Expressionisme

Expressionisme
De basiskenmerken van het expressionisme zijn dionysisch, felle kleuren, grillige beelden, slordig geschilderd, plat vlak, geen perspectief en er wordt meer geschilderd vanuit het gevoel (het kind) dan vanuit de ratio (verstand).

Expressio = uitdrukking (Latijn)

De algemene stilistische kenmerken van het Expressionisme zijn gebruik van felle kleuren, royaal gebruik van verf en andere materialen en vereenvoudigde vormen.

Stroming in de 20ste eeuw. Had zijn hoogtepunt tussen 1905 1940, ongeveer maar leeft het ook nog in de hedendaagse tijd. Het was en reactie op het postimpressionisme, wat voor de 2e wereldoorlog was. Bij het postimpressionisme ging het er om, om een portret of landschap zo overtuigend mogelijk neer te zetten. In andere woorden het zo goed mogelijk neer zetten van de ZICHTBARE werkelijkheid. Bij het expressionisme ging het om een gedachte of een gevoel door het schilderij naar buiten te laten komen.

Het expressionisme is begonnen in Duitsland waar vooral groepen zoals Die Brücke, Der Blaue Reiter en die Neue Sachlichkeit een grote rol in speelde. Wat je vaak in expressionistische werken ziet is dat ze vaak afwijken van de werkelijkheid. Kleur wordt ook vaak gebruikt om gevoelens te accentueren. Het perspectief wordt soms opzettelijk niet meer juist of helemaal niet toegepast. Het expressionisme kenmerkte zich door dyonische (appollinisch> Apollo, dyonische> Dyionysos) wat we al hebben geleerd bij Nederlands wat namelijk met het gevoel te maken heeft. Andere (mogelijke) vertalingen van het expressionisme zijn: extatisch, ondoordacht, geestesvervoering, onbeheerst en onrustig (zelfs soms dronkenschap!) Andere kenmerken zijn:

- Felle kleuren

- Grillige beelden

- Slordig schilderwerk

- Plat vlak  (geen perspectief)

- Er wordt meer geschilderd vanuit het gevoel, het kind dan vanuit de ratio, de volwassene.

Bij het expressionisme is dit heel duidelijk te zien bij Gauguin, Cezanne en Van Gogh, die de vaders waren van het echt expressionisme

Het woord "expressionisme" komt van het Latijnse 'expressio' dat 'uitdrukking' betekent. Het is een Germaanse kunstrichting, waarin de persoonlijke opvatting van de kunstenaar boven de realistische waarneming staat. Het expressionisme is een kunststroming van eind 19e, begin 20e eeuw. In tegenstelling tot het impressionisme, wil het expressionisme de precisie van wat je ziet ontkennen en alleen het voornaamste van iets, de ziel van iets in sterk vereenvoudigde vormen en op een persoonlijke manier uitdrukken. De aandacht van de maker is volledig geconcentreerd op het bereiken van een zo sterk mogelijke zeggingskracht, zijn persoonlijk emotie wordt spontaan en zonder omwegen tot uitdrukking gebracht. Het reageert tegen het impressionisme, dat vooral probeerde een indruk van de buitenwereld te geven. In de ogen van de expressionisten is de kunstenaar van het verleden te passief geweest, een uitsluitend registrerend en opnemend persoon en men wil zijn actieve rol dan ook gaan beklemtonen. De mens moet doordringen tot de kern. Dus de innerlijke beleving van wereld en dingen komt dus centraal te staan. De werkelijkheid buiten de kunstenaar wordt minder belangrijk, het kunstwerk wil geen spiegel meer zijn van wat er zich buiten het individu afspeelt. De uitdrukking primeert, en niet de afbeelding. Deze stroming ontwikkelde zich vooral in Duitsland en in mindere mate ook in België en Nederland. In de Latijnse landen heeft het expressionisme zich nauwelijks voorgedaan, al kan het Franse fauvisme wel gelden als een verwante kunstuiting. Het hechte en voortdurende contact tussen beeldende kunst en literatuur is één van de meest opmerkelijke verschijnselen van deze stroming.

Bij Van Gogh zien we zo dat effe kleuren en grove penseelstreken belangrijk waren. "De slaapkamers" waren een belangrijk werk van hem.

Hierin schilderde hij zijn slaapkamer op verschillende tijdstippen en naargelang zijn humeur verschilde, verschilde zijn vormen, kleuren, penseelstreken en manier van weergave. Het is een mooi voorbeeld van hoe het impressionisme en het expressionisme in elkaar overlopen, hoe het gene wat hij uitdrukt komt vanuit zijn emoties. Het is juist van daar dat het expressionisme, ook 'uitdrukkingskunst' genoemd, zijn naam gekregen heeft. Typische expressionistische schilderkunst vinden we terug bij ‘Die Brücke’:een kunstbeweging ontstaan in 1905 die de brug wil slaan naar alle vernieuwende richtingen die zich aanbieden in de schilderkunst. De naam ‘Die Brücke’ is dan ook symbolisch. Geliefkoosde onderwerpen zijn de grootstad, naakten en minderbedeelden. Deze expressionisten drukken hevige emotie uit: angst, eenzaamheid, lijden. Ze doen dit heftig door felle, zuivere kleuren die van de realiteit loskomen. Hoekige lijnen vervormen de werkelijkheid. De penseelvoering wordt heviger en spontaner. Er is invloed van het primitivisme.

Van Gogh officieel postimpressionistische, maar had invloed op expressionisme.

Kleur en perspectief
Opvallend in het werk zijn vooral de felle, contrasterende kleurvlakken, de dik opgebrachte verf en de vreemde ruimtewerking. De achterwand van de kamer lijkt schuin te staan. Dit is geen ‘fout’ van de schilder maar gebaseerd op de feiten: deze hoek van het gele huis was namelijk inderdaad schuin.

Op andere plaatsen lijken voorwerpen scheef omdat de wetten van het perspectief niet nauwkeurig zijn toegepast. Van Gogh deed dat echter met een bepaalde reden. In een brief aan Theo schreef hij dat hij het interieur bewust ‘vlak’ had geschilderd en alle schaduwen had weggelaten om het op Japanse prenten te laten lijken. De schilder had met dit werk echter meer in gedachten dan louter een ‘Japanse’ weergave van zijn slaapkamer. Het eenvoudige interieur en de heldere kleuren moesten ‘rust’ of ‘slaap’ uitdrukken, letterlijk en figuurlijk.

Nog twee versies
Van Gogh maakte nog twee andere versies van De slaapkamer. Het origineel was beschadigd geraakt, en Theo had zijn broer aangeraden een kopie te maken vóórdat hij het ging restaureren. Het is interessant om te zien dat de schilder het onderwerp herhaalde zonder dat hij het werk echter letterlijk kopieerde. Met zijn verzoek om een kopie had Theo zijn waardering laten blijken voor dit werk, waar Van Gogh zelf ook erg tevreden mee was. Aangemoedigd door het resultaat maakte hij ook nog een derde, kleinere versie, die hij aan zijn moeder en zijn zus Willemien cadeau gaf.