Mijn moeder (boek)

Culturele activiteit over het boek 'Mijn moeder' behorend tot het genre 'Wereldliteratuur'

Algemene informatie:
Titel Mijn Moeder
Auteur Zhang Jie
Uitgever Geus, Uitgeverij De
Aantal pagina's 270 blz.
Genre Literatuur: vertaalde literaire roman/ novelle
Trefwoorden Stervensbegeleiding, relatie, China

Het verhaal:
Mijn moeder is het autobiografische verhaal van Zhang Jie. Zij beschrijft hierin het verloop van haar moeders ziekte van begin tot eind. Het draait vooral om de gevoelens, gedachten en handelingen van Zhang Jie. De manier waarop zij haar moeder behandelt. Ze houdt zielsveel van haar moeder en doet daarom soms juist net het verkeerde. Het hele verhaal wordt achteraf verteld.

Verwerkingsopdracht:
Toneel scène van Fragment uit Hoofdstuk 5 (p.49 t/m 60)


Het verhaal:
Zhang Jie en haar moeder wonen in China. Bij de moeder van Zhang Jie is een tumor in haar hoofd ontdekt. Zhang Jie heeft net een gesprek gehad met de dokter. De dokter heeft haar verteld dat het heel riskant is om haar moeder op deze leeftijd nog te opereren. In China was de medische techniek bovendien, toen (rond 1991), nog een stuk minder goed ontwikkeld dan nu in bijv. Europa. Zo’n oude vrouw was nog nooit zo’n zware operatie ondergaan. De dokters raden haar dan ook af om te tekenen voor de operatie. Omdat haar moeder zonder operatie ook niet lang meer zal leven, vraagt Zhang Jie, in tegenstelling tot wat de artsen haar aanraden, advies aan haar moeder de patiënt zelf. Deze doet een rebelse zet en besluit terwijl haar dochter nog twijfelt het risico van de operatie te nemen.

De personages:
Zhang Jie: een Chinese vrouw van 54. Ze probeert constant het goede voor haar moeder te doen terwijl dit vaak juist het tegenovergestelde veroorzaakt. Ze verzwijgt of verandert soms dingen die de dokters zeggen, om haar moeder minder bang of juist banger te maken. Zodat ze door blijft zetten. Ze is in deze scène nogal in de war.

De moeder van Zhang Jie: een kleine Chinese vrouw van iets boven de 80, ze draagt in deze scène een pyjama met daar overheen een zwarte trui.

Dokter Jia: een Chinese dokter uit het ziekenhuis.


Het decor:
Decor 1: een standaard ziekenkamer (in het ziekenhuis) met daarin in ieder geval een bed met daarnaast een stoel.
Decor 2: een gang zoals in een ziekenhuis met een deur. Het licht is somber.

Rekwisieten: Niet nodig.

Spel:
(Zhang Jie zit op een stoel, haar moeder op het bed. Zhang Jie heeft behuilde ogen)
Zhang Jie (Probeert te overtuigen)De operatie kan ook achterwege blijven, hoogstens verliest u dan het gezichtsvermogen; ik neem dan wel iemand erbij in dienst om u te verzorgen. Ik kan ook voor u kijken. De dokter zegt wel dat dit de eenvoudigste hersenoperatie is, net zoiets als de verwijdering van een blindedarm, maar u bent tenslotte niet zo jong meer, waarom zouden we dit risico nemen?
Moeder (vastbesloten) Nee, nee, nee, ik wil beslist geopereerd worden. Zo wil ik echt niet leven. Als jij niet tekent dan doe ik het.
Zhang Jie Uw handtekening telt niet.
Moeder Kindje, luister toch eens naar je moeder.
(Zhang Jie twijfeld, weet niet of ze naar haar moeder of naar de dokters moet luisteren)
Moeder (verbreekt de stilte) Ik ga zelf naar de dokter.
(Zhang Jie nog steeds in de war, gehoorzaamt haar moeder als een kleinkind ze lopen samen hand in hand de gang op naar de kamer van de arts)
(Dokter Jia komt de deur uit gelopen)
(Moeders hand trilt, Zhang Jie trekt aan moeders hand)
Moeder (kijkt op naar dokter jia) (niet luid, goed articulerend en zonder haast)Zo wil ik niet leven. Ik wil beslist geopereerd worden.
Zhang Jie (neemt moeder verbaast op)
Dokter Jia Wij houden rekening met de wens van de betrokkene
Moeder (steekt rechterhand uit, schud hand van dokter Jia) Dank u wel. Van nu af aan bent u familie van mij.
Dokter Jia (ontroerd) U bent nu ook familie van mij.


Bijlagen:

Informatie over de schrijfster en haar boeken:
Literair: Zhang Jie
Meer dan een kwart eeuw was China onder Mao afgesneden van de rest van de wereld. Het dieptepunt vormden de jaren van de Culturele Revolutie (1966- 1976), een periode van onvoorstelbare terreur. In de jaren erna bloeide de literatuur langzaam op. Aanvankelijk werden alleen de gruwelen beschreven van deze periode, maar lang duurde het niet voor ook de vinger werd gelegd op wat er mis was in het China na Mao. Een van de auteurs die daarbij voorop liepen, was Zhang Jie.

Zhang Jie (haar naam dient uitgesproken te worden als djang tje) is geboren in Beijing in 1937. Na haar universitaire studie economie werkte zij twintig jaar lang op het Ministerie van Industrie. Het succes van haar eerste werk was zo groot (ze kreeg er de staatsprijs voor het beste verhaal voor) dat ze die baan kon laten schieten om van haar pen te gaan leven. Dat zo succesvolle werk was het niet in het Nederlands vertaalde verhaal 'Muziek uit het woud' dat in 1978 verscheen. Het staat nog geheel in het teken van de kort daarvoor geëindigde Culturele Revolutie en beschrijft het lot van een slachtoffer van de terreur, een muziekleraar die heropgevoed wordt.

Met De liefde moet niet vergeten worden (1979) zette zij de toon die haar verdere werk zou kenmerken, een toon die de autoriteiten niet welgevallig was. In dit verhaal (samen met de korte roman Smaragd door De Geus in één pocket uitgebracht) worstelt een vrouw van dertig met de vraag of zij wel moet trouwen met de knappe maar leeghoofdige man met wie zij een verhouding heeft. Dat zij tot de conclusie komt dat het beter is om niet te trouwen dan om een huwelijk te sluiten dat niet gebaseerd is op liefde, wordt vooral ingegeven door het lezen van de dagboekaantekeningen van haar overleden moeder. Die blijkt twintig jaar lang te hebben gehouden van een getrouwde en dus onbereikbare man.

Zware vleugels, oorspronkelijk in 1981 in twee afleveringen van een literair tijdschrift gepubliceerd, was het eerste werk van Zhang Jie dat werd vertaald in het Nederlands. José Bruurmijn die deze in 1986 uitgebrachte vertaling maakte, baseerde zich daarbij op nadrukkelijk verzoek van de schrijfster op de Duitse vertaling die in nauwe samenspraak met haarzelf tot stand was gekomen. Haar eigen ervaringen als ambtenaar van het Ministerie van Industrie lagen ten grondslag aan Zware vleugels, een van de eerste grote romans over het moderne China. De sfeer in Beijing kort na de Culturele Revolutie wordt weerspiegeld door flitsen uit de levens van een dertigtal mensen met verschillende achtergronden. Onder hen bevinden zich ambtenaren van het Ministerie van Zware Industrie. Daar stranden alle pogingen een begin te maken met de modernisering van de Chinese industrie op bureaucratie en het verzet van de conservatieve partijkaders. Niet eerder was dit onderwerp op zo'n openhartige manier aan de kaak gesteld. Maar ook haar typering van vrouwelijke personages als de verveelde, rijke vrouw van een minister en haar vrijgevochten dochter en de onbevangen manier waarop zij over erotiek schreef, waren ongewoon en werden hevig bekritiseerd.

'Omdat je een vrouw bent, zul je doodongelukkig zijn.' Zo luidt het motto van de roman De ark (oorspronkelijk verschenen in 1982), de eerste feministische roman in de Chinese literatuur. De hoofdpersonen zijn drie vrouwen, vriendinnen sinds hun jeugd, die rond hun veertigste op een kleine flat in Beijing gaan samenwonen om er elkaar tot steun te zijn. Alle drie zijn ze gescheiden ten tijde van de Culturele Revolutie, reden waarom ze op hun werk, maar ook in hun privéleven gedwarsboomd worden. De roman biedt een schrijnende impressie van de ondergeschikte positie van de vrouw, met toch een hoopvol einde. Net als in De ark staat ook in Smaragd de positie van de vrouw na de Culturele Revolutie centraal, gevangen als zij is in het conflict tussen werk en gezin. In deze roman (oorspronkelijk verschenen in 1984 en in vertaling samen met het verhaal 'De liefde moet niet vergeten worden' in één pocket uitgebracht) ontmoeten twee vrouwen die in hun jeugd van dezelfde man hielden, elkaar op rijpere leeftijd. De een heeft alles opgeofferd om hem te redden en is daarom verbannen tijdens de Culturele Revolutie, de ander is met hem getrouwd en heeft in welstand met hem geleefd. Het vertelperspectief ligt vooral bij de eerste vrouw die de gebeurtenissen uit het verleden opnieuw beleeft.

Dat Zhang Jie ook meesterlijk ironie en humor weet te bespelen, blijkt vooral in de roman Er is maar één zon (1988). Van de vertaling uit 1989 is in 1997 een herziene, tweede druk verschenen. De Chinese chemicus Sima Nanjiang gaat met een aantal reisgenoten (ambtenaren voor wie de trip een beloning is voor vele jaren trouwe dienst) een congres voor wetenschappers in Europa bezoeken. De confrontatie met de kapitalistische westerse samenleving betekent een niet geringe cultuurschok voor de bescheiden Chinese delegatie. Kleine rampen die in feite alleen gênant zijn, maar ook grote rampen blijven de Chinezen dan ook niet bespaard.

In 1998 verscheen bij De Geus na vier jaar weer een nieuw boek van Zhang Jie in vertaling: Mijn moeder. Het is een ontroerende autobiografische roman (oorspronkelijk in 1994 gepubliceerd) over de periode waarin zij haar moeder bijstond tijdens haar ziekte en in het uur van haar sterven. Met veel begrip en mededogen beschrijft zij het gevecht van haar moeder tegen de dood, waarbij zij ook ingaat op de situatie in de Chinese ziekenhuizen.


Mijn mening
In de bibliotheek was ik op zoek naar een boek die op de lijst van wereldliteratuur stond. In de schoolmediatheek was er geen te vinden. In de plaatselijke bibliotheek stonden er ook niet echt veel. Uit de enkelen die er wel stonden heb ik toen Mijn moeder van Zhang Jie gekozen om te lezen. In de kerstvakantie ben ik erin begonnen en in maart had ik hem uit. Vooral in het begin was het nogal verwarrend en heb ik vaak met tegenzin moeten lezen of heb tijden niks gelezen.
Het boek speelt zich af in China, er staan dus nogal wat lastige namen in. In mijn ogen lijken al die namen op elkaar daarom is het lastig de verschillende personages uit elkaar te houden. De cultuur in China is natuurlijk anders dan in Nederland, ook dat zorgt voor verwarring. Andere culturen leren kennen is juist de bedoeling van deze opdracht en in dat opzicht past het boek dus wel op de lijst.
Het boek zelf is moeilijk te beoordelen. Het gaat eigenlijk maar over één onderwerp wat heel uitgebreid verteld wordt. Je weet al wat er aan het eind gebeurt, moeder gaat dood. Het hele boek werkt eigenlijk naar dat moment toe, zodat er geen spanning in het boek zit. Als ik het boek niet voor school had moeten lezen had ik het waarschijnlijk niet uitgelezen, maar aan de andere kant had het boek wel weer iets waardoor je toch verder wilt gaan. Wat dat ‘iets’ is, is moeilijk te zeggen. Waarschijnlijk heeft het toch met de dood te maken omdat daar het hele boek omdraait. Als je al een heel boek gelezen hebt wat naar die dood toewerkt wil je toch weten hoe het nou uiteindelijk gegaan is.
Je leest over de gevoelens van de schrijfster. In de meeste boeken heeft een personage één gevoel, hij is tevreden met de situatie of niet. Dit is auto-biografisch geschreven en dus worden ook allerlei tegenstrijdige gevoelens, gedachten en handelingen beschreven. Dit zorgt voor verwarring maar dat is misschien juist goed doordat de verwarring van het hoofdpersonage hierdoor heel duidelijk wordt weergegeven. Je zit als het ware in het hoofd, in de gedachtegang, van Zhang Jie.
Doordat het verhaal achteraf verteld wordt komen er veel verwijzingen in voor zoals ‘als ik toen geweten had dat...’ en ‘had ik het maar zo gedaan…’ In het boek praat Zhang Jie zichzelf een schuldgevoel aan maar tegelijkertijd verdedigt ze zichzelf door verklaringen te zoeken en te geven voor haar handelingen.
Als je van actie en duidelijk gebeurtenissen houdt is dit absoluut een afrader. Als je daarentegen geïnteresseerd bent in psychologie en/of de manier waarop mensen in bepaalde situaties reageren en denken, is dit een goed boek om te lezen.