De aanslag (1986)

VRAGEN BIJ DE KEUZE FILM 1. Titel: De Aanslag
Regie: Fons Rademakers
Releasedatum film: 6 februari 1986
Scenario: Gerard Soeteman
Naar het boek van: Harry Mulisch
Producent: Fons Rademakers
Hoofdrolspelers: Derek de Lint
Marc van Uchelen
Monique van de Ven
John Kraaykamp
Huub van der Lubbe
Elly Weller
Ina van der Molen
Frans Vorstman
Edda Barends
Casper de Boer
Olliver Domnick
Amadeus August
Matthias Hell
Ludwig Haas
Eric van Heyst

Kees Coolen
Mies de Heer
Michel van Rooy
Hiske van der Linden
Wim de Haas
Akkemay Marijnissen
Ab Abspoel
Manon Alving - Anton Steenwijk - Anton Steenwijk, 12 jaar - Truus Coster/Saskia de Graaf - verzetsman Cor Takes - Fake Ploeg, zoon NSB'er - mevr. Beumer - Karin Korteweg - vader Steenwijk - moeder Steenwijk - Peter Steenwijk - SD'er - Hauptsturmführer - Feldwebel - generaal - dhr. De Graaff - Gerrit-Jan van Lennep - Liesbeth - Cor Takes, jong - Karin Korteweg, jong - dhr. Korteweg - Sandra - man in café - mevr. de Graaf
Korte inhoud

Het verhaal draait om de nasleep van een verzetsdaad aan het eind van de oorlog. De buren van een 12-jarig jongetje slepen het lijk van een neergeschoten NSB'er voor zijn huis. Bij de wraakactie verliest de jongen zijn ouders en broer. Het voorval blijft hem zijn verdere leven achtervolgen en bepaalt zijn doen en laten. Hij wordt uiteindelijk medicus en trouwt met het evenbeeld van de vrouw die hij in die bewuste nacht in de gevangenis ontmoette. Ten tijde van de Hongaarse opstand wordt hij met de zoon van de vermoorde NSB'er geconfronteerd en tien jaar later, in 1966, ontmoet hij de verzetsman die de daad pleegde. Zijn vroegere buurmeisje komt hij in 1983 tegen bij de demonstratie tegen de kernbewapening. Zij legt het laatste puzzelstukje op zijn plaats en vertelt dat het lijk voor zijn deur werd neergelegd, omdat bij de andere buren joden zaten ondergedoken. 2. Artdirection: Deze film is een nagespeeld verhaal. Het is logisch dat er kostuums gewisseld worden. De sfeer wordt goed ‘uitgebeeld’, er heerst een echte oorlogssfeer, en ook dat het winter is, komt goed over. Het decor is vaak buiten, in de open lucht. En als het binnen afspeelt, lijkt het evengoed net echt. Cameravoering: Je ziet de film niet vanuit de hoofdpersoon, de hoofdpersoon zie je namelijk steeds in beeld, je ziet wat hij doet. Je hoeft je zeg maar niet in zijn persoon in te leven. Dat je vanuit zijn ogen kijkt zeg maar. Geluid: Vanzelfsprekend komen er verschillende geluidseffecten in voor. Zoals bijvoorbeeld een autogeluid dat je al hoort, terwijl je de auto zelf nog niet in beeld ziet. Ook een schietend geluid dat je wel hoort maar niet ziet. Als je er op gaat letten, zijn er nog veel meer dingen, maar dat weet ik zo even niet. Montage: Het loopt mooi in elkaar over, af en toe ook vanuit een zwart beeld opkomend, of dat het in een zwart beeld over gaat. Ook is er een fragment in de gevangenis, dat je alleen de mond van de vrouw en van het jongetje ziet, door een bepaald licht dat erop valt, heel mooi nagemaakt, want het was ‘in het echt’, toen, ook donker in de cel. 3. Eerste episode: 1945 In januari 1945 wordt in Haarlem, in de straat van de familie Steenwijk, de NSB'er Fake Ploeg doodgeschoten. Ploeg ligt voor het huis van de buren, de familie Korteweg, Deze buren verslepen het lijk van Ploeg tot voor het huis van Steenwijk. De Duitsers zijn snel ter plaatse, ze steken het huis van Steenwijk in brand en voeren de familie Steenwijk af. De ouders van Anton Steenwijk worden later gefusilleerd. In de cel van Anton zit ook een jonge vrouw, die waarschijnlijk bij de aanslag betrokken is geweest. Anton wordt na verloop van tijd uit de cel gehaald en naar Amsterdam gebracht, waar hij bij een oom en tante kan wonen. Tweede episode: 1952 - Ten tijde van de Koreaanse oorlog - In 1952 bezoekt Anton een feestje in Haarlem. Voor het eerst sinds de oorlog is hij weer in die stad. Hij besluit een bezoekje te brengen aan de straat waar hij vroeger gewoond heeft. Hij treft daar de overbuurvrouw, mevrouw Beumer aan, met wie hij een praatje maakt. Anton besluit om nooit meer terug naar Haarlem te gaan. Derde episode: 1956 Vanwege de inval van de Russen in Hongarije, wordt het hoofdkantoor van de Communistische Partij Nederland door relschoppers bestormd. Anton woont hier heel dichtbij, dus de relschoppers staan bij hem in de straat. Een van hen is Fake Ploeg jr.: de zoon van de NSB'er. Hij heeft een kei in zijn hand. Fake zat bij Anton in de klas. Anton vraagt hem mee naar binnen te gaan en daar praten zij over het verleden. Er ontstaat een kleine ruzie en Fake gooit met de kei een spiegel in en rent weg. Vierde episode: 1966 - Ten tijde van de Vietnam-oorlog - Anton is inmiddels getrouwd met Saskia de Graaff en hebben een dochtertje, Sandra, van vier. Tijdens een begrafenis hoort Anton van Cor Takes dat deze bij de aanslag betrokken was, samen met Truus Coster. Truus Coster is gefusilleerd en Anton begrijpt dat zij degene was met wie hij in de cel gezeten heeft. Vijfde episode: 1981 Anton is gescheiden en nu met Liesbeth getrouwd. Ze hebben
een zoon: Peter. Wanneer Anton hevige kiespijn heeft, bezoekt hij zijn tandarts. Deze wil hem alleen maar helpen als Anton mee gaat demonstreren tegen kernwapens. Anton zegt toe. Tijdens de demonstratie komt Anton zijn vroegere buurmeisje Karin Korteweg tegen. Zij vertelt hem dat haar vader en moeder niet met het lijk voor hun deur gevonden wilden worden omdat haar vader hagedissen had, die dan zeker gedood zouden worden. Bij de andere buren kon het lijk ook niet gelegd worden, want daar zaten joden ondergedoken. Uit angst voor wraak van Anton was Korteweg naar Nieuw-Zeeland geëmigreerd, waar hij in 1948 zelfmoord pleegde. 4. Bij de film werd op zich niet zoveel muziek gedraaid. En als je het al hoorde, was het meer de radio, of een tv. Dus zeg maar niet echt achtergrond muziek. 5. Van de scène dat de oude soldaat, die het jongetje had verzorgd, hem te eten had gegeven enz. enz. gewond raakt, en dat het jongetje ziet hoe de soldaat afgevoerd wordt, met de achterliggende gedachte; hij haalt het niet. (dat wordt trouwens ook op de achtergrond door andere soldaten gezegd) 6. Juist van deze scène omdat ik dit een heel zielig stukje vond. Hij was al meegenomen, nu was er een vriendelijke Duitser, gaat hij dood. Dat greep me best wel aan! De muziek had hier dus een versterkend effect om aan te geven hoe erg het geweest moest zijn voor het jongetje.
7. 1= Het verhaal draait om de nasleep van een verzetsdaad aan het eind van de oorlog. De buren van een 12-jarig jongetje slepen het lijk van een neergeschoten NSB'er voor zijn huis. Bij de wraakactie verliest de jongen zijn ouders en broer. 2= Het voorval blijft hem zijn verdere leven achtervolgen en bepaalt zijn doen en laten. Hij wil eigenlijk gewoon duidelijk hebben over hoe het toen allemaal gegaan is, wie, wat en waarom… 3= De hoofdpersonages vertellen allemaal hun eigen deel van het verhaal, zodat voor de hoofdpersoon alle puzzelstukjes bij komen. 4= De climax in dit verhaal is toch wel de ontknoping. Dat als de persoon die hem zijn laatste puzzelstukje kan geven, hem gegeven wordt. Als het plaatje helemaal duidelijk wordt, pas dan snap je alle ‘hints’ die in de film gegeven zijn. Dan wordt voor je zelf ook alles compleet. 5=Het einde is dat de man, die inmiddels ook ouder is, gewoon weer rustig kan leven, dat het hoofdstuk afgesloten kan worden. Alles is hem duidelijk en dat geeft hem voldoening… 8. 1. Derek de Lint
Marc van Uchelen
Monique van de Ven
John Kraaykamp
Huub van der Lubbe
Elly Weller
Ina van der Molen
Frans Vorstman
Edda Barends - Anton Steenwijk - Anton Steenwijk, 12 jaar - Truus Coster/Saskia de Graaf - verzetsman Cor Takes - Fake Ploeg, zoon NSB'er - mevr. Beumer - Karin Korteweg - vader Steenwijk - moeder Steenwijk
2. In de tweede wereldoorlog vindt er voor het huis van Anton Steenwijk (de hoofdpersoon) een aanslag plaats op een NSB'er. Deze aanslag zal de rest van Steenwijks leven bepalen. Het grote thema in De aanslag is: wat is schuld en wanneer is iemand schuldig? Wie heeft er schuld aan de dood van Antons ouders en broer? Zijn het de Duitsers die hen gefusilleerd hebben, of is het het verzet, omdat Antons ouders nooit omgekomen zouden zijn als Ploeg niet doodgeschoten was. Of is het de familie Korteweg: zij hebben Ploegs lijk bij Anton voor de deur gesleept? Of zijn er misschien nog meer mogelijkheden? Daarnaast komt de schuldvraag ook bij andere gebeurtenissen terug: hebben de leden van de CPN schuld aan de Russische inval in Hongarije? Zijn de Amerikanen schuldig aan oorlogstaken omdat zij in Nederland kernraketten willen plaatsen? 3. De twee belangrijkste steden in De aanslag zijn Haarlem en Amsterdam. Daarnaast heeft Anton een huisje in Toscane. 4. De tijd waarin het zich afspeelt is aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De aanslag begint in januari 1945 en eindigt in november 1981. De vertelde tijd is dus bijna 37 jaar. Het verhaal wordt chronologisch verteld. Wel zijn er hier en daar flash-backs en flash-forwards. 5. Anton is dus op zoek naar zijn verleden omdat de beelden maar door zijn hoofd blijven spoken en hij maar geen duidelijkheid krijgt over hoe het nu precies is gegaan. Daarom gaat hij op zoek zodat hij voor zichzelf het verleden kan laten rusten. 9. Samen met "De kleine blonde dood" na Soldaat van Oranje één van de beste Nederlandse films. Anton Steenwijk (Derek de Lint) ontdekt jaren na 'de aanslag' die in WO II voor zijn ouderlijk huis plaatsvond, en waarvoor zijn ouders en broer werden terechtgesteld, wat zich destijds precies heeft afgespeeld. Het laatste stukje van de 'legpuzzel' krijgt hij aangereikt door zijn vroegere buurmeisje, tijdens een protestmars tegen kernbewapening in 1983. Het is een prachtige film, met een sterk acterende cast. Goed scenario dat volgens mij niet beter had kunnen worden verfilmd. Zeker een van mijn favorieten en dan ook een echte aanrader…