De amor y de sombra door Isabel Allende

1. Biobibliografische gegevens a) bibliografische gegevens · Isabel Allende (vertaald uit het Spaans door Giny Klatser) · Liefde en schaduw ( oorspronkelijk: De amor y de sombra) · Uitgeverij Wereldbibliotheek, Amsterdam, 200428 · Het boek telt 395 pagina’s b) biografische gegevens Isabel Allende kwam ter wereld op 2 augustus 1942 in Lima(Peru). Ze groeit op in Santiago (Chili) bij haar opa en oma. Haar vader, Tomás Allende(de broer van Salvador) was diplomaat. In 1945 gingen haar ouders scheiden en keerde haar moeder terug naar Chili met haar drie kinderen. Haar moeder hertrouwde met een diplomaat, zodat het gezin veel in het buitenland woonde(Bolivia en Libanon). In 1958 keerde Allende terug naar Chili en maakte er de middelbare school af. Na haar examen kreeg ze een baan bij een krant en zo rolde ze in de journalistiek. Ze leerde er bizarre mensen kennen die vaak een rol spelen of van invloed waren in één van haar boeken. Ze was presentatrice van talkshows en schreef een kinderboek en vier theaterstukken. Nadien heeft ze voor de wereldvoedselorganisatie van de VN in Santiago gewerkt. In 1962 trouwde ze met Miguel, het volgend jaar werd haar dochter Paula geboren. Zij verbleef een tijd (‘64-‘65) in Europa, waar zij in Zwitserland en in Brussel woonde. In ‘66 keerde ze terug naar Chili en werd haar zoon Nicolás geboren. Vanaf ‘67 was zij redactielid van het blad Paula en in ‘73-‘74 werkte zij mee aan het kinderblad Mampato. Isabel gaf twee kinderverhalen uit en was een bekende gast in uitzendingen van de Chileense televisie. Als nicht van president Salvador heeft ze de verschrikkingen van een rechtse dictatuur van dichtbij meegemaakt. Haar oom werd tijdens de militaire staatsgreep van 1973 vermoord. Na de staatsgreep heeft Isabel het nog 15 maanden in Chili uitgehouden, maar omdat de democratie niet werd voortgezet, is ze naar Caracas (Venezuela) vertrokken. Ze verbleef er 13 jaar, werkte voor het dagblad El Nacional en schreef kortverhalen voor kinderen. Toen haar grootvader in Chili, inmiddels 99 jaar, stervende was in 1981, begon ze hem een brief te schrijven. Die brief groeide uit tot haar eerste boek, Het huis met de geesten (1982). Het boek was een groot succes en werd verfilmd door Bille August. Liefde en schaduw was het tweede boek van Isabel en is gepubliceerd in 1984. Met een nieuwe levensgezel, Willie, die in 1988 als bewonderaar van haar werk naar één van haar lezingen kwam, woont ze sinds enige jaren in San Rafael, Californië. Bij Eva Luna groeit in de gelijknamige roman geleidelijk aan het besef van de vele misstanden in de door militairen beheerste maatschappij. Aanvankelijk heeft ze het te druk met zichzelf staande te houden, maar wanneer ze verliefd wordt op een guerrillastrijder, krijgt ze inzicht in de politieke misstanden. Eva Luna keert terug als vertelster in Cuentos de Eva Luna(1990). Ze vertelt in dit boek 23 verhalen aan haar geliefde. El plan infinito (1991, Het oneindige plan) speelt zich af in de Verenigde Staten en bestrijkt de periode vanaf de jaren '40 tot en met de jaren '80. De levenspaden van Gregory en Carmen kruisen elkaar in die periode diverse malen, tot ze elkaar definitief vinden. Haar dochter Paula stierf in 1992, toen ze 28 jaar was, omdat ze door een medische fout in coma was geraakt. Paula (1994) is Allendes meest autobiografische werk. Het boek is een afscheidsbrief voor haar dochter waarin Allende haar levensgeschiedenis vertelt aan haar stervende dochter. Isabel schrijft het boek, zodat Paula zonder problemen haar leven zou kunnen hervatten als ze uit coma komt. Maar halverwege het boek weet Isabel dat haar dochter nooit meer zal terugkomen en ze schrijft het boek verder om de moeilijke periode te kunnen overleven. Na het verschijnen van haar roman Paula heeft Isabel haar twijfels uitgesproken over of zij nog een boek zou schrijven. Ze heeft daarna een poging tot een nieuw boek gedaan, maar is daarmee weer gestopt. Ze zou het spijtig vinden maar niet onoverkomelijk als het haar niet meer lukt een nieuw boek te schrijven. In 1999 is het wel gelukt en verscheen de roman Fortuna’s dochter en in 2001 Portret in sepia. Alle romans van Isabel Allende zijn in Chili gesitueerd. Een ander terugkerende element in haar boeken is het emancipatorisch gehalte. Dit betekent dat de vrouwen sterk zijn, de mannen op macht belust, zwak, afhankelijk en soms ook afwezig. Bibliografie · Het huis met de geesten (La casa de los espiritus)– 1982 · Liefde en Schaduw (De amor y de sombra) – 1984 · Eva Luna – 1987 · De verhalen van Eva Luna (Cuentos de Eva Luna) – 1989 · Het oneindige plan (El plan infinito) – 1991 · Paula – 1994 · Afrodite – 1997 · Fortuna’s dochter(Hija de la fortuna) – 1999 · Portret in Sepia (Retrato en sepia) – 2001
Prijzen

Ze kreeg in 1990 de prijs Gabriela Mistral. Gabriela Mistral is een Chileense dichteres dat in 1945 de Nobelprijs voor literatuur kreeg. 2. Fabel Chili. Irene en Francisco ontmoeten elkaar op de redactie van een damesblad, waar Irene als journaliste werkt. Francisco heeft een diploma psychologie, maar geraakt zo niet aan werk, aangezien vele mensen zich geen psycholoog kunnen veroorloven, en besluit om als fotograaf bij het blad te gaan werken. Ze moeten vaak samenwerken en worden zo hechte vrienden. Francisco is heimelijk wel verliefd op haar, maar Irene is al verloofd met Gustavo Morante, een officier. Op een dag gaan ze naar de familie Ranquileo in Los Riscos. Daar maken ze kennis met Evangelina, een 15-jarig meisje, dat iedere dag om 12 uur stipt aanvallen krijgt. Het gerucht doet de ronde dat ze wonderen kan verrichten. Hierover willen Irene en Francisco een reportage maken. Terwijl Evangelina midden in haar bui zit, komen er militairen, aangevoerd door luitenant Ramirez, binnen en dwingen haar met geweld te stoppen. Als de militairen buiten staan, wordt de luitenant publiek vernederd omdat Evangelina hem in elkaar slaat met bovennatuurlijke kracht. Enkele dagen later vernemen Irene en Francisco dat het meisje eerst gearresteerd werd en nu verdwenen is en ze besluiten om haar te gaan zoeken. Ze komen op het spoor van een mijn, dankzij een tip van Pradelio, een broer van Evangelina. Ze dringen ’s nachts die mijn binnen en vinden een massagraf. Ze beslissen dat het het beste is om de foto’s die Francisco heeft gemaakt naar de kardinaal te brengen. Door zijn invloed kan de mijn helemaal worden opengelegd en worden er 14 lijken gevonden. Een hele menigte komt dan toestromen om kerkelijke liederen te zingen en politieke leuzen te scanderen. Ondanks de censuur op tv en in de pers, weet binnen een paar dagen de hele werld wat er gaande is. Uiteindelijk worden Francisco en Irene gedwongen om onder te duiken en het land uit te vluchten, nadat er een aanslag is gepleegd op Irene. a) De verhaallijnen De familie Beltrán komt samen met de familie Leal doordat Irene en Francisco elkaar ontmoeten op de redactie van een vrouwenblad. De familie Ranquileo komt samen met de families Beltrán en Leal dmv de reportage die Irene en Francisco maken over Evangelina Ranquileo. b) Individuele burgers t.o.v de staat: Er is geen vrije meningsuiting, er is veel onderdrukking en de staat heeft altijd het laatste woord. Dit komt doordat er een dictatuur is. Chili is eigenlijk verdeeld in 2 staten: de rijke elite en de levende, zwijgzame, arme massa. De rijken kunnen zich alles permiteren, terwijl de armen iedere dag armer worden en nauwelijks te eten hebben. De rijken zien al hun leed niet of willen het niet zien. “Gelukkig-zijn was verplicht” (p 184) Mensen zoals Beatriz denken dat de armen niet willen werken, dat ze slappelingen zijn. Op het einde van het boek, nadat de foto’s van de mijn wereldwijd zijn verspreid, komt er protest en komen verschillende straatmanifestaties, waar zelfs het leger niets aan kan doen. “Het hele land is dan uit zijn slaap gewekt door de doodskreet van de massa” (p266) de kerk: De meeste priesters eisen respect en gehoorzaamheid van de gewone leken en dulden geen geleuter over de duivel en ander bijgeloof. De kerk is de enige instelling die nog overeind staat. het leger: Het volk haat de militairen. Er is constante angst om zomaar opgepakt en doodgeschoten te worden. Aan het hoofd van het leger staat de generaal, waarvan sommigen denken dat hij van de duivel bezeten is. Veel mensen, zoals militairen en rijke mensen, kijken naar hem op en geloven zijn praatjes: “En overigens, democratie leidt tot chaos, dat heeft de generaal al duizendmaal gezegd” (p 185) Op het einde, haat de hele wereld de generaal, want dankzij o.a. waarnemers van het Rode Kruis en de internationale pers weet de hele wereld wat er aan de hand is, en wie er voor verantwoordelijk is. 3. Personages 3.1 Hoofdpersonages a) Francisco Leal (round character) Naam
De naam Francisco heeft hij gekregen van zijn moeder en verwijst naar de heilige van Assisi. De achternaam Leal betekent trouw. Uiterlijke kenmerken
Francisco Leal is een donkere jongeman van ongeveer 25 jaar oud. Hij heeft een magere borst waar je de botten en pezen doorvoelt. Hij draagt vaak een broek van grijs ribfluweel en schoenen met rubberzolen. Volgens Irene heeft hij donkere ogen vol begrip en een kinderlijke trek om zijn mond als hij lacht. Maar als hij te maken krijgt met de slechtheid van anderen, dan worden zijn gebaren hard en stijf. Als Irene en hij moeten vluchten naar Spanje, dragen ze andere kleren en maskers. Innerlijke kenmerken
Net als Irene is Francisco voorzichtig in de omgang met bepaalde aardse genoegens. Ze genieten bijvoorbeeld van bepaalde gerechten. Hij heeft schrik van honden. Van nature uit is hij kort aangebonden. Hij zegt persoonlijke zaken vaak met weinig woorden. Dit heeft ook een deel te maken met zijn studies psychologie, waar hij veel moet luisteren. Hij heeft een herenopvoeding gekregen. Dit komt tot uiting in het feit dat hij de rekening wil betalen na een etentje met Irene. Hij straalt rust uit. Hij is teder en weinig spraakzaam. Hij omzeilt met zijn illegaal werk de wetten, en dat is ten tijde van een dictatuur heel gevaarlijk. Hij heeft weinig zelfvertrouwen maar is wel heel moedig want hij wil heel de historie kennen van de vermiste mensen in de mijn. Hiermee zet hij wel zijn leven op het spel. Hij kan het niet aanzien als iemand anders zich belachelijk maakt, bijvoorbeeld wanneer er een toneeltje wordt opgevoerd in het bejaardentehuis. Francisco heeft niet veel ervaring met ruw werk en hij kan niet goed omgaan met een beitel bij het openmaken van de mijn. Familie

Hij is afkomstig uit een arme maar liefdevolle familie. Er mochten zelfs mensen komen logeren in moeilijke omstandigheden. Ook kwamen de jongens in hun puberteit nog bij hun ouders in bed liggen. Zijn ouders, professor Leal en Hilda Leal zijn vroegere vluchtelingen, ze zijn gevlucht omdat in hun vaderland Spanje Franco aan de macht kwam. Zijn twee oudere broers heten José en Javier, José is een priester en Javier heeft zich later in het boek opgehangen omdat hij werkloos was. De drie zonen zijn alledrie eensgezind en solidair opgevoed. Vroeger was hij een zwak en mager kereltje. Zelfs een paar maanden na zijn geboorte is hij geopereerd aan een aangeboren afwijking aan zijn been. Zijn moeder is een steun en toeverlaat voor hem. Hij heeft een zwak voor haar, want hij is altijd graag in haar buurt. Hij kreeg veel genegenheid van haar en zijn oedipuscomplex heeft geduurd tot zijn vroege volwassenheid. In zijn jeugd hield hij liever van lezen dan politiek. Maar na het middelbaar sloot hij zich aan bij een extremistische groepering. Dit kwam door zijn drang naar revolutie. Op zijn 16 jaar ging hij mee met de jeugdige guerrillastrijders oefenen voor een opstand. Hij liep weg van huis voor avontuur te zoeken en hij was de betutteling van zijn ouders beu. Na een tijd kwam zijn vader hem op het spoor en bracht hem terug thuis. Later begon hij zich te interesseren in psychologie, het spel van illusionisme, literatuur en werken van Latijns - Amerikaanse schrijvers. Hij woont nog thuis want hij wil zijn ouders geen onnodig verdriet bezorgen. Hij slaapt zelfs nog in dezelfde kamer. Hij heeft een voorkeur voor literatuur, deze voorkeur is aangestoken door zijn vader. Maar ze is minder temperamentvol en uitbundig dan zijn vader. Hij schreef zijn gedichten in het geheim. Studies en werk
Francisco heeft psychologie gestudeerd, en heeft zelfs een doctoraalexamen behaald in het buitenland. Na deze studie in het buitenland beheerst hij zijn engels goed. Maar hij vond in de nieuwe maatschappij geen werk. Er was echter wel nood aan psychologen, maar de rijken hadden geen bestaansproblemen en de andere mensen konden geen psychologische hulp bekostigen. Zijn spreekkamer was altijd leeg en hierdoor had hij te veel onkosten. Zijn leeropdracht aan de universiteit was ook geschorst omdat de studie van psychologie beschouwt werd als broedplaats van verderfelijke ideeën. Hij zocht hierna scholen, ziekenhuizen,.. af voor werk maar hij vond niets. Voor wat geld bij elkaar te hebben werkte hij een tijdje als bordenwasser in een restaurant en maakte hij foto’s van muziekgroepjes. Na een tijd moest hij een echt steentje bijdragen aan het gezinsbudget. Hij klapte in elkaar want in zijn verleden leek zijn leven zo goed en nu voelde hij zich als een mislukkeling. Zijn moeder gaf hem de raad om ander werk te zoeken. Hij stopte met zijn zelfmedelijden en koos voor te gaan werken als fotograaf. Hij had nog een oud Japans toestel op de zolder liggen en kwam terecht bij een damesblad. Omdat hij wel eens voor zijn moeder het blad kocht, wist hij de naam Irene Beltrán, een journaliste die vooral vrijmoedig schreef. Hij had bij de receptie om haar gevraagd en haar plompverloren verteld had dat hij werk zocht. In zijn nieuw werk doet hij veel ervaring op. Dit is een ommekeer in zijn bestaan. Want er is een groot contrast tussen de wereld van het damesblad en de grauwe werkelijkheid van de drie maal per weekse zitting in de parochie van de wijk van José. Liefde voor Irene
Het is voor Francisco liefde op het eerste gezicht. Hij was aangetrokken door haar en vond haar een wonder uit een sprookje. Eerst wil hij geen nieuwe amoureuze affaire want hij had een paar maanden geleden zijn laatste verloving verbroken. Maar ze raken al snel met elkaar vertrouwd omdat ze vaak samen met de motor op pad gaan voor hun werk. Vrijwel vanaf de eerste proefavond vergezelt hij haar bijna overal op journalistiek pad. Pas later krijgt hij te horen dat ze verloofd is. Ze krijgen een innige relatie. Ze houden van dezelfde muziek, dichters, witte wijn, lachen om dezelfde dingen en winden zich op om dezelfde onrechtvaardigheden. Na de schietpartij bij de familie Ranquileo was hij zeer verontwaardigd dat Irene de ernst van de situatie niet inzag. Hij wil Irene beschermen voor de botte werkelijkheid (de schaduwen van de dictatuur), uit dit groeit voort dat het zijn lot is van haar te houden. Hij was gefascineerd door haar, maar in het begin was hij bang dat ze hem ging afwijzen en hij wilde hun vriendschap niet op het spel zetten. Hun eerste kus was na het bezoek aan het lijkenhuisje. Het was een vluchtige kus, waar ze allebei hevige gevoelens van kregen. Ze voelden de intensiteit tussen hen en de intimiteit waar ze naar gehunkerd hadden. Na deze kus waren ze er allebei zeker van dat het niet zomaar een avontuurtje was. Francisco beschouwt Irene als zijn vriendin, zuster, minnares en kameraad. Geheim werk
Hij werkt samen met zijn broer José op het gratis adviesbureau van de parochie. Hij gaf bijvoorbeeld psychologische hulp aan een verkracht meisje. Hij wist wat er zich afspeelde achter de schermen van de dictatuur. Maar toch was hij nog gechoqueerd door het bezoek aan het lijkenhuis en het vinden van de lijken in de mijn. Hij hield zich bezig met liefdadigheid, boodschappen en geld doorgeven, verzamelen van feiten en bewijzen om naar het buitenland te sturen. Gelukkig had de onderdrukking hem nog nooit verdacht. Buiten een keer dat ze hem hadden kaalgeschoren. Hij leidt eigenlijk een dubbel leven. Zijn bestaan wordt voortduren heen en weer geslingerd. Citaat p. 87: ‘Met zijn ene been stond hij in de verplichte illusie en met zijn andere in de geheime werkelijkheid’. Hij probeert zo weinig mogelijk na te denken over de dictatuur, anders krijgt hij te veel angst en woede. Als Gustavo Morante terugkomt zou hij heel voorzichtig moeten zijn en niets laten vallen over zijn ander werk. Zijn vriendin vroeg er niet naar omdat ze in volmaakte onschuld leefde. Hij wil zijn werk nog zo lang mogelijk verborgen houden omdat hij zijn relatie met haar onaangetast wil laten. Hij wil ook geen vriendschap met leugens en achterbaksheid, maar na een tijd is het onvermijdelijk om het verborgen te houden. Uit dit illegaal werk put hij kracht en troost. Contacten
Beatriz: Er is geen vriendschap tussen Francisco en Beatriz. Hij voelt zich bij haar afgewezen. Ze zijn alleen vriendelijk tegen elkaar om hun goede manieren. Hij was te min voor haar. Ze vindt dat hij een eigenaardig soort mens is, en ze verzette zich tegen de vriendschap van haar dochter en Francisco. Ze voelt hem aan als een gevaar want ze was zelf aangetrokken door zijn donkeren ogen, slanke handen en rustige stem. Ze heeft schrik voor de verloving. Francisco zelf had dadelijk de klassenvooroordelen van haar gezien en hij betreurde dat zij de moeder is van zijn beste vriendin. Hij is geboeid door het huis van Irene, er is echter een groot contrast tussen de mooie tuin en de mensen die in de geriatrie zitten. Na de schietpartij op Irene geeft haar moeder hem de schuld. Maar na een nacht samen in het ziekenhuis te wachten, hadden ze eindelijk een gemeenschappelijke taal gevonden. Francisco kreeg meer sympathie voor haar omdat ze zich niet meer aanstellerig gedroeg. Mario: Francisco heeft een fotosessie gemaakt in de Militaire Academie. Hier heeft hij een hechte, innige vriendschap gesloten met Mario, een homoseksuele kapper. Mario had een oogje op hem, maar Francisco wou alleen een vriendschappelijke relatie. Ze hebben veel gemeenschappelijke interessen. Ze spreken een avond af, en op die avond vertellen ze elkaar hun geheimen. Mario vertelt Francisco dat hij een afkeer heeft van de dictatuur. En Francisco vertelt hem van zijn geheim werk. Na deze avond werken ze samen voor het tijdschrift en ook voor clandestiene activiteiten. Gustavo Morante: Hij beschouwt de relatie van Irene en Gustavo niet meer als een som van twee afzonderlijken en vele afwezigheden. Hij had een hekel aan Gustavo en omgekeerd. Hij was jaloers op en hem en haatte militairen. Nochtans verdedigde Irene de staatsgreep met argumenten van haar verloofde. Voorspelling
De waarzegster op de redactie van het damesblad zag van het begin duidelijke tekens bij Francisco van seks en dood. Maar Francisco heeft wantrouwen tegen zo’n voorspellingen. Later vertelt hij zijn droom van de madelieven aan de waarzegster. De waarzegster zegt dat er iets met de madelieven gaat gebeuren, en even later heeft Irene een rok aan met madelieven op. De waarzegster had dus gelijk. Ze herhaalde ook nog eens dat de vinger des doods op hem gericht is. Dit is een voorspelling die waarheden bevat in het verdere boek. Want ze moeten vluchten, anders worden hij en Irene vermoord. b) Irene Beltrán (round character) Uiterlijke kenmerken
Irene is een meisje van rond de 20 jaar. Ze draagt veel katoen rokken, handgeweven lange rokken, blouses van ruw katoen en veelkleurige ceinturen. Ze heeft ook een leren tas. Kenmerkend aan haar is haar speciale haarkleur. Ze heeft zomersproeten en vaak een donkere gekleurde lijn om haar ogen. Ze heeft kleine handen met kortgeknipte nagels en aan elke vinger heeft ze een ring. Ze draagt ook veel koperen en zilveren armbanden. Deze sieraden zijn een soort waarzegstersieraden. Na de gebeurtenissen die ze meemaakt verandert ze niet alleen innerlijk. Ook haar uiterlijk veranderde. Ze kijkt anders uit haar ogen. Ze staan niet meer lachend en verbaasd, maar duister en droevig. Ook de kleur is veranderd in de kleur van droge eucalyptusbladeren. Ze draagt nu een verfrommelde broek en heeft een paardenstaart. Ze is heel onverzorgd en ze eet niet veel meer. Als ze samen met Francisco vertrekt moet haar haar afgeknipt worden en verdwijnen haar zomersproeten. Innerlijke kenmerken
Irene heeft de bejaarden graag en ze houdt hen graag gezelschap. Ze schrijft zelfs nagemaakte brieven naar een oude man en maakt toneel voor hen. Ze heeft gevoel voor humor, bijvoorbeeld de naam van het bejaardentehuis ‘Gods wil’. Ze heeft het engelengeduld van haar groetmoeder van vaders zijde en het constant goed humeur van haar vader. In het tijdschrift schrijft ze vrijmoedige artikels. Ze is onomwonden, kordaat en soms zelfs brutaal. Ze vraagt sommige dingen op een directe manier (bijvoorbeeld de vraag van de zwarte lijst, of de vragen aan de hoeren). Ze windt er geen doekjes om. Ze is een voorstander van de voorvechters van de emancipatie. In alles wat ze doet legt ze heel haar ziel. Ze wil bijvoorbeeld een baby adopteren bij het maken van een reportage over weeskinderen. Ze is gewoon om met dieren om te gaan. Ze staat niet graag op foto’s want ze vindt dat deze beelden de tijd bedriegen door hem te laten stilstaan op een stukje karton. Ze zit graag op de brommer bij Francisco. Irene wil niet in de toekomst denken, ze wil er nu liever lustig op los leven. Al van jongs af aan was ze dol op het lezen van boeken die verboden waren door haar moeder. Zo had ze meer dan een normale kennis voor een meisje van haar milieu. Familie
Irene is opgegroeid als enig kind in een welgestelde familie. Ze werd verwend door haar ouders Eusebio Beltrán en Beatriz Alcántara de Beltrán. In de winter ging ze skiën, in de zomer lag ze aan het strand, ze ging paardrijden op een club, ze nam danslessen om een sierlijke beweging te krijgen… Ze werd afgeschermd van de ruwe wereld doordat ze niet in contact kwam met kranten of televisie. Ze werd geliefkoosd, vertroeteld en geknuffeld. Ze ging naar een Engelse meisjesschool en hierna naar een katholieke universiteit. Haar moeder overbetuttelde haar, want ze gaf haar dochter huidverzorgingen en zelfs psychologische hulp na een griezelige droom. Maar ook van haar vader kreeg ze cadeaus uit het buitenland, zoals parfum, kanten hemdjes of sieraden. Haar moeder en haar hebben weinig gemeen. De relatie tussen hen was onecht door haar moeders ijverzucht. Haar moeder vindt Irene een raar schepsel, en de keuze voor de journalistiek bevalt haar helemaal niet. Ze vindt dat het beroep geen toekomst heeft en bovendien veel te gevaarlijk is. Maar haar vader is blij dat hun kind gelukkig en goedlachs is en een ruim hart heeft. Haar moeder wil dat ze gaat tennissen en optrekt met mensen van hogere stand. Irenes vader is in haar jeugdjaren vertrokken. Irene denkt dat dit kwam doordat hij wou breken met zijn vrouw, om zijn schulden en om zich te bevrijden van de knellende banden. Ze voelde wel aan dat hij ging vertrekken. Door zijn liefde voor haar heeft hij een aantal jaar gewacht om te vertrekken. Zo was hij er bij haar ontwikkeling tot vrouw, heeft hij haar nylonkousen gekocht en hoge hakken. En heeft hij haar seksuele voorlichting gegeven. Ze had haar vader innig lief. Maar na het vertrek van haar vader zitten ze in geldnood. Het is een idee van Irene om van de begane grond van hun huis een bejaardentehuis te maken omdat er veel bejaarden alleen achter bleven als hun families naar het buitenland trokken voor de politieke toestand. Irene woont na het vertrek samen met haar moeder, Rosa, de oude dienstbode, en haar hond Cleo. Moeder en dochter hebben echter verschillende opvattingen over het leven en Eusebio. Beatriz vindt hem een schoft, zwendelaar en iemand die aan bigamie doet. Maar Irene verafgoodde hem en weigerde te geloven dat hij dood is. Ze was vertederd door zijn goedigheid en overdreven hartstocht. Beatriz haatte dit. Voor dat haar vader vertrok, had hij een aantal keer geld gegeven om te scheiden van Beatriz. Maar ze wou niet scheiden omdat ze een goed geregelde thuis wou voor Irene. Relatie met Gustavo Morante

Irene is eerst verloofd met de legerofficier Gustavo Morante. Ze kenden elkaar al van in hun kindertijd. Hij is haar neef. Toen ze nog jonger waren liefkoosden ze elkaar nog onervaren en onhandig. De jaren nadien zijn ze samen rijper geworden. Ze hield van het gebruinde, soepele, stevige, harmonieuze, en getaande lichaam van hem. Ze had hier veel bewondering voor. Ze had niet veel nagedacht over de liefde, er werd zo dikwijls verteld dat hij de ideale partner voor haar was, dus ze geloofde dat gewoon zonder met haar gevoelens rekening te houden. Ze krijgt na een tijd wel problemen met haar verloofde. Ze ziet hem weinig en ze vindt dat ze geen model is van een echtgenoot van een hogere officier. Het zal haar ook nooit lukken denkt ze. Ze zou nooit verliefd op hem geworden zijn als ze elkaar niet zouden gekend hebben vanaf hun kinderjaren. Doordat hij zo lang in andere landen verblijft, denkt Irene dat hij in de Tropen wel andere vrouwen heeft. Maar het kan haar eigenlijk niet veel schelen en ze voelt zich ook niet jaloers. Als ze verliefd wordt op Francisco, verbreekt ze haar verloving. Liefde: Francisco
Irene en Francisco leren elkaar kennen tijdens hun werk bij het damesblad. Ze worden al snel vertrouwd met elkaar omdat ze bijna alle dagen met elkaar doorbrachten. Irene wist wel niets van het dubbel leven van Francisco. Toch werd haar nieuwsgierigheid gewerkt door kleine aanwijzingen. Ze vroeg zich ook af waarom hij soms voor een aantal dagen weg moest. Pas later zou ze zijn geheim werk ontdekken. Francisco wil haar beschermen tegen de schaduwen en gruwel van de maatschappij waarin ze leven. Na dat Mario en Francisco goed bevriend met elkaar worden, wordt Irene wel opgenomen in hun groepje maar ze betrekken haar niet bij hun clandestiene werk. Dit kwam omdat ze op grond van haar geboorte en opvoeding bij de tegenpartij hoorde, ze had ook eerst geen belangstelling voor politiek en ze was verloofd met een militair. Irene hoorde ook graag naar de redevoeringen van Franciscos vader, want deze stonden ver van haar leefwereld. Na haar eerste kus met Francisco, lag ze in tweestrijd met haar gevoelens want ze was nog verloofd met Morante. Maar nadat dat ze de eerste keer seksueel contact hadden gehad, realiseerde ze dat ze nog nooit zo had liefgehad en ze voelde een diepe samenhorigheid. Contacten
Rosa: Door het voorval van de baby die uit het luchtrooster gevallen was, hebben ze een innige band van medeplichtigheid met elkaar. Rosa vindt dat Irene onrustige ogen heeft. Ze denkt hierdoor dat Irene niet lang zal leven omdat het lijkt of ze afscheid aan het nemen is. Evolutie van Irene
Irene is nog onschuldig en puur. Ze dartelt vrij en ongedwongen door het leven en ze heeft geen oog voor de problemen. Ze staat er bijvoorbeeld niet bij stil wat er gebeurd is bij het schieten na de ‘wonderen’ van Evangelina. Ze was de enige die lachte. Haar schrik was dadelijk voorbij en ze dacht alleen aan het schrijven van haar artikel. Ze kreeg bloemen en was in een vrolijke bui. Ze leek het voorval al helemaal vergeten te zijn en was alleen even triest over de verloren foto’s. Het lijkt niet in haar op te komen welk leed, onrecht en onderdrukking er heerst in haar land. Ze houdt zich alleen bezig met schilderachtige zaken. Ze had alleen goede bedoelingen, ze was altijd optimistisch en zag de werkelijkheid niet. Ze was ook bijvoorbeeld flauw gevallen tijdens het slachten van een varken of ze ziet al lijkbleek bij het piepen van een deur in een betoverd huis. Deze onschuldigheid en onwetendheid is voortgevloeid uit haar beschermende opvoeding. Haar ogen worden geopend door de gebeurtenissen. Ze wordt sterker, en als Irene en Francisco in de mijn de lijken vinden valt ze niet flauw. Ze was ook bezig haar onschuld te verliezen en stilaan begint ze achter de waarheid te komen van al deze moorden en verdwijningen. Op sommige momenten wordt ze gedreven door een kracht van intuïtie omdat ze tekens hoorde van de toekomst. Volgens Francisco krijgt ze een droeve trek op haar onopgemaakte gezicht. Ze zegt zelf dat ze triestig is omdat ze haar leven tot nu toe slapend had doorgebracht en ze bang is voor het ontwaken. Ze is een geharde vrouw geworden die voor niet veel meer terugdeinst. Ze neemt veel risico’s door gewoon op straat rond te lopen en gesprekken op een bandrecorder op te nemen. Ze wordt meegesleept door haar obsessie om de moordenaars aan te wijzen en de namen van de doden te vinden. Volgens haar moeder heeft ze een harde trek om haar mond gekregen. Deze obsessie om de waarheid te achterhalen, had ze ook al als kind. Toen hield ze van spookverhalen en snakte ze om de bijzonderheden ervan te weten te komen. Ze werd toen al in zo’n verhalen meegesleept door angst en aantrekkingskracht. Op haar twaalf jaar had ze al oog voor de lusten van het leven en het avontuur. Als ze samen met Francisco vertrekt is ze verlegen en voelt ze zich beschaamd omdat de schrik zich van haar meester maakt. c) Evangelina Ranquileo (flat character) Evangelina is het motief om het verhaal te starten. Ze is in het verhaal gebracht als doel om het massagraf te vinden. Uiterlijke kenmerken
Evangelina heeft lange blonde haren, blauwe ogen en een lichte huid. Ze heeft een onnozel lachje op haar appelgezichtje. Innerlijke kenmerken
Ze is een huilerig kind. Familie
Evangelina is geboren in het ziekenhuis van Los Riscos. Ze is een verwisseld kindje, Digna en Hipólito Ranquileo zijn niet haar echte ouders. Ze is afkomstig uit de familie Flores. Digna was al vaak bevallen, maar normaal beviel ze met de hulp van Mamita Encarnación. Op het moment dat Digna van Evangelina moest bevallen, zat Mamita in de gevangenis wegens het onwettig uitoefenen van de geneeskunst. Dus Digna ging in het ziekenhuis bevallen. Net na de bevalling kreeg ze haar kindje te zien, het was een baby met kort blond haar en blauwe ogen. Dit was in tegenstelling tot haar andere kinderen die allemaal steile donkere haren hadden en een lichte huid. Digna en de andere moeder van de familie Flores zeiden allebei dat de kindjes verwisseld waren, maar het ziekenhuis wou de fout niet toegeven. De beide moeders hebben eerst geprobeerd hun dochters op te eisen, maar dit is niet gelukt. Dus uiteindelijk hebben ze dan besloten om de meisjes te houden en hun lief te hebben alsof het hun eigen dochter zou zijn. Ze noemen elkaar vanaf dat moment dan ook peetmoeders, en hebben hun dochters dezelfde naam gegeven. Als de meisjes ouder waren, hebben ze hun ook de waarheid verteld over hun afkomst. Maar mensen maakten rond deze verwisseling veel grappen. Evangelina is dus opgevoed in het arme gezin van de Ranquileos. Hipólito werkt een groot deel van het jaar in een circus en Digna zorgt voor haar gezin. Digna is een zorgzame moeder, ondanks het tere gestel van Evangelina dat moeilijk te verzorgen was. Hipólito heeft veel respect voor haar vanwege haar roze huid en lichte haar. Ziekte
Op een dag was er een kikkerconventie, heel de weg was vol met kikkers. Evangelina was toen 15 jaar, om 12 uur ’s middags begon Evangelina raar te bewegen in bovenmenselijke vormen op de grond. Er gingen huiveringen door haar lichaam en ze zuchtte vreselijk diep.Er stond schuim op haar lippen en haar gezicht straalde pijn en extase uit. Overal lagen kopjes en borden in scherven. Er bewogen zelfs stenen op het dak, de meubelen trilden en de honden blaften. Digna was ontstelt en gooide water over haar heen, maar haar toestand werd zo nog erger. Haar ogen draaiden helemaal weg. Deze crisis duurde een paar minuten, daarna was Evangelina heel uitgeput. Digna dacht dat het een lichamelijk of geestelijke ziekte was die veroorzaakt was door een hemelse straf. Maar sommige dachten dat het een tartende duivel was of dat het symptomen van heiligheid waren. Eerst ging Digna met Evangelina naar Don Simón. Hij is een kwakzalver, waarover wordt gezegd dat hij medische vaardigheden heeft die de ziekenhuizen overtreffen. Don Simón dacht dat het boze oog was gegeven aan Evangelina, haar moeder moest zoeken wie wrok tegen haar koesterde. Maar niets hielp, hij waste haar en gaf haar nieuwe pillen. Dit hielpen nog niet, want Evangelina werd nog magerder. Hierna gingen ze naar het ziekenhuis, wat tegen de principes van Digna was. Een jonge arts hielp hen voort, hij zei dat ze aan hysterie leed. Hij gaf haar veel slaperige medicijnen, maar dit werkte ook niet. Daarna gingen ze raad vragen bij Mamita Encarnación. Ze zei dat Evangelina een man moest hebben, maar daar ging de familie niet mee akkoord omdat ze hun kinderen deftig opvoedden. De raad van Evangelina hard te laten werken volgde ze wel op, maar de crisissen verminderden nog niet. Uiteindelijk ging Digna langs bij de kleine protestantse gemeente waar ze lid was. De dominee zei dat de oorzaak lag bij het alcoholgebruik van Hipólito. Na dit gesprek kwamen de dominee en enkele volgelingen elke dag langs om het meisje te steunen met de kracht van het gebed. De dominee zag dat het niet beter ging met het meisje en ging naar de kerk omdat die ouder was en meer ervaring had. Vader Civilo kwam hierna ook vaak langs bij de familie Ranquileo. De mensen in de omgeving dachten dat ze wonderen kon verrichten en ze kwamen rond het middaguur naar haar. Voor de middag bediende Evangelina zelf de bezoekers met vers water en geroosterd meel en honing. Uiterlijk was er niets abnormaals op te merken. Ze was blij dat ze in het middelpunt van de belangstelling stond. Op de dag dat Irene en Francisco naar het ‘mirakel’ kwamen zien, vielen luitenant Ramirez en zijn manschappen binnen. Tijdens haar crisis wouden ze haar meenemen, maar ze sloeg de luitenant een aantal keer waarbij hij achterover viel. Hierdoor was zijn mannelijke trost ontnomen. In de nacht is hij Evangelina komen halen. Hij heeft haar nog levend meegenomen naar de mijn van Los Riscos in zijn kleine witte vrachtwagen. Hierna heeft hij haar verkracht. Het kind is waarschijnlijk verpletterd onder zijn lichaam, maar hij heeft haar toch nog een schot door haar hoofd gegeven. Hierna heeft hij haar begraven. Contact met Pradelio del Carmen Ranquileo
Hij beschouwde Evangelina als de liefste van alle familieleden. Hij was al vertederd door haar toen ze nog een magere kleine kleuter was. Hij deed haar in bad, wiegde haar, gaf haar eten, zong liedjes voor haar en vertelde verhaaltjes. Hij bekeek haar met andere ogen. Het meisje was dol op hem en liep hem steeds achterna. Hij had er stokslagen voor over om haar te betasten en stiekem naar haar te gluren. Haar onschuld en onbeschaamdheid, koketterie en kuisheid maakte zijn hoofd op hol en wekte lustgevoelens bij hem op. Hij was seksueel aangetrokken tot haar en ze deden seksuele spelletjes. Toen Pradelio op zijn 18e in militaire dienst ging voelde ze zich in de steek gelaten. Ze was gefrustreerd en onrustig. Evangelina luisterde graag naar de liedjes van hem. Hij was even naar huis gekomen van zijn werk, maar zijn lustgevoelens werden weer opgewekt. Deze gevoelens heeft hij verteld aan luitenant Ramirez.
3.2 Nevenpersonages a) Digna Ranquileo vs. Beatriz Alcántara de Beltrán
Digna berust zich in haar situatie van gewone boerin, ze geeft niet veel om geld. Ze heeft de gewoonte om met God te praten en is een fervent kerkganger bij de Ware Evangelische Kerk. Als moeder van een groot gezin, is ze altijd in de weer om met de kinderen bezig te zijn, de was te doen, het eten voor te bereiden en ook om de moestuin en de dieren te verzorgen. Aangezien haar man vaak weg is, heeft ze de kinderen zelf opgevoed en houdt vooral de meisjes steeds nauwlettend in de gaten, om er zeker van te zijn dat ze geen make-up aandoen en zich kuis kleden. Ze houdt veel van haar man Hipólito en verzorgt hem extra goed als hij thuiskomst. Beatriz is een beetje een ijdeltuit: ze doet aan yoga, let op wat ze eet en drinkt, gebruikt veel crèmes en make-up en is trots op haar gladde huid. Ze sleurt ook overal een koffertje met allerlei cosmetica-spullen mee. Ze hecht veel belang aan wat andere mensen van haar denken, iedereen moet denken dat ze nog rijk is en ze laat graag blijken dat ze van hoge afkomst is. Als haar man haar laat zitten met geblokkeerde bankrekeningen en schulden, mag niemand daar iets van af weten. Ze wil haar onbezorgde, dure leventje gewoon verderzetten en maakt dus van de benedenverdieping een bejaardentehuis. Zo wordt ze als weldoenster gezien en krijgt ze ook wat geld binnen. Tegenovergesteld aan Digna haat ze haar man. Ze vindt een klassenmaatschappij belangrijk want ze hecht ook veel waarde aan haar eigen stand. Klimmen op de maatschappelijke ladder is iets waar ze als klein meisje al van droomde. Ze heeft Irene altijd afgeschermd van de buitenwereld en de maatschappelijke problemen: “Net als haar moeder en vele anderen uit hun maatschappelijke milieu had ze zich altijd teruggetrokken in de ordelijke, vredige wereld van de villawijk, exclusieve badplaatsen, skipistes en zomers op het land. In de opvoeding die ze genoten had, werden onaangename dingen genegeerd en als valse voorspellingen ontkend.” (p 123) Beatriz wilt in onwetenheid worden gelaten (ze leest bijv. alleen de prettige berichten in de krant en denkt dat de aanslag op Irene voor iemand anders bestemd was) en wilt niet geassocieerd worden met communisten, noch met mensen die aan het regime twijfelen. Qua karakter verschillen de twee vrouwen heel erg. Digna is voorzichtig, argwanend en hecht veel belang aan kuisheid (haar man heeft haar nog nooit naakt gezien en ze was maagd bij het begin van haar huwelijk). Ze is ook gastvrij want ze neemt wezen in huis. Ze houdt zich dapper en schaamt zich voor haar gevoelens. Beatriz daarentegen is koppig en kan een ware kwelling zijn (bijvoorbeeld voor haar man). Ze staat niet open voor de revolutionaire vernieuwingen en sluit haar ogen voor al de armoede in het land: “Alleen de allerongevoeligsten presteerden het voor de zoveelste keer op geen enkel signaal te reageren en rustig op de oude voet voort de gaan. Tot die categorie behoorde Beatriz Alcántara” (p 237) Er is maar één overeenkomst, namelijk dat ze alletwee heel zelfstandige vrouwen zijn, die gewend zijn om zelf beslissingen te maken. Dit komt doordat hun mannen (bij Digna voor een groot deel van het jaar) afwezig zijn. b) Professor Leal vs. Hipólito Ranquileo
Professor Leal is professor in de letteren en wijsbegeerte. Hij en zijn vrouw zijn Spaanse immigranten. Hij is koppig (bijv. als hij geen sokken meer wilt aantrekken), trots en heeft politieke opvattingen die hij graag uit door met zijn clandestiene pers folders en pamfletten te maken. Hij is koppig, maar kan wel water bij de wijn doen, bijvoorbeeld als hij wilt trouwen met de katholieke Hilda. Hij heeft zijn kinderen samen met zijn vrouw grootgebracht en heeft geprobeerd zijn revolutionaire en ideologische levensbeschouwing aan hun over te brengen, wat maar gedeeltelijk is gelukt. Wanneer hij pas Hilda heeft ontmoet, is hij een verwoed communist en atheïst, maar later daalt zijn enthousiasme wel wat. Hij is heel welsprekend en houdt graag redevoeringen. Hipólito is in tegenstelling tot professor Leal bijna nooit thuis. Hij was vroeger trapezewerker en jongleur, maar aangezien hij nu begint af te takelen, speelt hij alleen nog clown bij het circus. Hij is rustig, trouw, hoffelijk, abslouut niet opvliegend noch geweldadig en heeft Digna niet veel geslagen. Hij is altijd al gezond geweest, hoewel hij er niet erg sterk uitzag, maar de laatste jaren takelt hij wat af. In het boek wordt niet veel gezegd over zijn politieke opvattingen, maar hij zal wel niet zo’n revolutionair zijn als professor Leal, als hij maar een paar maanden per jaar thuis is. c) Gustavo Morante vs. Pradelio Ranquileo
Gustavo Morante en Pradelio Ranquileo zijn allebei ambitieuze militairen en kunnen het goed volhouden in erbarmelijke omstandigheden: Morante aan de zuidpool en Ranquileo in de isoleercel. Gustavo is een kapitien. Hij is gespierd, streng maar rechtvaardig, een degelijke, standvastige man, die klaar is voor een leven met Irene. Hij ondergaat een zekere evolutie naar het einde van het boek toe, wanneer hij Irene in het ziekenhuis aanterft nadat er een aanslag op haar is gepleegd. Hij was eerst hooghartig (en had een afkeer van homo’s en intellectuelen) en lijkt een trouwe aanhanger van de generaal, maar op het einde vertelt Francisco hem over de andere gezicht van de regering, wat hem nogal shokeert omdat het helemaal niet in overeenstemming komt met wat hij in zijn gevechtsopleiding had geleerd. De aanslag op Irene maakt dat hij gaat nadenken en, gedesillusioneerd, wilt de officier een plan maken om de generaal “de nek te breken”. Voor hij echter veel kan ondernemen, wordt hij ontdekt door de geheime dienst en wordt hij neergeschoten. Pradelio is de oudste zoon van het gezin Ranquileo. Al van jongs af aan was Evangelina hem van alle familieleden het liefst geweest en dat gevoel was in de loop van de tijd alleen maar sterker geworden. Dit is 1 van de redenen waarom hij weg wou van thuis en zich bij de politie heeft gevoegd. Een andere reden is dat hij een potige kerel was en zich graag belangrijk, autoritair en sterk voelde. Hij is een dappere jongen: als hij in de isoleercel zit, wilt hij zich lichamelijk en geestelijk bewijzen, want hij wilt Ramirez laten zien dat hij ook onder de moeilijkste omstandigheden standhoudt. Volgens Ramirez is hij een uitstekende soldaat, want hij kan zwijgen als het graf en hij is dapper. Hij is eigenlijk een simpele ziel die het moeilijk vind om zelf beslissingen te nemen, hij gehoorzaamt liever stilzwijgend en hij vindt het gemakkelijker om de verantwoording voor zijn daden in andermans handen te leggen. d) José Leal
José Leal is priester, maar moet bijklussen als loodgieter. Geboren na Javier en voor Francisco, is hij de tweede zoon van professor en Hilda Leal. Hij woont in een arbeiderswijk en draagt geen soutane, maar een verschoten overhemd, een grove trui en een van Javier geërfde broek. “Hij was het stevigst en zwaarst gebouwd van het gezin, de enige die niet de lange beenderen en de haviksneus van de familie Leal had. Hij zag eruit als een zuidelijke visser en in zijn uiterlijk bleef niets van zijn verfijnde geest.” (p 26) “José, de tweede broer, was de sterkste en zwaarste” (p 129) Hij heeft een nogal temperamentvol karakter met zijn aanvallen van razernij, en hij heeft een obsessie voor gelijkheid van zijn medemensen. Door zijn relaties als priester kan hij ervoor zorgen dat Irene en Francisco op verschillende plaatsen binnen geraken, zoals het lijkenhuis. José is de enige die op de hoogte is van Francisco’s geheim (hij werkt namelijk bij de oppositie) maar wilt geen details hierover weten, want hij weet hoe moeilijk het is om te blijven zwijgen onder een bepaalde druk. Zelf werkt hij ook voor de oppositie en hij is al een paar keer gearresteerd geweest. c) Vertegenwoordigers van: · De staat: o De generaal: de generaal wordt wel een paar keer vermeld in het boek. Aan hem wordt vaak raad gevraagd over wat het leger moet ondernemen. Hieraan merk je dat hij toch wel belangrijk moet zijn. Vooral wanneer de gewone mensen en de kardinaal zich met de mijn gaat bemoeien, wordt er hem vaak om raad gevraagd. Hij antwoordt hier steeds hetzelfde op, dat ze gewoon moeten doen wat ze anders ook doen. Hij was soms een beetje geërgerd wanneer men hem vroeg om raad. Hij is zelf diepgelovig. · Het leger: o Gustavo Morante: legerkapitein. o Sergeant Faustino Rivera : hij heeft een Indiaans gezicht, hoge jukbeenderen, schuinstaande ogen, strakke huid en grote, gelijkmatige tanden. Hij heeft een hekel aan martelarij en is de zoon van Manuel Rivera(met de hazenlip). Manuel is de peetvader van Digna. Hij schrijft alles wat hij ziet op in het notitieboekje dat hij altijd op zak heeft. Hij is behept met de gewoonte om alle belangrijke en onbeduidende gebeurtenissen op te schrijven. Hij heeft medelijden met wat zijn meerdere de mensen aandoet nl. met Evangelina en met Pradelio. Hij gaat Pradelio op een avond bevrijden uit de dwangbuis omdat hij zijn straf onterecht vond. Hij gaat zijn familie ook waarschuwen dat ze op zoek zijn naar hem. Toen Irene met hem ging lunchen, vertelde hij alles wat er op zijn lever lag. Hij was snel overtuigd om zijn verhaal te doen. Hij vertelde hoe hij dacht dat Evangelina aan haar einde was gekomen. o Luitenant Juan de Dios Ramirez: Hij heeft veel moorden op zijn geweten. Hij heeft respect voor de hoogste autoriteit van geld en macht. Toen hij van de officiersschool kwam, had hij niet geleerd om een vastgebonden man tot praten te brengen door hem te slaan maar na een tijdje begon dat goed te lukken. Irene ging Ramirez bezoeken op zijn kantoor. Doordat ze begint te dreigen met Morante naar hem toe te sturen omdat hij niets loslaat over Evangelina, begint hij onzeker te worden. Hij kan niet tegen vernedering en vermits Evangelina hem in elkaar sloeg voor het gezicht van een tiental mensen, wil hij haar dit terugbetalen. o Korporaal Ignacio Bravo: speelde mee met luitenant Ramirez
o Pradelio del Carmen Ranquileo: militaire dienstplicht · Het gerecht: o Eulogio Garcia de la Rosa, Advocaat

o President van de Hoge Raad: hij kent de kardinaal, wanneer hij de brief leest over de gevonden lijken in de mijn, beseft hij dat de kardinaal nog andere middelen achter de hand kan hebben. Hij wordt zenuwachtig omdat hij denkt betrapt te zijn omdat hij volgens de voorschriften van de generaal de wet altijd omzeilt. Hij beklaagt zichzelf, hij had zich vroeger moeten terugtrekken. Hij voelt zich gevangen en belt onmiddellijk naar de generaal. Hieruit leiden we af dat de president wel beseft dat hij foute dingen doet maar het niet wil verbeteren. Hij is eveneens afhankelijk van wat de generaal beslist. Hij kan niet op zijn eigen benen staan. · De kerk: o José Leal: priester en loodgieter
o Pater Cirilo: de familie Ranquileo vroeg de hulp in van pater Cirilo om de duivel uit te drijven bij Evangelina wanneer dit nodig was. Hij durfde haar eerst niet te helpen omdat ze protestants was en als het aan de oren kwam van zijn superieur, zou er voorgoed een waas van schandaal over zijn oude dag komen te liggen. o Kardinaal(prelaat): Hij was een korte, stevige man en als hij sprak was hij meestal kortaf. Bij het uitoefenen van zijn beroep vertoonde hij geen spoor van zijn zwijgzaamheid. Hij had weinig vrienden omdat hij ondervonden had dat afstandelijkheid in zijn beroep een onmisbare deugd was. Hij wou ook geen schildwachten om zijn veiligheid te verzekeren want hij kan toch niet door het leven gaan als een pantserwagen of met een kogelvrije vest. De kerkelijke leider had zich belast met het verdedigen van de slachtoffers van de nieuwe orde en had zijn reusachtige organisatie ter beschikking gesteld van de vervolgden. Het is een vastberaden man, bij het ter horen komen van het massagraf laat hij diezelfde avond nog een aantal mensen komen om het te bespreken. o Alvaro Urbaneja, Hulpbisschop
o Jesus Valdovinos, Vicaris
o Dominee: hij probeert eveneens Evangelina Ranquileo te genezen, maar dit lukt niet. Omdat de kwestie zijn grenzen oversteeg, stelde hij voor om met de zieke naar de pastoor te gaan. 4. Tijd Algemeen Het verhaal is niet-chronologisch verteld. Er komen veel flashbacks in voor die de geschiedenis, de motieven en de achterliggende gedachten van de hoofdpersonen duidelijker maken en laten begrijpen. De flashbacks kunnen niet weggelaten worden want anders kun je het verhaal niet begrijpen. Er komen ook regelmatig tijdsprongen voor waardoor het verhaal discontinu is. Je wordt middenin het verhaal geworpen: het verhaal is dus een e medias res. Je weet namelijk in het begin van het boek nog niet dat het zich afspeelt in een bejaardentehuis, wie de personages zijn,… Het verhaal speelt zich af in de jaren ’80. Het verhaal heeft een traag ritme: de verteltijd is kleiner dan de vertelde tijd. De vertelde tijd is ongeveer 10 tot 12 maanden. De verteltijd is ongeveer 300 pagina’s. 5. Ruimte Los Riscos, Chili Het verhaal speelt zich af in Chili in de buurt van Los Riscos. Het land Chili is belangrijk voor het verhaal omwille van de politieke situatie maar de andere plaatsen zijn willekeurig gekozen. Chili is aan de westkust van Zuid-Amerika gesitueerd en is in het Andesgebergte gelegen. Argentinië is het belangrijkste buurland van Chili, maar Bolivia en Peru grenzen er ook aan. Santiago is de hoofdstad van Chili en Los Riscos is een stuk zuidelijker gelegen namelijk vlakbij Pucon. Het vroegere huis van de familie Leal in Teruel Bij zonsondergang wierp het Albarracin-gebergte een enorme schaduw over hun huisje.Het is een voornaam en sterk huis van steen en hout en met een pannendak, kleine getraliede vensters, een hoge schoorsteen met in de muren gemetselde Mudéjar-tegels. Teruel is een bestaande plaats in Spanje. Spanje is verdeeld is 17 autonome gemeenschappen waaronder Andalusië, Aragón, Madrid,… Elke autonome gemeenschap is ingedeeld in provincies. Aragon is verdeeld in drie provincies nl. Huesca, Zaragoza en Teruel. De provinciehoofdstad van Teruel is Teruel, hier heeft de familie Leal vroeger gewoond. Teruel heeft maar 30.000 inwoners en het is een stad die lang onder de islamitische overheersing heeft geleefd en is rijk gezegend met prachtige bouwwerken van de Mudejar-school, zoals de kathedraal en verschillende andere kerken. In Teruel bevinden zich ook onaangetaste dorpjes en onbewoonde bergstreken (Albarracín).
De verlaten mijn in Los Riscos Op een verroest bord is aangekondigd dat het gebied van de mijn verboden terrein is en niet betreden mag worden. De ingang is afgesloten met een paar stukken prikkeldraad en ziet er dreigend uit. Er staat op ongeveer honderd meter afstand van de mijn een aan weer en wind overgeleverd armzalig hutje. De helft van het dak is door de wind meegeblazen, één van de wanden is ingestort en binnen is alles door onkruid overwoekerd. De ingang van de mijn is een rond gat en is dichtgestopt met stenen aangestampte aarde en mortel. De mijn is een in de harde wanden van de berg uitgehouwen ruimte van waaruit twee smalle tunnels lopen die waren afgesloten. De rechter tunnel is alleen afgesloten met puin en losse aarde, maar de andere is dichtgemetseld. Er zijn houten steunbalken aanwezig om instortingen te voorkomen. De stank in de mijn is ondraaglijk, het lijkt op een dodelijk gif. Gevolg: De mijn zorgde ook voor de omwenteling in het leven van Irene en Francisco. Het bracht veel waarheid aan het licht. De dood van vele mensen bijvoorbeeld wat een opluchting voor vele mensen was dat ze wisten waar hun familieleden uiteindelijk terecht gekomen waren… Het huis van de familie Leal (stad) Het huis van de familie Leal is klein, ouderwets, eenvoudig en het moet hoognodig geschilderd en opgeknapt worden want het lekt als het regent. Het was jaren geleden door professor Leal zelf ontworpen. Volgens hem is het enige dat echt onmisbaar is, een ruime keuken waar alle huiselijk verkeer kan plaatsvinden en waar een clandestiene drukpers kan staan, een patio om het wasgoed op te hangen en naar de vogels te kijken en genoeg kamers om de bedden van de kinderen neer te zetten. Er is altijd voldoende ruimte en medewerking geweest om voor de oorlog gevluchte familieleden of vrienden in moeilijke omstandigheden op te vangen. Toen het duidelijk was geworden dat Javier geen werk meer zou vinden, besloot zijn vader om in de patio nog een paar kamers en een wasgelegenheid te bouwen om hem met zijn gezin onderdak te geven. Gevolg: Deze omgeving is omgeven door een geruststellende sfeer. Francisco is er vol liefde van zijn ouders (vooral afkomstig van zijn moeder) opgegroeid. Het huis van de familie Ranquileo (platteland) Het huis van de familie Ranquileo staat in Los Riscos. Het is een erfstuk van hun grootouders. Aan de voorzijde hebben ze een warande en een patio omheind door wingerd zonder bladeren.. Het landbouwgereedschap en de dieren zijn ook van hun. De woning heeft witgekalkte muren en een lemen vloer die zo dikwijls wordt aangestampt, bevochtigd en weer aangestampt dat hij zo hard als cement is geworden. Het schaarse meubilair was van ongeschaafd hout, er stonden een paar rieten stoelen en krukjes, een zelfgemaakte boerentafel,… Iedereen in het gezin heeft een zijn eigen stoel. De slaapkamer van de meisjes is afgeschut door een gordijn. Voor de jongens liggen er matrassen op de grond in een aangrenzend vertrek dat een aparte ingang heeft zodat seksueel verkeer tussen broers en zussen werd voorkomen. De enige versiering bestaat uit een prentje van Jezus met een brandend hart. Het venster wordt opgevrolijkt door een tak rode kardinaalsbloemen in een pot en op de tafel was een groen linnen kleed uitgespreid. Gevolg: Deze omgeving, eigenlijk Evangelina, zorgt in het begin voor de omwenteling van het leven van Francisco en Irene. Ze gaan op zoek naar Evangelina wanneer ze na een nacht opeens spoorloos verdwenen was. Het bejaardentehuis en het huis van Irene (stad) Het huis van de familie Beltran ligt helemaal niet in de buurt van Los Riscos. Na ongeveer een uur rijden met de motorfiets ben je pas in Los Riscos. Er is een dikke muur rond het complex gebouwd, die opgetrokken was van ronde rivierstenen. Op een bescheiden metalen plaat staat ‘bejaardentehuis’ en daaronder de naam: ‘Gods wil’. De tuin is goed onderhouden en er is speciaal een tuinpad aangelegd voor de oudjes. Ieder jaar stonden er dahlia’s, blauwe regen, rozen en gladiolen in bloei. Op de plaats van het graf van de baby van Rosa, dat uit het luchtrooster gevallen was, heeft Irene vergeet-mij-nietjes gepland. Het is net een dergelijk soort huis als alle andere in die wijk. Voor de verbouwing had Beatriz er enkele veranderingen in laten aanbrengen waarbij de gevel zoveel mogelijk in de oude staat gehandhaafd werd zodat het huis er van de straat af gezien even deftig uitzag als de aangrenzende huizen. Er is een zijdeur die toegang geeft tot de privé-patio en de trap die je naar het appartement op de eerste verdieping brengt. Ze had die aparte toegang speciaal laten maken om niet via het bejaardenhuis te hoeven als ze haar eigen woning wilde verlaten of binnengaan. De bovenverdieping met een balkon was als woning ingericht. Het is er harmonieus en smaakvol. De zitkamer was sober ingericht: Perzische tapijten, moderne schilderijen en een paar boeken over kunst. De meubelen zagen er gerieflijk uit en door een grote hoeveelheid planten maakte het vertrek een frisse indruk. Gevolg: Dit huis werkt voor Irene als bescherming tegen het kwade, de werkelijkheid, de onwetendheid,… Dankzij Francisco komt ze stilaan tot het besef met wat voor een wereld ze te maken hebben… De redactie van Irene en Francisco Francisco en Irene werken in de stad op de bovenste verdieping van een heel oud gebouw. In de portiek is de naam van de oprichter van de uitgeverij met gouden letters op een bord gegraveerd. De eigenaars hadden besloten het gebouw te vernieuwen. Ze waren op de onderste verdieping begonnen waar kamerbreed tapijt was gelegd, ramen waren vervangen door glazen koepels,… Aan de vijfde verdieping, waar de redactie zich bevond, waren de binnenhuisarchitecten nooit toegekomen zodat daar nog steeds dezelfde meubelstukken van onbestemde kleur, prehistorische machines en archiefkasten stonden en het dak nog even hopeloos lekte. Op de vijfde verdieping staat een badkamer. Het is een ruim vertrek dat voor van alles en nog wat gebruikt werd. Het was de enige besloten, intieme ruimte in het gebouw. In een hoek stond een sinds lang vervlogen tijden vergeten divan. Gevolg: Door de redactie heeft Francisco weer een bron van inkomsten voor zijn ouders. Ze verdienen zelf niet veel meer en delen alles wat ze hebben met de hele familie.
De stad In de stad is er een deftige wijk met weelderige bomen, statige herenhuizen en schaduwrijke lanen, de grauwe, lawaaierige buurt van de middenklasse, de brede armoedegordel. Er is eveneens een muur dat het rijke deel van het arme deel van de stad scheidt… In de stad waren winkels die boordevol lagen met exotische producten die voordien nooit gebruikt werden in het land, de luxueuze flatgebouwen met door gazons met dwergpalmen omzoomde zwembaden, betonnen slakkenhuizen waarin de mest fantastische zaken gevestigd ware om de grillen van de nieuwe rijken te bevredigen met hoge muren waarachter de armenwijk aan het oog onttrokken werd, waar het leven buiten de orde van de tijd en de wetten van God verliep. In het centrum van de stad was er een uitgestrekt natuurpark. Gevolg: Eveneens een letterlijke scheiding tussen arm en rijk. Besluit Alle plaatsaanduidingen zijn min of meer vaag gehouden behalve dan de plaats waar de mijn zich bevind… De mijn ligt in Los Riscos, Irene bevindt zich op ongeveer een uurtje rijden van Los Riscos, het huis van de familie Ranquileo bevindt zich aan de rand van Los Riscos,… 6. Vertelstandpunt De verteller vertelt het verhaal vanuit een auctorieel of alwetend standpunt. Het perspectief wisselt niet in het boek. De verteller staat buiten het verhaal en communiceert rechtstreeks met de lezer over het verhaal. In dit verhaal geeft de verteller indirect of ook wel impliciet commentaar op de personages en de gebeurtenissen, maar treedt daarbij zelf niet op als een personage. De verteller wil via een omweg dingen duidelijk maken. “Als hij er nog eens over nagedacht zou hebben of de mening zou hebben gevraagd van een deskundige, zou professor Leal hebben beseft dat de tekst veel te lang was voor een strooibiljet” (p.211) Een auctoriele verteller beschikt op een zekere wijze over de tijd en de ruimte. Zo kan hij bijvoorbeeld al op sommige gebeurtenissen vooruitlopen. Hij kan vooruitwijzen of hij kan ook in het verleden kijken. Hij kent in elk geval al de afloop van het verhaal. “In gedachten liet ze de afgelopen dagen de revue passeren en ze kwam tot de conclusie dat er iets abnormaals gebeurd moest zijn in Irenes leven. Ze had zich niet aan gewone dagindeling gehouden, ze verdween de hele dag en kwam volkomen uitgeput thuis met een auto onder het stof,… ; Beatriz kwam echter in de verste verte niet op het idee om verband te leggen tussen die verschijnselen en de mijn van Los Riscos.” (p.239) De alwetende verteller maakt gebruik van subjectieve beschrijvingen waardoor hij zijn mening tot uiting brengt. Als lezer wordt je dus afhankelijk van de verteller. Je neemt de mening van de verteller ongeveer identiek over. “Hij had nog nooit zoiets buitengewoons gezien en kon het niet laten zijn vingers ernaar uit te steken en het aan te raken.” (p.57) De verteller beperkt zich de ene keer tot de gedachten en de gevoelens van één personage en de andere keer tot die van verschillende personages. “Sinds hij voor het tijdschrift werkte, had Francisco het gevoel dat zijn bestaan voortdurend heen en weer werd geslingerd.” (p.87) “Uitgeput keken ze elkaar aan. Ze hadden in de afgelopen uren hetzelfde doorgemaakt. … Daarop omhelsden ze elkaar. Eindelijk hadden ze een gemeenschappelijke taal gevonden.” (p.257) Dit vertelperspectief wordt hier gebruikt om de lezer tot een bepaalde zienswijze over te halen. De lezer vindt, door het lezen van dit boek, dat de dictatuur veel negatieve kanten heeft en leeft mee met de arme onderdrukte bevolking. Het vertelperspectief doet je dus niet de zienswijze van bijvoorbeeld Beatriz Alcantara aannemen, maar wel eerder die van Francisco en Irene. Er is ook gekozen voor een auctoriele verteller omdat je dan een kritische houding kan aannemen tegenover het verhaal. Je kan je namelijk niet helemaal identificeren met een personage omdat je vanuit de ogen van verschillende personages kijkt. Zo kun je nog afstand nemen van het gebeuren. 7. Thematiek a) politiek · Er is geen persvrijheid. Irene mocht sommige artikels niet schrijven of sommige namen niet noemen. Evangelina gaf een slag in het gezicht van luitenant Ramirez. Hierover wou Irene een artikel schrijven, maar ze moest eerst toelating vragen om de naam van de luitenant erin te vermelden. · De familie Flores werd bijna helemaal uitgemoord omdat ze in de boerenvakbond zaten. Het leger dacht dat ze een aanval gingen plegen op de kazerne. · Er is een schijnwelvaart in het land, veel families hebben het helemaal niet breed. · Veel mensen zijn op zoek naar verdwenen familieleden. Ze zoeken in de lijkenhuizen. De lijken zijn vaak verminkt, met afgehakte handen. · Als er een familielid is verdwenen, kan het zijn dat ze de overgebleven familie nog bedreigen of zelf nog meenemen. · Pradelio moest mensen vastbinden, slaan, doodschieten of andere dingen mee doen die hij niet mag zeggen van luitenant Ramirez. Later in het verhaal blijkt dat hij wist dat er lijken lagen in de oude mijn van Los Riscos. · De beste eigenschappen van soldaten zijn: zwijgzaam en dapper. Zwijgzaam om te zwijgen over de soms zinloze moorden die ze moeten uitvoeren. · ‘Regeringen zijn per definitie corrupt en moeten vernietigd worden. Ze garanderen de rijken een vrijheid die gebaseerd is op bezit en maken alle anderen tot in ellende verkerende slaven.’ Deze zin wordt gezegd door professor Leal. Ze slaat op de regering van Pinochet. De rijken krijgen al hun privé bedrijven terug en worden daardoor veel rijker. b) Magisch realisme In 1929 treffen drie jonge Midden-Amerikaanse schrijvers elkaar in Parijs. Het zijn de Cubaan Alejo Carpentier, de Guatemalteek Miguel Angel Asturias en de Venezolaan Arturo Uslar Pietri. Ze zijn op zoek naar nieuwe literaire vormen die uitdrukking kunnen geven aan de specifieke werkelijkheid van Latijns-Amerika. Uit die kruisbestuiving wordt het magisch realisme geboren, dat vanaf de jaren zestig bijna synoniem is met de Latijns-Amerikaanse literatuur. De term magisch realisme is afkomstig van de Italiaan M. Bontempelli (Gente nel tempo, 1937). Het magisch realisme is een stijl waarin gewone voorvallen in een overdreven taal worden verteld, terwijl de meest uitzonderlijke voorvallen op een nuchtere manier worden verteld. In het magisch realisme wordt een wezenlijke rol gespeeld door natuur, geschiedenis, politiek, maatschappelijke thema's en alle menselijke hartstochten. Er is niets eenvoudig aan die stijl, zelfs de taal wordt tot het uiterste opgerekt. Het magisch realisme werd zo geliefd dat het jarenlang werd nagevolgd door schrijvers van elders, maar voor de meeste heeft het nooit goed gewerkt doordat het alleen maar een literaire kunstgreep was. Maar deze stroming paste perfect in Latijns-Amerika, waar de werkelijkheid nooit is wat ze op het eerste gezicht lijkt. De schrijvers van de Latijns-Amerikaanse literatuur, verzonnen geen fantastische vertellingen maar vertelden de verhalen die ze kenden op een toon die aansloot bij de overdreven werkelijkheid van hun werelddeel. Het uitgangspunt van het magisch realisme is dat de wereld een idiote chaos is, waar alles kan gebeuren. Verschillende auteurs: Gabriel Garcia Marquez, Vargas Llosa

Hubert Lampo, Johan Daisne Hoffmann, Alain Fournier (Le grand Meaulnes, 1913) We kunnen de stijl zeker en vast toepassen op het boek. Eén van de gewoonste dingen wordt op een overdreven manier verteld bijvoorbeeld de eerste kus van Irene en Francisco in het natuurpark van de stad. Er wordt gezegd: “Het vuur van die kus zou hen dagenlang bijblijven en hun nachten vullen met broze spookbeelden, als een brandwond bleef de herinnering eraan op hun huid nagloeien. De vreugde om die ontmoeting maakte dat ze lichtvoetig over straat gingen, dat ze zonder enige aanleiding begonnen te lachen, dat ze midden in hun slaap met een schok wakker werden. Met hun vingers streken ze langs hun lippen en wisten nauwkeurig wat de vorm was van de lippen van de ander.” Eén van de meest uitzonderlijke voorvallen wordt daarentegen op een nuchtere manier verteld. Wanneer Irene en Francisco de tweede keer naar de mijn gaan, wordt alles wat ze er terugvinden op een gewone manier verteld. “ Er kwamen nog meer botten naar boven en hij begreep dat ze op een graf vol lijken gestoten waren, die te oordelen naar de staat waarin ze zich bevonden daar wie weet hoe lang geleden begraven waren. Brokstukken kwamen uit de grond te voorschijn tegelijk met flarden van kleren bevlekt met een donkere, stroperige vloeistof. Voor hij vertrok, nam Francisco nog een aantal foto’s, heel rustig en zorgvuldig, alsof hij in een droom handelde, omdat hij de grenzen van zijn angst had overschreden. Het buitengewone leek hem ten slotte gewoon en hij had een zekere logica in de situatie ontdekt alsof het geweld daar al die tijd op hem had zitten wachten.” c) verantwoordelijkheid en engagement tov onrecht (José Leal) José is priester en wordt dagelijks geconfronteerd met onrecht. Hij heeft ervoor gekozen om tussen de allerarmsten in een arbeiderswijk te wonen en hij houdt zich bezig met allerlei activiteiten voor de gemeenschap. Hij doet dit omdat hij het als zijn roeping ziet om zijn naaste te dienen en omdat hij geobsedeerd is voor gelijkheid van zijn medemensen. Hij is al een paar maal gearresteerd geweest wegens zijn activiteiten in de krottenwijk. Hij is algemeen bekend vanwege zijn eisen voor rechtvaardigheid en zijn moed om tegen de autoriteiten in te gaan. Naast José zijn er nog een paar mensen die in het boek voorkomen en hun steentje bijdragen. Francisco bijvoorbeeld zorgt samen met een groep betrouwbare vrienden voor valse paspoorten, voedsel en medicijnen voor ondergedoken overlevenden, zorgt dat vluchtelingen de grens over geraken, ... Mario is ook bereid om de dictatuur te bestrijden, omdat hij er een afkeer voor heeft. Hij heeft een fantastische dekmantel: zijn exclusieve schoonheidssalon, waar de vrouwen van de kolonels komen. Hij geeft mag zelfs de First Lady adviseren over haar kledingkeuze. Hij neemt een groot risico door hen eerst uit het ziekenhuis te helpen komen en door hen daarna in zijn in zijn huis te verbergen. Professor Leal engageert zich ook door protestacties te houden, pamfletten met opruiende teksten uit te delen,...