Essay: De dommer wordende de student

De dommer wordende student... Het begon allemaal in september met een artikel in het maanblad van het NRC. Er werd nogal wat op de houding van de Nederlandse student aangemerkt: studenten hebben altijd een smoes klaarliggen, zijn ongemotiveerd, zijn brutaal en proberen zo min mogelijk te doen voor dat ene belangrijke papiertje. De klachten worden ondersteunt door argumenten van hoogleraren en onderzoekers die zowel in Nederland als in het buitenland ervaring hebben met doceren. Zij merken beduidende verschillen tussen het wetenschappelijke onderwijs in Nederland en het wetenschappelijke onderwijs in het Verenigd Koningrijk en de Verenigde Staten op. Student als hedonist? De voornaamste verschillen tussen het buitenland en Nederland hebben met geld te maken. Het grote geldoffer wordt in Amerika gezien als een extra motivatie. In Nederland ziet men het geldoffer als middel om eisen te stellen. Daarbij komt dat studenten behalve student ook consument zijn. "Consumentisme is ook binnen de universiteit een niet te ontkennen trend. Steeds meer studenten gedragen zich als consument: ze zijn calculerend, zoeken de kortste weg naar de bul en, bovenal, stellen hoge eisen aan de universiteit." Dit, volgens het digitale universitaire nieuws van 18 september 2003. Studenten houden zich vast aan het uitgave patroon van de middelbare school, alhoewel ze minder geld hebben: "Studenten hechten veel waarde aan mobieltjes en bekende merken. Ze zijn gewend om veel geld uit te geven." Om dat te kunnen financieren moet er gewerkt worden, wat ten koste gaat van de studie. Volgens de studenten geeft de grote som geld die je moet neerleggen het recht op kwalitatief goed onderwijs, wat volgens hen inhoud dat er geen studievertraging mag zijn. We spreken hier dus over een positief recht (het recht van de één is een plicht van de ander). Je zou dus kunnen zeggen dat de studenten meer en meer op een hedonistische wijze leven: het onmiddellijk genieten is de hoogste vervulling van het menselijk leven. De student is zich ervan bewust dat de studententijd de leukste tijd in je leven moet zijn. Zij leven niet meer om te studeren, maar studeren voor een goed leven (met het liefst een goedbetaalde baan). Is dat voor studenten wel het juiste streven? Volgens Aristoteles gaat het om het bereiken van eudaimonie (gelukzaligheid). Dit kun je, volgens hem, bereiken door datgene te volgen wat al in aanleg aanwezig is. De mens is op de eerste plaats een redelijk wezen, vandaar dat wij moeten streven naar een zo groot mogelijk 'denkgehalte'. Met andere woorden: om gelukkig te worden moeten we ons verstand gebruiken en streven naar een zo groot mogelijke kennis.
Student als komunitarist? Een ander opmerkelijk verschijnsel is dat de hedendaagse student het bijhouden van socialencontacten hoog in de prioriteitenlijst heeft staan. In maandblad 'M' wordt dat genoemd: ' Amerikaanse studenten hebben alleen in het weekend tijd voor sociale contacten. Hier in Nederland ligt dat anders. Niet alleen wil men veel samenwerken, na 'schooltijd' staan er veel bezoekjes aan anderen op het programma." Ontplooien studenten zich dankzij de gemeenschap? Is de ander hét doel van de hedendaagse student? Is dat voor hen de zin van het leven? Het is in ieder geval zo, zo hebben docenten geconstateerd, dat de hele groep wordt geleid door enkelen. Zetten die enkelen zich in voor de studie, dan is dat mazzel. Omgekeerd is het voor de docent iets minder mazzel (of: geen mazzel). Of wordt de ander niet als doel opzich gebruikt maar als middel om een doel te bereiken? Misschien ligt de identiteit tegenwoordig in je kledingstijl, merk mobieltje en die piercing door je kleine teennagel. Misschien is je eigen identiteit creëren het belangrijkste doel in het menselijk leven en misschien gebruiken we de ander voor dat doel. In dat geval wordt er voldaan aan de kenmerken van het individualisme, de stroming en het tijdperk waar we nu in leven. Is de student moreel juist bezig? Brengt de student met zijn uitgebreide kennissenkring zoveel mogelijk mensen geluk? Dat is nog maar de vraag. Het zou kunnen zijn dat een student medicijnen met meer inzet voor zijn onderzoek een medicijn tegen aids uitvindt. In dat geval zou hij miljoenen mensen, met name in de derde wereld, gelukkig maken. Plus dat je een groot aantal mensen een meer menswaardig bestaan geeft. Het zou ook kunnen zijn dat dezelfde student geen nuttige resultaten uit zijn onderzoekjes zou krijgen. In dat geval kan de medicijnman in opleiding beter naar die goede vriend kunnen luisteren die in een dip zit. Utilistisch gezien is het dus moeilijk vast te stellen of de student moreelverantwoord bezig is. Het enige dat zeker is, er van uit gaande dat maandblad 'M' voor (bijna) alle docenten aan de Nederlandse universiteiten spreekt, is dat er een hoop docenten gelukkiger worden wanneer studenten meer aandacht aan hun studie besteden. Vanuit de plichtethiek redenerend zou men kunnen zeggen dat het je plicht is om je voor je studie in te zetten. Goed, wanneer je voor de derde achtereenvolgende avond tot diep in de nacht in je boeken zit gedoken, wordt je ietsje minder gelukkig. Plichtethisch gezien is dat niet erg: je moet gewoon je plicht doen, ook al gaat dat af en toe tegen het gelukstreven in. Als we het sociale leven van onze studenten er weer even bijpakken kan men óók zeggen dat het je plicht is tijd vrij te maken voor je vrienden. Er zijn dan twee verschillende waarden die met elkaar in conflict komen. Een goed mens is een deugdzaam mens. Wat zijn de intenties achter het handelen van de studenten? Gebruiken zij de ander om zichzelf een identiteit te geven, dan is dat ethisch niet juist als we uitgaan van de deugdethiek. Is er de intentie anderen te helpen, waardoor de aanstaande Nederlandse wetenschapper minder tijd heeft voor zijn studie dan wordt er deugdethisch juist gehandeld. En wat is überhaupt de reden van studeren? Is dat om de samenleving te helpen met vernieuwend onderzoek of is dat voor de in de toekomst goed belegde boterham? Het grootste voordeel Voor onze samenleving in het geheel zou het beter zijn als de studenten zich allen in zouden zetten voor de door hem/haar gekozen studie. Het probleem heeft namelijk ook een economisch aspect. Zoals Balkenende aangeeft: "Veel waardevol onderzoek wordt niet benut door het bedrijfsleven… Onderzoekers en ondernemers leven volgens de minister-president in twee verschillende werkelijkheden en leggen onvoldoende contact. Dat gaat ten koste van het innovatievermogen in Nederland. Nederlandse bedrijven halen 20 procent van hun omzet uit nieuwe producten en diensten. Daarmee zit Nederland in de staart van de Europese Unie." Als de Nederlandse student zich meer inzet voor de studie zou dat waarschijnlijk een groei van de economie betekenen en bijna zeker vernieuwend onderzoek. Daar wil Balkenende best iets tegenover zetten: "Het leveren van uitmuntende prestaties brengt voor onderzoekers vaak geen cent extra op, aldus Balkenende. Dat mag van hem best veranderen." Als wij allemaal een klein beetje meer bezuinigen bij het één of ander óf een klein beetje meer belasting zouden betalen, zouden studenten kunnen worden beloond voor onderzoek wat stimulerend werkt. Als iedereen daaraan mee zou werken, als we allemaal wat in zouden leveren, dan zou dat voor iedereen het meest voordelig zijn.