Karakter (1997)

Samenvatting: In deze film is het begin hetzelfde als het einde, alleen wordt er eerst nog iets verborgen gehouden om de spanning erin te houden. Het verhaal begint met een jongen, genaamd Jacob-Willem Katadreuffe. Hij loopt naar een man toe, het blijkt zijn vader te zijn, en springt boven op hem. Hoe dit gevecht afloopt blijft onduidelijk. Vervolgens kijk je naar het heden. J.W. zit bij de politie en krijgt een kruisverhoor, omdat zijn vader vermoord is, en hij de laatste is geweest die hem gezien heeft. De politie vraagt naar zijn verhaal. Hierna zie je een stukje waaruit duidelijk wordt, dat J.W.’s vader, Arend Barend Dreverhaven, deurwaarder is en een slechte reputatie heeft bij de dorpelingen. J.W. vertelt dat zijn moeder Jacoba Katadreuffe, beter bekend als Joba, als huishoudster werkte bij Dreverhaven. Ze zeiden weinig, maar ergerden zich niet aan elkaar. Na één jaar gingen Dreverhaven en Joba eenmalig met elkaar naar bed. Joba was zwanger, van J.W. Na 6 weken nam ze ontslag. Ze verhuisde naar de Zeilstraat in Rotterdam Oost, ver van Dreverhaven vandaan. Joba wilde niets meer met hem te maken hebben, terwijl hij maar bleef aandringen over wanneer ze gingen trouwen. Hierna is er een sprong van 6 jaar in de toekomst. Inmiddels is J.W. 6 jaar en op school wordt hij erg gepest. Hij wordt op de straat geduwd, uitgescholden voor bastaard, ze spugen naar hem en zijn moeder zou een hoer zijn. Na veel pesterijen wordt J.W. woedend en vermoord bijna een jongetje uit zijn klas. Zijn moeder besluit direct te verhuizen, en tijdelijk zitten ze in een daklozenhuis. J.W. neemt zich voor om voortaan in alle denkbare omstandigheden de controle over zichzelf niet te verliezen. Na een tijdje krijgen ze en huis bij de haven, vlakbij het kantoor van Dreverhaven. In het huis liggen nog boeken van de vorige bewoners. J.W. houdt ze, die boeken spelen het hele verhaal door een grote rol. Dreverhaven blijft maar brieven sturen met geld en de vraag wanneer de trouwdag is. Joba stuurt de enveloppe telkens retour. Er is weer een sprong in de tijd en J.W. is 12. Hij verslijdt de baantjes bij het leven. Van z’n moeder mag hij geen opleiding volgen. Hij moet het zelf maar uitzoeken. Inmiddels leert hij zich suf met behulp van de boeken en encyclopedieen van de vorige bewoners. Hij wil zichzelf bewijzen. Na een tijdje komt Jan Maan bij J.W. en Joba wonen. Hij is Communist en heeft zich verloofd. Binnen 4 weken zou die verloving over zijn. In huize Katadreuffe is het nog steeds erg stil. Eerst dacht Jacob dat het aan hem lag, maar hij concludeert dat zijn moeders karakter en die van hem elkaars tegenpolen zijn. In april 1923 wil J.W. een lening afsluiten van fl.900,- Geen enkele bank leent het hem, op één na. Hij weet niet dat hij dit geld uiteindelijk
bij een bank van zijn gevreesde vader leent. De overgekochte sigarenhandel blijkt al gauw één grote oplichterij te zijn. Er zijn grote lekkages en in de kisten in de kelder zit gras i.p.v. tabak. In september ’23 wordt hij failliet verklaard. Hij trekt weer in bij zijn moeder. Als hij bij een advocatenbureau is heeft hij geluk. Zijn faillisement, en dus de schulden, worden opgeheven, wegens te weinig bezittingswaarde (Het enige dat hij heeft waren zijn boeken, die bleken slechts fl.15,- waard te zijn). Hij vraagt aan de advocaat die hem hielp, Dhr. Gankelaar, of er werk op dit kantoor voor hem is. Al gauw is er een kamer vrij voor J.W. in de woning van de concierge, boven het advocatenbureau. ‘s Nachts leert J.W. veel uit encyclopedieen, hij wil ook advocaat worden. Op een dag is Dreverhaven op het advocatenbureau. J.W. ziet hem met Rentesteijn op het kantoor geld uitwisselen. Hij komt er achter via een collega dat Rentesteijn hem af en toe nodig heeft als deurwaarder. Geschrokken gaat J.W. op zoek naar het archief, en woedend komt hij erachter dat zijn vader in zijn moeders huis is geweest. Hij heeft de waarde van zijn boeken bepaald. Nu J.W. een baan heeft, komt zijn kwijtgescholden faillisement weer omhoog. J.W. is boos en wil er even uit. Samen met Jan Maan gaan ze voor de eerste keer naar een Communisten-bijeenkomst. Gelijk dan is er een inval van de politie. J.W. weet te ontsnappen. Boos gaat hij langs bij zijn vader. Die gaat al gauw weg, maar J.W. springt bij hem in de auto. Bij het eindpunt stapt Dreverhaven uit. Ze zijn in een communistische buurt en Dreverhaven geeft zijn werknemers het bevel enkele huizen te ontruimen. Zij doen dit niet, die wijk is levensgevaarlijk. Dreverhaven loopt zelf de steeg in. Als hij het ontruimingspapier op de deur heeft gespijkerd en een stukje verder loopt, staat er ineens een communist voor z’n neus. Hij schiet op Dreverhaven, maar mist. Als hij nog een keer wil schieten blijken z’n kogels op te zijn. Een werknemer van Dreverhaven aan het begin van de steeg schiet de Communist dood. Geschrokken loopt Jacob-Willem weg. Als J.W. opnieuw in de rechtzaal zit, wordt besloten dat zijn schulden binnen 1½ jaar afgelost kunnen zijn. Op zijn werk ontmoet hij de secretaresse van Roomkoning, Lorna te George. Zij blijkt nog in Zuid bij haar ouders te wonen. Als de aflossing is afgerond, droomt Dreverhaven dat de Communisten een inval doen in zijn kantoor. Ze slaan en schoppen hem helemaal in elkaar. Jacob wil opnieuw een lening bij zijn vader afsluiten, dit keer van fl.2000,-. Het lukt, maar op één voorwaarde, de lening mag op een willekeurig moment teruggeeist worden en er moet 8% rente betaald worden. J.W. gaat akkoord. Ondertussen heeft hij besloten om lessen Frans, Duits en Italiaans te volgen. Ook bekijkt hij de bibliotheek van Stroomkoning en bekent verliefd te zijn op Lorna. Op het strand stelt Jan Maan Coby aan Jacob voor. Hij blijkt weer verloofd te zijn, maar ook deze zou binnen 4 weken eindigen. Ook ziet hij Lorna op het strand. Ze blijkt een man te hebben, maar heeft dit nooit verteld. Jacob is boos en teleurgesteld. Bij een bijeenkomst van het advocatenbureau wordt Rentesteijn ontslagen, wegens een kastekort. Jacob wordt benoemd tot kantoorchef. Rentesteijn heeft Dreverhaven ingelicht. Hij eist nu dat zijn lening wordt afbetaald. Opnieuw is er een faillisementsrechtzaak. Het pakt voordelig voor Jacob uit, als hij z’n lening maar afbetaald. Als J.W. geslaagd is voor zijn studie heeft Lorna een surpriseparty georganiseerd. Al zijn collega’s zijn er en samen hebben ze de complete encyclopedie reeks aangeschaft. J.W. is blij en danst met Lorna. Tevens meldt hij zijn collega’s dat hij een studie Rechten gaat volgen, zo wil hij advocaat worden. In de gang staat Lorna te huilen als Jacob eraan komt. Ze zeggen niks en Lorna komt nooit meer terug op het kantoor. Via een brief heeft ze haar ontslag ingediend. De dokter zegt dat Jacob rust moet nemen, hij is nerveus en uitgeput. Zijn moeder blijkt ook nog eens TBC te hebben. Na 2 jaar is de lening afgelost en Dreverhaven gaat langs bij Joba. Hij wil nog steeds met haar trouwen. Zij antwoordt: “Ik zal nooit met je trouwen, maar je mag best weten dat jij altijd de enige voor mij bent geweest.”. Woedend gooit Dreverhaven al zijn huurders uit hun huis. De dag erna staat het hele gebouw leeg. Dreverhaven laat een begin maken voor een lift. Deze wordt nooit afgemaakt, er blijft een groot gat van de bovenste verdieping tot de begane grond. Gankelaar dient zijn ontslag in, hij gaat in Nieuw-Guinea werken. Jacob is verdrietig, Gankelaar was als een vader voor hem, het is een emotioneel afscheid. Als Jacob geslaagd is voor zijn Rechtenstudie viert hij dit thuis. Hij is vreselijk blij met zijn kandidaatsdiploma.
OMSLAG Op dit moment gebeurt er iets vreemd. Ineens is het mooi weer, alles is groen, Joba praat en wil het park in. Alles lijkt voorbij. Als J.W. met z’n moeder in het park is, ziet hij sinds lange tijd Lorna weer. Hij zegt dat hij nog steeds met haar wil trouwen, maar zij blijkt allang getrouwd te zijn. 1½ jaar later is Joba overleden. Het regent op de begrafenis en ook Dreverhaven is aanwezig. Jacob heeft hem 6 jaar niet gezien, en is bang dat, nu zijn moeder er niet meer is, zijn vader ongemerkt toe kan slaan. 4 maanden later is Jacob advocaat. Zijn gewenste naambordje bij de ingang van het advocatenbureau wordt geplaatst. Met het mes gaat hij naar zijn vader toe. Hij is boos omdat hij alles heeft bereikt en tegelijkertijd niets. Dat zou zijn vader weten. Nu komt het deel wat je ook in het begin zag. J.W. komt langs, loopt weg en komt weer terug. Als hij zijn vader aanvalt volgt er een hevig gevecht. Dreverhaven slaat Jacob bijna dood, maar dan krijgt Jacob een aanval een slaat z’n vader bijna dood. Op het laatste moment loopt hij weg. Dreverhaven blijkt niet dood te zijn, hij beseft zich dat hij een klootzak is geweest en wil niet meer leven. Hij pakt het mes en gaat bij het liftgat staan. Als hij het mes in z’n buik steekt valt hij naar beneden. Hij is dood. Dreverhaven’s vermogen erft Jacob. Het heeft een geschatte waarde van fl.320.000,- Tenslotte blijkt dat de akte is ondertekend met de naam “VADER” Als Jacob opkijkt, ziet hij een visioen; Zijn vader loopt door de straat! Schrijversinformatie: Van internet heb ik wat info gehaald over de schrijver van het boek, waar de film op is gebaseerd; Ferdinand Bordewijk. Het is leuk om die informatie naderhand te lezen, omdat je dan veel overeenkomsten kan vinden tussen bijvoorbeeld de hoofdpersoon uit het verhaal en Bordewijk zelf. Die informatie die terugkomt in de film heb ik hieronder weergegeven.  In totaal is Ferdinand Bordewijk 5 keer verhuisd (Jan Steenstraat – A’dam  Singel – A’dam  Rotterdam  Schiedam  Leiden  Scheveningen) Ook hoofdrolspeler Jacob-Willem verhuisd (met z’n moeder) meerdere malen (Het huis van Dreverhaven  Zeilstraat – Rotterdam Oost  Onderdak in daklozenhuis  Huis bij de haven  Jacob gaat in sigarenhandel wonen  Terug naar moeder  Kamer in advocatenbureau)  Ferdinand Johan Wilhelm Christiaan Karel Emiel Bordewijk, zoals hij voluit heet, heeft, net als Katadreuffe, een opleiding Rechten gevolgd. Hij in Leiden en Jacob in Rotterdam.  Ook is F. Bordewijk lange tijd werkzaam geweest op een advocatenbureau in Rotterdam en, hoe kan het ook anders, wat is Jacob’s droomberoep? Precies, advocaat. Ook staat in de tekst informatie dat Ferdinand zich na 1930 een eigen stijl aanmeet; korte zinnen, soms met vreemde woorden en een afwijkende zinsbouw, deze staat beter bekend als een ‘advocatenstijl’.  Ook Bordewijk heeft in het ziekenhuis gelegen (wel 1 jaar), net als Joba, de moeder van Jacob. Ze lagen er trouwens wel beiden in met verschillende complicaties (hij: galblaasontsteking. Zij: TBC) Verder noemt Ferdinand Bordewijk zijn personages suggestief en surrealistisch, waardoor ze nachtmerrie-achtige karikaturen worden. In zijn laatste werken draait het vooral om dood en ouderdom als hoofdtehema’s. Op 28 april 1986 of 1965 (staat 2 keer anders aangegeven) overlijdt Ferdinand Bordewijk op 80-jarige leeftijd. Motieven: - Het mes van Dreverhaven – Eigenlijk draait de hele moord hierom. Het mes komt geregeld terug (ongeveer 5 keer) en wil duidelijk maken hoe de negatieve relatie tussen Jacob en zijn vader was, slecht. - Hoeden/Alpino-petjes – Deze hoofddeksels geven het grote verschil in o.a. inkomen, baan, en stand/rang in de samenleving weer. Je ziet dat Jacob in het begin ook alpino-petjes droeg, maar als hij langzamerhand hoger op komt, draagt hij ook hoeden. Je kan het eigenlijk zien als een scheiding tussen rijk en arm. De hoeden stonden boven de alpino-petjes. - Geld – Geld speelt een hele grote rol in “Karakter”. Zo komt het op de volgende manieren in de film naar voren: huur (Jan Maan huurt een deel van het huis van Joba), veiling (Dreverhaven is op een gegeven moment op een veiling), lening (Jacob leent 2 keer geld bij de bank van Dreverhaven, eerst fl.900,- daarna fl.2000,-), aangeboden krijgen (Dreverhaven blijft maar geld sturen naar Joba, hij denkt haar als zijn vrouw te kuinnen kopen. Ze weigert), loon/verdienen (naarmate de film vordert verdient Jacob steeds mee) en tot slot erfenis (Jacob erft na de dood van Dreverhaven een vermogen van fl.320.000,-) - 13 – Eigenlijk komt dit getal slechts één keer voor, maar omdat het een ongeluksgetal is, viel het mij op. Het draait hier trouwens om de gebeurtenis dat de enveloppe met geld en de woorden “wanneer trouwen we?” van Dreverhaven aan Joba 13 keer heen en terug werden gestuurd. - (Ver)Huizen – Zoals ik bij de schrijversinformatie al vertelde is Jacob in totaal 6 keer verhuisd. Telkens is hij weer op zoek naar een nieuwe uitdaging, of een nieuw ‘thuis’. - Uitspraken van Joba – Er zijn twee zinnen die terugkomen in de film. Toen Jacob klein was zei zijn moeder dat. Later in de film gebruikt Jacob deze uitspraken ook. Het gaat hier om “We hebben niets van hem nodig” (hem is hier Dreverhaven) en “Schuld is schuld” (de schuld is de schuld van Jacob bij Dreverhaven’s bank). Dat Jacob uitspraken van zijn moeder overneemt, wil denk ik zeggen dat hij veel van haar heeft geleerd, ondanks dat ze zeer weinig met elkaar praatten. - Stilte – Dit komt erg veel voor in de film, vooral van Joba’s kant af. Zij zegt heel weinig, tegen niemand zegt ze iets. En als er dan iets uitkomt is het vaak negatief. Dit schetste bij mij het idee, wat het karakter van Joba is. Een in zich zelf genomen, stille, rustige, serieuse vrouw. Persoonlijk vind ik het maar een saai mens. - Boeken/Encyclopedieen – Boeken keren vele malen weer. Het begint allemaal als Jacob met Joba bij de haven gaat wonen en boeken van de vorige bewoners vindt. Hij leert er veel uit. Ook met zijn studie en ‘s nachts tijdens het leren draait het veel om informatie uit boeken in je op slaan. Dit geeft weer dat Jacob een gedreven jongen die niet snel opgeeft. Hij wil zichzelf op de één of andere manier bewijzen. - Regen – Wat mij opviel tijdens het kijken is dat als het ging regenen er zeer snel een vreselijke gebeurtenis zal komen (eerst regen, dan ondergelopen kelder in sigarenhandel. Eerst regen, dan overlijden Joba enz. enz.) Regen was zeg maar de voorbode van het slechte. - Trappen – trappen in kantoren, huizen en andere gebouwen. Deze lieten zien dat er verschillende rangen waren in de samenleving. Zo had je het gebouw van Dreverhaven. Als hij alle mensen uit hun huis zet, zie je hun alles pakken en kijkt hij van de bovenste verdieping via het trapgat naar beneden. Hij laat zien dat hij hoog staat. - Karakter – De titel van de film is ook een motief. Er zijn in deze film zoveel verschillende karakters; Joba, Jacob-Willem, Dreverhaven, Jan Maan, Lorna, Gankelaar en Rentesteijn zijn wel de grootste. De een is stil, serieus en rustig en de ander is gevoelloos, hard en bruut. Dit wekte bij mij de gedachte dat er verschil tussen mensen is. Je kan er ook aan zien dat de hoge-rangs mensen vaak echte klootzakken waren (Rentesteijn of Dreverhaven) en de armeren vaak vriendelijker en socialer (Jan Maan of J.W.) Tot slot zijn er nog een paar kleinere motieven die terugkwamen. Tussen de haakjes staat de reden/gevolg van het motief. Dit waren onder andere; kleine donkere steegjes (er gaat iets spannends gebeuren), donkere kleding (schetst het idee van vroeger, saaie eentonige mensen), roken/sigaren (het tot jezelf komen), muziek (reden zou ik niet weten, kwam wel zeer vaak voor op veel verschillende momenten), eten (telkens als er bij Joba gefilmd werd, zaten er mensen te eten; brood, soep, aardappels), communisme (geeft het idee weer dat zij zeg maar de “goeie” waren. Het waren vaak de armen die communistisch waren en tegen Dreverhaven waren) en tot slot de deurwaardersketting (deze komt slechts twee keer voor, maar wil zeggen dat als Dreverhaven hem liet zien, hij liet merken dat hij boven het volk stond. Zij moesten naar hem luisteren.) Ruimte & Tijd: De ruimte is moeilijk te omschrijven. Er zijn veel plaatsen waar belangrijke gebeurtenissen zich afspelen. Zo heb je het politiebureau, Dreverhaven’s kantoor, het advocatenbureau, de rechtzaal en bij Joba thuis. Alles speelt zich in ieder geval af in Rotterdam. De tijd is niet zo moeilijk om te vertellen. Het grootste deel van de film speelt zich af in de jaren ‘20-’30. Er worden vaak tijdsprongen gemaakt van 4 maanden, 1½ jaar of 6 jaar. Vaak betekent dat, dat er in die tussentijd weinig relevants is gebeurd. Titelverklaring: De titel “karakter” is makkelijk te verklaren. Het gaat in de film veel over de verschillende personen die belangrijke rollen spelen. Zoals net al verteld bij de motieven botsen deze vaak, of krijgen die juist een sterke band.
Thema: Het thema van “karakter” is karakter. Het gaat om hoe mensen met elkaar omgaan. Hoe ze op elkaar reageren. Op wat voor een manier en in hoeverre ze een band hebben. Het draait grotendeels om omgangsmanieren. Opbouw: De film kent veel flashbacks. Het begint eigenlijk bij het einde en andersom. Als Jacob op het politiebureau zit, krijg je een impressie van zijn leven te zien en te horen. Eerst zie je de reden van zijn geboorte. Dan zijn ze 6 jaar verder en vervolgens weer 6 jaar. Dan krijg je tijdsprongen van een maand tot 1½ jaar. Vaak krijg je vlak voor een tijdsprong weer een stukje in het politiebureau te zien. Er wordt gevraagd wat er gebeurde of welke reden iemand voor iet shad, en dan vervolgt het verhaal. Persoonsontwikkeling: Jacob-Willem: De hoofdpersoon is in het begin een lief jongetje. Als hij langzamerhand in aanraking komt met bijvoorbeeld pesters, verandert ook hij. Hij vermoord op zijn 6e bijna iemand, maar neemt zich voor zich voortaan in de hand te houden. Over het algemeen lukt dit hem. Als hij ouder wordt verandert hij weer. Na zijn puberteit wordt het een jongen die zelfverzekerd is en zichzelf wil bewijzen. Hij is een doorzetter en wil veel informatie in zich opslaan. Hij wordt een volwassen advocaat. Zonder vechterijen brengt hij zijn leven door. Omdat hij het gevoel heeft nooit een thuis te hebben gehad zijn er een paar mensen waar hij veel om geeft (Joba, Jan Maan, mnr. Gankelaar en eigenlijk uiteindelijk ook z’n vader). Aan het einde van de film slaan de stoppen weer door. Hij vermoordt zijn vader bijna, maar net op tijd heeft hij zichzelf in de hand, hij doodt hem niet. Jacoba: De moeder van Jacob is een saaie vrouw die de hele film door hetzelfde is. Ze blijft een rustige vrouw. Helaas toont ze haar emoties en gevoelens aan niemand, eigenlijk heeft ze ook niemand. Het vreemde is, dat ze aan het einde ineens verandert. Ze wil naar buiten, naar het park. En ineens gaat ze praten, alsof ze altijd zo is geweest. Een reden hiervoor kan ik niet bedenken. Misschien heeft Jan Maan haar, in de tijd dat Jacob niet meer thuis woonde, leren veranderen. Dreverhaven: Jacob’s vader doet zich voor als een lul. Velen zien hem ook zo en eigenlijk is hij het ook. Het lijkt dat hij gevoelloos is en met niemand rekening houdt. In de film zie je een arrogante, zelf-ingenomen kwal. Stiekem is het een man die één grote zakke plek heeft, Jacoba. Hij is al zijn hele leven verliefd op haar. Zij is de enige aan wie hij dit verteld. Tenslotte kom je er in de film wel achter dat hij eigenlijk maar een gemaakt persoon is. Je denkt dat hij zijn zoon het liefst vermoord, maar zijn erfenis-akte ondertekent hij met “Vader”. Volgens mij is er verder niemand die heel erg veranderd in de film. Over het algemeen zijn het constante mensen. Zo is Jan Maan de hele film door een vriendelijke man die wat over heeft voor zijn naaste mensen, is Gankelaar de hele film als een vader-figuur voor Jacob en is Lorna een vrouw die moeilijk haarzelf kan zijn. Eigen Mening: Ik vond “Karakter” echt een mooie film. Er is op een goede manier weergegeven hoe het leven in de jaren ’30 waren. De rangen en standen tussen rijk en arm kwamen duidelijk naar voren. Ook vond ik het frapant dat de hoofdrolspeler juist iemand van de weinigen is, die zich van één van de onderste lagen uit de samenleving omhoog klimt tot de top. Het filmen is op een professionele manier gedaan (zo viel het mij op dat je in het begin, voor het gevecht tussen Jacob en Dreverhaven, vanuit Jacob’s standpunt keek en aan het einde vanuit Dreverhaven’s punt. Het acteerwerk vond ik ook erg goed, alhoewel ik me wel eens afvroeg of er in die tijd echt zo bekakt werd gepraat in de hogere rangen (Ik vind het raar dat Jacob en Lorna na een tijd elkaar nog steeds bij de achternaam noemen). Ik keek ook vreemd op toen er, in de scene waarbij Dreverhaven de communistische buurt ingaat, ineens een schijnwerper klaar stond om hem te “verlichten”. Maar volgens mij waren er verder geen mankementen te zien. Hoe het echte verhaal tot de film staat, dus of er grote verschillen zijn tussen het boek en de film, zou ik niet weten omdat ik het boek niet heb gelezen. Ik raad de film zeker aan anderen aan. Het is een goede film om een verslag van te maken, je kan, denk ik, door het kijken van een film makkelijker motieven ontdekken. Ook worden tijd en ruimte beter naar voren gebracht. Hoe het echte verhaal tot de film staat, dus of er grote verschillen zijn tussen het boek en de film, zou ik niet weten omdat ik het boek niet gelezen heb.