Feminisme

Inleiding

Iedereen kent natuurlijk de verhalen van z’n grootouders over hoe het er vroeger daar thuis aan toe ging. Vader werkte en moeder hield zich bezig met de opvoeding en het huishouden. De man is hier dus duidelijk gezinshoofd en de vrouw is duidelijk ondergeschikt aan de man. Terwijl je deze verhalen hoort leef je zelf waarschijnlijk in een wereld waarin beide ouders werken en de moeder dus totaal niet meer onderdoet aan de vader. Omdat dit twee heel verschillende werelden zijn binnen twee generaties moet er dus een hele snelle ontwikkeling voor de vrouw zijn geweest. Deze ontwikkeling wil ik in deze praktische opdracht gaan onderzoeken. Mijn hoofdvraag is daarom ook: ‘ Hoe heeft de Nederlandse vrouw zich vanaf 1900 ontwikkeld en welke gevolgen hadden deze ontwikkelingen?’
Om dit de kunnen onderzoeken heb ik drie deelvragen opgesteld:

 Hoe was de positie van de vrouw voor 1900?
 wat hielden de feministische golven in en welk effect hadden deze golven?
 Hoe is de positie van de vrouw nu?

Hoe was de positie van de vrouw voor 1900?

Het is algemeen bekend dat de rol van de vrouw tot 1900 heel anders was dan de rol van de vrouw nu. Vrouwen waren compleet ondergeschikt aan mannen en hadden niks te melden. Voor de industrialisatie werden vrouwen en kinderen gedwongen te werken omdat er anders niet genoeg geld was om het gezin te onderhouden. Toen de industrialisatie en de modernisering zich doorzetten kregen vrouwen een verbod op betaalde arbeid en waren ze gedwongen te zorgen voor het huishouden en de opvoeding van de kinderen. Ongehuwde vrouwen waren hierdoor compleet afhankelijk van de steun van familie. Er waren wel vrouwen die toch werkten. Veel werk was er niet voor vrouwen. Het hield vaak wel op bij onderwijzeres, gouvernante of gezelschapsdame. Werken was voor een vrouw toch ook niet volledig acceptabel. Een vrouw hoorde zich volgens de heersende normen alleen maar bezig te houden met het huishouden en het opvoeden van de kinderen. De mannen zouden wel voor het geld zorgen. Meisjes werden in hun opvoeding dus ook klaargestoomd om later een goede moeder en huisvrouw te kunnen worden. Het belangrijkste doel van een meisje was om te wachten op een man om mee te trouwen. Dit moest, vooral voor de arme meisjes, wel iemand zijn van goede afkomst. Daar zou je dan mee trouwen, kinderen krijgen en de rest van je leven in het huishouden werken. Vrouwen werden echt alleen gezien als een object om kinderen te baren en om hun man te gehoorzamen. Vrouwen werden handelingsonbekwaam geacht. Dit betekende dat ze geen contracten mochten tekenen en uitgesloten waren van politieke rechten. Alleen mannen mochten stemmen en zich verkiesbaar stellen. Men vond dat vrouwen niet in staat waren een objectief oordeel te geven vanwege hun aard. Vrouwen zouden daar te emotioneel en zwak voor zijn en zich te veel laten leiden door hun gevoel. Vrouwen konden ook geen openbare functies vervullen en de basisopleidingen waren vaak van slechtere kwaliteit dan de basisopleiding van de jongens. Na deze basisopleiding was er voor de jongens een vervolgopleiding maar voor de meisjes hield het onderwijs daar op. Men twijfelde of vrouwen wel genoeg verstand hadden om een vervolgopleiding te kunnen doen. Dit veranderde in 1871 toen de eerste vrouw aan de universiteit ging studeren. Maar als een vrouw al afstudeerde was het bijna onmogelijk voor haar om een fatsoenlijke baan te vinden. Voor vrouwen was er vaak alleen fabriekswerk dat slecht betaald werd en waar vrouwen slecht behandeld werden. Vrouwen werden vaak ook tot seks gedwongen. Als een man zit had in seks moest de vrouw maar gewoon meedoen of zij daar zelf zin in had of niet. Dit kwam mede omdat men dacht dat mannen van nature meer behoefte aan seks hadden dan vrouwen. Mannen gingen dan ook vrijuit als een ongehuwde vrouw zwanger raakte. Er moest een ‘ uitlaatklep’ voor mannen zijn anders werden ze chagrijnig en prikkelbaar. Rond de eeuwwisseling werden steeds meer vrouwen de onderdrukking helemaal zat. Daarom kwamen de vrouwen in opstand met als doel gelijke rechten te verwerven voor mannen en vrouwen.

Wat hielden de feministische golven in en welk effect hadden deze golven?

De eerste feministische golf.
Het feminisme is ontstaan in de Verenigde Staten. De eerste feministische golf duurt over de hele wereld gezien van 1850 tot 1920. In Nederland kwam de feministische golf pas op gang na 1870. Dat de vrouwen zich niet eerder hebben verzet tegen de onderdrukking van de mannen had een aantal oorzaken:
 Industrialisatie en modernisering. Door de fatsoensnormen kwam er een verbod op betaalde arbeid voor de vrouw. Dit had vooral grote invloed op vrouwen uit de middenklasse. Dit zorgde ook voor verveling want voor het huishouden en het verzorgen van de kinderen hadden ze dienstboden en kindermeisjes in dienst.
 Vrouwen waren niet onafhankelijk. Een getrouwde vrouw was volledig afhankelijk van haar man. Dit had ze te danken aan de Franse Code Civil waarin stond dat de vrouw handelingsonbekwaam is en geen enkele zeggenschap had over kinderen en bezittingen. De ongetrouwde vrouw was volledig afhankelijk van haar familie.

 Vrouwen hadden geen politieke rechten en werden gediscrimineerd in het onderwijs. Vrouwen konden geen openbare functies vervullen, met uitzondering van het koningsschap in sommige landen. In het onderwijs kwamen zij tekort doordat er veel minder opleidingsmogelijkheden voor vrouwen waren dan voor mannen.

Er zijn twee invloeden die een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van de eerste feministische golf. De Verlichting en de Romantiek. Vrouwen streefden naar vrijheid, gelijke rechten en zelfontplooiing. Dit soort denken kwam ook sterk naar voren in de verlichting. Ook vond men in de verlichting de opvoeding van een kind heel belangrijk. Een kind moest zo opgevoed werden dat het later op eigen benen kon staan en zelf na kon denken. Omdat door de industrialisering en de modernisering de moeder de taak van het opvoeden op zich had moeten nemen moest zij al haar tijd besteden aan het gezin en aan het huishouden.
De romantiek was een cultuurstroming gericht op het verleden en tradities, die overigens vaak geromantiseerd werden.
Twee belangrijke idealen in de romantiek waren: het ideaal voor moederschap en het huwelijksideaal.
De vrouw had van nature de wat zachtere eigenschappen. Ze was gevoelig en lief en neigde tot koesteren en verzorgen. De man had deze eigenschappen veel minder. Hierdoor was de vrouw het meest geschikt om kinderen goed op te voeden.
Vanaf nu trouwden een man uit een vrouw vanuit liefde. Iets dat totaal nieuw was in deze tijd. Hierbij had de vrouw de taak om de waarden van huiselijk geluk en de liefdesband binnen het gezin over te brengen en te behouden.

Er is in Nederland sprake geweest van een voorgolf voordat de echte feministische golf begon. Hierin streden mannen voor de rechten van de vrouw door middel van schriftelijke publicaties. Dat dit niet echt invloed heeft gehad komt waarschijnlijk door het feit dat vrouwen zelf niet protesteerden.
De eerste feministische golf is voor een groot deel het werk geweest van vrouwen uit de burgerij. Zij richtten allemaal liefdadigheidsinstellingen op zoals armen- en ziekenzorg. Door dit liefdadigheidswerk kwamen vrouwen meer te weten over de stand van zaken in de maatschappij en over de misverstanden die heersten. Ze wilden deze misverstanden uit de wereld helpen en kwamen in actie.

Met deze acties hebben de vrouwen veel bereikt op het gebied van:
 Onderwijs en betaalde arbeid. Onderwijs moest toegankelijker zodat meisjes later ook een beroep konden uitoefenen.

Grote overwinningen op dit gebied:
- De eerste onderwijzeressenopleiding in 1860.
- Aletta Jacobs die als eerste vrouw werd toegelaten op de HBS en universiteit.
- Het denkbeeld dat betaalde arbeid bij fatsoenlijke meisjes niet paste werd veranderd.
- Verbreiding van vrouwenberoepen, arbeidsomstandigheden en verhoging van belangstelling voor vrouwenarbeid.
 Seksualiteit en moederschap. Vrouwen ontdekten in deze tijd ook dat er een dubbele seksmoraal heerste in de maatschappij. Deze dubbele seksmoraal hield in dat mannen door natuurlijke aanleg meer behoefte hadden aan seks. En men dacht dat vrouwen zodra ze moeder waren niet meer van de seks konden genieten. Mede hierdoor werd de prostitutie in Nederland gelegaliseerd zodat mannen buitenshuis aan hun trekken konden komen. Door de legalisatie werd dus eigenlijk het vreemdgaan voor mannen goedgekeurd. Deze vooroordelen moesten de wereld uit geholpen worden en met acties hebben de vrouwen het volgende bereikt:
- In 1911 kwam er een herziening der zedelijkheidswetten, waarbij het houden van een ‘huis van ontucht’ strafbaar werd gesteld.
- Er kwam een actie tegen de dubbele seksmoraal. Zowel nationaal als internationaal werd kuisheid verspreid. Zowel mannen als vrouwen moesten kuis zijn. Het is wel opvallend dat er weinig acties gevoerd werden tegen het vooroordeel dat vrouwen geen plezier konden hebben aan seks. Dit kwam waarschijnlijk doordat de kerk in die tijd nog een grote invloed had.
- in 1909 kwam er een wetswijziging dat de vader van een natuurlijk kind onderhoudsplicht had gedurende de minderjarigheid van het kind. De vader hoefde echter het kind niet te erkennen.
- Er kwam een kleine verbetering in de zeggenschap van moeders bij de kinderwetten van 1901 maar vaders hielden meer macht.

Doordat de vrouwen bij deze acties zo’n succes hadden kregen ze door dat ze door moesten gaan met het opkomen voor rechten van de vrouw. En dus gingen de vrouwen strijden voor het vrouwenkiesrecht. Hiermee zouden ze meer invloed in de politiek krijgen en dus van daaruit de positie van de vrouw verbeteren zodat ze geen actie meer hoefden te voeren. Twee belangrijke organisaties in de strijd om het vrouwenkiesrecht waren De Vrije Vrouwen Vereeniging (1889), deze streed voor de ondergeschikte positie van de vrouw op meerdere gebieden, en De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (1894), deze streed puur voor het vrouwenkiesrecht. En met succes want na een lange strijd werd in 1919 door koningin Wilhelmina de wet ondertekend die vrouwen het volledige kiesrecht toekende. Nu het hoofddoel van de feministen was bereikt zakte het feminisme langzaam in. Dit was niet de enige oorzaak. Andere oorzaken waren:
 Feministen waren blij met de resultaten en de strijd had veel energie en tijd gekost.
 Het kiesrecht viel een beetje tegen. De verwachting was veel vrouwen in het parlement maar het aantal vrouwen nam niet explosief toe.
 Het leek minder noodzakelijk om te strijden omdat de positie van de vrouw sterk was verbeterd.
 In 1929 brak er een zware economische crisis uit en hadden mensen al moeite genoeg hun eigen zorgen te overleven.

In de periode tussen de eerste en de tweede feministische golf werd geprobeerd de betaalde arbeid terug te dringen. Vrouwen werden gezien als een bedreiging voor de arbeidsmarkt omdat ze goedkoper waren. Ongehuwde vrouwen en meisjes in dienst werd wel geaccepteerd maar als een vrouw trouwde werd er verwacht dat ze stopte met werken. Tijdens het interbellum wilden de confessionelen de rechten van de vrouw terugdringen omdat zij vonden dat vrouwen gehoorzaam moesten zijn aan ‘de heren der schepping’. De socialisten en (progressieve) liberalen waren het wel eens met de ideeën van de confessionelen maar vonden wel dat mannen en vrouwen gelijk waren aan elkaar. Zij waren daarom ook niet voor om de rechten van de vrouwen terug te dringen. De feministen verzetten zich hier wel tegen maar niet meer zo radicaal als in de feministische golf. Hieraan kun je zien dat de golf voorbij was maar dat het feminisme als politieke stroming bleef bestaan.

De tweede feministische golf.
In de jaren vijftig waren er in Nederland ontwikkelingen aan de gang die worden beschouwd als het vroege begin van de tweede feministische golf. Maar vooral in de late jaren zestig kwam er een versnelling in de ontwikkelingen die uitmondden in het nieuwe feminisme. Zowel in de eerste als in de tweede golf waren er vier belangrijke strijdterreinen:
 Arbeid: in de jaren zestig steeg de betaalde arbeid voor gehuwde vrouwen en werd ook de tolerantie groter. Maar het gezin mocht niet leiden onder het betaald werken van de moeder.
 Onderwijs: meisjes haalden in deze tijd in snel tempo hun achterstand op jongens in het onderwijs in.

 Politiek: ondanks het vrouwenkiesrecht bleef dit een mannenzaak en werd ook niet aangevochten door vrouwenverenigingen.
 Seksualiteit, huwelijk en gezin: revolutie in het denken over seksualiteit. Veranderingen op gebied van voorbehoedsmiddelen, abortus en het huwelijksrecht.
De tweede feministische golf is in drie fasen in te delen:
 Het gematigd feminisme: Kenmerkend doordat vrouwen wel bleven strijden voor de rechten van de vrouw maar dit in samenwerking met mannen. Dit omdat ze aan hen gelijk gesteld wilden worden en normen en waarden wilden overnemen. Dolle Mina en de Man Vrouw Maatschappij (MVM) waren in deze tijd twee belangrijke organisaties. De MVM streed voor het recht op ontplooiingsmogelijkheden voor mannen en vrouwen en recht op gelijk betaald werk. Dolle Mina kwam uit voor de vernieuwingsbeweging van de linkse intellectuele jongeren.
 Het socialistisch feminisme (vanaf 1971): Belangrijk in deze periode zijn de vrouwenpraatgroepen met als ideologische achtergrond het radicaal feminisme. Er ontstonden een aantal nieuwe feministische bewegingen die werden opgericht door jonge, goed opgeleide vrouwen, maar bereikten via vormings- en scholingswerk ook minder opgeleide vrouwen. Er ontstonden vrouwengezondheidscentra en blijf-van-mijn-lijfhuizen. Maar ook had de feministische beweging een grote invloed op het denken van de mensen. Er werd een stuk liberaler gedacht dan een aantal jaar geleden.
 Het radicaal feminisme (jaren ’80): Na de stakingsdag tegen de abortuswet in 1981 heeft de feministische stroming haar aandacht gericht op seksueel geweld. Dit in de vorm van aanranding, verkrachting, ongewenste intimiteiten op het werk, incest en (gewelddadige) pornografie.
In de tweede feministische golf werd het streven naar macht van de vrouwen weer geaccepteerd na de economische crisis. Ook de tegenstellingen tussen de traditionele en de nieuwe vrouwenorganisaties vervaagden in de jaren tachtig. Feministen slaagden erin vooraanstaande functies te bezetten al ging dit niet altijd even makkelijk. Maar je zag toch duidelijk de feministische invloed in de maatschappij.

Hoe is de positie van de vrouw nu?

Jarenlang is, na de tweede feministische golf, het woord feminisme een taboe geweest. Maar nu mag het weer uitgesproken worden. Er is weer meer belangstelling voor vrouwenstudies. De feministen van nu geloven nog steeds in gezamenlijke acties ze geloven alleen niet meer in de strijd om gelijk te zijn aan de man. De feministen van nu zijn vooral jonge vrouwen tussen de twintig en de dertig die niet volwassen willen zijn maar vrij willen zijn zichzelf te ontplooiien en gelijkwaardig aan de man behandeld willen worden. Seksuele vrijheid is ook nu nog een belangrijk thema. Jongens rotzooien maar wat aan en dat wordt dan stoer gevonden maar als een meisje wat wilder is deugd ze niet en draagt ze al snel de stempel ‘hoer’ of ‘slet’. Maar vrouwen willen niet alleen vrij zijn, ze willen ook vechten tegen seksuele intimidatie. Daarom worden er ‘heksennachten’ georganiseerd. Hierin gaan vrouwen ’s nachts de straat op en slaan ze op potten en pannen. De feministen van nu krijgen weinig steun van de feministen uit de tweede golf. De feministen uit de tweede golf bemoeien zich nog wel met vrouwenkwesties in het debat maar vinden de onderwerpen van de jongeren niet zo erg interessant.
Dit komt omdat veel feministen uit de tweede feministische golf vinden dat vrouwen met blote navels en gelakte teennagels geen feministen kunnen zijn omdat ze te veel op uiterlijk gericht zijn.

Maar toch is het feminisme niet meer zo extreem aanwezig als het in de feministische golven was. We leven nu in een maatschappij waarin vrouwen bijna gelijk staan aan de man. De feministen van nu strijden vooral tegen seksuele intimiteiten op de werkvloer. En hoewel het wettelijk verplicht is gelijke rechten te handhaven gebeurd dit lang niet altijd. Dat zijn dingen waar de feministen van nu voor strijden.

Hoe heeft de Nederlandse vrouw zich vanaf 1900 ontwikkeld en welke gevolgen hadden deze ontwikkelingen?

Op grond van mijn deelvragen kan ik de conclusie trekken dat de vrouw sinds 1900 een enorme ontwikkeling heeft meegemaakt. Van onderdrukking naar vrijheid. Dat begon pas echt in de eerste feministische golf. De belangrijkste resultaten daarin waren:
 Vrouwenkiesrecht.
 Mogelijkheden voor vrouwen om een opleiding te volgen.
 Meer mogelijkheden qua beroepskeuze voor vrouwen.
Resultaten in de tweede feministische golf waren:
 Betaalde arbeid voor vrouwen steeg.
 Meisjes haalden hun achterstand in het onderwijs op de jongens in.
 Er kwamen veranderingen in het denken over seksualiteit en op het gebied van voorbehoedsmiddelen, abortus en het huwelijksrecht.
De gevolgen van deze ontwikkelingen waren dat vrouwen steeds meer gelijk aan mannen kwamen te staan en dat ze zich nu ook met de politiek konden gaan bemoeien. De vrouw kreeg inspraak in de maatschappij maar ook in het gezin.
Het is nu voor een vrouw mogelijk om zelf betaalde arbeid te verrichten en ze hoeft dus niet meer afhankelijk te zijn van man of familie. De feministen van toen hebben door de jaren heen een belangrijke rol gespeeld voor de vrouwen van nu. Het is dankzij hun dat wij nu onze mening kunnen geven en onafhankelijk kunnen zijn. Een vrouw van nu moet de feministen van toen dankbaar zijn.