daden of uitlatingen. De ministers zijn daarvoor verantwoordelijk. En ik vind dat dit wel moet kunnen, want dan denken ze beter na voordat ze iets doen. Een president is in zijn regeertijd ook niet verantwoordelijk voor zijn uitspraken, maar na zijn regeertijd(meestal 4 jaar) wel, dus is een president er meer zelf verantwoordelijk voor. - Bij een monarchie hoeft het staatshoofd geen belasting te betalen. De monarchie heeft zijn langste tijd gehad, tijd voor iets nieuws We leefden toch in een democratisch land? Waarom mogen we dan niet zelf het staatshoofd kiezen. Een koningin word gekozen op afkomst en niet op geschiktheid. In de grondwet staat dat iedereen gelijk is, dus ook de koning of koningin. Het staatshoofd blijft zijn hele leven koning of koningin en als we een republiek zouden hebben dan wordt elke 4 jaar opnieuw een president gekozen. Mensen zullen veel meer achter de president staan omdat ze de president zelf hebben uitgekozen. En als de president het niet goed doet hoef je er maar 4 jaar mee te doen. En als hij het echt helemaal verknalt moet hij verplicht aftreden. Staatshoofden hoeven veel minder snel af te treden of hij moet het wel erg verknoeid hebben. Ook kan een staatshoofd na een langere tijd een grotere invloed uitoefenen op ministers. Ook is een koningin onschendbaar voor de wet. Ze kunnen dus niet wettelijk worden aangesproken op daden of uitlatingen. De ministers zijn daarvoor verantwoordelijk. En ik vind dat dit wel moet kunnen, want dan denken ze beter na voordat ze iets doen. Een president is in zijn regeertijd ook niet verantwoordelijk voor zijn uitspraken, maar na zijn regeertijd (meestal 4 jaar) wel, dus is een president er meer zelf verantwoordelijk voor. De koningin heeft nu nog nauwelijks invloed op de regering van ons land. In de grondwet staat alles wat wel en niet mag. De koningin staat eigenlijk alleen nog maar voor het statussymbool. Alle belangrijke taken van de koning worden door de eerste en tweede kamer volbracht. Maar een koningin heeft wel veel relatie met anderen staatshoofden, wordt het onderlinge contact met andere landen beter en dit is ook goed voor de handel, maar een president heeft ook wel contact met andere landen, dus wordt het onderlinge contact niet veel minder. Een republiek is duur, omdat er om de vier jaar een president gekozen moet worden en die campagnes kosten veel geld. Maar als je een koning of koningin en zijn familie moet onderhouden kost dit nog meer geld. Ze maken hele dure uitstapjes met de hele familie en hoeven geen belasting te betalen. Het koningshuis kost jaarlijks ongeveer 90 miljoen euro. Dit moeten de belastingbetalers allemaal voor ze betalen. En de koningin zelf heeft ongeveer 5 miljard euro. En een verkiezingscampagne hoeft niet altijd duur te zijn. Het enige wat nu eigenlijk verloren gaat als Nederland een republiek zou worden is het status statussymbool, geschiedenis en belangrijke koninklijke feestdagen verloren gaan, zoals Koninginnedag en prinsjesdag, maar dan kun je iets anders vieren in plaats van Koninginnedag, bijvoorbeeld 1 mei (dag van de arbeid), dat in vele republieken wordt gevierd. Sommige mensen dat een monarchie bij Nederland hoort, omdat dit altijd al zo is geweest, maar dit is dus niet zo. Vroeger was Nederland een republiek, maar in 1806 maakte napoleon van Nederland een monarchie. In 1813 werd Willem 1 hier na een soort staatsgreep aangesteld. Ik vind dat de monarchie moet worden afgeschaft omdat een monarchie niet democratisch is. Het staatshoofd kan niet gekozen worden en in een republiek
beslissen alle mensen mee. Nu krijgen we een staatshoofd en dan mogen we er een president kiezen. Het is ook goedkoper en de president heeft maar 4 jaar de macht en daarna iemand anders. Maar als een koningin het niet goed doet zit je er toch aan vast.