1. Inhoudsopgave
Hoofdstuk Titel Bladzijde
1. Inhoudsopgave 2
2. Inleiding 3
3. Deelvraag 1: DNA en de wetenschappelijke aspecten van
GM-voedsel 3/4
4. Deelvraag 2: Wat is de toepassing bij gele rijst? 4
5. Deelvraag 3: Waarom heb je vitamine A nodig? 5
6. Deelvraag 4: Verhelpt gele rijst de problemen wel? 5/6
7. Deelvraag 5: Zijn er problemen tot nu toe. 6
8. Discussie (alternatieven) 7/8
9. actualiteit 9
10. Samenvatting 9
11. Herschreven artikel 10/11
12. Trefwoordenlijst 12/13
13. Evaluatie 14
14. Bronvermelding 15
15. Logboek en oorspronkelijke werkplan 16/17
16. Bijlage, herschreven artikel 18/19
17. Bijlage, actualiteit 20/25
18. Bijlage, ‘Eten en Genen’, krantenartikel 26/27
19. Bijlage, Binas 28
2. Inleiding
Ons werkstuk gaat over rijst met extra vitamine A. We hebben dit onderwerp gekozen omdat het ons erg interessant leek.
Voor het maken van deze praktische opdracht konden we kiezen uit verschillende onderwerpen die te maken hebben met biotechnologie. Wij hebben een onderwerp uit de biotechnologie dat te maken heeft met het veranderen van genen in een organisme. Meestal is dat een plant of dier om ons beter voedsel te geven. Het kan bijvoorbeeld dat door nieuwe genen voedsel sneller gaat groeien. Of, wat er bij maïs gebeurt, dat ze een ander gen krijgt wat wel bestand is tegen beestjes die de plant opeten. Wij hebben het over de rijst en bij de rijst wordt er een gen ingestopt, dat vitamine A produceert. Deze rijst willen ze vooral gaan gebruiken in Derdewereld landen, omdat de bevolking daar weinig vitamine A binnenkrijgt. Zitten hier eigenlijk wel voordelen aan? vraag je je misschien af. Kunnen we die mensen niet beter pillen geven? Is dat gemanipuleerde voedsel, want zo heet voedsel met nieuwe genen, wel veilig? Zitten er niet te veel risico’s aan?
Op deze vragen proberen wij een antwoord vinden deze P.O. Ook gaan wij een aantal andere onderwerpen aansnijden die te maken hebben met GM-voedsel (genetisch- gemanipuleerd voedsel).
Een stukje geschiedenis: Rond 1960 was voor rijst een ‘superras’ ontwikkeld met een zeer grote opbrengst. Men dacht dat hiermee een eind zou komen aan de honger in de wereld. Daarom sprak men van de ‘groene revolutie’, een ontwikkeling die voor een plotselinge omwenteling in de landbouw zou zorgen. Helaas pakte dat anders uit. Het nieuwe superras leverde die superoogst alleen bij gebruik van veel kunstmest en veel water door goede irrigatie. Bovendien was het minder bestand tegen plantenziektes. Dat vereiste dus weer het gebruik en de ontwikkeling van veel nieuwe bestrijdingsmiddelen.
2. DNA en de wetenschappelijke aspecten van GM-voedsel
DNA
DNA ‘vertelt’ hoe je in elkaar zit. Hoe je eruit ziet, wat je wel en niet kunt, als je een ziekte hebt staat dat ook ‘in’ je DNA ‘geschreven’. Het DNA is voor iedereen uniek, tenminste er zijn nog geen exact dezelfde DNA profielen gevonden Maar als men gaat klonen krijg je twee dezelfde organismen, dus dan is er wel hetzelfde DNA in verschillende organismen.
Er zijn vier verschillende soorten genen A ‘s; adenosine, T ‘s; thymine, G ‘s;
guanine, en C ‘s; cytosine. In de DNA- spiraal zijn er ‘treden’ van G’s en C’s en van A’s en T ‘s; dit heet een basenpaar. Een G, C, A, of een T is een base.
De DNA- spiraal kan zich kopieren. De dubbele helix lijkt op een rits, de basen zijn de tandjes. Als een cel zich gaat delen, gaat eerst de DNA– rits open, waarbij de koppelingen tussen de basenparen worden verbroken. Dus er ontstaan twee halve ritsen, twee losse DNA- spiralen met ontblote A-, T-, G- en C- tandjes. Dan kan de losse spiraal zich gaan kopieren. De losse A-, T-, G- en C- bouwstenen, die in elke cel voorkomen, worden tandje voor tandje achter elkaar geplaatst en verbonden, in de vaste basenparen.
Zo wordt de ontbrekende halve rits weer bouwsteen voor bouwsteen opgebouwd uit losse basen. Naast elke halve rits heeft zich een kopie van de ontbrekende andere ritshelft gevormd. De oorspronkelijke DNA- spiraal heeft zich eerst gedeeld en daarna gekopieerd. De spiraalstructuur is een goed voorbeeld van het delen van cellen.
DNA is dus de dragen van de erfelijke eigenschappen. De basen dienen als code. DNA is de drager van twee keer drieëntwintig genen. Elk gen is de code voor een eiwit dat noodzakelijk is om een genetische eigenschap teweeg te brengen. Want eiwitten, maar vooral hormonen, dat zijn speciale eiwitten, zijn onmisbaar om ons lichaam te besturen. Alle eiwitten zijn opgebouwd uit niet meer dan twintig verschillende bouwstenen, aminozuren. Bij de vorming van een eiwit worden deze aminozuren in een bepaald patroon aan elkaar gekoppeld. Eiwitten bestaan meestal uit duizenden aminozuren. Voor elk aminozuur is er een groepje van drie basen nodig. Door code na code af te lezen kan uit losse aminozuren een eiwit worden gevormd. DNA kan zich niet alleen kopieren, maar in de volgorde van de basen zijn ook de erfelijke eigenschappen vastgelegd.
De wetenschappelijke aspecten van GM-voedsel
Je kunt behalve de DNA- code lezen, de DNA- code ook veranderen. Je kan de code uitgummen, verbeteren of aanvullen. Als je dat bij genen doet heet dat genetisch manipuleren. In het DNA van levende wezens kom je bij allemaal hetzelfde soort DNA tegen. Het bestaat allemaal uit dezelfde basen en baseparen. Alle wezens gebruiken ook dezelfde codes voor de aminozuren en dus de eiwitten.
Eigenlijk is het veranderen van genen helemaal niet moeilijk! Een onderzoeker zoekt een organisme met een hele goede eigenschap en een ander organisme die die eigenschap wel kan gebruiken om nog beter te worden. Daarna haalt de onderzoeker het goede gen uit het eerste organisme en plant het in bij het tweede organisme. Alleen…. Moet er onderzocht worden of het extra gen wel nut heeft of dat er toch meer van dezelfde genen moeten worden in geplant. Op deze manier wordt het tweede organisme steeds beter.
4. Wat is de toepassing bij de gele rijst?
Gele rijst is genetisch gemanipuleerde rijst met pro-vitamine A. Het wordt ontwikkeld door een Zwitsers onderzoeksinstituut in samenwerking met International Rice Research Institute, het IRRI. Daarvoor hebben ze onder andere genen uit de narcis gebruikt. De rijst is in ontwikkeling, maar nog niet op de markt.
De rijst wordt gemaakt van een combinatie van genetische materiaal uit bacteriën en virussen die horen bij plantenziektes. Men is bang dat deze ziektes zich kunnen verspreiden door kruisbestuiving en dat kan grote gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Ook zitten er delen uit gewassen in die nu niet meer worden gebruikt als voeding. De instabiliteit van de ingebouwde genen kan betekenen dat de gewenste ingebouwde eigenschappen er over een paar generaties uit zijn.
Bij de gele rijst wordt er een gen ingedaan. Dat gen komt uit de narcis en een bacterie. In dat gen zit bèta caroteen dat in het lichaam omgezet wordt in vitamine A. Door het bètacaroteen krijgt de rijst een gele kleur vandaar de naam ‘gele rijst’.
De vitamine A- rijst die men nu heeft ontwikkeld kan slechts voor een deel in de vitamine A- behoefte van een mens voorzien, zo’n 10% van de dagelijkse behoefte. De rijst moet zijn waarde in de praktijk nog bewijzen.
Er zijn zelfs al een aantal rijstsoorten met extra vitamine A: in het zuiden van India is er bijvoorbeeld de rode rijst met extra vitamine A in het vliesje.
5. Waarom heb je vitamine A nodig?
Waar heb je vitamine A voor nodig en hoe wordt het vitamine A tekort aangepakt
Rijst is in ontwikkelingslanden hetzelfde als voor ons de aardappel. Rijst voedt meer dan éénderde van de wereldbevolking. Als de mensen daar ongepelde rijst zouden eten zouden ze nog wel de nodige voedingstoffen binnenkrijgen, maar de gepelde rijst, die ze daar dus meestal eten, mist het velletje waar veel voedingsstoffen inzitten. De mensen eten de rijst zonder velletje, omdat de rijst dan langer is op te slaan. Hierdoor missen velen dus de voedingsstoffen, maar ook, bij sommige soorten rijst, vitamine A.
Vitamine A komt vooral voor in lever(traan) en verder in o.a. melk, boter, eidooier, rode bieten en wortelen. Deze vitamine heeft als belangrijkste functies het handhaven van de structuur van huid en slijmvliezen en de vorming van rhodopsine; dat is een staafjespigment die zorgt voor het zien in zwak licht.
Men denkt dat vitamine A tekort vooral zwangere vrouwen en kinderen ‘bedreigt’. Bij een tekort aan de vitamine kan onder andere de huid droog en ruw worden en (nacht)blindheid ontstaan. Ook kan dit de oogziekte Xerophthalmia veroorzaken, waardoor per jaar ongeveer vijf miljoen kinderen getroffen worden. Hierdoor kunnen ze blind worden of zelfs sterven. Ook verergert vitamine A ziektes als diarree en mazelen bij kinderen. De oorzaak is meestal een gebrek aan noodzakelijke voedingsstoffen uit andere producten, zoals groenten. Hierdoor krijgen met name kinderen te weinig vitamine A binnen.
6. Verhelpt gele rijst de problemen wel?
De ‘gele rijst’ zou een oplossing zijn voor het ondervoedingsprobleem in de ontwikkelingslanden. Een volwassen persoon zou, elke dag, negen kilo ‘gele rijst’ moeten eten om de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine A binnen te krijgen. Niemand kan zoveel rijst eten. Normaal eten de mensen ongeveer driehonderd gram rijst per dag, dat is dan dus ongeveer acht procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Dagelijkse aanbevolen hoeveelheid vitamine A van een volwassene is 0,45 mg.
Bovendien pakt de genetisch gemanipuleerde rijst de onderliggende zaken van vitamine A- gebrek niet aan. De onderliggende oorzaak is namelijk armoede: het is het gebrek van gevarieerde voeding en ongelijke voedselverdeling. Door meer rijst te geven gaat de armoede niet weg. Op korte termijn zijn supplementen (vitaminepillen) en toevoeging aan voedsel goedkoper en effectiever. De enige lange termijnoplossing is de oorzaken van armoede aanpakken. En ervoor zorgen dat de mensen gevarieerd en gezond kunnen eten.
Vaak wordt de groeiende wereldbevolking aangevoerd als argument voor de ontwikkeling van genetisch gemanipuleerd voedsel. Maar volgens het Wereld Voedselprogramma van de Verenigde Naties produceren we meer dan anderhalf maal zoveel voedsel als nodig is om de hele wereldbevolking van voldoende gezond voedsel te voorzien. Er is vooral een verdelingsprobleem: één op de zeven mensen in wereld lijdt honger.
Zelfs al zou de genetische manipulatie leiden tot gewassen met een hogere opbrengst, of met resistentie tegen ziektes, dan is het nog maar de vraag wie er van profiteert; de mensen die toch al geen voedselgebrek hadden of de mensen in de ontwikkelingslanden. De onderliggende, vaak complexe, redenen van hongersnood worden namelijk niet aangepakt. Terwijl duurzame landbouw het gebruik van lokale bronnen stimuleert, zodat gemeenschappen zichzelf kunnen onderhouden, profiteren internationale biotechnologiebedrijven van de situatie, door boeren aan zich te binden en afhankelijk te maken van hun zaden, bestrijdingsmiddelen en andere chemische middelen.
Het is zelfs de vraag of je lichaam de vitamine A uit de gele rijst opneemt. Want een recente ontdekking die uitwijst dat de gele rijst veel minder vitamine A in het menselijk lichaam aanmaakt dan bij de oogst uit het lab was voorzien. Een onderzoek van Greenpeace heeft uitgewezen, dat mensen in ontwikkelingslanden twaalf keer de normale hoeveelheid van driehonderd gram ‘GoldenRice’ moeten eten om hun nodige hoeveelheid vitamine A binnen te krijgen.
Met verschillende benaderingen is al veel resultaat bereikt. Het aantal jonge kinderen met Xerophthalmia is de laatste twintig jaar met tweederde afgenomen.
De opname van vitamine A uit voedsel hangt af van de algemene staat van (onder)voeding. Zo is vitamine A in vet oplosbaar, vitamine A wordt alleen opgenomen als er vet aanwezig is. Dus je helpt het ondervoedingsprobleem de wereld niet uit als de mensen alleen maar extra vitamine A krijgen, men moet ook andere soorten voedsel bieden. Een te grote hoeveelheid vitamine A kan weer leiden tot het omzetten in gifstoffen. Dat is ook niet de bedoeling.
7. Zijn er problemen tot nu toe?
Op rijst rusten in totaal zo’n 160 octrooien. Degenen die de octrooien bezitten mogen geld vragen voor het gebruik ervan. Wie van die octrooien gebruik wil maken, mag dat niet doen zonder toestemming van de octrooihouder. Meer dan de helft van die octrooien is in handen van grote, multinationale bedrijven, meest zaadproducenten.
Eén biotechnologiebedrijf heeft de octrooirechten op de vitamine A- genen. Het bedrijf heeft aangekondigd de rijst te zullen aanbieden aan plaatselijke veredelaars die het mogen kruisen met de lokale rijstrassen. De veredelaars kunnen de rijst dan verkopen aan de boeren. Maar de boeren kunnen de zaden van de rijstplant niet kopen, doordat die veel te duur zijn, omdat er een octrooi op rust.
Er zijn mensen die vinden dat er geen octrooi opgelegd moet worden, omdat dat ten koste gaat van de liefdadige doeleinden. Maar misschien is het juist slim om een octrooi in Westerse handen te houden om te voorkomen dat plaatselijke corrupte overheden de boeren uitbuiten en grove winst maken op de gele rijst, tenminste, als de rijst daar verbouwd wordt. Als de rijst in Derdewereldlanden wordt verbouwd. Want waar moet de rijst verbouwd worden?
De rijst zal waarschijnlijk niet in Europa verkocht worden, er is hier geen gebrek aan vitamine A. Alles aan de Derde Wereld zelf over laten, zodat de plaatselijke bevolking er op vooruit kan gaan? Een goede kans, maar moeten wij ze onafhankelijk van Westerse landen laten produceren? Dat kan wel risico’s met zich meedragen; er kan makkelijker geknoeid worden met de rijst door onbekenden. De productie kan fout gaan, want de boeren moeten ook weten hoe dat ze met deze rijst om moeten gaan. Een boer moet wel de middelen bezitten om een goede oogst te krijgen.
Als de rijst dan niet in een Derde Wereld land verbouwd wordt maar in Europa of een ander democratisch en welvarend land verbouwd wordt, dan kost dat veel extra geld. Het verbouwen van de rijst in een land met duurdere grond en loonkosten om het daarna te vervoeren naar een Derdewereld land brengt extra kosten met zich mee.
Ook zijn er mogelijkheden om meer dan een miljoen kinderen per jaar te redden en dat zonder gentechnologie. Maar deze middelen worden niet zo aangejuicht door grote geïndustrialiseerde landen.
8. Discussie
argumenten, problemen, alternatieven
D
e vraag is of dat het manipuleren van rijst zin heeft en of dat het ethisch verantwoord is. Er is echter al een probleem voor dat de rijst verbouwd kan worden: de octrooien. In totaal rusten er 160 octrooien op deze rijst. Wie draait er op voor de kosten? Waar wordt de rijst verbouwd? Momenteel is de rijst nog niet op de markt. Er is nog geen duidelijkheid over de rechten van de rijst.
Als de starterproblemen dan zijn overbrugd, dan rest de vraag of dat het wel goed is om de gele rijst te verbouwen. Hieronder staan een aantal voor- en tegenargumenten op een rij…
De praktische opdracht gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden