Ötzi

Ötzi Casus 1: Betrouwbare bronnen?

Intro Ik ga onderzoeken welke bronnen betrouwbaar zijn en welke niet

A: Noteer kort op wat je weet over bronnenkritiek. Bespreek dit met je klasgenoten: kom samen tot de beste aanpak.
Bronnen zijn gemakkelijk te manipuleren. Daarom moet je als je een werkstuk maakt voorzichtig zijn met wat je gebruikt. Kijk naar waar de informatie (vooral van internet!) vandaan komt, en bedenk of het een betrouwbare site is. Zoals Wikipedia. Iedereen kan daar dingen weg halen of op zetten, dus daaraan moet je denken als je informatie van Wikipedia gebruikt. Ook het jaar kan heel veel uitmaken. Conclusie: kijk altijd goed of de informatie juist kán zijn, bekijk het adres en (als het er staat) het jaar tal!

B: De Vragen over Ötzi:
• Waar leefde Ötzi?

• Hoe kwam Ötzi aan zijn voedsel?
• Welke technieken en gereedschappen gebruikte Ötzi?
• Waarom trok Ötzi alleen de bergen in?
• Hoe is Ötzi om het leven gekomen?

De Antwoorden:
• Waar leefde Ötzi?
Door pollen en plantenresten die op (maar ook bij en zelfs in hem) zijn gevonden is Ötzi waarschijnlijk afkomstig uit het Zuid-Italiaanse deel van Tirol. In die streek zijn ook dorpen uit de tijd van Otzi gevonden, wat het allemaal nog waarschijnlijker maakt. DNA-onderzoeken wijzen verder uit dat hij ook verwant is aan de Noord-West Europese bevolking.
(bronnen: http://www.bertsgeschiedenissite.nl/boeren/mill4/gletsjerman.html
• Hoe kwam Ötzi aan zijn voedsel?
Otzi had verschillende voorwerpen bij zich. Een bijl, een dolk, een retoucheur (drukstaafje), een rugzak, een net, een berkenbas doosje, een pijlenkoker met inhoud, een onafgemaakte boog en een reisapotheek. De pijlenkoker en de boog laten zien dat Otzi waarschijnlijk een jager was. Maar hij kwam ook in aanraking met landbouwers, gezien de restanten van zijn laatste maaltijd: edelhert, steenbok, een homp brood van einkorn (graansoort) en delen van een groene plant.
(bronnen:
http://www.bertsgeschiedenissite.nl/boeren/mill4/gletsjerman.html en http://www.sintermeerten.nl/projecten/geschiedenis/projecten/Oetzi/%D6tzi3.htm)
• Welke technieken en gereedschappen gebruikte Ötzi?
Zie hierboven. Hij had dus heel wat gereedschappen bij zich:
· Bijl
· Dolk
· Pijlenkoker en boog
Hij was helemaal bepakt en bezakt, en het is niet zeker waarom. Was hij van plan de tocht te maken of niet?
(bronnen: http://www.bertsgeschiedenissite.nl/boeren/mill4/gletsjerman.html en http://www.sintermeerten.nl/projecten/geschiedenis/projecten/Oetzi/%D6tzi3.htm)
• Waarom trok Ötzi alleen de bergen in?
• Hoe is Ötzi om het leven gekomen?
Deze twee vragen horen eigenlijk een beetje bij elkaar. Hieronder staan een paar theorieën die ik veel ben tegen gekomen op het internet.

Verstoten
In 2006 verschenen de resultaten van een genetisch onderzoek in het Amerikaanse Journal of Physical Anthropology. Volgens dit onderzoek was Ötzi mogelijk onvruchtbaar. Het onderzoek bevestigde tevens dat zijn wortels mogelijk in Midden-Europa liggen. De onderzoeken op de gletsjermummie zijn uitgevoerd op mitochondriaal DNA, dat uitsluitend via de moeder wordt geërfd. Er zouden twee mutaties zijn aangetroffen die geassocieerd zijn met een verminderde vruchtbaarheid. De bevinding ondersteunt wel de theorie van de onderzoeker Konrad Spindler (ondertussen overleden), die in de jaren negentig stelde dat Ötzi een eenzaat was die uit de gemeenschap werd verstoten en in de bergen om het leven kwam. Van dergelijke theorieën zijn er overigens minstens evenveel als er onderzoekers zijn - meestal ontbreekt zowel bewijs als tegenbewijs, hoewel onbewijsbare vermoedens welig tieren

http://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%96tzi#Genetisch_onderzoek

Aangevallen
Waarschijnlijk is zijn dorp aangevallen door een vijandige stam. Er waren gevechten, er vielen doden. De familie van Ötzi en de overlevenden vluchtten de bergen in. Het was voorjaar, maar het weer sloeg plotseling om. Het werd steeds kouder en het begon te sneeuwen.
Zonder warme kleding en een goede uitrusting kun je niet overleven in die kou. Dat wist Ötzi. Hij keerde terug naar het dorp om zijn spullen op te halen. Daar werd hij in zijn schouder geschoten. Maar hij kon vluchten. Zijn familie en de andere dorpelingen waren waarschijnlijk de berg al over. Ver weg. Ötzi was helemaal alleen. Het werd nog kouder, Ötzi was zwaargewond, viel neer en stierf uiteindelijk.
http://www.schooltv.nl/vroegerenzo/pagina.jsp?nr=vz_werkstuk&wsnr=1141284

Dood door onderkoeling
Dood door onderkoeling en uitputting in de sneeuw. De belangrijkste aanwijzing was het dubbel geklapte linkeroor van de man. Daarop had hij vlak voor zijn dood gelegen. Later was het lijk door de gletsjerbeweging licht gedraaid. Op het hooggelegen Tisenjoch ligt zo'n vriesdood erg voor de hand. Een curieuze aanwijzing dat de ijsman voor zijn dood zelf dekking heeft gezocht in de holte waarin hij is gevonden, is het feit dat zijn boog en koperen bijl een meter of vier van zijn lichaam werden aangetroffen, netjes tegen en op een rots gelegd. Ötzi had zich duidelijk ter plekke geïnstalleerd.
Maar de vraag is waardóór hij zo verzwakt was dat hij vervolgens ter plekke stierf. Extreem slecht weer is een gemakkelijke maar ook onbewijsbare hypothese. Maar waarom ging hij de berg op met slecht weer op komst? Zijn uitrusting (zoals zijn warme, met gras gevulde schoenen) wijst op goede bekendheid met het hooggebergte. Verdwaald was hij waarschijnlijk ook niet: vlakbij lag een een oude weg. Het Tisenjoch wordt al sinds mensenheugenis gebruikt als bergovergang door herders met hun kuddes als het naburige Niederjoch door sneeuw geblokkeerd is. Bij Ötzi's vindplaats zijn ook bewijzen gevonden van andere prehistorische passanten, zoals een bijlhandvat uit ca. 2800 v. Chr. Veel onderzoekers achten het waarschijnlijk dat Ötzi zelf ook een herder was. Mogelijk is Ötzi op een gewelddadige manier aan zijn eind gekomen. In zijn lichaam werd een pijlpunt aangetroffen, die mogelijk een dodelijke verwonding heeft veroorzaakt. Maar men is er niet zeker van dat de pijlpunt zich op de originele plaats bevindt, want de pijlschacht ontbreekt. Iemand heeft die er uit getrokken en daarbij moet de punt hebben bewogen.Verder had Ötzi een aantal gebroken ribben. En dan is er nog die onvoltooide boog. Een theorie zou kunnen zijn dat Ötzi op de vlucht was geslagen, nadat hem een ramp was overkomen, waarbij zijn uitrusting beschadigd werd en zijn ribben gebroken. Hij had nog amper de tijd gehad om een nieuwe boog te maken en vluchtte weg uit het Tisenjoch omdat hij de weg daar goed kende als herder van de kudde. Alles speelde zich in de herfst af, want dat was de tijd dat het Tisenjoch dicht gesneeuwd en Ötzi dus kon worden "ingevroren". Maar wat was die ramp? Misschien waren de verhoudingen in zijn thuisdorp veranderd toen Ötzi terugkeerde met zijn kudde, misschien had hij een misdaad begaan en was hij uitgestoten. Of misschien wel werd zijn dorp aangevallen, omdat in de herfst de oogst werd binnengehaald. De schuren vulden zich en daarmee raakte het dorp in een bijzonder gevaar. Er zijn genoeg aanwijzingen voor dit geweld. Veel dorpen waren in die tijd aangelegd op goed te verdedigen plaatsen. In 1983 werd bij Heilbronn zelfs een waar massagraf gevonden uit ca. 5500 v. Chr. (dus ruim 2000 jaar eerder dan Ötzi leefde). In een graf van drie bij anderhalve meter en anderhalve meter diep werden 34 skeletten gevonden, vaak in onnatuurlijke posities zonder enige bijgraven en met duidelijke bijlhouw sporen. Op grond van de sekseverdeling en leeftijden gaat men er van uit dat hier de uitgemoorde inwoners van een compleet dorp zijn neergesmeten. Zoiets zou ook best met het dorp van de ijsman kunnen zijn gebeurd.
http://www.bertsgeschiedenissite.nl/boeren/mill4/gletsjerman.html

Niemand weet dus zeker waarom Otzi de bergen in trok en waarom hij overleden is. En als er nooit een soort teletijdmachine zal worden uitgevonden, zullen we het ook nooit weten. Maar ja, het is ook wel leuk als niet alles al vast licht, toch?


C: Meest betrouwbare sites
Ik heb (naar mijn idee) de betrouwbaarste sites er uitgepikt. Die heb ik ook voor bijna alle vragen gebruikt.
· http://www.bertsgeschiedenissite.nl/boeren/mill4/gletsjerman.html à deze site is betrouwbaar omdat hij er netjes uitzag (professioneel), en volgens mijn vriendin was deze meneer een geschiedenis leraar.
· http://www.schooltv.nl/vroegerenzo/pagina.jsp?nr=vz_werkstuk&wsnr=1141284 à een site voor basisschool kinderen, maar ze hebben wel de feiten. Het waren kleine stukjes tekst, maar die feiten heb ik er uit kunnen halen. Ik keek vroeger ook schooltv en ik denk dat we deze mensen wel kunnen vertrouwen
· http://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%96tzi#Genetisch_onderzoek à is, zoals ik al zei, niet echt een betrouwbare site, maar de informatie die ik hier over Otzi vond, kwam overeen met de informatie op de voorgaande sites. Dit stuk was volgens mij dus wel betrouwbaar.
·
http://www.sintermeerten.nl/projecten/geschiedenis/projecten/Oetzi/%D6tzi3.htm à deze site zag er ook netjes uit en had foto’s met een uitgebreide beschrijving van de vondsten.

E: Evaluatie
Ik vind het best goed gelukt, al zeg ik het zelf. Ik vind het wel jammer dat we zo weinig tijd hebben om het uit te diepen, want ik denk dat het veel leuker is om de informatie op te zoeken in boeken. Die zijn doorgaans ook betrouwbaarder dan internet, en je krijgt ook nog eens veel achtergrond informatie mee. Het was goed om te leren welke sites je beter niet kunt vertrouwen, en welke wel.