La sombra del Viento door Carlos Ruiz Zafon

De Schaduw van de Wind – Carlos Ruiz Zafón


1. Korte Inhoud
Toen hij tien jaar oud was werd Daniel Sempere ‘s morgens schreeuwend wakker. Hij realiseerde zich plotseling dat hij zijn moeders gezicht vergeten was. Zijn moeder die aan cholera gestorven was, zeven jaar daarvoor. Zijn vader, verkoper van antiquarische boeken, neemt hem mee naar het Kerkhof der Vergeten Boeken, een geheim, doolhofachtig museum, waar boeken gekoesterd worden die vergeten meesterwerken zijn. Daniel vindt daar De Schaduw van de Wind. Geschreven door Julián Carax. Het is het verhaal van een zoektocht naar zijn vader die hij nooit kende en de herinnering aan zijn verloren jeugdliefde. Hij leest het boek in één nacht uit en is erg nieuwsgierig naar de schrijver. Via een collega van zijn vader hoort hij dat de boeken van Julián Carax erg zeldzaam zijn en in antiquariaten veel geld opbrengen. Ook komt hij te weten dat bijna alle boeken verbrand zijn en komt hij in contact met een nachtelijke zwerver, die hem goed lijkt te kennen en graag zijn exemplaar wil hebben. Deze man wil elk exemplaar van dit boek van Carax hebben om het te verbranden.

Daniel raakt vervolgens verwikkeld in intriges en soms haast horrorachtige situaties, en komt in de loop der jaren tot de ontdekking dat het boek een obsessie is voor hem en alle mensen waar hij mee in contact blijkt te komen. Eén van deze mensen is Fumero, een politie-inspecteur die ook op zoek is naar Carax omdat hij nog een oude vete te vereffenen heeft. Daniel krijgt hulp van Fermín, een andere zwerver die in de boekhandel van Daniels vader komt te werken. Samen pluizen ze het hele verleden van Carax uit. Ondertussen ontwikkelt zich een liefdesgeschiedenis tussen Daniel en Beatriz, de zus van zijn vriend. Deze liefdesgeschiedenis vertoont opvallend veel parallellen met de liefdesgeschiedenis die hij ontdekt in het verleden van Carax. Meer en meer beginnen de levens van Daniel en Julián Carax zich te vermengen. Uiteindelijk komen hun beide verhalen samen in een ultieme confrontatie met Fumero.



2. De auteur
Carlos Ruiz Zafón wordt geboren in 1964 in Barcelona, vlak bij de Sagrada Familia van Antoni Gaudí. Hij debuteert in 1993 met El príncipe de la Niebla, een jeugdboek. Deze stempel wordt er eigenlijk tegen zijn zin op gedrukt. Daarna volgen nog 3 jeugdboeken: El Palacio de Medianoche, Las Luces de Septiembre en Marina. Al deze boeken werden niet in het Nederlands vertaald.

Daarna vertrekt Zafón naar Los Angeles, in de hoop scriptschrijver te worden. Tevergeefs. Hij maakt naam door een belangrijke beurs te winnen, maar geen script wordt ooit verfilmd. Een beetje ontgoocheld, besluit hij om nu eens echt zijn eigen zin te doen. Hij zal een boek schrijven waar hij zich volledig in kan geven.

In 2001 wordt zijn eerste boek voor volwassenen gepubliceerd in Spanje: La sombra del Viento, of De Schaduw van de Wind. Zafón componeert ook een soundtrack voor het boek. Inmiddels is de roman in maar liefst 30 talen vertaald en in meer dan 40 landen uitgegeven. Hij won vele prijzen en ruim 10 miljoen exemplaren gingen er wereldwijd over de toonbank. En het einde is nog niet in zicht. De Schaduw van de Wind is de eerste van vier romans, die alle gesitueerd zijn in het mysterieuze Barcelona, met als centrum Het Kerkhof der Vergeten Boeken. Overigens zijn de romans volstrekt onafhankelijk van elkaar te lezen, al zullen bepaalde personages opnieuw hun intrede doen in het tweede deel, en is de periode dezelfde: van de Industriële Revolutie tot en met de jaren na de Spaanse Burgeroorlog, toen Spanje zuchtte onder de dictatuur van Franco.

In afwachting van het vervolg, stilt hij even de leeshonger met een kortverhaal: Gaudí in Manhattan. Dit is net uitgebracht.

Kenmerkend voor de auteur, is zijn voorliefde voor draken. Dat is niet zo gek, want Barcelona is een uitgesproken drakenstad. Het motief siert vele gevels, en draken spelen bijvoorbeeld ook een grote rol in de septemberfeesten, de Festes de la Mercè. De auteur verzamelt draken in alle soorten en maten en van alle mogelijke materialen.



3. Setting en Sfeer

3.1. Barcelona
De stad Barcelona is alomtegenwoordig in het boek. De lezer kan aan de hand van gedetailleerde beschrijvingen met de personages door de stad meewandelen. Zafón zegt hierover: “Zulke precisie helpt lezers het verhaal te visualiseren. Het maakt iets verzonnens echter. Ook al ben je nooit in New York geweest, als je Fifth Avenue leest, heb je daar gelijk een beeld bij. Barcelona heeft diezelfde kracht.”

Het is ook alsof de stad meeleeft met het verhaal en zich buigt naar de gebeurtenissen. Als we Zafón goed begrijpen, moeten we Barcelona eigenlijk als een personage zien: “De stad heeft een donkere ziel. De geschiedenis is gewelddadig en kronkelig. Ik ben toch een product van de stad. Als kind kwam ik in alle hoeken. Ik wilde ze gebruiken voor mijn boek en Barcelona opvoeren als een karakter. Het ging mij om een eigen mythologie van de stad, een organisch, literair Barcelona dat het mijne was, getrouw aan zijn geest en geschiedenis.” Zafón weet dit in treffende beschrijvingen te vatten. Enkele voorbeelden:

“Dat jaar bedekte de herfst Barcelona met een mantel van verdorde bladeren die als slangenhuid door de straten wervelde.” (p.91)

“Barcelona was altijd al mijn favoriet in oktober, als haar ziel door de straten lijkt te flaneren en een mens zich wijzer voelt na het water van de Canaletas-fontein gedronken te hebben…” (p.120)

“Toen ik naar buiten liep, lagen de straten nog onder een blauwachtige sluier die likte aan de schaduwen en de plassen die de motregen daar ’s nachts had achtergelaten.” (p.159)

De stad is vaak een veruitwendiging van de gevoelens bij de personages en de sfeer die tussen hen hangt. Wanneer Daniel zich verloren weet in zijn zoektocht naar Carax’ verhaal, hult de stad zich in nevels of weet hij zich verloren in het labyrint (link met Kerkhof!) van kleine straatjes. Wanneer hij het gevecht overleeft en aan een nieuw hoofdstuk in zijn leven begint, lezen we:

“Toen ik opnieuw bovenkwam, leek het of ik een ander Barcelona ontdekte. Het was licht aan het worden en een paarse draad sneed door de wolken; het bestreek de gevels van de kleine paleizen en de grote, voorname herenhuizen die de Avenida del Tibidabo flankeerden.”

In Barcelona reizen toeristen het verhaal achterna (lees hiervoor bijgevoegd artikel). Vooral de villa op Avenida de Tibidabo 32 is een trekpleister. Alhoewel Zafón zegt dat hij het huis heeft samengesteld uit verschillende villa’s uit die buurt en het echte huis dus niet helemaal volgens de beschrijvingen is.


3.2. De Spaanse Burgeroorlog en het Franco- Regime
De Schaduw van de Wind is zeker geen historische roman. Zafón benadrukt dat de tijd waarin het verhaal zich afspeelt, dient tot sfeerschepping: “Natuurlijk speelt het verhaal tegen de achtergrond van de Spaanse burgeroorlog. Maar om de avonturen van Daniel te volgen, is het niet noodzakelijk dat je er wat van begrijpt. Het verhaal is universeel, de context doet er dan niet toe. Het speelt als dramatisch element op de achtergrond. Je gaat op en neer van Burgeroorlog en onderdrukking naar tijden van grote welvaart en glorie.” Zafón benadrukt in zijn verhaal hoe de hele gebeurtenis een invloed heeft op het leven van de gewone mens. De algemene sombere sfeer en de angst, niet zozeer voor de grote leider, maar voor de “kleinere” ordehandhavers zoals Fumero. Deze figuur wijst er ook nog eens op dat Zafón niet geïnteresseerd is om een historisch voorbeeld te schetsen van de aanhangers van Franco. Hij maakt duidelijk dat Fumero het politieke klimaat gebruikt in zijn voordeel en niet uit ideologie. Hij kon evengoed de aanhanger zijn van de tegenpartij. Fumero is dus ook universeel; je vindt zulke figuren in elke conflictsituatie terug.

Als achtergrondinformatie toch een beknopte schets van de geschiedenis.

Wat vooraf ging…
In het begin van deze eeuw heersten in Spanje nog semi-feodale toestanden. De meeste grond was in handen van een minderheid van landeigenaren. De macht van de kerk, die eveneens uitgestrekte landerijen bezat, was bijzonder groot. Tussen de provincies onderling bestonden echter belangrijke verschillen in cultuur en economische ontwikkeling. In 1931 behaalden de anti-monarchistische krachten een klinkende overwinning bij de verkiezingen. De republiek werd op 14 april uitgeroepen en de koning vertrok in ballingschap. De linkse partijen hadden aanvankelijk de meerderheid. Korte tijd later kregen de rechtse partijen meer invloed in de regering. Tussen 1931 en 1936 zwenkte de regering van links naar rechts, meestal met behulp van aanslagen en stakingen die dan hardhandig werden onderdrukt.

De burgeroorlog..
In juli 1936 kwam er een einde aan de groeiperiode van Barcelona. De Spaanse Burgeroorlog brak uit. Het begon met een opstand van een nationalistische partij tegen de wettige republikeinse regering. Dit werd een gewapend conflict tussen republikeinen, communisten (gesteund door Stalin), anarchisten en internationale vrijwilligers enerzijds, anderzijds stonden de nationalisten en monarchisten (onder leiding van Franco) met steun van Nazi-Duitsland en fascistisch Italië aan het front. Doordat er twee fronten waren, de ene kant onder steun van Duitsland en Italië en de andere kant onder steun van de Sovjetunie, wordt dit ook wel gezien als een generale repetitie voor de Tweede Wereldoorlog.

Toen in 1936 het Volksfront de verkiezingen won, werd Franco door premier Manuel Azaña buitenspel gezet en naar de Canarische eilanden gezonden. Franco begon vervolgens de Burgeroorlog en werd hierbij gesteund door Mussolini, Hitler en de kerk. Vanuit het toenmalige Spaanse Marokko zette hij de Spaanse Burgeroorlog voort, tot hij uiteindelijk toch de macht in handen kreeg.

Ondanks het feit dat Franco de Spaanse Burgeroorlog won, besloot hij niet deel te nemen aan de Tweede Wereldoorlog hij achtte Spanje daar veel te zwak voor. Hij maakte van Spanje wel een fascistische staat met hemzelf als dictator. Hij was de leider van een nationale partij.

Na de Tweede Wereldoorlog herstelde Franco de monarchie en werd hij bondgenoot van de VS tijdens de Koude Oorlog. Maar Europa verbood Spanje om lid te worden van de NAVO. Ook bij de EEG konden ze niet toetreden, ze zouden eerst democratisch moeten worden eerder konden ze geen lid worden van Europa. Onder het bewind van Franco werd iedereen die in opstand kwam, vermoord en kwamen schendingen van de mensenrechten geregeld voor.

Maar onder zijn bewind was er ook een zekere stabiliteit. In de jaren zestig was er een toename in welvaart zorgde ervoor dat de middenklasse het beter kreeg en daardoor meer politieke vrijheid eiste.

De laatste vijf jaar nam de kritiek op Franco steeds toe. De groeiende middenklasse kreeg deze politieke vrijheid pas in 1975 toen Franco op 82-jarige leeftijd stierf en er een eind kwam aan zijn regime. Koning Juan Carlos volgde hem op en zorgde voor herstel van de democratie. Met de dood van Franco was de laatste dictator in West-Europa uitgestorven. De aanhang van de dictator is na zijn dood snel geslonken. Straatnamen en standbeelden werden verwijderd.



3.2. De Wereld van Boeken
Aangezien dit een boek over boeken is, doorspekt de auteur zijn verhaal met subtiele verwijzingen naar andere werken.

Grote schrijvers en werken worden gebruikt om de personages te karakteriseren.

- De wijze raadgever en levensgenieter Barceló is heel passend verwant aan de grote Lord Byron.

- Barceló voedt zijn huishoudster Bernarda op zoals Henry het deed met Eliza Dolittle in Pigmalion (beter bekend als My Fair Lady).

- De pen van Victor Hugo staat zowel Daniel en Julián Carax symbool voor hun droom om schrijver te worden en zorgt voor een link tussen de twee over de twee verhaallijnen heen. Eigenlijk komen de twee lijnen samen in de pen: Daniel geeft de pen aan Carax terug en zegt dat hij weer moet beginnen schrijven.

- Wanneer Beatriz een boek kiest uit het kerkhof, neemt ze Tess of the ‘d Urbervilles. Net als Tess, zal zij ook bij de keuze tussen twee mannen, voor de hartstocht maar tevens voor de minder gemakkelijke weg, gaan.

Opvallend zijn ook de vele verwijzingen naar de klassieke mythologie. Zafón gebruikt die vooral als beeldspraak in zijn beschrijvingen.

- Zo vergelijkt hij Isaac, de bewaker van het Kerkhof der Verloren Boeken, met Charon, de bootman die de zielen naar de Klassieke onderwereld brengt (p.75).

- Wanneer Daniel en Fermín de oude man uit het Santa Lucia Hospital een nacht met een prostituée bezorgen, wordt dit volledig in zulke termen beschreven:

“… terwijl ik het opaatje opspoorde aan wie ik een laatste dans met Eros beloofd had voordat Thanatos hem de eindrekening presenteerde. … Toen hij zijn ogen liet rusten op de overvloedige schoonheid van onze Venus uit Jeréz, … terwijl hij de sirene uit Calle Escudillers een teken gaf dat ze haar verleidingskunsten kon gaan tonen.” (p.533)

- Carax, die op wonderbaarlijke wijze de brand overleeft en eruit komt als een schaduwfiguur die enkel nog leeft voor zijn wraak, doet denken aan de feniks die telkens uit zijn as herrees.

Als afsluitertje, nog een grappige vergelijking met een boek:
“Het was halfelf. Ik had om vijf uur met Bea afgesproken in de kloostergang van de universiteit, en zeer tot mijn spijt dreigde de dag langer te gaan duren dan De Gebroeders Karamazov.” (p.177)



4. Genres
De opzet van Zafón was om een allesomvattend boek, à la de Victoriaanse romans van Charles Dickens, te schrijven. “Een klassiek verhaal over liefde, haat, verlossing, passie, moord en mysterie, alles in een moderne orkestratie. Het moest een intense leeservaring zijn. Ik wilde de magie van het vertellen terugbrengen.” Hij wilde bovendien een vermenging van zoveel genres, dat het onmogelijk was om het verhaal bij één bepaald genre onder te brengen. Zafón is dus een typische postmodernist (zie De Kraaien Zullen het Zeggen). “Mijn boek is een combinatie van elementen uit de gothic, de mysterie, het fantastische, de roman. Het is niet bedoeld voor liefhebbers van één genre, maar voor iedereen die van lezen houdt.” Critici vullen Zafóns lijstje nog verder aan met volgende termen: spiegelroman, bovennatuurlijke thriller, against-the-odds-love story (onmogelijke liefde), een coming-of-age-novel (persoonlijke ontwikkeling) en magisch realisme. Ik pik er enkele uit.



4.1. Raamverhaal of Spiegelroman
Definitie
Term uit de Franse literatuur ter aanduiding van een gedeeltelijk verhaal-in-het-verhaal: de geschiedenis van de ingebedde tekst gelijkt op die van het zogezegde kaderverhaal.

Toegepast
Aanvankelijk dacht ik het verhaal van Carax’ boek te krijgen, maar we krijgen zijn levensverhaal in de plaats. Het hele verhaal bevat trouwens veel zijlijnen die op zich eigenlijk een heel relaas zijn. De hele uitleg over waarom het huis van de Catalya familie een spookhuis zou zijn, bijvoorbeeld. Op een bepaald moment wordt het zelfs heel ingewikkeld: Nunia vertelt in haar brief hoe Miquel haar over Sophie Carax en Ricardo Aldaya vertelde.

Hoe verder het leven van Daniel evolueert en we meer te weten komen over Carax, hoe meer de twee lijnen parallel beginnen te lopen (zie personages). De spannende vraag is of Daniel erin zal slagen hetzelfde lot als dat van Carax te ontlopen.

4.2. Gothic Novel
Definitie
Benaming voor een populair Engels romantype, te situeren tussen 1764 en 1820, met een enorm succes rond de eeuwwisseling, waarvan de het verhaal vaak gesitueerd is in de Middeleeuwen. De kenmerken zijn: een gewelddadige geschiedenis (achtervolging, opsluiting, moord) in een huiveringwekkend decor (kasteelruïnes, kloostergangen, desolate landschappen) met in de hoofdrollen een romantische, belaagde heldin en een booswicht. Daarbij wordt overvloedig gebruik gemaakt van spookachtige, geheimzinnige en ‘bovennatuurlijke’ elementen die mede voor de beklemmende sfeer zorgen. De intrige wordt opgebouwd op motieven als bezitsdrang, seksuele begeerte en overdreven zucht naar kennis.

Toegepast
De gothic taferelen spelen zich telkens af in het verlaten huis van de Aldaya’s, waar de kapotte engelenbeelden en de lugubere voorgeschiedenis van de Jausá familie al veel onheil voorspellen. Het bezoek van Daniel en Bea wordt dan nog eens vergezeld van hevig onweer.

De belaagde heldin, Penélope, heeft al eerder haar dood gevonden in een bepaalde kamer waarin ze werd opgesloten. Nu liggen zij en haar ongeboren kind begraven in een crypte in het huis. Ook al niet echt gezellig.

In het verhaal van Daniel is het de achtervolging door Fumero die voor spanning zorgt. Hij is booswicht van dienst en zijn motieven passen ook al in het plaatje; de onbeantwoorde seksuele begeerte voor Penélope en de drang om alles waar Julián Carax voor leeft, af te pakken.

4.3. Magisch Realisme
Definitie
Artistieke stroming die haar oorsprong vindt in de allegorie van de grot van Plato (wat we op de wereld zien, is slechts een afschaduwing van hogere ideeën). Door het samenbrengen van de concrete realiteit en het bovennatuurlijke, peilt ze naar het wezenlijke in ons bestaan. De droom lijkt hiertoe een uitgelezen weg. Uit de spanning tussen droom en werkelijkheid ontstaat de magie waardoor het wezenlijke achter de realiteit onthuld wordt. De natuur, de geschiedenis, en de menselijke hartstochten kunnen ook een rol spelen.

Toegepast
Het verhaal beantwoordt niet volledig aan de kenmerken, maar hier en daar komen toch magische elementen voor. De figuur met de hoed en sigaret, die later Carax blijkt te zijn, wordt beschreven als een geest of hallucinatie. Uiteindelijk is hij de sleutel tot het hele mysterie. Wanneer Daniel van Carax bezoek krijgt in het ziekenhuis, denkt hij dat hij het gedroomd heeft. Maar dan ziet hij dat de pen verdwenen is. Later ontdekt hij inderdaad dat Carax de pen weer opgenomen heeft en opnieuw is beginnen schrijven. Hij is er, net als de andere personages, in geslaagd om in het reine te komen met het verleden en de zin om het leven terug te vinden.

Een ander magisch element is de grote stormscène. De storm dondert als een Apocalyps op Daniels hoofd, als een soort profetie voor het eerste liefdesverdriet dat hem te wachten staat (de ontdekking van Clara en de muziekleraar). Het is ook het moment waarop hij Fermín leert kennen. Twee keerpunten in zijn leven.

Verder heb je de dromen van Jacinta, waar ze voorspellingen te horen krijgt van de profeet Zacharias en zo het verloop van haar leven en dat van Penélope weet. Aangezien het boek veel lotspelingen bevat, wijst het op de vraag of het lot van de mens al dan niet op voorhand bepaald is. Al is haar hele verhaal ook wel humoristisch bedoeld en om haar bijgelovige karakter te schetsen.



4.4. Literatuur versus Lectuur
In het verhaal zelf, neemt Zafón het op voor de zogenaamde “stuiverromannetjes”. Carax’ boek, waar het hele verhaal om draait, is geen literair hoogtepunt, maar een even simpel als meeslepend verhaal met liefde, avontuur en een ingenieus plot. Net zoals het boek van Zafón zelf. Zafón: “Men moet respect hebben voor alle boeken. Het onderscheid tussen hoge en lage literatuur is de grote fraude van de twintigste eeuw, die ervoor heeft gezorgd dat mensen zich hebben afgekeerd van literatuur. Het is manipulatief. Shakespeare en Cervantes waren in hun tijd ook de populairste auteurs. Daarom is hun werk klassiek. Gelukkig zal de geschiedenis uitwijzen wat uit deze tijd klassiek wordt, niet een handvol academici wiens recensies toch niemand leest.” Ik denk dat Zafón hier een interessant discussiepunt raakt. Is de kloof tussen zij die de norm bepalen en het publiek te groot?



5. Opbouw

5.1. Verhaal-in-een-Verhaal
Zie hoger bij Spiegelroman.


5.2. Spanningstechnieken
Dat het boek leest als een trein, is mede te danken aan de manieren waarop Zafón er de spanning weet in te houden. Hij haalt eigenlijk een heel arsenaal aan technieken boven, van de klassieke detective-stijl tot en met pure horror.

Detective
Daniel vindt aanwijzingen over het leven van Carax en puzzelt het geheel in elkaar. Hij bezoekt plaatsen (de Fortuny woning, de Catalaya villa) en ondervraagt mensen die hem gekend hebben (de conciërge, Don Fernando Ramos, Jacinta, Nuria). Hierbij wordt hij op typisch wijze bijgestaan door de trouwe kompaan Fermín. Echte krimi-momenten zijn, wanneer Daniel met de conciërge in de Fortuny woning rondloopt en een gesloten deur vindt. Daar blijkt een kamer vol crucifixen achter te zitten. Een ander voorbeeld is wanneer ze ontdekken dat er een rekening is waarop Sophie Carax geld stort en waar Nuria het geld afhaalt.

Setting
Gebruik van weersomstandigheden (een koude wind door het huis), verlaten huizen en steegjes (afranseling Fermín), duister, griezelige ontdekkingen (de crypte).

Retardering (vertraging)
Door voortdurend met de twee verhalen te spelen, kan de auteur de ene verhaallijn stilleggen als de lezer juist op dreef is, om verder te gaan met de andere verhaallijn.

Vooruitwijzingen (flash forwards)
Bepaalde uitspraken van de personages wijzen op het verder verloop van het verhaal. Voorbeelden:

“Inspecteur Fransisco Javier Fumero…Trots en bastion van het Hoofdbureau van Politie. Weet je wat dat betekent Daniel? … Nee, dat de klappen nu pas gaan vallen.” (p.372)

“Binnen zeven dagen zou ik dood zijn.” (p.347)

Puzzelstukken
Hier en daar zorgen voorwerpen dat de puzzel meer en meer in elkaar valt. Voorbeelden: de pen van Victor Hugo wijst op de link tussen Daniel en Carax.

De mysterieuze schaduwfiguur ruikt naar verbrand papier en in Nuria’s relaas over Carax vermeldt ze dezelfde geur (p.472). Ook de foto van Penelope en Julián heeft verbrande randen (p.138).



5.3. Motieven
Definitie
Een betekenisvol element dat telkens terugkeert en wijst op een dieperliggende betekenis of een centraal thema in het boek.

Ik heb reeds gewezen op het veelvuldig verwijzen naar de stad Barcelona en het terugkeren van de pen van Victor Hugo. Hier breng ik er nog twee aan.

Schaduw/silhouet/duister
Deze termen komen op zowat elke bladzijde voor, wat doet vermoeden dat Zafón er toch iets meer mee bedoelt. Zoals bij alle beeldspraak zijn natuurlijk meerdere interpretaties mogelijk. Enkele pogingen.

- Een eerste interpretatie geeft de schrijver zelf aan. Op p.311 schrijft hij dat Carax zich bij het lezen van een boek laat “meeslepen door de dromen van schaduwpersonages.” Ik denk dat dit duidt op het feit dat personages in boeken ontstaan als een afschaduwing van de echte mensen uit het leven van de schrijver. Zo zijn ook de boeken van Julián Carax een afschaduwing van zijn echte leven. Via het boek werpen deze echte mensen ook een schaduw over het leven van Daniel. Hij draagt ze met zich mee en wil hun mysterie en hun verwikkelingen ontwarren en oplossen.

- Een andere interpretatie is dat een schaduw een ongrijpbaar iets is. De schaduw van de wind is dan nog eens dubbel ongrijpbaar. Daniel ontdekt dat er veel dingen rondom hem zijn, die hij niet kan bevatten. De liefde van Clara en Bea, de dood van zijn moeder, het mysteries van de boeken van Carax. Dit geldt ook voor de andere personages.

Een schaduw hangt boven het hoofd van alle personages in het boek; ze hebben allemaal iets te verwerken. Doordat Daniel alle verbindingen tussen de personages blootlegt, slagen ze erin die schaduw af te werpen, en uit het duister van hun verleden weer in het licht te treden. Alweer mooi verwoord met een beeld van Barcelona:

“Onze wijk is nog dezelfde, maar er zijn dagen dat het lijkt alsof het licht steeds iets meer durft, dat het terugkomt naar Barcelona, alsof we het met zijn allen hadden verbannen, maar het ons uiteindelijk heeft vergeven.” (p.540)

Nuria is gestorven vooraleer ze zich heeft kunnen losmaken van haar verleden. Daarom denkt Daniel: “Je gaat heen in schaduwen. Zoals je leefde.” (p.390)

De laatste zin sluit ook goed aan bij deze interpretatie:

“…hun voetstappen voor altijd verloren in de schaduw van de wind.”

Je kan niet blijven staan in het verleden, je mag het niet blijven vasthouden. Op een bepaald moment moet je kunnen loslaten.

- Wanneer het woord schaduw vermeld wordt, staat er ook vaak iets spannends te gebeuren. Ze werpt dus al het vervolg vooruit. De schaduw op zich is dus eigenlijk ook een flash forward.

Carax is na de brand zo verminkt, dat hij bijna een levende schaduwfiguur is geworden:

“Het was een gelaat zonder trekken…” (p.474)

“In de duisternis, bedekt met hoed en shawl, met handschoenen en een regenjas, een schaduw onder de schaduwen.” (p.476)

Hij beantwoordt dan ook aan alle interpretaties. Wanneer hij uit de brand komt, noemt hij zichzelf Laín Coubert, een personage uit zijn eigen boeken. En afschaduwing, dus.

Hij is ook ongrijpbaar geworden. Hij duikt overal op en verdwijnt zomaar weer. Dit tot grote frustratie van zowel Daniel als Nuria.

Hij is degene die meest van allemaal in zijn verleden is blijven zitten. Alles wat hem in leven houdt, is de gedachte aan Penélope en de wraakgevoelens voor Fumero. De auteur verwoordt dit alweer in termen van schaduw: “Hem onthullen dat Penélope dood was. Dat hij leefde met een hersenschim.” (p.465)


Het Personage Fumero
- Een eenvoudiger motief. Stuk voor stuk komen we te weten hoe alle personages in dit boek verbonden zijn met elkaar via deze gemeenschappelijke vijand. Eerst wordt hij gelinkt aan Fermín, daarna komt hij met Daniel in contact en dan blijkt dat hij ook een rol speelt in het leven van Carax en iedereen die met hem te maken heeft. Het toont aan dat mensen vaak deel uitmaken van een heel netwerk en dat hun levens enorm verstrengeld kunnen zijn.

- Eigenlijk staat hij ook opnieuw symbool voor iets waar de andere personages mee moeten afrekenen. Hij is een demoon waarmee ze de strijd moeten aanbinden (merk de vergelijkingen op: de duivel (p.376), een wolf (p.442) en de dood (p.513)). Eens Fumero gedood is, trekt het duister weg en wordt iedereen bevrijd van z’n schaduw.



6. Personages

6.1. Karakterisering
Bij het schetsen van zijn personages hanteert Zafón niet alleen een zeer treffende, poëtische en originele taal…

“Het mannetje bracht en paar gele vingers naar zijn kin, die een zwakheid voor goedkope Celtas zonder filter verraadden.” (p.161)

“Nuria Monfort glimlachte. Het was niet meer dan een aanzet tot een glimlach en er lag een trieste en vermoeide glans in haar blik.” (p.184)

“Cecilia, een levenslange schrikachtigheid met een schortje eraan vastgenaaid, schrikte.” (p.384)

… maar slaagt er ook in hen in hun taalgebruik en spreekstijl te karakteriseren.

- Fermín spreekt gedurfd en vinnig, is kritisch en ironisch en hanteert en huis-tuin-en-keuken-filosofie.

- Fumero heeft een plat, vulgair en sarcastisch taalgebruik.

- Barceló praat in wijsheden en klinkt heel zelfzeker.

- Nuria klinkt rustig, melancholisch en droevig.

- Ook heel grappig is de hoogdravende en geleerde taal van de docent die het verhaal van de horlogemaker komt vertellen (p.169).



6.2. Spiegelingen of Parallellen
Ik vermeldde eerder al dat verschillende personages uit de twee verhaallijnen aan elkaar gespiegeld worden. Laat ons dit wat nader bekijken.

Daniel en Julián
Beiden ambiëren een schrijversloopbaan (de pen!). Ze zijn enorm passioneel over één vrouw (Clara nu even niet meegerekend) en worden tegen gewerkt door de vaders. Nuria heeft bij beiden het gevoel dat ze hen al kent alvorens hen te ontmoeten. Wanneer Daniel Bea zoekt in het Aldaya huis, zegt ze “Julián?”. Wanneer Daniel een schot krijgt, voelt hij “een verschrikkelijk vuur, dat als een ademtocht van gloeiende kooltjes zijn ingewanden wegvrat.” (p.519). Dit kunnen we natuurlijk linken aan de brand bij Julián. Op het einde spreekt Nuria de link letterlijk uit en vertelt ze in haar brief dat Julián Daniel als een zoon zag. Daniel ziet het ook in: “Dat was mijn verhaal. Ons verhaal. In de verloren voetstappen van Carax herkende ik de mijne.”

Beatriz en Penélope
Beiden moeten zich verzetten tegen een autoritaire vaderfiguur. Ze kiezen voor echte liefde, maar nemen hierbij de moeilijkere weg. Ze geraken beiden zwanger. Ze worden opgesloten om het contact met hun minnaars te verbreken. Op een bepaald moment zit Beatriz verborgen in de kamer waar Penélope stierf.

Fermín en Miquel
Zij zijn de “helper”-figuren; ze tonen een onvoorwaardelijke trouw en vriendschap tegenover de hoofdfiguren. Ze vangen de kogels of de stoten voor hen (Miquel bekoopt het met zijn leven). Ze verzetten zich ook in het algemeen tegen het gezag en de gangbare normen. Heel anders dan de ernstige Miquel echter, zorgt Fermín ook voor de zogenaamde “comic relief” (hij doet de lezer even lachen en adem nemen in het spannende verhaal).

Tómas en Jorge
Beiden zijn aanvankelijk bevriend met de hoofdpersonages, maar voelen zich opzij gezet wanneer hun zussen en tonele verschijnen. Ze staan nogal zwak tegenover de sterke figuur van hun vader en doen geen moeite om tegen het gezag in te gaan. Ze strijden zelfs aan hun zijde.

Merk op dat Het personage van Carax eigenlijk een afsplitsing van twee personages op zich is. Zijn tweede persoonlijkheid, Laín Coubert, herinnert aan Dr. Jekyll en M. Hyde. Zijn “Hyde” kant leeft enkel op een negatieve manier. Alles draait om wraak op het verleden en de vernietiging van zijn vroegere persoon. Maar het is ook deze kant die sterker, en dus in staat is om Fumero te doden. De eerste Carax was daar waarschijnlijk niet in geslaagd. Daniel slaagt erin om Carax naar zijn eerste persoonlijkheid terug te brengen.

De personages Nuria en Fumero spelen in beide verhaallijnen een rol. Ze slaan als het ware een brug tussen de twee. Ze zijn ook op een zekere manier aan elkaar verbonden, want ze leven in een frustratie die voortvloeit uit de liefde tussen Julián en Penélope. Bij Fumero is dit uitgegroeid tot haat en een vernietigingsdrang, bij Nuria is het een eeuwig verdriet, maar ook een onvoorwaardelijk liefde voor Julián geworden.



7. Thema’s
- De motieven wezen op de thema’s van het omgaan en/of afrekenen met je verleden en het feit dat gebeurtenissen en mensen vaak verbonden zijn. Zafón zelf ziet ook in het beeld van het Kerkhof der Verloren Boeken een aanleiding voor deze thema’s: “Een labyrintische bibliotheek gevuld met miljoenen boeken uit vervlogen eeuwen die niemand nog leest of zelfs het bestaan kent. Het was een metafoor. Maar voor wat? Het intrigeerde me. Het had iets te maken met vergeten mensen en vergeten ideeën. Het ging over relaties met het verleden. Over verloren identiteiten. Ik wist heel snel dat er een verhaal achter zat.

- Verder wordt ook veel gewezen op het idee van het lot. Ik wees hier al op bij het verhaal van Jacinta. Het is duidelijk dat één voorval een effect kan hebben op andere gebeurtenissen. Was Penélope bijvoorbeeld nog in leven, dan gingen alle verhaallijnen rond de figuur van Carax een ander verloop hebben. Ik citeer de woorden van Beatriz:

“Ik geloof dat niets toevallig gebeurt, jij wel? Dat in de grond van de zaak de dingen hun geheime plan hebben, ofschoon wij het niet begrijpen. Zoals jij die roman van Julián Carax vindt in het Kerkhof der Vergeten Boeken, of dat jij en ik hier nu zijn, in dit huis dat de Aldaya’s toebehoorde. Het vormt allemaal deel van iets wat wij niet kunnen begrijpen, maar wat ons bezit.” (p.267)

Op p.440 verwoordt Jorge Aldaya het zelfs niet als een lotsbestemming, maar als een verdoemenis.

- En toch… als we de parallelle lijn tussen Julián Carax en Daniel blijven volgen, zou je denken dat hem hetzelfde lot zal treffen. Maar hij slaagt erin om zijn lot te keren. Dus misschien hebben we ons leven toch voor een deel in handen. Fermín verwoordt dit ergens wanneer hij Daniel aanspoort om stappen te ondernemen bij het veroveren van zijn geliefde Beatriz.

- Er zit ook veel in rond trouw en vertrouwen; de onvoorwaardelijke vriendschap van Fermín, Miquel en Nuria, de onophoudelijke liefde van Julián en ook van Nuria. Ook Jacinta blijft een moederliefde koesteren voor Penélope, en zij op haar beurt, wordt trouw bezocht door Don Fernando. Anderzijds is er het verraad van Jorge, Tómas en Fumero (omdat zij zich ook wel zelf door hun vrienden verraden voelen). Interessant, als je bedenkt dat de setting de dictatuur van Franco is. Tijdens deze periode is de vraag wie je wel en niet kan vertrouwen juist heel belangrijk.