Braveheart (1995)

Braveheart Inhoudsopgave Inleiding
Beschrijving van de inhoud van de film
Historisch overzicht
Deelvragen
Deelvragen & Antwoorden
Conclusie
Literatuurlijst Inleiding We hebben voor deze praktische opdracht gekozen voor de film “Braveheart” met Mel Gibson. We moesten over deze vraag de volgende hoofdvraag beantwoorden: Komt de film overeen met de werkelijkheid en dus betrouwbaar als historische bron? Het doel van dit onderzoek was dus om te onderzoeken in hoeverre deze film waarheidsgetrouw was. Met de hele klas kan je dan dus tot de conclusie komen of de moderne films van tegenwoordig wel waarheidsgetrouw zijn. We denken dat onze film goed te gebruiken is voor dit onderzoek, omdat het een hele gedetailleerde film is, en Roxanne had de film al eerder gezien en dacht dat het een hele historische film was (waar we allebei eigenlijk nog niets van wisten zonder de informatie die we moesten gaan opzoeken). Ook heeft de filmeen boeiend onderwerp : de Engels/Schotse oorlogen en de onafhankelijkheidsoorlogen van de Schotten. Daarom leek dit ons een geschikte film en we waren ook blij te horen dat dit een geschikte film was voor het onderzoek. Omdat we het onderwerp en de film best interessant vonden wilden we graag een goede praktische opdracht, en hopen dat u ons onderzoek met veel plezier leest. Inhoud v/d Film We zitten rond het jaar 1290 als de film begint. Hoofdrolspeler en regisseur Mel Gibson vertolkt de rol van William Wallace. De film begint als Wallace op jonge leeftijd meemaakt dat zijn vader wordt vermoordt door de Engelsen, en hij gaat met z’n oom mee op reis. Als hij 20 jaar later terugkomt in z’n ouderlijk dorp, besluit hij een rustig boerenbestaan op te bouwen. Hij trouwt in het geheim met een vrouw uit het dorp, want de Engelsen hadden zichzelf het recht van “Prima Nocte” toegeëigend. Dit hield in dat ze de bruid in haar huwelijksnacht mee mochten nemen (en meestal nooit meer terugbrachten). Toen dit alsnog dreigde te gebeuren, vluchtten Wallace en zijn vrouw. Tijdens de vlucht wordt zijn vrouw gepakt en vermoord door de Engelsen, als list om Wallace terug te lokken. Hierdoor wordt hij zo boos, dat hij de hele Engels groep militairen die in het gebied zijn uitmoordt, met behulp van de dorpsgenoten. Dit is het begin van het verhaal van de strijd van William Wallace tegen de Engelse onderdrukking. Door dit incident, waarbij veel Engelsen omkwamen, stuurt de koning van Engeland, Eduard I, soldaten naar Schotland om de revolutie die op gang begint te komen, te onderdrukken. Maar de Schotten laten zich niet nog meer de kop indrukken en vechten terug. Ze trekken door Schotland, richting Engeland, en verzamelen steeds meer manschappen. Als eerste grote slag wordt de slag bij Stirling Bridge getoond. De Schotten zijn in de minderheid, hebben weinig tot geen paarden, en slechte wapens. Door enkele listen weten de Schotten het tot een overwinning te brengen en zijn de Engelsen gedwongen zich terug te trekken. De Engelse koning krijgt het benauwd, en blijft manschappen sturen. Hij begint ook met het omkopen van de Schotse edelen. In de film wordt getoond hoe makkelijk dat ging in die tijd, de ene keer vochten de edelen mee met Wallace, de andere keer keerden zij hem zonder twijfel de rug toe. In de film speelt Robert The Bruce ook een grote rol. Deze wordt beïnvloedt door zijn vader, die voor de Engelsen is. Als Bruce eindelijk doorkrijgt dat hij toch echt voor de Schotten wil meevechten is het te laat. Hij denkt dat hij samen met de Schotse adel een vergadering tegen de Engelsen gaat beramen, en hij nodigt Wallace ook uit. Dit loopt echter uit op de arrestatie van Wallace, waartegen Bruce zich nog probeert te verzetten, want hij wist niet dat dit zou gaan gebeuren. Wallace wordt gehoord in een rechtszaak, waarin hij wordt beschuldigd zijn trouw aan de Engelse koning te hebben geschonden. Als hij schuld zou bekennen, zou hij een snelle dood krijgen. Dit doet hij echter niet, en er volgt een lange marteling, die uiteindelijk tot zijn dood lijdt.
Historisch Overzicht Het koninkrijk Schotland stond al gedurende lange tijd onder hevige druk van de Engelsen, maar heeft heel lang zijn vrijheid kunnen bewaren. Eeuwenlang waren er conflicten op de grens tussen Engeland en Schotland. De strijd kwam pas echt op gang toen de Schotse koning Alexander III (1249-1286), in 1286 erg ongelukkig overleed (tijdens een nachtelijk uitstapje met zijn vrouw viel hij van zijn paard). Er kwamen problemen over wie de opvolger van Alexander III zou worden. Hij had namelijk alleen zijn kleindochter Margaret om de troon op te volgen. Zij was echter nog te jong om de troon over te nemen, en de adel van Schotland nam dit van haar over tot zij oud genoeg was. Ook werd er in deze periode afgesproken met de Engelse koning Eduard I, dat Margaret met de zoon van Eduard zou trouwen. Deze was prins van Wales en troonopvolger van Engeland. Ze stierf echter in het jaar 1290, en had niet de kans om de troon over te nemen. Hierdoor ging de vereniging van Schotland en Engeland niet door. Zo ontstond er ruzie tussen de adellijke mensen in Schotland die allemaal aanspraak wilden maken op de troon. In deze ruzie vroegen zij Eduard I om te bemiddelen. In 1292 moest hij kiezen tussen Robert the Bruce en John Balliol. Hij koos voor John Balliol, dit omdat hij dacht dat deze zwakker zou zijn dan Robert the Bruce. Deze werd in november 1292 tot koning gekroond. Eduard I had echter niet het doel om te bemiddelen, maar om er uiteindelijk toch zelf beter van te worden. Na de benoeming van Balliol, wilde Eduard in ruil voor zijn steun macht krijgen in Schotland en wilde militaire steun van Schotland in zijn strijd tegen Frankrijk. Dit werd echter geweigerd door Balliol en er werd een pact met de Fransen gesloten dat standhield tot 1746. Eduard trok Schotland in, en kocht Schotse edelen om en uiteindelijk versloeg Eduard het leger van Balliol in Dunbar in April 1296. In Engeland was dus op dat moment Eduard I aan de macht. Hij had zijn vader, Hendrik III, in 1272 opgevolgd nadat die was overleden. Eduard I was een koning in hart en nieren, en liet zich aansporen door de geest van het opkomende nationalisme in zijn land. Hij probeerde Ierland, Wales en Schotland aan zich te onderwerpen. In de oorlog met Schotland kreeg hij kreeg hij zijn bijnaam “Hammer Of The Scots”. Eduard I maakte in die periode handig gebruik van de opvolgingscrisis in Schotland, en besloot zijn macht nog meer uit te breiden. In 1296 viel Eduard I Schotland officieel binnen, en nam de Schotse trots, “The Stone Of Destiny” mee naar Westminster (Engeland). The stone of destiny, ook wel “de steen of Scone” genoemd, was een blok van zandsteen, waarop de koningen van Schotland werden gekroond. Zij moesten hun voet erop plaatsen tijdens de kroningsplechtigheid. Hierbij werden de Schotten dus ongelooflijk in hun trots gekrenkt en ze waren woedend. Onder leiding van William Wallace (1274-1305) begon het nationalisme van de Schotten op te spelen. Wallace was een van de eerste en een van de beroemdste onafhankelijkheidsstrijders tegen de Engelsen in die tijd. Hij was een afstammeling van de Britten van Strathclyde, en zijn vader was Sir Malcolm Wallace. Nadat hij een leger van boeren en opstandelingen om zich heen had verzameld ging hij op weg, en in 1297 versloegen de Schotten onder zijn leiding het Engelse leger van Eduard I. Dit was in het legendarische gevecht bij Stirling, waar nu een van de beroemdste monumenten voor Wallace staat. Uiteindelijk werd hij verraden, door de Engelsen opgepakt, en in 1305 werd William Wallace in Smithfield (in Londen) op een gruwelijke wijze om het leven gebracht. Hij werd ervan beschuldigd dat hij zijn trouw aan koning Eduard geschonden had, dit terwijl hij nooit trouw had gezworen aan hem. Hierdoor werd Wallace opgehangen, gemarteld en gevierendeeld. Zijn lichaam werd verdeeld over Engeland. Zijn hoofd werd op Londen Bridge geplaatst, zijn armen en benen werden naar 4 uithoeken van het land gebracht. Dit had echter niet het wenselijke effect. Eduard had de meest gerespecteerde vrijheidsstrijder gedood, en zorgde er zo voor dat de Schotten alleen maar wraak wilden. De taak van Wallace als aanvoerder van de Schotten werd overgenomen door Robert the Bruce (net als Wallace geboren in 1274). Er was echter een groot verschil tussen deze twee vrijheidsstrijders, Wallace ging niet voor het koningschap, maar voor de vrijheid van zijn volk. Bruce daarentegen wilde persé zelf graag koning van de Schotten worden. Hij liet zichzelf in 1306 ,na een gewonnen slag tegen de Engelsen, in het plaatsje Scone tot koning van de Schotten kronen. Vele veldslagen volgden, en er werd afwisselend door de Engelsen en Schotten gewonnen. Na vele veldslagen versloegen de Schotten onder leiding van de Robert the Bruce op 24 juni 1314 in de legendarische slag bij Bannockburn (vlakbij Stirling). In 1320 wordt “de verklaring van Abroath” opgesteld, en wordt Schotland eindelijk onafhankelijk, maar Eduard weigert dit te erkennen. In 1326 komt onder de leiding van Bruce het eerste Schotse parlement (bestaand uit Schotse adel en burgers) bijeen. Dit vond plaats in Cambuskenneth Abbey, vlakbij Stirling. In 1328 werd uiteindelijk de onafhankelijkheid van de Schotten geaccepteerd door de Engelsen. Robert the Bruce kon hier echter niet lang van genieten, want hij stierf in 1329. Er wordt gezegd dat naar zijn eigen wensen, zijn hart uit zijn lichaam gehaald was, en door Sir James Douglas naar Jeruzalem gebracht. Maar onderweg werd Sir James vermoord, nu wordt er gezegd dat het hart van Bruce is teruggebracht naar Schotland en verbrand is. De zoon van Bruce, David II volgde zijn vader op en stierf in 1371. Hierna kroonden de Schotten Robert Steward, een kleinzoon van Robert the Bruce, maar het opvolgen van de troon is altijd een knelpunt in de geschiedenis van Schotland gebleven. Wat wel een merkwaardig punt in de geschiedenis is, is dat de carrière van Robert the Bruce eigenlijk van veel groter belang is geweest dan die van William Wallace. Ondanks zijn grote overwinningen eindigde zijn leven en werk in een tijd van leed en mislukking; in 1305 werd hij verraden en geëxecuteerd. Waarschijnlijk heeft de spectaculaire dood van Wallace de kunstenaars beïnvloed, want in tegenstelling tot de invloed van deze 2 mannen, is het meest imponerende monument aan deze onafhankelijkheidsstrijd het Wallace monument vlakbij Stirling. Dit meesterwerk, afgemaakt in 1870, was deel van de terugkomst van de interesse voor William Wallace. Zo is er in die periode ook de 113feet hoge “Wallace Tower” gemaakt. De geboorteplaats van Wallace, Elderslie, is gekenmerkt door een modern gedenkteken. Wat dan weer opvallend is, is dat de geboorteplaats van Bruce, Turberry Castle, helemaal niet is gekenmerkt door een monument. Zelfs de legendarische slag bij Bannockburn, waarbij Bruce zijn grote overwinning haalde, wordt als een nationale trots beschouwd en niet iets voor hem speciaal. Deelvragen *Worden de dood en het verloop na de dood van William Wallace in de film vertoond, zoals het in het echt ook is gegaan? *Heeft het gevecht bij Stirling echt zo plaats gevonden als in de film beschreven wordt? *Hoe kwam Eduard I aan de macht in Schotland, terwijl hij een Engelse koning was. En hoe kan het dat dit niet wordt behandeld in de film? *Waarom was de “Stone of Destiny” zo belangrijk voor de Schotten, en waarom was het dus zo’n schande dat Eduard I hem stal? *Vanuit welk standpunt is de film opgenomen? Die van de Schotten of die van de Engelsen, waaruit kun je dat opmaken? Deelvragen & Antwoorden *Worden de dood en het verloop na de dood van William Wallace in de film vertoond, zoals het in het echt ook is gegaan? In zowel de film als de boeken wordt verteld dat William Wallace werd verraden, in de film wordt ook duidelijk door wie. Deze ‘verraders’ zeiden dat William niet trouw was geweest aan de koning en dat hij daar voor gestraft moest worden. William zelf echter zei dat hij nooit trouw had gezworen aan de koning, hij had immers nooit een eed afgelegd waarin dit had gestaan. Dit werd uiteraard volkomen negeerd. William moet voor de rechter komen om zijn vonnis vast te stellen. In de film wordt hem nog gevraagd of hij zijn schuld toe te geven, om een minder pijnlijke en snellere dood te sterven, maar Wallace weigert dit. Zijn vonnis is duidelijk: een pijnlijke en langzame dood… een marteling. De volgende dag is het de dag van de marteling van Wallace. Voor er met de marteling wordt begonnen, wordt Wallace nog een keer gevraagd om zijn schuld toe te geven voor een snelle dood, maar opnieuw weigert hij. Dan begint de marteling, eerst wordt Wallace aan zijn ledematen vastgebonden en wordt hij uitgerekt. Als hij op de grond valt en ineen krimpt van de pijn wordt hem dezelfde vraag nog eens gesteld, maar hij beantwoord de vraag dit keer met een duidelijk “NEVER!!”. Hierna wordt hem de strop omgedaan en wordt hij opgehangen. Na een aantal minuten wordt hij losgelaten en stort hij op de grond, opnieuw krimpt hij ineen van de pijn, maar hij geeft het nog steeds niet op. Als hij een beetje is bijgekomen wordt hij op een soort tafel gelegd en worden zijn armen en benen vastgebonden. Ook nu wordt hij weer gemarteld tot hij het bijna niet meer aan kan en dan pakt de beul de grootste bijl die er ligt en wordt William Wallace uit zijn lijden verlost. In de boeken wordt de marteling niet zo uitgebreid verteld als in de film wordt vertoond, maar er wordt wel in verteld op welke manieren Wallace allemaal werd gemarteld. In zowel de boeken/site als in de film wordt verteld dat de ledematen van William Wallace naar de 4 uiterste hoeken van Schotland werden gebracht en dat zijn hoofd op London Bridge werd geplaatst als waarschuwing. Er wordt in de film niet verder ingegaan op het verloop na de dood van Wallace, alleen de slag bij Bannockburn wordt nog vertoond. Deze slag wordt in de film direct na de dood van Wallace vertoond, zodat het lijkt of de Schotten wraak nemen op de dood van Wallace (1305). In werkelijkheid vindt deze slag pas 9 jaar later plaats (1314). *Heeft het gevecht bij Stirling echt zo plaats gevonden als in de film beschreven wordt? Volgens de door ons gevonden informatie uit de boeken, is het gevecht uit de film bijna helemaal gelijk aan het ‘echte’ gevecht. In de film is te zien dat de Schotten sterk in de minderheid zijn. Niet alleen het aantal personen, maar ook de wapens waren minder ‘modern’ voor die tijd. De Schotten hadden namelijk zelf de wapens gemaakt van takken en stenen. In de boeken wordt ook beschreven dat de Schotten sterk in de minderheid waren. Over de wapenuitrusting van de Schotten wordt echter niets genoemd in de boeken. Op de vraag of deze dan ook werkelijk zelfgemaakt waren, zoals in de film wordt getoond, kunnen wij geen volmondig “Ja” geven. Dit is dus weer een minpunt wat realiteit betreft. Wat wel in beide gevallen duidelijk is, is dat de Schotten dit gevecht hebben gewonnen. Dit alles dankzij de uitstekende samenwerking en het geloof dat ze dit gevecht zouden gaan winnen. In de film spreken de karakters van tevoren met elkaar af wat er gaat gebeuren in de strijd. De boeken, die alleen de (volgens hen) belangrijkste informatie geven, leveren geen informatie over de emoties van de karakters. Hierdoor lees je in de boeken alleen dat de Schotten sterk in de minderheid waren, maar de strijd toch hebben gewonnen. In de film wordt verder duidelijk beschreven hóe de Schotten het gevecht uiteindelijk hebben gewonnen maar of dit helemaal waarheidsgetrouw is, is moeilijk te zeggen. *Hoe kwam Eduard I aan de macht in Schotland, terwijl hij een Engelse koning was. En hoe kan het dat dit niet wordt behandeld in de film? In Engeland was Eduard I aan de macht gekomen nadat hij zijn vader, Hendrik III, in 1272 had opgevolgd nadat die was overleden. Na de dood van Schotse koning Alexander III, ontstond een crisis rondom de troonopvolgers. Er werd Eduard I van Engeland gevraagd te bemiddelen tussen de ruziende mogelijke troonopvolgers. In 1292 moest hij kiezen tussen 2 mogelijke troonopvolgers: Robert the Bruce en John Balliol. Eduard koos voor Balliol, omdat hij dacht dat deze zwakker zou zijn en dat hij hier zelf beter van zou worden. Na die benoeming kreeg Eduard al snel ruzie met Balliol, en besloot zijn macht in Schotland uit te breiden. Hij trok Schotland in, kocht Schotse edelen om, en uiteindelijk versloeg Eduard het leger van Balliol in Dunbar in April 1296. In de oorlog met Schotland kreeg Eduard I zijn bijnaam “Hammer Of The Scots”. Het lukt hem om zijn macht meer en meer uit te breiden door nog meer Schotse edelen om te kopen en steeds meer manschappen blijven sturen, zodat hij uiteindelijk ook koning van Schotland werd. Dit hele gebeuren is waarschijnlijk niet in de film behandeld, omdat het in de film vooral over William Wallace gaat, wat overigens ook tegenstrijdig is met de overige informatie die we hadden. Hij heeft in vergelijking met Robert the Bruce bijvoorbeeld maar een kleine rol in de geschiendenis gespeeld. (zie HO) In dat geval is het geval rondom Eduard I allemaal slechts een bijzaak geweest die niet belangrijk was voor de film. Er bestaat ook nog een mogelijkheid dat als dit allemaal wel in de film was behandeld, dat de film dan misschien nog ruim een half uur langer zou hebben geduurd (hij duurt al 3 uur..) Hierdoor zouden mensen kunnen worden afgeleid van de hoofdzaak waar het in de film om draait. Dus op dit punt is de film weer vrij vaag, want je krijgt niet echt een goed beeld van hoe de situatie was voordat Wallace werd geboren, wat wel relevant is om de hele geschiedenis rond de Engels-Schotse oorlog goed te begrijpen.
*Waarom was de “Stone of Destiny” zo belangrijk voor de Schotten, en waarom was het dus zo’n schande dat Eduard I hem stal? The stone of destiny was erg belangrijk voor de Schotten. Het was eigenlijk maar iets heel simpels met een grote waarde. De steen was een gewoon blok van zandsteen, waarop de koningen hun voet zetten tijdens de kroning. Toen hij in 1296 werd gestolen door Eduard I, was dat zo ongeveer het startsein voor de onafhankelijkheidsoorlog (waarin William Wallace zo’n grote rol speelde zie HO). De Schotten waren diep beledigd door het meenemen van de steen door de Engelsen! De steen werd naar Westminster Abbey in Londen gebracht, waar hij tot 15 november 1996 is gebleven! Op deze datum werd hij met veel gezucht en gesteun teruggegeven aan de Schotten, en teruggebracht naar Edinburgh castle. In alle boeken/site wordt genoemd dat Eduard I de steen meenam naar Engeland. In sommige boeken wordt er zelfs uitgebreid over gesproken. Daarom is het wel raar dat hier niets over wordt verteld in de film, omdat het toch een belangrijk punt in de geschiedenis van de Schotten blijkt te zijn, afgaand op de boeken. Dit is overigens niet erg relevant voor de film, maar wel een stuk geschiedenis wat eigenlijk thuishoort in een historische film. *Vanuit welk standpunt is de film opgenomen? Die van de Schotten of die van de Engelsen, waaruit kun je dat opmaken? In de film wordt de nadruk gelegd op de Engelse bezetting. De Schotten hebben het zwaar, hebben geen rechten en moeten de Engelsen maar gewoon gehoorzamen. Ze staan onder leiding van (Engelse) landheren en omgekochte Schotse edelen. De personen
William Wallace wordt beschreven als een held, die alleen maar goed kan doen, en een geweldige invloed heeft op het Schotse volk. In de film wordt hij verheerlijkt en de hemel in geprezen, dit in tegenstelling tot de boeken, waar er ook op gewezen wordt dat Robert de Bruce eigenlijk veel meer invloed in de Schotse geschiedenis heeft gehad dan Wallace. De Engelse koning wordt als een hardvochtige, kwade man afgeschilderd. Hij wil alleen maar geld en macht hebben, en doet daar alles voor. Hij koopt de Schotse edelen om, die mét Wallace zouden vechten, in plaats van tegen hem. Dit terwijl in de boeken wordt vermeld, dat Eduard I een “koning in hart en nieren” was. Dat hij wel een goede koning van Engeland was, wordt helemaal niet vermeld in de film. Ook worden de Engelsen in het algemeen afgebeeld als de “bezetters” van Schotland, en er wordt getoond dat ze misdaden begaan tegenover de bevolking (zoals het recht van Prima Nocte). De Schotten daarentegen worden als gezellige mensen getoond, die willen vechten voor hun familie en vaderland. Dit geeft als conclusie dat de film is opgenomen uit het standpunt van de Schotten. Dit blijkt vooral uit hoe der personen in de film worden afgebeeld. Conclusie Na het beantwoorden van de deelvragen, kwamen wij tot de conclusie dat deze allemaal geheel of bijna helemaal overeen komen met de werkelijkheid. De dood en het verloop na de dood van William Wallace worden bijna helemaal hetzelfde vertoond in de film als in het echt is gebeurd. In de boeken staat hoe hij om het leven werd gebracht en de reden ervoor. Dit wordt op dezelfde wijze vertoond in de film. Zowel in de film als in de boeken wordt verteld dat zijn ledematen naar de 4 uiteinden van het land werder gebracht en dat zijn hoofd op London Bridge werd geplaatst. In de film wordt verder niet echt ver ingegaan op het verloop na dood van William Wallace. De vraag over het gevecht bij Stirling is nog een deelvraag waarbij we de werkelijkheid hebben vergeleken met de film. Na dit gedaan te hebben, bleek dat het gevecht in de film bijna helemaal hetzelfde is vertoond als het in de boeken wordt beschreven. Kort samengevat is het antwoord op deze deelvraag: Ondanks dat de Schotten sterk in de minderheid waren hebben ze dit gevecht toch weten te winnen. In de film is het onderwerp: Hoe Eduard I aan de macht kwam in Schotland niet aan het licht gebracht. In de film wordt alleen verteld dat hij een Engelsman was die koning was in Schotland, maar over de voorgeschiedenis ervan niets. Dit komt dus ook wel overeen met de werkelijkheid, want dat wát er in de film wordt vertoond staat ook in de boeken. Er is in de film alleen een gedeelte uit dit deel van de geschiedenis weggelaten in de film. Wij vonden het vreemd dat The Stone Of Destiny niet in de film wordt behandeld, er wordt helemaal niets over gezegd in de film. Dit terwijl The Stone Of Destiny toch best een belangrijke rol speelde in de geschiedenis. In alle boeken die wij hebben gebruikt en op de site die wij hebben bezocht stond meerdere malen een behoorlijk groot stuk over deze ‘steen’. Het was de trots van de Schotten, tijdens een kroning moest de a.s. koning zijn voet op de steen plaatsen om vervolgens gekroond te worden. Over het standpunt waar uit de film is opgenomen kun je weinig vergelijken met de film en de werkelijkheid. Dit heeft dan ook geen invloed gehad op het werkelijkheidsgehalte van de film. Wij denken dat de film uit het standpunt van de Schotten is opgenomen, omdat als je naar de personen in de film kijkt deze de hemel in worden geprezen. Door te kijken vanuit welk standpunt de film is gemaakt, blijkt dat de maker van de film ons heeft geprobeerd te beïnvloeden. Dit heeft hij getracht te doen door de film vanuit Schots standpunt op te nemen. De Schotten worden als ware helden beschreven, terwijl de Engelsen (vooral de koning) als een bot en streng persoon af te beelden. Wij vinden dat de film “Braveheart” voor 90% geschikt is om een waarheidsgetrouw beeld onver het onderwerp te krijgen. Dit denken wij omdat onze antwoorden op de deelvragen duidelijk maakten dat er in de film geen onwaarheden over de geschiedenis worden vertoond. Er zijn wel een aantal figuren bij gehaald in de film, die in de boeken niet een keer voorkwamen, maar dit stoort niet bij het waarheidsgehalte van de film. Verder worden enkel een aantal onderwerpen weggelaten uit de geschiedenis, omdat deze niet relevant zijn voor het hoofdonderwerp van de film. Literatuurlijst · F.E. Halliday, Geïllustreerde geschiedenis van Engeland (Den Haag, 1966) pp. 48 + 49 · Michael Jenner, Scotland through the ages (London, 1987) pp. 84 + 86 + 87 + 98 + 99 · Bryn Thomas, Britain (1995) pp. 705 + 742 · Raoul van Caenegem Geschiedenis van Engeland (Den Haag, 1982) pp. 50 · www.teije.nl