Het medialandschap in Noorwegen

Het medialandschap in Noorwegen

Medialandschap, Communicatiewetenschap, UvA, 2017

Als we de cijfers mogen geloven is Noorwegen het Utopia van de wereld. De gelukkigste mensen zijn volgens het World Hapiness Reportin Noorwegen te vinden (Helliwell, Huang & Wang, 2017). Ook zijn de Noren onwijs geïnteresseerd in de wereld om hun heen. Ze zijn namelijk de grootste (online) krantenlezers ter wereld (Elvestad & Blekesaune, 2017).Het aanbod is dan ook groot. Ondanks dat er relatief weinig mensen wonen in Noorwegen, zo’n 5 miljoen, zijn er in totaal tussen de 220 en 230 verschillende kranten in het land (RVO, 2017). Het mooie is dat dit land ook nog eens is uitgeroepen tot nummer 1 op de World Press Freedom Index. Noorwegen kent dus de grootste persvrijheid van de wereld. De Noorse media, waaronder dus de kranten, zijn geen onderwerp van censuur of politieke druk en geweld tegen journalisten en media is zeldzaam (RSF, 2017).
Dit land is dus het gelukkigst, het meest nieuwsgierig en kent daarbij ook nog de grootste persvrijheid. Maar hoe heeft Noorwegen deze prestaties bereikt? De cijfers die duiden op de prominente eerste plek van Noorwegen is de aanleiding om het mediabeleid ten aanzien van de kranten, zowel offline als online, nader te onderzoeken. Welke wetgeving heeft geleid tot deze resultaten en wat zou het Noorse medialandschap nog kunnen verbeteren? Door een overzicht te creëren die antwoord biedt op bovenstaande vragen, wordt er meer inzicht verworven in hoe een succesvol medialandschap is opgebouwd. Deze structuur kan als voorbeeld dienen voor landen die minder ver zijn dan Noorwegen.

In 1814 wordt in Noorwegen de basis gelegd voor de vrijheid van de pers. Zo luidt artikel 100 in deze constitutie dat het iedereen vrij staat om zich openhartig uit te laten over het bestuur van de staat en over welk ander onderwerp dan ook. Censuur en andere preventieve maatregelen voor publicatie mogen niet worden toegepast (Constituteproject, 2014). Omdat deze wet meer gaat over vrijheid van meningsuiting dan over concurrentie en diversiteit werd in 1997 een anti-concentratiewet, The Media Ownership Act, aangenomen die het toonaangevende mediagroepen zoals Egmont, Schibsted en Amedia verbiedt om meer dan 40 procent van de aandelen van een tv-station, radiostation of krant te bezitten. Deze wet klinkt misschien wat achterhaald vanwege het jaartal, maar is nog steeds van toepassing op de Noorse krantenindustrie (RSF, 2017). Wel is deze wet inmiddels uitgebreid. Zo is lid 6 van deze wet gericht op het behalen en behouden van een grotere mediadiversiteit (Regjeringen.no, 2016). Hieruit voortvloeiend zijn subsidies vastgesteld die rechtstreeks bestemd zijn voor de gedrukte media zodat ook zij tussen de grote mediaconglomeraten weten te overleven. Ook zijn de kranten vrijgesteld van btw (RSF, 2017). Om te zorgen voor universele beschikbaarheid van de kranten en de hoge kwaliteit, diversiteit en innovatie te behouden, is er vanuit de overheid ook nog een Statement of Commitmentsopgesteld. Hierin staat dat openbare mediadiensten zich zo duidelijk mogelijk moeten onderscheiden van commerciële mediadiensten en dat kranten redactionele beslissingen niet moeten laten afhangen van commercie (Regjeringen.no, 2008).Deze Noorse wetten zijn echter niet de enige. Ook de Europese wetgeving is van kracht in Noorwegen. Zo hecht de Europese Unie een groot belang aan transparantie, vrijheid en diversiteit in het Europese medialandschap waar Noorwegen dus ook onder valt. De vrijheid van meningsuiting is een van de essentiële grondslagen van de Europese Unie. Maar die vrijheid kan alleen gewaarborgd worden in een vrije en pluralistische mediaomgeving. Daarom beschermd artikel 11 van Charter of Fundamental Rightsde vrijheid en het pluralisme van de Europese media (European Comission, 2010).
Deze bovengenoemde Europese Unie is dus betrokken bij het beleid ter attentie van concurrentie en diversiteit binnen het medialandschap. De Europese wetgeving biedt een globale richtlijn die aansluit bij en overgenomen kan worden door alle Europese landen. Specifiekere wetgeving met betrekking op de Noorse kranten wordt gemaakt door de Noorse Overheid. Hierbij speelt het Noorse Ministerie van Cultuur een grote rol omdat media onder dit departement valt. Ook is er een speciale commissie die de concurrentie en diversiteit van de media controleert en de regering en beleidsmakers adviseert over nieuwe wetgeving. Daarnaast zijn pressiegroepen als Reporters Without Bordersbetrokken bij de wetgeving omdat zij misstanden aan de kaak stellen en discussie over nieuwe wetgeving op gang helpen. Deze partij heeft dus indirect invloed op de beleidsmakers en het beleid.

Als we al met al kijken naar het beleid van Noorwegen dat de diversiteit en individualiteit van de Noorse kranten garandeert, zien we dat deze stoelt op oude wetten en regelgeving. De basis is krachtig en nog steeds van toepassing, maar ook de Noren zijn meegegroeid met de tijd. 95 procent van de Noorse populatie is online te vinden waarmee deze internetpopulatie behoort tot de top van de wereld. Ook in Noorwegen is Facebook het meest gebruikte social medium. En ook hier komt nieuws langs van over de hele wereld (Baten, 2011). De beleidsmakers hebben dergelijke voorstellen om ook internationale mediabedrijven zoals Facebook en Google aan banden te leggen zodat de kleine kranten niet weg worden geconcurreerd door deze multinationals, maar daadwerkelijke wetgeving is er nog niet. In dat opzicht is de bestaande wetgeving verouderd in een geglobaliseerde mediaomgeving (NORDICOM, 2017). Er kan wel subsidie gegeven worden aan al die kleinschalige kranten, maar als iedereen gebruik maakt van Facebook om zich te informeren, kan je je afvragen of dat nog zin heeft.
Ook is de daadwerkelijke diversiteit van de drukmedia in Noorwegen discutabel. Een bedrijf als Schibsted Media Group bezit de leidende kranten van Noorwegen. Daarnaast vallen ook tal van kleinere kranten onder dit bedrijf. Opvallend is dat dit bedrijf ook een van de grootste wereldleiders is op het gebied van online advertising(Shibsted Mediagroup, 2013). Het beleid van Noorwegen draagt dus uit de diversiteit te waarborgen, maar is wellicht niet kritisch genoeg op grote spelers als Shibsted die zowel de kranten, de online kranten en de advertentiemarkt voor het grootste deel in bezit heeft.
Noorwegen kent dus een fundamentele goede mediawetgeving die de krantenindustrie divers en individueel houdt. Toch is er met betrekking tot de positie van grote mediaconglomeraten en de voortschrijdende mediaglobalisering nog winst te behalen om dit zogenoemde Utopia nog Utopischer te maken.