Heksenvervolging

Inleiding

Als je aan heksen denkt, denk je meestal aan oude, lelijke, alleenstaande vrouwen. Ze is mager en loopt krom. Haar kin is puntig en ze heeft een wrat op de neus. Als ze ergens naar toe wil, pakt ze haar bezem en vliegt erheen. Ook heeft ze allerlei potjes met drakenstaart, en dat soort spullen, voor haar toverspreuken. Maar je denkt vaak niet alleen aan zo’n sprookjesheks, die ongestraft alles kan doen. Ook denk je aan heksen die op de brandstapel terecht kwamen. Deze heksen werden door hun medeburgers beschuldigd van zwarte magie. Dit was vooral in de middeleeuwen, maar de piek van de heksenvervolging was rond 1500-1800.

Wij zijn benieuwd naar de oorzaken van deze heksenvervolgingen en hebben daarom een onderzoeksvraag geformuleerd, namelijk:

Wat zijn de oorzaken van heksenvervolging?

Deze hoofdvraag hebben we in kleinere stukjes onderzocht namelijk in de deelvragen:

1) Wat is een heks? 2) Waren er in die tijd speciale maatschappelijke omstandigheden wat leidde tot de heksenjacht? 3) Waarom waren heksen veelal aangewezen als zondebokken? 4) Wat was de rol van de kerk en inquisitie in heksenvervolging?

Wat is een heks?

Het begrip hekserij wordt gebruikt voor verschillende vormen van magie in verschillende beschavingen. Vaak gaat het dan om zwarte magie. Zwarte magie is erop gericht om schade toe te brengen aan andere mensen door bijv. dood of ziekte. Heksen werden ook schuldig geacht aan het vereren van de duivel.

Heksen zijn niet altijd slecht geweest. Het woord heks betekende lang geleden: een oude, wijze vrouw. In elke streek woonde wel zo’n oude wijze vrouw. Vaak woonde ze in de buurt van een bos. Daar zocht ze naar paddestoelen of kruiden. Ze wist vaak meer over de natuur dan andere mensen. Zo wist ze bijv. dat sommige planten zieke mensen konden genezen. Vaak hielp ze dan ook zieke mensen d.m.v een zalfje of drankje. Een heks was dus een oudere vrouw. Ze woonde alleen omdat haar man al was overleden, of ze er gewoon geen had. Ze woonde buiten de stad in een huisje met een kruidentuintje. Een heks was dus eigenlijk een heel normale vrouw. Later veranderde dit. Er was veel honger, armoede en oorlog. Mensen wilden iemand de schuld geven van deze narigheid. Steeds vaker kregen de oude, wijze vrouwen de schuld, omdat zij meer wisten dan de “gewone” mensen. Zo kwam de boze heks in de wereld. Eerst werden er een paar oude vrouwen beschouwd als heks. Later kon iedereen heks zijn. Als de buurman dood ging had iemand hem betoverd. Als er een kindje dood geboren
werd dan was de voedvrouw een heks.

Ook in deze tijd bestaan nog steeds heksen, ook wel wicca’s genoemd. Nu worden ze niet meer als slecht beschouwd. Nog steeds zijn ze bezig met kruiden, maar ook voorspellingen.

Het beeld van de heks is in al deze eeuwen dus van onschuldig naar kwaad en weer naar onschuldig veranderd.

Waren er in die tijd speciale maatschappelijke omstandigheden wat leidde tot de heksenvervolging?

Tijdens heksenjachten werden de mensen ook getroffen door rampen, epidemieën en hongersnoden. Veel mensen leefden op de rand van de armoede. Als men werd getroffen door ziekte, een misoogst of een ziekte onder het vee was het nog zwaarder dan vroeger, dit kwam doordat het verschil tussen arm en rijk steeds erger toenam. De mensen dachten dat de invloed van de duivel toenam, omdat het zo slecht met de wereld ging. De verdachtmakingen van heksen namen hierdoor toe. De bestuurders van dorpen en steden maakten zich zorgen over deze onrust. Zij moesten vermijden dat de burgers zich tegen de elite zouden keren. Voor hun was het wel makkelijk dat er heksenprocessen waren want het volk werd er rustiger door. Men dacht namelijk dat als ze de duivelvereerders verbrandden, de invloed van de duivel minder werd en het dus weer beter zou gaan met de wereld.

Een andere belangrijke omstandigheid was dat de rechtspraak veranderde. Als dit niet was gebeurd zou de heksenvervolging nooit zo groot zijn geworden. Door de nieuwe rechtspraak werd de veroordeling van heksen namelijk makkelijker. Tot de dertiende eeuw was een proces een zaak tussen twee partijen, ook wel accusatoire proces genoemd. Een stelregel van deze aanpak was; geen klager, geen rechter. Vanaf de dertiende eeuw werd een nieuwe rechtspraak ontwikkeld namelijk de inquisitoire proces. In deze nieuwe vorm kon de overheid zelf een onderzoek beginnen, er hoefde geen (aan)klager te zijn. Verdachten konden worden aangegeven bij de wereldlijke autoriteiten, die dan zelf een onderzoek instelden. De beklaagden werden veroordeeld als twee ooggetuigen hun misdaad hadden gezien of als zij zelf bekenden. In gevallen van hekserij waren er doorgaans geen ooggetuigen, magische attributen werden zelden gevonden en men kon vaak niet eens vaststellen of er inderdaad een misdaad was gepleegd. Daarom maakte men intensief gebruik van martelingen om een bekentenis los te krijgen.

Waarom waren heksen veelal aangewezen als zondebokken?

Heksen waren degene die afweken van de “gewone” mens. Zij hadden verstand van kruiden en konden veel goeds doen met die kennis. Men accepteerden hen totdat er veel onverklaarbare dingen gebeurde, zoals natuurrampen, epidemieën. Maar ook kleine onverklaarbare dingen zoals als sterfgevallen, pech in de liefde. Mensen wilden iemand de schuld geven van deze narigheid. Ze geloofden dat er een duivel was. En ze dachten dat er mensen waren die de mensen hielpen. Mensen die dingen wisten die gewone mensen niet wisten. Steeds vaker kregen de oude, wijze vrouwen de schuld en zo kwam de boze heks in de wereld. Eerst werden maar een paar vrouwen beschouwd als heks. Maar al snel kon iedereen een heks zijn. Als de buurman ziek was, had iemand hem betoverd. Als de koe te weinig melk gaf, was de buurvrouw misschien wel een heks. Als het wekenlang niet regende, kreeg een oude vrouw uit de buurt, de schuld. Want zij had kort geleden een zwarte kat geaaid.

Wat was de rol van de kerk en de inquisitie in heksenvervolging?