In de Middeleeuwen waren de meeste personen analfabeet. Daardoor konden verhalen niet anders worden doorgegeven dan door middel van vertellen. Het vertellen werd zodanig gedaan, dat het aantrekkelijk was voor de luisteraars om ernaar te luisteren. Zo werd het voorwoord of de proloog aantrekkelijk gemaakt door er grappen in te stoppen en door iets te vertellen over de verteller zelf (zgn. \"om het publiek op te warmen\")
Het verhaal. Het is koningsvrede in het rijk van koning Nobel. Alle dieren komen bijeen, behalve Reinaert de vos, die niet durft te verschijnen wegens zijn streken. Er zijn een paar dieren die een aanklacht indienen tegen Reinaert de Vos. De belangrijkste aanklagers zijn: - Isegrijn de Wolf - Courtois (een bekakt hondje) - Tibeert de Kater - Pancer (aanklager voor Cuwaert de Haas) Uiteindelijk wordt na de aanklacht van Pancer iets ondernomen om Reinaert voor het gerecht te slepen. Alhoewel daar een paar pogingen toe gedaan worden, lukt het hen maar niet Reinaert in de val te lokken. Als een familielid, de das, hem helpt, lijkt de koning hem genadig te zijn, totdat een haan (Cantecleer) met het verhaal komt dat weer een kind van hem gesneuveld is door Reinaert. Hij vertelt hoe hij voor de gek gehouden is. Reinaert was namelijk bij hem langsgekomen om te zeggen dat hij zijn leven verbeterd heeft en zich uitsluitend bezighoudt met het naleven van de regels. Hierbij hield hij een verzegelde oorkonde aan Cantecleer voor. Cantecleer zegt tegen koning Nobel dat hij meende te lezen dat de koning de koningsvrede had opgelegd aan alle dieren. Maar waarschijnlijk heeft Reinaert de Vos dit hem gezegd, want koning Nobel had zelf geen verzegelde oorkonde aan Reinaert gegeven. Cantecleer probeert dit nog te verdoezelen door de koning te vleien (\"… dat u als koning aan heel uw rijk\") De schrijver gaat er vanuit dat het publiek de hoofdpersonen in zijn verhalen al kent, doordat hij de hoofdpersonen allemaal bij naam noemt (hij geeft geen toelichting; hij zegt er niet bij welk dier het is). Veel middeleeuwse auteurs hebben gebruik gemaakt van een soort financiering, genaamd het mecenaat. Het mecenaat was erg belangrijk voor de middeleeuwse literatuur, omdat de auteurs meestal hun werken niet zelf konden financieren; zij hadden dus hulp nodig van rijke edellieden en /of patriciërs. De namen van de sponsors werden ook vaak in de werken benoemd. Dat Willem zijn eigen naam gebruikte als het eerste woord van zijn werken was zeer ongebruikelijk in die tijd. Dit kan dus betekenen dat hij zich goed bewust was van zijn schrijftalenten en dit graag liet blijken. In de 13e eeuw werden veel verhalen op perkament geschreven, maar in de loop van de tijd vervaagde de belangstelling hiervoor. Toen de uitvinding van de boekdrukkunst volop werd gebruikt, gebruikte men het perkament om de \'nieuwe boeken\' te verstevigen of om er lijm van te maken. Zo werden veel boeken het slachtoffer en zijn er zo weinig boeken op perkament bewaard gebleven. De meeste teksten die we nu hebben, zijn afgehaald van boeken die het perkament ter versteviging hadden. Willem verwerkte in zijn proloog een aantal grappen en topoi (Grieks
voor: gemeenplaats, cliché) zoals: - Regel 2; \"… wat hem dikwijls zijn nachtrust kostte\". Dit is een grapje tussendoor om het publiek te amuseren. - Regel 5; \"...niet eerder een Nederlandse vertaling voltooid is\". Dit geeft aan dat het iets speciaals is en uniek. - Regel 10; \"... God moge ons zijn steun verlenen!\". Dit geeft aan dat hij vindt dat hij wel steun verdient voor zijn moeite. - Regel 11; \"Eerst vraag ik aandacht voor het volgende: ...\". Dit geeft aan dat er iets onverwachts komt (die hoogstwaarschijnlijk grappig is) Ik ben van mening dat de Middeleeuwse literatuur op zijn waarde beoordeeld moet worden, omdat de verhalen en verzen van deze tijd veelal geen letterlijke vertalingen zijn, maar bewerkingen. Hiervoor is naast veel woordenkennis en taalgevoel ook veel fantasie voor nodig. Zij pasten immers de \'oude\' verhalen aan hun tijd aan en voegden soms hele passages toe. In het verhaal staan veel sarcastische opmerkingen over de geestelijkheid en de maatschappij (let op de vele namen met sarcastische achtergrond) en daar moet je toch durf voor hebben. Koning Nobel vindt dat Reinaert op een gerechtelijke manier moet worden veroordeeld. Dit moet gebeuren via drie dagingen. Als eerste zendt de koning zijn trouwe dienaar Bruun op weg. Als deze bij Reinaert aankomt, brengt hij hem de boodschap van de koning over. Hij spreekt Reinaert aan met u. Dit doet hij vanwege het feit dat het zo hoorde als edellieden onder elkaar. Op het moment dat Reinaert Bruun aanspreekt met \'lieve neef\', ontstaat er verwarring, want de beer en de vos zijn toch helemaal geen familie van elkaar? Hoe zit dat dan? Nou… in de feodale dierenwereld was het mogelijk om iemand waarmee je je nauw verbonden voelt -dat kan een goede vriend, maar ook iemand zijn die je als gast in huis ontvangt- aan te spreken in familietermen. Met deze termen werd aangeduid dat de aanwezigheid van de betreffende persoon zeer op prijs werd gesteld. Doordat Willem voor deze woordkeus kiest, ontstaat een ironisch effect, want Reinaert stelt de aanwezigheid van Bruun helemaal niet op prijs. Bruun komt hem immers voor het gerecht dagen in opdracht van de koning en dat voorspeld niet veel goeds. In de passage waar Reinaert aan Bruun de plaats wijst waar hij zijn buik heeft gevuld met een vreemde onbekende spijs, komt uit de tekst niet duidelijk naar voren of er ook daadwerkelijk honing aanwezig is. Reinaert beweert namelijk wel dat er honing in de gespleten boom aanwezig is. Maar Reinaert kennende is hij slim genoeg om dit te verzinnen omdat hij weet dat als Bruun eenmaal zijn hoofd in de boom stopt, hij die er niet meer zo gemakkelijk uitkrijgt. En ook op het moment dat Bruun in de boom kruipt, wordt er alleen gezegd dat Bruun wild te keer gaat, maar dat kan zijn omdat hij honing aan het eten is, of omdat hij geen honing kan vinden. Als Bruun gevangen zit in de boom wordt er gezegd dat hij merkt dat hij bedrogen is, hieruit kun je concluderen dat er inderdaad geen honing in de boom aanwezig is en dat Reinaert de afgezand van de koning te slim af is geweest. In de middeleeuwen was men bang voor een vos. Het was een gevreesd en schadelijk roofdier, die vooral berucht was als kippendief. Hij zorgde voor honger en gebrek op het platteland. Zo staat in \'Der naturen bloeme\' : Daarop valt hij er een aan, waarmee hij zijn honger stilt.\' Dit gaat dan wel over een vos, maar in Reinaert zijn alle dieren eigenlijk mensen. Men had in de middeleeuwen een uitgesproken mening over de dieren. Zo dienden dieren als voedsel of als transportmiddel voor de mens, want God had de dierenwereld geschapen tot hulp aan de mens! Het verhaal van Reinaert heeft veel invloed gehad op de bevolking. Zo heeft in het Frans het woord \'renard\' het oorspronkelijke woord \'goupil\' voor vos, verdrongen. In \'Der naturen bloeme\' wordt een vos ook wel een \'vulpes\' genoemd, het Latijn voor vos. Het principe \'man bijt hond\' heeft een komisch effect, omdat Willem op deze manier zijn lezers een spiegel voor houdt. Hij maakt ze op deze manier duidelijk hoe ze zich gedragen, door hun gewoontes op dieren te projecteren. Zo kwetst hij zijn lezers niet, want op hij spreekt ze niet persoonlijk aan, maar maakt ze wel duidelijk wat de gevolgen zijn van hun acties en zet ze zo aan het denken. Reinaert is in dit verhaal een vos die het hele dierenrijk tot last is. Hij heeft al verschillende malen de vrede verstoord, en nu hebben de andere dieren daar genoeg van. Ze spannen een rechtszaak tegen hem aan, maar daarvoor moet Reinaert eerst voor het gerecht gedaagd worden. De koning zendt zijn trouwe dienaar Bruun op weg. Bruun wordt door Reinaert in de val gelokt. Reinaert zegt namelijk dat op het erf van Lamfroit de gespleten boom vol met honing zit. Maar op het moment dat Bruun zijn kop in de spleet steekt zit hij vast. Hij weet zich toch los te trekken, maar dan wordt hij door Lamfroit en zijn volgelingen ontzettend toegetakeld. Op het erf van Lamfroit gebruikt Bruun een oud Nederlands spreekwoord: wie eenmaal schade of verlies heeft geleden of een groot ongeluk heeft gehad, is altijd en eeuwig de klos. Dit betekent dat je meestal niet zo snel af bent van de gevolgen van nare ervaringen of ongelukken. Iedereen van het dorp zit hem achterna, doordat hij zijn begeerte (naar honing) niet kon inhouden. Toch weet hij te ontsnappen en komt half dood weer op het hof aan. De ontzette koning stuurt nu Tibeert op weg. Reinaert weet ook hem in de val te lokken door hem te zeggen dat de schuur van de pastoor vol met vette muizen zit. Maar op het moment dat hij door de schutting wil kruipen raakt hij verstrikt in een val die de pastoor had gezet om Reinaert te pakken te krijgen. Maar omdat Tibeert de geslachtsdelen van de pastoor eraf bijt, is de aandacht van de omstanders afgeleid en weet hij te ontsnappen. Ook hij komt half dood bij de koning aan. Maar de derde keer verloopt anders, want nu is het ernst. Als Reinaert na deze daging niet in het koningshuis verschijnt, wordt hij vogelvrij verklaard. Grimbeert wil zijn oom deze straf besparen en gaat nu zelf op pad om Reinaert te dagen. Reinaert luisterde nu wel en gaat met Grimbeert mee naar het hof. De reden dat hij nu wel luistert, is dat Grimbeert familie is van Reinaert en familie verraad je niet, en als hij nu niet mee gaat naar het hof wordt hij vogelvrij verklaard. Dat zou betekenen dat hij en zijn gezin binnen de kortste keren vermoord worden, want iedereen in het dierenrijk haat hem. Onderweg doet Reinaert net alsof hij spijt heeft van al zijn daden en biecht al zijn zonden op aan Grimbeert. Reinaert bevredigt op deze manier de nieuwsgierigheid van Grimbeert en van Isengrijn. Hij biecht op dat door zijn listen Bruun en Tibeert zo ontzettend toegetakeld werden. Eigenlijk had hij ze allebei dood willen hebben, maar dat verteld hij niet. Het is namelijk zo dat de eigenlijk verboden relatie tussen de pastoor en Judocke de dood van de twee gezanten voorkomt. Tijdens de afranseling van Bruun valt Judocke in het water en beloofd de pastoor degene die haar redt een jaar lang kwijtschelding van al zijn zonden en volledige vergiffenis (let hierbij op de twee grote zonden van de pastoor: getrouwd zijn en klusjes opknappen in ruil voor kwijtschelding). De aandacht van de omstanders is zo afgeleid en Bruun ziet kans om te ontsnappen. Tijdens de tweede daging is de aandacht van de omstanders afgeleid op het moment dat Tibeert de geslachtdelen van de pastoor afbijt en Judocke de omstanders vraagt om te helpen bij het naar binnen dragen en verzorgen van de pastoor. Na het biechten geeft Grimbeert hem 40+1 slagen met een tak. Toch zijn er ook verschillen tussen de listen die Reinaert op de eerste twee gezanten toepast. Hij speelt bij beiden in op de vreetlust. Maar Reinaert biedt Bruun en Tibeert honing aan. Reinaert weet goed dat Tibeert geen honing lust, dus weet hij dat Tibeert zal vragen of hij geen lekkere muis voor hem heeft. Dit had Reinaert goed voorspeld en zo weet hij ook Tibeert in de val te lokken. In het middeleeuws werden veel woorden gebruikt die de basis zijn voor de tegenwoordige taal, hieronder enkele voorbeelden. Woord Betekenis Lijkt op? Taal
Beloken Aanstampen Bellow Engels
Delijt Plezier Delight Engels
Saan Beweging Smale Kleine Small Engels
Disorbeert Verstoren Disorder Engels
Nie Nooit Nie Duits
Proefden Bewezen Prüfen Duits
Als Reinaert op het hof aankomt moet hij worden berecht. In de middeleeuwen had je twee soorten recht. Het vete-recht en het procesrecht. Dat zijn twee verschillende soorten recht. Bij vete-recht mag het slachtoffer zichzelf wreken door bij de persoon die hem leed heeft toegebracht hetzelfde te doen. Bij procesrecht heeft de verdachte recht op een eerlijk proces. Bij vete-recht neem je dus het recht in eigen hand en dat kan dus heel erg lang door gaan, want het slachtoffer wordt keer op keer gewroken. Bij een proces is het meestal in een keer afgelopen. Willem vindt dat de dieren niet echt weten wat ze willen. Eerst willen ze dat Reinaert een eerlijk proces krijgt en volgen dus de wet die zegt dat de verdachte eerst drie dagingen moet krijgen en daarna wordt hij vogelvrij verklaard. Naarmate de misdaden erger worden, des te meer ze naar het vete-recht terug willen. Willem vindt dit een beetje stom, want dit betekent dat als iemand iets ergs doet, deze persoon niet eerlijk berecht wordt. Er zijn vier voorwaarden waardoor een aanklacht rechtsgeldig was. · De aanklacht moet worden ingediend door of namens iemand die schade van enige omvang heeft geleden. De koning hoorde niet lastiggevallen te worden met zoiets onnozels als: een gestolen worst. · Het moet om een recent geval gaan. Dit betekent dat na twaalf maanden de zaak verjaard is en niet meer berecht kan worden. · Bij geweldsdelicten moet de aanklacht bewezen kunnen worden, bijvoorbeeld door het tonen van verse wonden of (een deel van) een slachtoffer. · De officiële aanklacht moet uiteindelijk in aanwezigheid van de verdachte persoon worden uitgesproken
De aanklacht van Cantecleer tegen Reinaert is dus rechtsgeldig omdat: - Cantecleers dochter onthoofd is door Reinaert. Het is dus namens zijn dochter Coppe. - De zaak is recent, want het is een paar dagen ervoor gebeurd. - Het kan bewezen worden, want ze hebben de onthoofde dochter meegebracht. De aanklacht van Courtois tegen Reinaert is niet rechtsgeldig omdat: - Het om een onnozel geval gaat als ‘een gestolen worst’. - De zaak is verjaard, want het is een paar jaar geleden gebeurd. - De aanklacht kan niet bewezen worden. In het Suske & Wiske-album: “De rebelse Reinaert” legt koning Nobel aan het eind van het verhaal Reinaert voor straf \'een boetetocht naar Rome\' op. Dit kan helemaal niet, want zo\'n straf kan alleen door een geestelijke worden opgelegd. Een leek, wat de koning is, kan zo\'n straf niet opleggen, want hij is geen geestelijke. In het echte verhaal weet Reinaert de aandacht van zichzelf af te leiden en weet zo onder zijn straf uit te komen. Dit doet hij heel slim door zijn levensverhaal te vertellen en te zeggen dat hij er niks aan kan doen dat hij moord en steelt (vers 2073-2084). Later legt hij de schuld bij Isengrijn (vers 2095-2133). Hij gaat te werk door zich als het slachtoffer van Isengrijn op te stellen en probeert daarmee de schuld op Isengrijn af te schuiven. Reinaert vertelt de koning en zijn vrouw een verhaal over een samenzwering, die tot de dood van de koning zou leiden. De reden dat de koning en zijn vrouw het verhaal geloven is dat Reinaert z’n vader en Grimbeert in het verhaal betrekt. Hij schendt daardoor de erecode van een clan. Die erecode is dat je niemand van je clan verraadt. De tweede reden die zorgt voor een geloofwaardig verhaal, is dat Reinaert zegt dat hij zijn ziel op z\'n reis naar Gods troon niet wil belasten met leugens en bedrog. Met deze uitspraak speelt hij in op geloof van de koning en zijn vrouw. In zijn verhaal zet Reinaert samenzweerders in een slecht daglicht. Zo verteld hij dat: - ze met de schat een moordaanslag op de koning wilden plegen (vers 2148-2149) - de vader van Reinaert op alle dieren neer keek (vers 2246) - hun bijeenkomst vond plaats door de macht en op bevel van de duivel (vers 2266-2267) - zijn vader pleegde zelfmoord (vers 2483). Al deze dingen zijn taboe volgens het christelijke geloof. Uit de raad die de koning aan Reinaert geeft blijkt dat hij nog steeds redeneert volgens het oude vete-recht. Zijn letterlijke woorden zijn: \"Als hij nog meer kwaad sticht, zullen allen die tot in de tiende graad aan hem verwant zijn, ervoor boeten.\" (vers 2535-2537). Dit wil zeggen dat de hele familie van Reinaert moet boeten voor wat hij gedaan heeft en dit is precies wat bij vete-recht gebeurt. Cuwaert overtuigt de koning dat Reinaert de waarheid spreekt, maar hij bevestigt niet het hele verhaal. Hij zegt alleen dat Kriekeputte bestaat. Reinaert heeft het dus goed aangepakt. De koning gelooft hem en Cuwaert heeft niet gelogen. Het hele verhaal is een fabel. Er worden dus dieren gebruikt in plaats van mensen. Dit is heel slim. Het is leuk om naar te luisteren of te kijken, je trapt niemand op zijn tenen en je brengt je boodschap op een leuke manier op de mensen over. De mensen voelen zich niet beledigd, omdat het niet letterlijk over hen gaat, maar over dieren en velen zullen dus niet snappen dat het eigenlijk over hun zelf gaat. In de middeleeuwen zullen de mensen zich waarschijnlijk niet met Reinaert geïdentificeerd hebben, omdat men hem zag als een duivels persoon en niemand ziet zichzelf op die manier. Niemand noemt zichzelf een duivels persoon. Ik ben het ermee eens dat het luisteren naar een dierenverhaal met een misdadige vos als hoofdpersoon vergeleken kan worden met het kijken naar een oorlogs- of misdaadfilm. Wat Reinaert doet, lijkt in eerste instantie heel onschuldig, want wat maakt het uit dat er een kip wordt vermoord. Dat gebeurt toch iedere dag met duizenden te gelijk? Dat klopt. Maar dan hebben we het over echte kippen. Dit is een fabel wat betekent dat de dieren mensen voorstellen. Reinaert heeft dus geen kip vermoord en geen beer en wolvin laten villen, maar mensen. Een oorlogs- of misdaadfilm komt hiermee sterk overeen, omdat je daar werkelijk mensen vermoord ziet worden. In het verhaal vertellen ze dat een kip onthoofd wordt. Dit komt overeen met het onthoofden van een meisje. Nadat de koning hem zijn daden heeft vergeven, zegt hij Reinaert dat hem een boetetocht naar Rome is opgelegd. Hiervoor heeft hij schoenen en een tas nodig. De koning geeft de opdracht om schoenen te maken van het vel van de poten van Isengrijn en zijn vrouw en om een tas te maken van het vel van Bruun. Nadat dit gebeurd is, is Reinaert gereed om te vertrekken. Hij vraagt of Cuwaert en Belijn het eerste stukje met hem mee lopen. Dit willen ze wel doen. Reinaert wil eerst naar huis om afscheid te nemen van zijn familie. Bij zijn huis aangekomen vraagt hij Cuwaert mee naar binnen en Belijn blijft buiten staan. Later komt Reinaert naar buiten met de tas van Bruun en zegt dat daarin een afscheidsbrief voor de koning zit. Hij vraagt of Belijn die wil bezorgen. Deze stemt toe en krijgt van Reinaert de opdracht tegen de koning te zeggen dat de brief is opgesteld met advies van Belijn, want hiermee zou hij een goede indruk op de koning maken volgens Reinaert. Belijn brengt de boodschap over aan de koning. Deze geeft de opdracht om Belijn en zijn familie dood te bijten, want in de tas zit geen brief, maar het hoofd van Cuwaert. Nu springt Firapeel naar voren en zegt tegen de koning dat dit niet de goede manier is om hem te straffen, want zo gebeurt hetzelfde als wat Reinaert doet. De koning geeft hem hierin gelijk en ziet nu in dat Reinaert hun allemaal voor de gek heeft gehouden. Maar ondertussen is Reinaert allang gevlucht met zijn familie en is de rust in het rijk wedergekeerd.