Doeschka Meijsing, Elsevier, 1 oktober 1994 In dit boek van Adriaan van Dis komt veel voor wat doet denken aan wat er werd verhaald in Van Dis' debuut Nathan Sid. Opnieuw is eigenlijk een kleine jongen de hoofdfiguur die omringd wordt door halfzussen van half-Indische afkomst, die eenzaam is en als jongste van het gezin zijn jeugd doorbrengt in het dorp achter de duinen, waarin we Bergen aan Zee herkennen. De vraag is ook hier in hoeverre de schrijver autobiografisch is geweest. Ditmaal haalt Van Dis wel wat breder uit dan in Nathan Sid en krijgen we een beter perspectief van de gecompliceerde verhoudingen binnen het gezin. De roman begint met de dood van de oudste zus die de ik-verteller, een volwassen man inmiddels met een (onzichtbare) vriendin, laat terug gaan naar de herinnering aan zijn jeugdjaren. Indische duinen gaat over de haat-liefde verhoudingen tussen de vader en de zoon, waarbij de haat het in de herinnering lijkt te winnen. Maar tegelijkertijd is de roman een liefdesverklaring aan de vader, omdat diens geschiedenis eindelijk eens wordt opgeschreven. Dat is de geschiedenis van een man die trouw Nederland en Oranje heeft gediend in het leger in Nederlands-Indië, maar eenmaal in Nederland aangekomen nergens verhaal vindt voor zijn ontberingen. De werkelijke geschiedenis komt nooit boven tafel. Het is de volwassen zoon die, jaren na de dood van de vader, via inspannend speurwerk achterhaalt hoe de geschiedenis van de vader werkelijk in elkaar steekt. Indische duinen is een boeiend verslag van de geïsoleerde positie van een oud-indischman die, geknakt door de niet-erkenning van zijn loyaliteit aan het Nederlands gezag, zijn dagen in steeds groter wordende drift in een Hollands dorp slijt. En het is verhaal van een kleine, eenzame jongen aan de rand van de Nederlandse kust, in constant conflict verwikkeld met zijn autoritaire vader. En ook nog is de roman het verslag van de vroegtijdige dood van twee van de zussen, met toevoeging van een zoektocht naar de geheime familiegeschiedenis die achter alles steekt. Dat alles maakt Indische duinen spannend, ook omdat Van Dis op onverwachte momenten venijnig stilistisch kan uithalen. 2. Jaap Goedegebuure, HP/De Tijd, 30 september 1994 Wajangspel in de kou

De roman gaat verder over het gegeven in Nathan Sid, een kind van wal en schip. Verwekt in Indië, geboren in Nederland, ingeschreven bij de burgerlijke stand onder de naam van zijn moeder, omringd door drie halfzussen, dromend van heldenrollen maar dan wel in de veilige luwte van moeders rokken of vaders rug. Hij heet in deze nieuwe roman wel niet zo, maar uit allerlei letterlijke overeenkomsten en herhalingen wordt duidelijk dat de hoofdfiguur in Indische duinen identiek is met de ik-figuur uit de roman Nathan Sid. Wat heeft Van Dis bewogen tot deze herhaling? Het antwoord valt te lezen in de slotregels van Nathan Sid. Die behelzen een onuitgesproken aankondiging van de nieuwe roman. Waarschijnlijk de dood van de vader. Er is een grote behoefte om met de schim van de vader af te rekenen. Goedegebuure constateert wel een gebrek aan dramatiek. Er gebeurt te weinig in dit boek. De proloog en epiloog zijn het beste geslaagd. En de vertelling van de familiegeschiedenissen. De verteller drijft als het ware mee met de Indische vertelkunst. Maar als geheel stelt het boek teleur. Het is niet meer dan 'een wajangspel in de kou'. 3. Xandra Schutte, De Groene, 12 oktober 1994 'Doorhakken en omspitten, scheur je los' 'Allemaal de schuld van de oorlog.' De ergernis die Van Dis in deze roman uit over zijn familie die steeds maar weer zegt 'Allemaal de schuld van de oorlog' staat centraal. Er is ook veel zelfspot. Hij probeert in deze autobiografische roman zicht te krijgen op zijn onverwerkte verleden en de verdrongen familiegeschiedenis te ontrafelen. Een belangrijke zin is de opmerking van zijn tante Edmee: 'Uiteindelijk zoek je toch je roots, familie, weet je.' Daarover gaat in feite het boek. Een deel van zijn roots legde Van Dis tien jaar geleden al bloot in zijn debuut Nathan Sid. En in Indische duinen keren de familieleden uit Nathan Sid terug: de tirannieke vader, een Knil-miliair die zijn zoon opvoedt met de liniaal binnen handbereik; de zweverige, spiritistische moeder; de drie donkere halfzusjes en het bleke, ziekelijke zoontje dat in Indië is gemaakt, maar er niet is geboren. Maar de toon van dit boek is heel anders, vindt de recensent.. De verwondering heeft plaats gemaakt voor woede en bittere spot, de elegante, lichtvoetige stijl voor veel kalere, registrerende zinnen. Het kinderperspectief is vervangen door het gezichtspunt van een betrokken volwassen ik. Indische duinen is bovenal een zoektocht naar de vaderfiguur. En de delen van de roman die over de relatie tussen de ik en de vader gaan, zijn dan ook het meest overtuigend. Wat zich in het heden afspeelt is minder geslaagd onder woorden gebracht. Het meest geslaagd is een gedeelte waar Van Dis heden en verleden in elkaar laat overlopen. Zo zijn er een paar scènes waarin de ik door de duinen loopt, in zijn geboortedorp en op het Amerikaanse Cape Cod, en de zee en het duinzand hem onherroepelijk terugvoeren naar wandelingen met zijn vader. De confrontatie met de vader wordt daarin bijna lijfelijk. 4. Tenslotte Rob Schouten in Trouw van 13 oktober 1994: ''De jeugd is de chip van je bestaan'' is de titel van zijn beoordeling. Dit artikel heeft de vorm van een interview naar aanleiding van de verschijning deze roman. Een beetje ironisch is de titel wel bedoeld, zegt Van Dis in antwoord op een vraag hierover.. Hij zegt over het boek dat in 'Indische duinen' de mythologie van een familie wordt opgeroepen, die sterk op die van Van Dis zelf lijkt maar daar toch niet mee valt te vereenzelvigen. Een blank jongetje woont met zijn ouders en drie bruine halfzussen in een dorpje in de duinen. Het jongetje is als enige na de oorlog geboren en voelt zich een buitenbeentje in hun gemeenschappelijke, voor hem onduidelijke geschiedenis in Nederlands-Indië. Zijn vader, oud-KNIL-sergeant, wil een 'vent' van hem maken, wat niet erg lukt. Als de hoofdpersoon elf jaar is sterft de vader en laat hem achter met onbegrepen herinneringen. Jaren later gaat de dan zesenveertigjarige man op zoek naar zijn wortels, de raadsels van de merkwaardige familieverhoudingen. Aanleiding is het overlijden van een van zijn zussen. "Ik besefte dat ik niet om Ada rouwde, maar om mijn vader. Ik dacht dat ik hem goed in bedwang had, vastgestampt onder zoden van cynisme, en nu piepte hij plotseling uit zijn graf. Jaren was mijn haat een houvast, alles wat ik deed of naliet kwam voort uit verzet tegen mijn vader." Opvallend genoeg valt de naam van de hoofdpersoon nergens, om al te autobiografische identificatie te bemoeilijken. Treffend beschrijft Van Dis het gevoel dat de eigen oorlog er niet toe deed. "Mijn vader was gekker op andermans oorlog dan op zijn eigen oorlog. Hij las boeken over de Duitse bezetting en de eerste ooggetuigenverslagen van mensen die de nazi-kampen overleefden, hij kende de stranden van D-day op een rijtje, zoals hij ook de stations in Nederland op kon dreunen, en in elke Duitse badgast zag hij een kampbeul." 'Indische duinen' gaat ook over discriminatie en racisme, een onderwerp waarvoor Van Dis ook als Zuid-Afrikaandeskundige de nodige belangstelling opbracht. De Indische overgevoeligheid voor de kleur van je vel wordt door Van Dis niet gemaskeerd. Enerzijds bezoekt zijn hoofdpersoon, op zoek naar sporen van het verleden, een tante Edmee, die zich laat voorstaan op haar 'arische' bloed, anderzijds vertelt een andere getuige: 'Voor de oorlog stopte iedereen zijn inlandse oma's in de doofpot, maar onder de jap wisten de mensen niet hoe gauw ze ze te voorschijn moesten toveren.' Behalve een roman over een Nederlands-Indische familie in naoorlogs Nederland is 'Indische duinen' toch vooral een boek over een man die op zoek gaat naar zijn vader, die zomaar uit zijn leven is verdwenen. 'Indische duinen' is niet alleen maar interessant vanwege het onderwerp, waarop voor velen een taboe rust, het is ook prachtig geschreven. Hilarische en cynische passages worden afgewisseld met bevlogen, woedende en lyrische stukken. Samenvattend kunnen we opmerken dat elke criticus een vergelijking trekt met Nathan Sid, het eerdere boek van Van Dis over zijn jeugd. De beoordeling is meestal vrij gunstig - zwakke gedeelten van het boek vindt men de stukken die zich in het nu afspelen. 'Er gebeurt te weinig'.