Rijst met vitamine A

1. Inhoudsopgave Hoofdstuk Titel Bladzijde
1. Inhoudsopgave 2
2. Inleiding 3
3. Deelvraag 1: DNA en de wetenschappelijke aspecten van GM-voedsel 3/4
4. Deelvraag 2: Wat is de toepassing bij gele rijst? 4
5. Deelvraag 3: Waarom heb je vitamine A nodig? 5
6. Deelvraag 4: Verhelpt gele rijst de problemen wel? 5/6
7. Deelvraag 5: Zijn er problemen tot nu toe. 6
8. Discussie (alternatieven) 7/8
9. actualiteit 9

10. Samenvatting 9
11. Herschreven artikel 10/11
12. Trefwoordenlijst 12/13
13. Evaluatie 14
14. Bronvermelding 15
15. Logboek en oorspronkelijke werkplan 16/17
16. Bijlage, herschreven artikel 18/19
17. Bijlage, actualiteit 20/25
18. Bijlage, ‘Eten en Genen’, krantenartikel 26/27
19. Bijlage, Binas 28 2. Inleiding Ons werkstuk gaat over rijst met extra vitamine A. We hebben dit onderwerp gekozen omdat het ons erg interessant leek. Voor het maken van deze praktische opdracht konden we kiezen uit verschillende onderwerpen die te maken hebben met biotechnologie. Wij hebben een onderwerp uit de biotechnologie dat te maken heeft met het veranderen van genen in een organisme. Meestal is dat een plant of dier om ons beter voedsel te geven. Het kan bijvoorbeeld dat door nieuwe genen voedsel sneller gaat groeien. Of, wat er bij maïs gebeurt, dat ze een ander gen krijgt wat wel bestand is tegen beestjes die de plant opeten. Wij hebben het over de rijst en bij de rijst wordt er een gen ingestopt, dat vitamine A produceert. Deze rijst willen ze vooral gaan gebruiken in Derdewereld landen, omdat de bevolking daar weinig vitamine A binnenkrijgt. Zitten hier eigenlijk wel voordelen aan? vraag je je misschien af. Kunnen we die mensen niet beter pillen geven? Is dat gemanipuleerde voedsel, want zo heet voedsel met nieuwe genen, wel veilig? Zitten er niet te veel risico’s aan? Op deze vragen proberen wij een antwoord vinden deze P.O. Ook gaan wij een aantal andere onderwerpen aansnijden die te maken hebben met GM-voedsel (genetisch- gemanipuleerd voedsel). Een stukje geschiedenis: Rond 1960 was voor rijst een ‘superras’ ontwikkeld met een zeer grote opbrengst. Men dacht dat hiermee een eind zou komen aan de honger in de wereld. Daarom sprak men van de ‘groene revolutie’, een ontwikkeling die voor een plotselinge omwenteling in de landbouw zou zorgen. Helaas pakte dat anders uit. Het nieuwe superras leverde die superoogst alleen bij gebruik van veel kunstmest en veel water door goede irrigatie. Bovendien was het minder bestand tegen plantenziektes. Dat vereiste dus weer het gebruik en de ontwikkeling van veel nieuwe bestrijdingsmiddelen. 2. DNA en de wetenschappelijke aspecten van GM-voedsel DNA

DNA ‘vertelt’ hoe je in elkaar zit. Hoe je eruit ziet, wat je wel en niet kunt, als je een ziekte hebt staat dat ook ‘in’ je DNA ‘geschreven’. Het DNA is voor iedereen uniek, tenminste er zijn nog geen exact dezelfde DNA profielen gevonden Maar als men gaat klonen krijg je twee dezelfde organismen, dus dan is er wel hetzelfde DNA in verschillende organismen. Er zijn vier verschillende soorten genen A ‘s; adenosine, T ‘s; thymine, G ‘s; guanine, en C ‘s; cytosine. In de DNA- spiraal zijn er ‘treden’ van G’s en C’s en van A’s en T ‘s; dit heet een basenpaar. Een G, C, A, of een T is een base. De DNA- spiraal kan zich kopieren. De dubbele helix lijkt op een rits, de basen zijn de tandjes. Als een cel zich gaat delen, gaat eerst de DNA– rits open, waarbij de koppelingen tussen de basenparen worden verbroken. Dus er ontstaan twee halve ritsen, twee losse DNA- spiralen met ontblote A-, T-, G- en C- tandjes. Dan kan de losse spiraal zich gaan kopieren. De losse A-, T-, G- en C- bouwstenen, die in elke cel voorkomen, worden tandje voor tandje achter elkaar geplaatst en verbonden, in de vaste basenparen. Zo wordt de ontbrekende halve rits weer bouwsteen voor bouwsteen opgebouwd uit losse basen. Naast elke halve rits heeft zich een kopie van de ontbrekende andere ritshelft gevormd. De oorspronkelijke DNA- spiraal heeft zich eerst gedeeld en daarna gekopieerd. De spiraalstructuur is een goed voorbeeld van het delen van cellen. DNA is dus de dragen van de erfelijke eigenschappen. De basen dienen als code. DNA is de drager van twee keer drieëntwintig genen. Elk gen is de code voor een eiwit dat noodzakelijk is om een genetische eigenschap teweeg te brengen. Want eiwitten, maar vooral hormonen, dat zijn speciale eiwitten, zijn onmisbaar om ons lichaam te besturen. Alle eiwitten zijn opgebouwd uit niet meer dan twintig verschillende bouwstenen, aminozuren. Bij de vorming van een eiwit worden deze aminozuren in een bepaald patroon aan elkaar gekoppeld. Eiwitten bestaan meestal uit duizenden aminozuren. Voor elk aminozuur is er een groepje van drie basen nodig. Door code na code af te lezen kan uit losse aminozuren een eiwit worden gevormd. DNA kan zich niet alleen kopieren, maar in de volgorde van de basen zijn ook de erfelijke eigenschappen vastgelegd. De wetenschappelijke aspecten van GM-voedsel Je kunt behalve de DNA- code lezen, de DNA- code ook veranderen. Je kan de code uitgummen, verbeteren of aanvullen. Als je dat bij genen doet heet dat genetisch manipuleren. In het DNA van levende wezens kom je bij allemaal hetzelfde soort DNA tegen. Het bestaat allemaal uit dezelfde basen en baseparen. Alle wezens gebruiken ook dezelfde codes voor de aminozuren en dus de eiwitten. Eigenlijk is het veranderen van genen helemaal niet moeilijk! Een onderzoeker zoekt een organisme met een hele goede eigenschap en een ander organisme die die eigenschap wel kan gebruiken om nog beter te worden. Daarna haalt de onderzoeker het goede gen uit het eerste organisme en plant het in bij het tweede organisme. Alleen…. Moet er onderzocht worden of het extra gen wel nut heeft of dat er toch meer van dezelfde genen moeten worden in geplant. Op deze manier wordt het tweede organisme steeds beter. 4. Wat is de toepassing bij de gele rijst? Gele rijst is genetisch gemanipuleerde rijst met pro-vitamine A. Het wordt ontwikkeld door een Zwitsers onderzoeksinstituut in samenwerking met International Rice Research Institute, het IRRI. Daarvoor hebben ze onder andere genen uit de narcis gebruikt. De rijst is in ontwikkeling, maar nog niet op de markt. De rijst wordt gemaakt van een combinatie van genetische materiaal uit bacteriën en virussen die horen bij plantenziektes. Men is bang dat deze ziektes zich kunnen verspreiden door kruisbestuiving en dat kan grote gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Ook zitten er delen uit gewassen in die nu niet meer worden gebruikt als voeding. De instabiliteit van de ingebouwde genen kan betekenen dat de gewenste ingebouwde eigenschappen er over een paar generaties uit zijn. Bij de gele rijst wordt er een gen ingedaan. Dat gen komt uit de narcis en een bacterie. In dat gen zit bèta caroteen dat in het lichaam omgezet wordt in vitamine A. Door het bètacaroteen krijgt de rijst een gele kleur vandaar de naam ‘gele rijst’. De vitamine A- rijst die men nu heeft ontwikkeld kan slechts voor een deel in de vitamine A- behoefte van een mens voorzien, zo’n 10% van de dagelijkse behoefte. De rijst moet zijn waarde in de praktijk nog bewijzen. Er zijn zelfs al een aantal rijstsoorten met extra vitamine A: in het zuiden van India is er bijvoorbeeld de rode rijst met extra vitamine A in het vliesje. 5. Waarom heb je vitamine A nodig? Waar heb je vitamine A voor nodig en hoe wordt het vitamine A tekort aangepakt Rijst is in ontwikkelingslanden hetzelfde als voor ons de aardappel. Rijst voedt meer dan éénderde van de wereldbevolking. Als de mensen daar ongepelde rijst zouden eten zouden ze nog wel de nodige voedingstoffen binnenkrijgen, maar de gepelde rijst, die ze daar dus meestal eten, mist het velletje waar veel voedingsstoffen inzitten. De mensen eten de rijst zonder velletje, omdat de rijst dan langer is op te slaan. Hierdoor missen velen dus de voedingsstoffen, maar ook, bij sommige soorten rijst, vitamine A. Vitamine A komt vooral voor in lever(traan) en verder in o.a. melk, boter, eidooier, rode bieten en wortelen. Deze vitamine heeft als belangrijkste functies het handhaven van de structuur van huid en slijmvliezen en de vorming van rhodopsine; dat is een staafjespigment die zorgt voor het zien in zwak licht. Men denkt dat vitamine A tekort vooral zwangere vrouwen en kinderen ‘bedreigt’. Bij een tekort aan de vitamine kan onder andere de huid droog en ruw worden en (nacht)blindheid ontstaan. Ook kan dit de oogziekte Xerophthalmia veroorzaken, waardoor per jaar ongeveer vijf miljoen kinderen getroffen worden. Hierdoor kunnen ze blind worden of zelfs sterven. Ook verergert vitamine A ziektes als diarree en mazelen bij kinderen. De oorzaak is meestal een gebrek aan noodzakelijke voedingsstoffen uit andere producten, zoals groenten. Hierdoor krijgen met name kinderen te weinig vitamine A binnen. 6. Verhelpt gele rijst de problemen wel? De ‘gele rijst’ zou een oplossing zijn voor het ondervoedingsprobleem in de ontwikkelingslanden. Een volwassen persoon zou, elke dag, negen kilo ‘gele rijst’ moeten eten om de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine A binnen te krijgen. Niemand kan zoveel rijst eten. Normaal eten de mensen ongeveer driehonderd gram rijst per dag, dat is dan dus ongeveer acht procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Dagelijkse aanbevolen hoeveelheid vitamine A van een volwassene is 0,45 mg. Bovendien pakt de genetisch gemanipuleerde rijst de onderliggende zaken van vitamine A- gebrek niet aan. De onderliggende oorzaak is namelijk armoede: het is het gebrek van gevarieerde voeding en ongelijke voedselverdeling. Door meer rijst te geven gaat de armoede niet weg. Op korte termijn zijn supplementen (vitaminepillen) en toevoeging aan voedsel goedkoper en effectiever. De enige lange termijnoplossing is de oorzaken van armoede aanpakken. En ervoor zorgen dat de mensen gevarieerd en gezond kunnen eten. Vaak wordt de groeiende wereldbevolking aangevoerd als argument voor de ontwikkeling van genetisch gemanipuleerd voedsel. Maar volgens het Wereld Voedselprogramma van de Verenigde Naties produceren we meer dan anderhalf maal zoveel voedsel als nodig is om de hele wereldbevolking van voldoende gezond voedsel te voorzien. Er is vooral een verdelingsprobleem: één op de zeven mensen in wereld lijdt honger. Zelfs al zou de genetische manipulatie leiden tot gewassen met een hogere opbrengst, of met resistentie tegen ziektes, dan is het nog maar de vraag wie er van profiteert; de mensen die toch al geen voedselgebrek hadden of de mensen in de ontwikkelingslanden. De onderliggende, vaak complexe, redenen van hongersnood worden namelijk niet aangepakt. Terwijl duurzame landbouw het gebruik van lokale bronnen stimuleert, zodat gemeenschappen zichzelf kunnen onderhouden, profiteren internationale biotechnologiebedrijven van de situatie, door boeren aan zich te binden en afhankelijk te maken van hun zaden, bestrijdingsmiddelen en andere chemische middelen. Het is zelfs de vraag of je lichaam de vitamine A uit de gele rijst opneemt. Want een recente ontdekking die uitwijst dat de gele rijst veel minder vitamine A in het menselijk lichaam aanmaakt dan bij de oogst uit het lab was voorzien. Een onderzoek van Greenpeace heeft uitgewezen, dat mensen in ontwikkelingslanden twaalf keer de normale hoeveelheid van driehonderd gram ‘GoldenRice’ moeten eten om hun nodige hoeveelheid vitamine A binnen te krijgen. Met verschillende benaderingen is al veel resultaat bereikt. Het aantal jonge kinderen met Xerophthalmia is de laatste twintig jaar met tweederde afgenomen. De opname van vitamine A uit voedsel hangt af van de algemene staat van (onder)voeding. Zo is vitamine A in vet oplosbaar, vitamine A wordt alleen opgenomen als er vet aanwezig is. Dus je helpt het ondervoedingsprobleem de wereld niet uit als de mensen alleen maar extra vitamine A krijgen, men moet ook andere soorten voedsel bieden. Een te grote hoeveelheid vitamine A kan weer leiden tot het omzetten in gifstoffen. Dat is ook niet de bedoeling. 7. Zijn er problemen tot nu toe? Op rijst rusten in totaal zo’n 160 octrooien. Degenen die de octrooien bezitten mogen geld vragen voor het gebruik ervan. Wie van die octrooien gebruik wil maken, mag dat niet doen zonder toestemming van de octrooihouder. Meer dan de helft van die octrooien is in handen van grote, multinationale bedrijven, meest zaadproducenten. Eén biotechnologiebedrijf heeft de octrooirechten op de vitamine A- genen. Het bedrijf heeft aangekondigd de rijst te zullen aanbieden aan plaatselijke veredelaars die het mogen kruisen met de lokale rijstrassen. De veredelaars kunnen de rijst dan verkopen aan de boeren. Maar de boeren kunnen de zaden van de rijstplant niet kopen, doordat die veel te duur zijn, omdat er een octrooi op rust. Er zijn mensen die vinden dat er geen octrooi opgelegd moet worden, omdat dat ten koste gaat van de liefdadige doeleinden. Maar misschien is het juist slim om een octrooi in Westerse handen te houden om te voorkomen dat plaatselijke corrupte overheden de boeren uitbuiten en grove winst maken op de gele rijst, tenminste, als de rijst daar verbouwd wordt. Als de rijst in Derdewereldlanden wordt verbouwd. Want waar moet de rijst verbouwd worden? De rijst zal waarschijnlijk niet in Europa verkocht worden, er is hier geen gebrek aan vitamine A. Alles aan de Derde Wereld zelf over laten, zodat de plaatselijke bevolking er op vooruit kan gaan? Een goede kans, maar moeten wij ze onafhankelijk van Westerse landen laten produceren? Dat kan wel risico’s met zich meedragen; er kan makkelijker geknoeid worden met de rijst door onbekenden. De productie kan fout gaan, want de boeren moeten ook weten hoe dat ze met deze rijst om moeten gaan. Een boer moet wel de middelen bezitten om een goede oogst te krijgen. Als de rijst dan niet in een Derde Wereld land verbouwd wordt maar in Europa of een ander democratisch en welvarend land verbouwd wordt, dan kost dat veel extra geld. Het verbouwen van de rijst in een land met duurdere grond en loonkosten om het daarna te vervoeren naar een Derdewereld land brengt extra kosten met zich mee. Ook zijn er mogelijkheden om meer dan een miljoen kinderen per jaar te redden en dat zonder gentechnologie. Maar deze middelen worden niet zo aangejuicht door grote geïndustrialiseerde landen.
8. Discussie argumenten, problemen, alternatieven D
e vraag is of dat het manipuleren van rijst zin heeft en of dat het ethisch verantwoord is. Er is echter al een probleem voor dat de rijst verbouwd kan worden: de octrooien. In totaal rusten er 160 octrooien op deze rijst. Wie draait er op voor de kosten? Waar wordt de rijst verbouwd? Momenteel is de rijst nog niet op de markt. Er is nog geen duidelijkheid over de rechten van de rijst. Als de starterproblemen dan zijn overbrugd, dan rest de vraag of dat het wel goed is om de gele rijst te verbouwen. Hieronder staan een aantal voor- en tegenargumenten op een rij… voor: 1. Als er aan rijst extra vitamine A wordt toegevoegd dan kan er daarmee effectieve ontwikkelingshulp worden gegeven. Rijst voedt een derde van de mensheid en is daarom een makkelijke manier om velen te voorzien. 2. De ingebrachte genen geven, voor zover bekend, geen extra risico’s, er is dus geen probleem. 3. Als boeren in de Derde Wereld de rijst mogen produceren en de octrooien in handen blijven van Westerse landen zodat de meestal corrupte plaatselijke overheden de boeren niet kunnen uitbuiten, dan is dat een kans voor de bevolking. 4. Het is egoïstisch om geen gemanipuleerde rijst te laten verbouwen als je er persoonlijk tegen bent. Vele mensen sterven dankzij een tekort aan vitamine A, jij hebt het recht niet om over hun leven te beslissen. 5. Het is altijd goed om een extra vitamine A bron te verbouwen, ook voor de Westerse landen. 6. Het is goed als deze rijst verbouwd wordt, onder bepaalde voorwaarden, bijvoorbeeld dat de rijst niet in Nederland verbouwd wordt, dit op het etiket vermeld wordt, er nauwkeurige controles worden uitgevoerd, enz, enz.. tegen: 1. Het is een onomkeerbaar proces. Als er straks veel gemanipuleerde rijst wordt verbouwd dan kan de oorspronkelijke rijst vergaan. 2. De risico’s zijn nog niet bekend, waarschijnlijk zitten er nadelen aan die over het hoofd gezien worden voor het economische belang. Later kan dat behoorlijk fout uitpakken. 3. Mensen in de Derde Wereld willen geen gemanipuleerde rijst eten omdat deze geel is in plaats van wit. Ze vertrouwen de kleur niet en misschien smaakt de rijst wel helemaal niet lekker. 4. Vitaminepillen zijn veel goedkoper, makkelijker en ze dragen veel minder risico’s met zich mee. 5. Het is hoe dan ook fout om met genen te experimenteren, zelfs als het bewezen zou zijn dat er weinig tot geen risico’s aan zitten. Je hebt het recht niet om als mens voor God te spelen; je mag geen nieuwe organismes ‘scheppen’. 6. Uit onderzoek is gebleken dat een normale hoeveelheid rijst maar voor 10 in de behoefte voorziet, dan heeft het geen zin. Zeker niet in landen waar er armoede heerst. Een te grote hoeveelheid vitamine A kan echter door het menselijk lichaam omgezet worden in giftige stoffen. 7. Als er in deze landen een voedseltekort bestaat, waardoor er onder andere een gebrek aan vitamine A ontstaat, heeft het geen zin dat in rijst te stoppen. Het voedsel dat normaal vitamine A bevat, bestaat uit nog veel meer. Dit komen de mensen daar nog steeds tekort. Alle voedingstoffen zijn nodig. Een gevarieerd eetpatroon is een recht van de mens. 8. Zonder vet wordt de vitamine (bijna)niet opgenomen, dan heeft het in rijst dus weinig nut. 9. In een land met zo’n voedselgebrek moet een andere structuur worden gebracht, zodat de bevolking daadwerkelijk vooruit gaat. De plaatselijke boeren zullen verschillend voedsel moeten produceren zodat er een gevarieerd voedselaanbod komt. alternatieven  Pak de oorzaken van de armoede en het voedselgebrek aan, Problemen als oorlog, droogte, plagen, transportproblemen, economische en politieke misstappen, opslagverliezen en te weinig variatie in het voedselaanbod zijn de oorzaak. Dit zijn weliswaar moeilijke problemen, zo lang ze de toestand niet verbeterd blijft de oorzaak bestaan. Je spant het paard dan achter de wagen.  Verstrek vitamine A pillen. Voeg desnoods meerdere vitamines toe om de werking te verbeteren en de bevolking te voorzien van meerdere vitamines. Dit is goedkoper en veiliger. Eerdere succesvolle projecten:  In Bangladesh werden mensen gestimuleerd zelf vitamine- rijke groente en fruit te verbouwen desnoods alleen tegen de muur van het huis. Vrouwen die de gezondheid van hun kinderen vooruit zagen gaan, gingen het systeem verder vertellen, zodat er een sneeuwbaleffect ontstond. Er doen inmiddels zeshonderdduizend huishoudens, oftewel, drie miljoen mensen aan mee.  In Thailand werd een vitaminerijke plant gepromoot via radio, posters, strips, T-shirts en video’s en zelfs een invloedrijke Boeddhistische monnik deed mee.  In Mali, Burkina Faso, Niger en andere Afrikaanse landen is de oogstperiode kort. De nadruk werd daar gelegd op het efficiënt drogen van groente en fruit met vitamine A.  Het toevoegen van vitamine A aan ander voedsel, bijvoorbeeld bij margarine(vet) op de Filippijnen en in suiker in sommige Latijns Amerikaanse landen.  Het twee keer per jaar toedienen van een hoge dosis vitamine A  De aanpak van het voedselpakket, zodat men gevarieerder gaat eten en ook producten als vlees, vis, eieren en groenten gaat gebruiken, omdat daar veel vitamine A inzit. (Het is overigens gevaarlijk om melk aan te bieden in andere culturen. Als mensen van jongs af aan geen (koe)melk hebben gedronken kunnen zij er helemaal niet tegen.) Deze alternatieven zijn allemaal geslaagd in hun opzet om de gevolgen van een vitamine
A gebrek te verminderen. Het nadeel is dat sommige projecten veel geld kosten, dat is nu eenmaal in Derdewereldlanden het probleem. Deze projecten moeten dus gesubsidieerd worden. voor- en tegenstanders
Het is ons niet duidelijk geworden wat de bedrijven vinden en of ze lijnrecht tegenover de tegenstanders staan. Het biotechnologiebedrijf met recht op de vitamine genen is voor de verbouwing van de rijst in Derde Wereld landen door De betrokken bedrijven zijn echter wel allemaal op winst uit. Ze willen geld voor de rechten van de gele rijst. Ze vertikken het om de octrooien vrij te geven en weigeren om de alternatieven onder ogen te zien. Zij zijn voorstander van de rijst, maar dat is waarschijnlijk meer in hun eigen belang. Onder de samenleving zijn vele voor- en tegenstanders. Wat de uitslag van dit project ‘Eten en genen’ was, is te zien in de bijlage, (blz 26) Onze persoonlijke mening
Wij hebben toevallig precies dezelfde mening, wij zijn namelijk tegen het manipuleren in het algemeen en vinden dat deze rijst geen uitzondering mag zijn. Er zijn voldoende alternatieven die efficiënter. 9. Actualiteit. Niet alleen voedsel wordt gemanipuleerd. Ook dieren worden onderworpen aan experimenten met genen. Bijvoorbeeld het beroemde schaap Dolly en de inmiddels omstreden stier Herman. Dolly werd gekloond uit een ander schaap en de reden om aan de genen van Herman te sleutelen was zijn nageslacht. 10. Samenvatting. Genetisch gemanipuleerd voedsel is voedsel waarvan de genen zijn veranderd. Dit is mogelijk door het DNA te veranderen. DNA is opgebouwd uit vier stoffen: adenosine, thymine, guanine en cytosine. Deze stoffen vormen in basenparen treden van een DNA spiraal. Deze lijkt op een wenteltrap. Deze spiraal kan zich delen door zich te splitsen om nieuwe delen aan te maken. Daardoor wordt er een code gevormd die tegenwoordig veranderd kan worden. Dit noemen we genetisch manipuleren. Gele rijst is een nieuw gemanipuleerd product dat nu nog niet op de markt is. Deze rjist kan het tekort aan vitamine A opheffen. Door middel van genetische manipulatie zijn er vitamine A genen overgebracht naar de rijst, de kleur van de rijst is oranjegeel en vandaar de naam ‘gele rijst’. Vitamine A komt vooral voor in levertraan en daarnaast ook in eierdooier, boter, melk en sommige soorten groenten. De vitamine zorgt voor het handhaven van de huid en slijmvliezen en het zorgt voor de opbouw van rhodopsine. Rhodopsine zorgt voor het zien in zwak licht. Als er sprake is van een gebrek kan dat de oogziekte Xerophthalmia veroorzaken en per jaar zijn daar miljoenen slachtoffers van, met name kinderen. De ziekte leidt meestal tot blindheid en in het ergste geval tot de dood. Het probleem is nu nog dat er 160 octrooirechten zijn uitgeschreven over de rijst. Voordat de productie op gang kan komen zullen het geld hiervoor moeten worden betaald. De vraag is echter of het wel zinvol is om deze rijst te verbouwen: zijn de bedrijven niet teveel op winst uit en zijn de alternatieven niet veel effectiever? De rijst heft bij een normaal portie (300 gram per volwassen persoon) slechts 10 procent op van het gehele gebrek aan vitamine A. Dit is eigenlijk veel te weinig. Zonder vet wordt vitamine A ook slecht opgenomen. Voordat dit project werkt moet er een gevarieerd eetpatroon worden aangeboden; dat was eigenlijk de oorzaak. 11. herschreven artikel. NRC handelsblad, 10 augustus 2001, Rotterdam

President Bush geeft aan dat hij de steun voor het onderzoek met stamcellen beperkt. De Amerikaanse president Bush zal de steun namens de overheid voor onderzoek beperken. Het gaat om een onderzoek met de stamcellen van embryo’s, niet volgroeide baby’s. Stamcellen komen vooral voor in embryo’s en kunnen nog op allerlei manieren groeien. Alleen onderzoekers die werken met groepen cellen die al bestaan krijgen nog steun van de regering. Deze cellen hoeven niet meer van een embryo gehaald te worden, maar zij worden gekweekt met oude cellen. Deze cellen delen zich en er ontstaan nieuwe cellen. Bush maakte de beslissing over dit veel besproken probleem vannacht bekend tijdens een televisietoespraak. Hij zei een balans te hebben gezocht tussen “leven beschermen en leven verbeteren.” Deze beslissing zit tussen de mening van voor en tegenstanders, het keurt het onderzoek niet af, maar het laat het ook niet volledig toe. Wetenschappers kennen twee manieren van klonen: reproductief en therapeutisch. Reproductief wil zeggen dat er een gekloond kind ter wereld komt, er is dus een mens gemaakt door de wetenschappers. Bij therapeutisch klonen laten ze een embryo niet volgroeien. Er worden dan stamcellen uit een niet volgroeid embryo gehaald om met die cellen nieuwe weefsels te maken. Deze weefsels kunnen als nieuwe weefsels gebruikt worden om mensen met hersenaandoeningen, suikerziekte, hartziekte en beroertes te helpen. Het onderzoek naar de stamcellen wordt veelal gedaan door de Amerikaanse onderzoekers die zich bezig houden met de biologische geneeskunde. De beslissing van Bush betekent dat deze onderzoekers mogen blijven werken met deze stamcellen en dat ze daarvoor nog steeds steun krijgen van de regering. Ze mogen nu geen nieuwe stamcellen meer halen uit embryo’s, maar ze mogen alleen verder met de bestaande cellen. Er hoeven nu geen nieuwe embryo’s meer kapot gemaakt te worden. ,, Ik heb deze beslissing met grote voorzichtigheid genomen en bid dat het de juiste is.” zegt Bush in zijn televisiepresentatie vanaf zijn ranch in Texas. De Amerikaanse Katholieke bisschoppen zijn het niet eens met de beslissing, zij vinden dat je geen cellen uit een embryo mag halen. De Democratische senator (iemand die lid is van de regering in Amerika) Edward Kennedy zei dat dit “een belangrijke stap voorwaarts” is, maar hij vond dat dit nog niet voldoende was voor dit belangrijke onderzoek
nieuw weefsel dankzij stamceltherapie
met de stamceltherapie kan er nieuw weefsel gemaakt worden dat kan helpen bij ziektes
de therapie in 5 stappen: 1. Een embryo deelt zich in een kweekschaaltje door zijn cellen te vermenigvuldigen. 2. Stamcellen worden uit het binnenste van het delende embryo gehaald. 3. Deze stamcellen worden ook op kweek gezet en zij gaan zich delen. 4. Door speciale stoffen bij de cellen te doen gaan de stamcellen zich anders vormen. Dan kun je de gewenste soort cel kweken, bijvoorbeeld hartspiercellen of levercellen
5. De cellen worden naar de patiënt gebracht. te genezen ziekte te kweken cellen ziekte van Parkinson (zenuwaantasting) doparmine producerende cellen
diabetes insulineproducerende cellen
hartschade hartspiercellen
leverziekten levercellen
agressieve vorm van kanker witte bloedcellen
verlamming en zenuwschade zenuwcellen
multiple sclerose (MS, verlammingsziekte) myelineproducerende cellen 12. Trefwoordenlijst adenine: Stikstofbase die een onderdeel vormt van tal van verbindingen, o.a. DNA, RNA, enkele enzymen en adenosine-trifosfaat. Vormt in DNA een basepaar met thymine. aminozuren: Reeks koolstofverbindingen met algemene formule RCHNH2COOH, met R als een koolstofketen. Zeer belangrijk als bouwsteen van eiwitten. Essentiële aminozuren zijn onmisbaar in de voeding omdat het organisme ze niet zelf kan opbouwen uit andere aminozuren of elementaire bouwstoffen. bacterie: eencellig, plantaardig micro-organisme dat zich door deling snel kan vermenigvuldigen. basenpaar deze kunnen aaneengekoppeld worden tot een dubbelhelix. Bij de baseparing koppelt steeds adenine met thymine (of uracil) en guanine met cytosine. bestrijdingsmiddelen: (ook: pesticiden, insecticiden) Middelen om ongewenste plantengroei (pesticiden) en schadelijke insecten (insecticiden) te bestrijden. biotechnologie: Toegepaste wetenschap waarin gebruik wordt gemaakt van levende organismen en biologische processen voor de grootschalige productie van goederen: landbouw, veeteelt, bio-industrie, rasveredeling, biologische oorlogvoering, bestrijding van plagen, voedingsmiddelenindustrie, farmaceutische industrie. Bij de nieuwe tak van de biotechnologie gaat het vooral om genetische manipulatie. cytosine: is een van de stikstofbasen van DNA en RNA; koppelt hierin met thymine. Kan gemakkelijk omgezet worden in uracil, een stikstofbase met een NH2-groep minder. DNA: (Afk. van Dioxyribo Nucleic Acid, desoxyribonucleïnezuur) Kernzuur dat de chromosomen vormt van alle levende organismen; drager van de erfelijke eigenschappen. De erfelijke informatie ligt vast in de volgorde van de stikstofbasen langs de ketens
eiwit: (proteïnen) Macromoleculen met een biologische functie, opgebouwd uit aminozuren. Belangrijkste functies: bouwsteen van cellen, reactieversneller (enzymen), transportmiddel (via het tijdelijk binden van stoffen) en antistof. genetische manipulatie: , wordt ook ‘recombinant DNA-techniek’ genoemd. Het sleutelen aan de erfelijke eigenschappen van organismen Men maakt daarbij nieuwe, transgene organismen die in dienst van de mens een aantal bruikbare producten kunnen samenstellen. guanine: Een stikstofbase die een van de bouwstenen vormt van nucleïnezuren en daarmee van DNA en RNA. Het vormt een basepaar met cytosine. helix: strengel van DNA. Twee om elkaar gewonden strengen vormen de basis voor de door waterstofbruggen aan elkaar gekoppelde wenteltrap. irrigatie: Het laten stromen van een hoeveelheid water over een grondoppervlakte. Het water wordt via een leiding waarin kleine gaatjes zitten in de bodem tot de wortelzone gebracht. Doel is vochttekorten van planten tijdens het groeiseizoen op te heffen of te voorkomen. klonen het doen ontstaan van een organisme of cel, uit een ander levend organisme of cel, door het manipuleren van het DNA. Beide organismes dragen dezelfde genetische informatie. kruisbestuiving: bestuiving met stuifmeel afkomstig van bloemen van een andere plant van dezelfde soort. Heeft de voorkeur boven zelfbestuiving omdat onderling genetisch materiaal wordt uitgewisseld. rhodopsine

Staafjespigment met (paars-)rode kleur met een gevoeligheid voor licht. Opbouw in het donker met behulp van vitamine A. Het dient voor het zien in zwak licht. thymine: stikstofbase die een onderdeel vormt van DNA. Het vormt met adenine een basenpaar. RNA bezit in plaats van thymine de stikstofbase uracil. virus: ziekteverwekker, micro-organisme. Ligt op de grens van levend en niet-levende materie. Leeft als parasiet. 13. Evaluatie Voor deze praktische opdracht zijn we o.a. naar het theaterstuk ‘met of zonder?’ gegaan. We vonden het initiatief wel goed. Het toneelstuk gaf kijk op de risico’s, maar het was iets te kinderachtig verbeeld. De inhoud was, vonden wij, wat voor de hand liggend. Het biodebat was iets beter om te oriënteren op ons onderwerp, dat kwam omdat wij hetzelfde onderwerp kregen toebedeeld, namelijk rijst met vitamine A. Hierdoor hebben wij ons goed kunnen voorbereiden op de discussie. Het biodebat was wel enigszins chaotisch verlopen. Loes was deze les niet aanwezig en de groep wist te weinig over het onderwerp. Waarschijnlijk omdat het informatie zoeken op internet tijdens de les niet ging omdat het netwerk overbezet was. Dat was wel jammer en zonde van de tijd. De samenwerking verliep goed, maar we zagen elkaar te weinig om snel van de vorderingen op de hoogte te zijn. Omdat we buiten school niet via internet informatie konden uitwisselen verliep de communicatie soms wat stroef, maar dat had verder geen invloed op het uiteindelijke resultaat. De begeleiding verliep goed, afgezien van het feit dat sommige lessen vervielen. Achteraf is het een zeer interessant onderwerp gebleken, dat merkten we pas toen we er ons in gingen verdiepen. Over het eindresultaat zijn we zeer tevreden. Jammer genoeg liet de techniek het op de laatste dag afweten: de printer deed het niet meer. Hierdoor konden wij niet in de les, de afgesproken datum, onze praktische opdracht inleveren. We moesten uitwijken naar de eerstvolgende dag dat u op school was.