Dead Poets Society (1989)

Hoe kijken de vijf grote wereldgodsdiensten aan tegen euthanasie?

Het Christendom

Binnen de christelijke kerken is euthanasie vaak nog een onderwerp van hevige tegenstellingen. De protestantse kerken hebben in de jaren zeventig en tachtig een steeds toleranter standpunt ingenomen. Het officiële standpunt van de Katholieke kerk is nog steeds afwijzend tegenover euthanasie, maar de discussie begint op gang te komen. De paus vind dat hierover niet moet worden gediscussieerd. De kerk vind het wel goed als een zinloze medische behandeling wordt gestaakt. Ook pijnbestrijding met een vervroegde dood als gevolg is toegestaan. Maar dezelfde pijnbestrijdende middelen toedienen met de bedoeling het leven te beëindigen wordt nog steeds afgewezen.

De Islam

Het Nederlandse beleid rond euthanasie roept bij veel moslims onbegrip op. De afgelopen jaren heeft er ook in de wereld van de Islam een hevige discussie plaatsgevonden over euthanasie. In de discussie wordt erkend dat de medische technologie ook zijn keerzijde kan hebben. Patiënten kunnen soms kunstmatig ‘in leven’ worden gehouden zonder dat er uitzicht op herstel is. Het staken van dit ‘zinloos medisch handelen’ wordt door de moslims als rechtvaardig beschouwd. Dit staken van medisch handelen wordt echter niet altijd geaccepteerd. Een streng orthodoxe moslim zal, zelfs bij langdurige coma, altijd blijven hopen op dat ene wonder waardoor de persoon toch nog uit zijn coma ontwaakt. Meer liberaal denkende Moslims zullen bereid zijn na enige tijd de kunstmatige levensverlenging stop te zetten en de patiënt de kans geven om te sterven.

Het Jodendom

De heiligheid van het leven is voor zowel orthodoxe als liberale joden een gegeven waarvan niet afgeweken mag worden.                                                            Het standpunt van de joodse gelovigen op het gebied van euthanasie is vooral gebaseerd op de traditionele rabbijnse literatuur, die voortkomt uit een wisselwerking van de wet en de dagelijkse praktijk. Er zijn bijvoorbeeld richtlijnen die gelden voor het sterfbed en begrafenis. Daarin staat dat men het proces van overlijden niet mag bespoedigen. Om iemands leven te redden mag men zelfs alle wetten breken. De rust op sabbat is bijvoorbeeld onder alle omstandigheden heilig, behalve als er sprake is van levensgevaar. Dan mag men alles doen om te zorgen dat iemand blijft leven. Die heiligheid van het leven staat zo centraal dat er geen sprake kan zijn van euthanasie.                                De regel dat men het spontane stervensproces niet in de weg mag staan, betekent niet dat men alle medische behandeling in die fase weg mag laten. Als de medici het erover eens zijn dat verder behandelen geen zin meer heeft, dan is het ook vanuit de joodse traditie toegestaan. Maar je mag niet alle behandelingen staken. Het is onmenselijk om iemand te laten sterven door uitdroging. Volgens de joodse traditie is het zeker toegestaan om het lijden van de patiënt weg te nemen. Maximale pijnbestrijding is dus toegestaan zelfs als de patiënt daardoor eerder komt te overlijden.

Het Hindoeïsme

De hindoeïstische opvattingen over lichaam en ziel kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden als het gaat om de vraag of euthanasie is toegestaan. Er zijn pandits (Hindoes godsdienst- en wetgeleerde) die zich verzetten tegen de mogelijkheid om het tijdstip van de eigen dood te bepalen. Volgens hen zou daarmee het karma van dit leven niet voldoende doorleven, waardoor men een extra ‘tussenleven’ nodig heeft om alsnog het lijden door te maken dat men door euthanasie wil beëindigen. Biere gaat er vanuit dat de balans van karma in iemands leven bepaald wordt door het geheel van dat leven. Hij vindt het in principe gerechtvaardigd om ondraaglijk lijden te beëindigen door euthanasie. Onze levensduur is vaak al verlengd door medisch ingrijpen, zodat van een ‘natuurlijk’ proces van leven en sterven al lang geen sprake meer is.

“de medische wetenschap is in staat ons lichaam vaak nog heel lang gezond te laten functioneren. Dan mogen we ook aan een arts vragen om ons te helpen een lichaam te verlaten dat niet meer functioneert. Het zou hypocriet zijn als je bepaalde dingen van de wetenschap aanvaardt en wat je niet uitkomt verwerpt.”

Het Humanisme

In het humanisme draait alles om het menszijn en medemenselijkheid. De keuzevrijheid van de mens staat hoog in het vaandel, zodat een keuze voor euthanasie niet wordt afgewezen. Wel bepleit het humanisme grote zorgvuldigheid. De wens om te sterven kan immers ook een verzoek om hulp inhouden.                                                                                                                                 Het Humanistisch Verbond (HV) is van oudsher op veel punten medestander van de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE). Maar het standpunt van het HV verschilt ook op een aantal punten van het NVVE. Zo stelt het HV naast het recht op zelfbeschikking de professionaliteit van de arts. Deze moet nagaan of het lijden daadwerkelijk uitzichtloos is. Als de arts tot conclusie komt dat er goede alternatieven zijn om het ondraaglijk lijden van de patiënt te verlichten, moet hij het verzoek om euthanasie afwijzen.                           Door euthanasie zo sterk te koppelen aan het recht op zelfbeschikking maakt de NVVE het ook moeilijk om wetgeving te formuleren voor patiënten die ‘wilsonbekwaam’ zijn. Toch kunnen ook wilsonbekwame patiënten ondraaglijk lijden zonder dat er nog behandelingsmogelijkheden zijn. In die situaties is levensbeëindigend handelen volgens het HV gerechtvaardigd vanuit de medemenselijkheid en de plicht van de arts om ondraaglijk lijden te verhelpen.

Wat is palliatiere zorg?

“Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door het voorkomen en verlichten van lijden, door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard.

Bij palliatieve zorg:

- is niet de genezing van de patiënt het doel, maar een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven, waardoor het ziekteverloop mogelijk positief beïnvloed kan worden;

- is de dood een normaal, natuurlijk proces, dat niet vertraagd of versneld wordt;

- is er aandacht voor lichamelijke én psychische klachten;

- worden de psychologische en spirituele aspecten in de zorg geïntegreerd benaderd;

- is er emotionele ondersteuning voor de patiënt en zijn naasten om zo actief mogelijk te leven;

- is er emotionele ondersteuning voor de naasten om te leren omgaan met de ziekte van de patiënt en met eigen rouwgevoelens;

- wordt, indien nodig, vanuit een team zorgverleners gewerkt, zodat aan alle noden van patiënten en naasten tegemoet kan worden gekomen, indien nodig ook na het overlijden van de patiënt (ondersteuning bij verliesverwerking).

Nederland en België kennen een euthanasiewetgeving. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen beide wetgevingen?

De Nederlandse en de Belgische wet komen op hoofdlijnen overeen. Beide wettelijke regelingen zijn gebaseerd op de benadering van de bijzondere strafuitsluitingsgrond. Dat betekent dat de arts die overgaat tot euthanasie of hulp bij zelfdoding strafbaar is, tenzij is voldaan aan alle voorwaarden van de euthanasiewet. Beide wetten regelen de eisen waaraan de arts moet voldoen en schrijven voor dat de arts na uitvoering van de levensbeëindiging een meldings- en toetsingsprocedure moet doorlopen.

Toch zijn er ook al op het niveau van de hoofdlijnen enkele belangrijke verschillen tussen de Belgische en de Nederlandse wet. Ten eerste beperkt de Belgische wet zich tot euthanasie, dat wil zeggen ‘het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek. Hulp bij zelfdoding, in Nederland wat criteria en procedure betreft op één lijn gesteld met euthanasie, valt buiten de Belgische wet. In België wordt wel verdedigd dat een ruime uitleg van artikel 2 van de wet ook hulp bij zelfdoding mogelijk maakt (de arts overhandigt de dodelijke medicatie, waarna de patiënt het middel zelf inneemt). Dat is een praktische benadering, maar van juridische zijde wordt betoogd dat die op gespannen voet staat met de tekst van de wet en de bedoeling van de wetgever.

Hoe is de euthanasiewetgeving geregeld rondom mensen die dementerend zijn?

Voor sommige mensen kan het vooruitzicht ooit aan dementie te lijden een reden zijn (om alvast) een wilsverklaring of euthanasieverklaring op te stellen.

U kunt een dergelijk verzoek op schrift stellen of er met uw arts over spreken. Alleen als er een dergelijke wilsverklaring is en als er naar het oordeel van de arts daadwerkelijk sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden, mag de arts overgaan tot euthanasie.

Op dit moment is er in Nederland veel discussie rondom de euthanasiewetgeving. Waar gaat het nu over?

Theo Boer wakkerde met zijn uitspraken de discussie aan. De hoogleraar ‘Ethiek van de zorg’ aan de Theologische Universiteit Kampen nam recentelijk afscheid als lid van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie. In die functie beoordeelde hij ruim 4000 gevallen van euthanasie. Op grond daarvan concludeert hij dat artsen, politiek, en de toetsingscommissies serieus zouden moeten overwegen  de euthanasiewet nog eens goed tegen het licht te houden, staat in Trouw. Het probleem zit volgens Boer in de vereiste dat een arts overtuigd moet zijn dat de patiënt ondraaglijk lijdt. De toetsingcommissies (in Nederland zijn er vijf) moeten achteraf beoordelen of de arts bij de uitvoering van euthanasie wettelijk juist en zorgvuldig heeft gehandeld. “Maar achteraf beoordelen of iemand ondraaglijk heeft geleden is onmogelijk. Daarin moeten de commissies afgaan op wat artsen zeggen.” Iets waar volgens Boer niet goed over nagedacht is bij het opstellen van de wet in 2002, zeker nu steeds vaker euthanasie wordt uitgevoerd, ook bij mensen die nog langere tijd te leven zouden hebben.

Afgelopen weekend zette Theo Boer via Twitter enkele reacties door die zijn uitspraken bevestigden, bijvoorbeeld van een huisarts (pro-euthanasie): “Eens dat euthanasiewet wordt gebruikt waar hij volgens jou (en mij) niet voor bedoeld is geweest.” En ook de reactie van een zorgverlener in de psychiatrie die hem mailt: “Een 37-jarige cliënte liet zich euthanaseren, omdat alles gedaan zou zijn. Niet waar!! Ik was ontzet.”

Wat zijn zogenaamde levenseindeklinieken?

Een Nederlandse medische instelling voor mensen met een euthanasieverzoek dat aan de zorgvuldigheidseisen van de euthanasiewet voldoet, maar van wie de arts het verzoek niet kan of wil honoreren.

Wat wordt bedoeld met de zijn ‘Pil van Drion’?

De pil van Drion is een door de Nederlandse rechtsgeleerde Huib Drion in 1991 voorgestelde hypothetische pil waarmee een (hoog)bejaarde die 'klaar is met leven' op humane wijze een einde aan zijn of haar leven zou kunnen maken op een zelfgekozen tijdstip. De pil zou in de voorstelling van Drion met zekere veiligheidsmaatregelen vrij verkrijgbaar moeten zijn. Deze legale verkoop van de pil zou wat betreft Drion alleen gelden voor mensen van 75 jaar of ouder. De pil zou feitelijk uit 2 pillen bestaan. Pil A & Pil B zouden met enkele dagen tussentijd ingenomen moeten worden. Dit zou ertoe dwingen er nog eens over na te denken. In ruimere zin gaat de discussie over de pil van Drion over het recht (of niet) op zelfdoding.