Typering
De aanslag is een roman over de nawerking van een traumatiserende gebeurtenis tijdens de Tweede Wereldoorlog. De compositie lijkt op die van een klassieketragedie: een proloog en vijf episoden. Elke episode beschrijft een essentiëleontwikkeling in het leven van de hoofdpersoon Anton Steenwijk tegen deachtergrond van een belangrijke historische gebeurtenis. Het perspectief ismeestal personaal, maar soms is er ook sprake van een alwetende, commentariërendeverteller.
Inhoud
In januari 1945 wordt de NSB-politieman Fake Ploeg doodgeschoten. Het lichaamkomt terecht voor de deur van Korteweg en zijn dochter Karin, die het lijk voorde deur van de familie Steenwijk leggen. De Duitsers nemen gruwelijk wraak op ditgezin: vader, moeder en Peter van zeventien worden gefusilleerd en detwaalfjarige Anton ziet zijn huis in vlammen opgaan. Hij brengt de nacht door ineen cel bij een vrouw die hij niet kan zien, maar die diepe indruk op hem maakt. Anton groeit op bij zijn oom en tante en gaat later medicijnen studeren. Pas in1952 (oorlog in Korea) bezoekt hij de plaats waar zijn huis heeft gestaan. In1956 (inval in Hongarije) heeft hij een zeer emotioneel gesprek met de zoon vanFake Ploeg. Anton wordt anesthesist en trouwt met Saskia. In 1966 (oorlog inVietnam) ontmoet hij Cor Takes, die de aanslag heeft gepleegd samen met TruusCoster; naar later blijkt is dit het meisje met wie Anton in 1945 een nacht inde cel heeft gezeten. Anton gaat scheiden en hertrouwt met Liesbeth. In 1981,tijdens de grote demonstratie tegen kernbewapening, ontmoet hij zijn vroegerebuurmeisje Karin Korteweg die hem vertelt waarom ze indertijd het lijk van Ploegversleept hebben en voor de deur van de Steenwijks gelegd.
Thematiek
De vraag naar verantwoordelijkheid en schuld wordt op een aantal plaatsen in de roman gesteld én beantwoord: door de verzetsstrijdster in de cel, door de zoon van de vermoorde politieman en door Takes. De conclusie luidt: iedereen is verantwoordelijk voor wat hij gedaan heeft, maar niet voor de reacties van anderen daarop. Schuld kan dus niet worden afgeschoven, zoals de Duitsers deden door de schuld voor hun represailles te leggen bij het verzet. De roman maakt ook duidelijk dat de mens gevangen blijft in zijn geschiedenis.
Context
Mulisch heeft niet alleen historische gebeurtenissen soms tot in detail' gekopieerd', maar ook echte personen. De meest opvallende overeenkomst is die tussen de gefusilleerde verzetsstrijdster Hannie Schaft en Truus Coster. In 1986 heeft Fons Rademakers de roman verfilmd.
Uittreksel 2
Het motto . Het motto is ontleend aan een brief van een Romeinse senator, die verslag doet van de rampzalige uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 79. Pompeji werd bedolven en kwam in een absolute duisternis. Zo'n ramp is 'de aanslag' voor Anton: hij komt terecht in een diepe duisternis.
Proloog. Aan de rand van Haarlem staan langs het Spaarne vier villa's. In 'Buitenrust' woont de familie Steenwijk: vader (griffier bij de rechtbank), moeder, Peter (17 jaar) en Anton (12 jaar).Links van hun huis staat de villa van de familie Beumer en rechts het huis van meneer Korteweg en zijn dochter Karin.
Eerste episode, 1945 . Op een avond in januari 1945 wordt de familie Steenwijk opgeschrikt door zes schoten. Voor het huis van de buren Korteweg ligt het lijk van Fake Ploeg,hoofdinspecteur van politie. Korteweg en Karin slepen het lijk voor het huis van de familie Steenwijk. Peter rent naar buiten om het dode lichaam weer weg te zeulen. De Duitsers komen; Peter vlucht weg en neemt het pistool van Ploeg mee.
Anton en zijn ouders worden uit hun huis gehaald en de villa wordt in brand gestoken, nadat eerst de ruiten kapot zijn geslagen. Anton wordt in een auto gestopt en weggevoerd. Wat er met zijn ouders gebeurt, weet hij niet.
Hij wordt in een cel in het politiebureau in Heemstede geworpen. In deze cel zit al een vrouw. Ze troost Anton en praat met hem over de fascisten ('ze zullen zeggen, dat het de schuld van de illegaliteit is') en over de noodzaak hen te haten. Anton wordt de volgende dag overgebracht naar de Ortskommandant in Haarlem, van wie hij naar zijn oom en tante in Amsterdam mag gaan. Tijdens de rit van Haarlem naar Amsterdam wordt het konvooi door een Engels vliegtuig beschoten, waarbij enige doden vallen. In Amsterdam komt Anton bij een Duitse generaal terecht, die vriendelijk voor hem is. Oom Peter haalt hem op.
Tweede episode , 1952. Anton wordt opgevoed door zijn oom en tante, een kinderloos doktersechtpaar aan de Apollolaan te Amsterdam. Na de oorlog blijkt, dat zijn ouders en Peter in de fatale nacht ter plekke zijn doodgeschoten. Anton reageert beheerst; hij gaat niet op onderzoek uit.
Na het gymnasium gaat hij medicijnen studeren. Als hij tweedejaars is, wordt hij door een studiegenoot uitgenodigd op een feestje in Haarlem. Zo komt hij in 1952 voor het eerst weer terug in de stad die hij in januari 1945 heeft verlaten. Het feestje wordt voor hem een teleurstelling, omdat een paar brallerige studenten kwetsende opmerkingen maken. Anton wordt hierdoor herinnerd aan hetgeen hij in de oorlog heeft meegemaakt. De aansporingen om zich als vrijwilliger aan te melden voor de oorlog in Korea doen hem besluiten het feestje vroegtijdig te verlaten.
Op de terugweg komt hij langs de kade waar zijn ouderlijk huis heeft gestaan. Mevrouw Beumer roept hem binnen. Ze vertelt dat Antons moeder op die fatale januari-avond een Duitser is aangevlogen en dat zij en haar man daarna zijn doodgeschoten. Anton vertrekt zwijgend en loopt langs het monument dat is opgericht voor de slachtoffers van de januari-tragedie. Hij leest de namen van de gefusilleerden, waaronder die van zijn ouders. De naam van Peter staat er niet bij.
Bij navraag blijkt dat zijn oom hem wel verteld heeft over het monument, maar dat hij de onthulling niet wilde bijwonen. Anton voelt voor het eerst iets van angst voor het afgesloten verleden.
Derde episode , 1956. Na zijn kandidaatsexamen gaat Anton op kamers wonen in de binnenstad van Amsterdam. In 1956 vallen de Russen Hongarije binnen. Dagenlang is het rumoerig rond het hoofdkwartier van de CPN in Amsterdam (het gebouw Felix Meritis). Tijdens een relletje ontmoet Anton in het portiek van zijn huis Fake Ploeg jr., die een kei in zijn hand heeft. Op de kamer van Anton ontwikkelt zich een heftig gesprek. Omdat zijn vader in de oorlog fout was, heeft Fake niet kunnen studeren. Hij werkt nu in een zaak voor huishoudelijke artikelen. Hij is fel anti-communistisch ('Het zijn niet toevallig dezelfde rotcommunisten geweest,die mijn vader hebben vermoord.'). Anton verwijt Fake dat het de vrienden van zijn vader waren die Antons familie hebben uitgeroeid. Fake wordt woedend en verbrijzelt de spiegel met zijn kei.Kort daarop ontploft de oliekachel, waardoor de kamer vol roet komt. (Er is sprake van een herhaling van hetgeen in januari 1945 is gebeurd: de Duitsers sloegen de ruiten kapot en staken het huis van Antons ouders in brand.)
De mondelinge opdracht gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden