Titel
Het boek dat ik gelezen heb, heet ‘Anna, Hanna en Johanna’, naar de drie hoofdpersonen in het boek; Anna, haar moeder Johanna (1902 – 1987) en diens moeder Hanna (1871 – 1964). De oorspronkelijke, Zweedse titel is ‘Anna, Hanna och Johanna’.
Genre
‘Anna, Hanna en Johanna’ is volgens mij een boek geschreven in het genre ‘familie’, omdat in de relaties binnen de familie volledig uitgeplooid en blootgelegd worden. De manieren waarop familie elkaar kan liefhebben of haten, worden heel duidelijk zichtbaar. Het is een psychologisch roman, want de gedachten van de personages spelen een belangrijke rol.
Jaar van uitgave
Het boek is voor het eerst uitgegeven in 1994 (Zweedse druk), maar de druk die ik gelezen heb (zesde druk) is uit 1997. De uitgever is Uitgeverij de Geus.
Auteur
Schrijfster van ‘Anna, Hanna en Johanna’ is Marianne Fredriksson.
Marianne Fredriksson werd in 1927 geboren in de Zweedse stad Göteborg. Na haar studie ging ze gelijk aan het werk als scheepvaartverslaggeefster bij de lokale krant Göteborgstidningen. Ze wilde juist niet aan land werken, omdat ze altijd al op zoek is naar avontuur. Het werk was zwaar, maar dat was juist één van de dingen die haar aansprak aan het werk. En ze had succes. Ze werd hoofdredactrice van enkele tijdschriften die van grote invloed waren in haar land. Enkele voorbeelden zijn het woonmagazine ‘Allt i Hemmet’ en ‘Vi Föräldrar (ouders van nu). Maar zelf vond ze haar periode als redactiechef bij een groot Zweeds dagblad (‘Svenska’) ht belangrijkst in haar loopbaan.
Marianne heeft twee dochters. Hun geboortes waren ook gelijk de omslag van het ineens niet meer interessante avontuur, dat lonkte niet meer. Het moederschap eiste alle aandacht.
Daarna is ze gaan scrhijven. In 1980 kwam haar eerste roman uit, ‘Evas Bok’ (in het Nederlands vertaald als ‘Het boek van Eva’, wat de geschiedenis van de eerste vrouw verteld. In de tijd dat ze dat boek schreef, had ze nog geen plannen voor een literaire loopbaan, maar die zou wel volgen. Na een aantal bezoeken aan een psychiater bleek Marianne met problemen te kampen, die haar angstig maakten voor het publiceren van boeken. Maar ze herstelde snel en in 1981 kwam haar volgende boek uit, een sprookje. Ook volgden kort daarop enkele romans die tot nog toe als mythologische boeken worden beschouwd. En er verscheen een boek dat ze al haar hele leven had willen schrijven, ‘Simon’, over haar eigen jeugd.
Tot voor kort was Marianne Fredriksson een volslagen onbekende schrijver is ons land. Maar sinds het verschijnen van de bestseller ‘Anna, Hanna en Johanna’ in 1994, is ze meer en meer bekend geworden en werd ze in haar eigen land zelfs uitgeroepen tot Schrijfster van het Jaar en ontving ze de Literatuurprijs van de Noorse Raad.
Hoofdpersoon
Het boek kent drie belangrijke hoofdpersonen, namelijk de drie vrouwen naar wie de titel verwijst; Anna, Hanna en Johanna.
De oudste van deze drie vrouwen is Hanna. Zij is geboren in 1871. Hoewel ze zelf vindt dat ze lelijk is en ze zich schaamt om zich te tonen (met of zonder kleren) aan andere mensen, wordt er in het verhaal vaak vermeld dat ze erg mooi was.
Hanna is vrij verlegen en erg nederig, tegen iedereen die ook maar even ouder is dan zijzelf. Zelfs tegen haar man John Broman, die 26 jaar ouder is dan Hanna. Tegen haar kinderen (vier zoons en een dochter; Ragnar (1884), John (1891), Erik (1892), August (1894) en Johanna (1902)) kan Hanna echter wel erg streng zijn. Ze is een goede moeder die haar kinderen streng en rechtvaardig op weet te voeden. Verder is Hanna erg makkelijk in het accepteren van dingen zoals ze zijn. Wat zo is, dat is gewoon zo! Als Hanna ouder wordt, is ze wat kouder en afstandelijker tegen haar kinderen, zeker nadat John Broman is overleden.
Hanna is zeker een rond karakter, want je komt alles over haar te weten en leert haar goed kennen, omdat haar hele leven van begin tot eind in het boek beschreven staat.
Haar plaats in de maatschappij is nogal veranderlijk. Als Hanna een jaar of twaalf is werkt ze eerst een aantal jaren als dienstmeid in het landhuis van haar oom, Joel Eriksson en diens vrouw Lovisa. Als hun zoon Rickard Joelsson Hanna op een nacht verkracht en haar ongewild een zoon schenkt, Ragnar, gaat Hanna weg bij de familie. Ze trouwt met John Broman en de daarop volgende tientallen jaren werken ze samen hard in de molen van Broman, aan het Noorse water. Ze leiden een gelukkig leven, maar nadat Broman is overleden, vertrekt Hanna met de kinderen naar de stad, waar haar plaats in de maatschappij een baantje bij de bakker wordt.
Het jongste kind van Hanna en haar enige dochter is Johanna. Net als van haar moeder, wordt er ook van Johanna gezegd dat ze een mooi meisje is. Vanaf haar eerste levensjaren is ze het lievelingetje van haar vader, die haar vertroeteld en ervoor zorgt dat ze later een lief meisje zal worden. In de periode na de dood van Broman, keert Johanna zich eerst fel tegen haar moeder. Ze lijken elkaar niet te begrijpen. Echter, als Johanna ouder en wijzer wordt, kan ze het steeds beter vinden met Hanna. Ze bouwen een goede relatie op, die pas weer verdwijnt als Hanna op een ongelukkige dag sterft.
Ook Johanna is een rond karakter. Ook haar hele leven wordt in het boek beschreven. Je leert haar goede en slechte eigenschappen kennen, aan de hand van het hoofdstuk ‘Johanna’, dat bestaat uit een manuscript van haar leven, dat Johanna zelf geschreven heeft.
De plaats van Johanna op de maatschappelijke ladder begint wanneer haar moeder haar, net zoals Hanna zelf gewend was, naar een rijk gezin om daar als dienstmeid te werken. Als Johanna daar op een avond, wederom net als haar moeder, door de landheer aangerand wordt, vlucht ze weg en besluit ze nooit meer terug te gaan naar het huis. Ze gaat werken in een markthal, waar ze vis verkoopt. Later, als Johanna met haar man Arne een gelukkig bestaan heeft opgebouwd, werkt Johanna het grootste deel van haar tijd aan haar huis en de tuin. Na jaren gaat ze nog een keer terug naar de markthal, waar ze nog een aantal jaar achter de toonbank staat.
Anna, tot slot, is het enige kind van Johanna en dus het kleinkind van Hanna. Anna is een lief en mooi meisje. Ze kan soms moeilijk kiezen en weet ook niet goed wat ze aan moet met haar grote liefde Rickard Härd. Ze houdt vreselijk veel van hem, maar hij kan zijn handen moeilijk van een andere geliefde afhouden. Ze blijven toch bij elkaar en hebben twee kinderen. Ze is een goede moeder, lief en zachtaardig tegen haar kinderen. Anna kan soms echt slecht met haar emotionele gevoelens omgaan en heeft dan ook soms uitbarstingen.
Ook Anna is een rond karakter, al kom je van haar wel minder te weten dan van Hanna en Johanna. Aan het eind van het boek is Anna’s leven nog lang niet beëindigd, ze opent juist een nieuw hoofdstuk voor een gelukkige tijd met haar man Rickard.
Haar plaats in de maatschappij zorgt ervoor dat Anna soms nogal wat emotionele uitbarstingen heeft. Ze is schrijfster en schrijft een boek over het leven van haar moeder en grootmoeder. Tijdens het bestuderen van alle bij elkaar geraapte informatie, komt Anna allerlei dingen aan de weet die haar emotioneel soms diep raken.
Mening over de hoofdpersoon
Ik vind het meer dan fascinerend hoe Marianne Fredriksson de lezer toont hoe drie generaties vrouwen op elkaar lijken of juist erg van elkaar af kunnen wijken, in een tal van verschillende eigenschappen. Mijn mening over de hoofdpersonen is dan ook dat ik het bijzonder leuk vind hoe deze drie personages naast elkaar neer gezet zijn en hoe ze op elkaar lijken. De karakters zelf spreken me ook erg aan, alle drie de vrouwen lijken me erg sympathiek.
Andere personages
Aangezien het verhaal over drie verschillende generaties gaat, kent het verhaal ontzettend veel verschillende personages. De belangrijkste personen in de eerste generatie (van Hanna), zijn met name John Broman en Ragnar. John Broman is de man die Hanna trouwt als zij 17 is en hij 44. Hij is sympathiek en doet veel voor zijn vrouw. Samen hebben ze drie zoons en een dochter, en ook Hanna’s eerste zoon Ragnar, voedt John op of het zijn eigen kind is. Ragnar is de zoon van Hanna en Rickard Joelsson, de jongen die Hanna op 12-jarige leeftijd verkrachtte.
In de tweede generatie is, naast Johanna natuurlijk, Arne Karlberg erg belangrijk. Hij is de man van Johanna, die ze leert kennen op een persconferentie. Samen hebben ze een kind en Johanna heeft vier keer bijna nog een kind van hem gehad, maar tot vier keer toe liep het uit op een miskraam. In dit deel van het verhaal keert Hanna ook nog regelmatig terug als de alleenstaande, eerst snibbige en koude, maar later vriendschappelijke moeder van Johanna. Ook de moeder van Arne, die niet bij haar naam benoemd wordt, maar ‘de ivoren dame’ wordt genoemd, komt vaak terug. Ze wordt zo genoemd, omdat het een ontzettend koude en onaangename vrouw is.
Tot slot komt in de derde generatie Rickard Härd naar voren, de man van Anna. Eerst zijn ze getrouwd, maar als Rickard vreemd blijkt te gaan, scheiden ze weer, waarna ze later toch weer trouwen. Ze hebben twee dochters, Maria en Malin en ze hadden ook een zoontje, Peter, die al in zijn eerste levensjaar gestorven is.
Plaats
Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af. Aan het begin van Hanna’s verhaal woont ze in het Zweedse Bråten. Daar woont ze deels thuis en deels in het landhuis van haar oom, Lyckan, waar ze werkt als dienstmeid. Als ze getrouwd is met John Broman, gaat ze in een molen aan het Noorse water wonen, waar ze vele jaren van haar leven zal resteren. Na de dood van John verkoopt ze de molen en gaat ze met haar kinderen in de grote stad wonen, in een klein flatje, dat Ragnar, Hanna’s oudste zoon die al in de stad woonde, voor hen geregeld heeft. De kinderen worden ouder en trekken ieder op zichzelf het land in. Johanna blijft bij haar moeder in de stad, tot ze met Arne trouwt en met hem in een mooi huis aan zee gaat wonen. Anna wisselt van het huis van haar moeder aan zee, naar het huis van Rickard in Stockholm.
De omgeving in het verhaal is erg belangrijk. In het verhaal merk je goed het verschil tussen de kinderen van Hanna, die op het platteland opgegroeid zijn en de kinderen uit de stad. Ook wordt er in het verhaal heel mooi omschreven hoe Hanna moet wennen aan de drukke stad. Er wordt zo ook duidelijk gemaakt hoe het verhaal je steeds dichter bij de moderne tijd brengt, je komt steeds dichter bij het ‘nu’, als Hanna in de industriële stad gaat wonen.
Tijd
De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is ontzettend breed. Dat is juist één van de mooie elementen van het boek, dat je te maken krijgt met hele mensenlevens, die je op de voet volgt. En dan nog wel van drie generaties. Dat maakt het dat het verhaal begint omstreeks 1873, als Hanna 12 jaar oud is. Na haar hele leven wordt het hele leven van Johanna beschreven, zelfs tot aan het moment dat zij sterft in 1987. Het verhaal eindigt in de periode dat Anna een jaar of vijftig is, dat zal ergens na 1990 zijn. Dankzij dit boek is het ook goed te zien hoe kort de moderne tijd nog maar bezig is. In het leven van Hanna, dat echt niet zo gek ver van onze tijd af ligt, kende men nog geen auto’s, computers of anderszins moderne ontwikkeling. Het is heel mooi om dat in dit boek stapsgewijs te volgen, hoe de moderne industrie zijn intrede deed.
Chronologisch/flashbacks
Het gehele verhaal is niet chronologisch vertelt, maar de hoofdstukken (die stuk voor stuk erg lang zijn) zijn wel allemaal chronologisch. Het verhaal begint met het eerste hoofdstuk genaamd ‘Anna inleiding’, wat zich in onze tijd afspeelt, als Anna op bezoek gaat bij haar moeder Johanna. Het tweede hoofdstuk ‘Hanna’ brengt de lezer terug naar het leven van Hanna, dat verder gaat (en voor een deel uitgebreider herhaald wordt) in hoofdstuk vier ‘Johanna’, wat dus gaat over Hanna’s oudste dochter. Tussendoor is er weer een hoofdstuk over Anna, genaamd ‘Anna intermezzo’. Het laatste en vijfde hoofdstuk gaat wederom over Anna, die haar zoektocht naar het leven van haar moeder en grootmoeder afsluit in ‘Anna epiloog’.
Eigenlijk zijn het tweede en vierde hoofdstuk dus lange flashbacks over de levens van Anna’s moeder en oma, terwijl je in het eerste, derde en vijfde hoofdstuk gewoon in het ‘nu’ bent. Maar ook in al die hoofdstukken komen flashbacks voor, bijvoorbeeld over hoe een zaak tot stand gekomen is.
Voorbeeld; in het boek is Anna bezig een boek te schrijven over Hanna en Johanna. In het verhaal zelf komt een flashback voor, waarin duidelijk wordt hoe het idee voor het boek tot stand is gekomen.
Begin
Het begin van het boek vertelt hoe Anna bij haar demente moeder Johanna op bezoek gaat. Ze hoopt zoals altijd dat haar moeder haar misschien dit keer wel zal herkennen, maar haar moeder is al te ver heen in de wereld van het onbekende, dat alles langs haar heen gaat. Anna is bedroefd, maar wil verder gaan met haar zoektocht naar de levensverhalen van Hanna en Johanna.
Hoogtepunt
De vraag wat in mijn ogen hét hoogtepunt in het boek is, vind ik erg moeilijk te beantwoorden. Er gebeuren erg veel dingen die van grote invloed op het verhaal zijn. Toch denk ik dat de ontmoeting tussen Hanna en John Broman het allerbelangrijkst is. Je kunt je namelijk afvragen hoe het verhaal gelopen zou zijn als deze twee elkaar niet ontmoet hadden en geen kinderen hadden gekregen. Natuurlijk is het zo dat het een boek is, daarin wordt alles naar de hand van de schrijver gezet. Maar toch is het interessant om over dat soort dingen na te denken. Want het karakter van de kinderen van Hanna en John werd een mix van hun beide karakters, die zo totaal verschillend waren. En Hanna’s strenge opvoeding ging ook niet altijd samen met de zachte en lieflijke opvoedingsmethoden van John. Dat maakte dat Johanna juist erg koud tegen haar moeder wordt, maar erg veel van haar vader houdt. Door de ontmoeting tussen John en Hanna wordt de rest van het verhaal vanzelf gevormd, want zoals zij hun leven leiden, daar reageren de andere verhaalpersonen weer op, die het weer doorgeven aan anderen, wat maakt hoe Johanna en Anna worden.
Ontknoping
De ontknoping van het verhaal ligt op het punt dat Johanna dood gaat. Anna heeft afscheid van haar beide ouders genomen en kan haar boek nu afronden. De gebeurtenissen na de dood van Johanna zijn dan ook dat Anna besluiten neemt over haar leven, dat ze verder gelukkig wil worden met Rickard en haar kinderen.
Titelverklaring
De titel van het boek ‘Anna, Hanna en Johanna’, slaat op de voornamen van de drie belangrijkste personen in het verhaal. Hanna, de grootmoeder, Johanna, de moeder en Anna, de jongste van de drie.
Thema
Het hoofdthema van het boek is ‘familie’ en daarbij ‘familiebanden’. De drie vrouwen uit de titel zijn elkaars nageslacht en Anna, de jongste, gaat op zoek naar de levensverhalen van de twee andere vrouwen. Hierbij raakt ze verwikkeld in alle voors en tegens uit de levens van haar moeder en grootmoeder. Ze leert hun dierbaren en vijanden kennen en raakt steeds meer ingewijd in de geschiedenis van haar familie. Verder speelt ‘leven en dood’ ook een belangrijke rol. In het boek worden veel nieuwe kinderen geboren, maar evenveel sterven er weer. Het is opvallend hoe makkelijk daar soms over geschreven wordt, dat iemand op bladzijde 50 sterft en op bladzijde 51 hebben we het er niet meer over. En soms lijken zulke stervenden van groot belang voor het verhaal, maar dan zijn ze inderdaad al snel vergeten. Maar desalniettemin is het een belangrijk thema.
Vertelwijze
De vertelwijze in het boek in de verschillende delen in ik-perspectief, auctoriaal perspectief en wisselend perspectief geschreven. Het hoofdstuk over Johanna is een manuscript van haar leven, dat ze zelf gemaakt heeft. Het wordt dus gezien vanuit de ogen van Johanna, die over haar leven vertelt. Maar sommige gebeurtenissen in het hoofdstuk over Johanna, komen al eerder voor in het hoofdstuk over Hanna. Daardoor worden dezelfde gebeurtenissen door de ogen van verschillende personen gezien, een wisselend perspectief. En hoewel in de hoofdstukken de gedachten van de drie vrouwen toch wel de belangrijkste rol spelen, worden ook wel de gedachten en gevoelens van anderen weergegeven, dat dus zorgt voor een auctoriaal vertelperspectief.
Mening
Mijn mening over ‘Anna, Hanna en Johanna’.
Het leukste deel van het boek vond ik toch wel het hoofdstuk over Hanna. Ik vind haar leven toch wel het boeiendste van de drie, zeker ook omdat zij zo lang geleden leefde. De aspecten van een leven in de 19e eeuw worden uitgebreid beschreven. Geen technologie en allerlei ouderwetse gedachten zorgen toch wel voor de nodige onverwachtse wendingen. Dat vond ik erg leuk om te lezen.
De drie korte hoofdstukken over Anna vond ik het minst leuk om te lezen. Anna heeft veel overdenkingen over haar leven en dat van Johanna en Hanna. De periode van haar leven die in het boek beschreven wordt, geeft niet zoveel anders weer dan dat Anna denkt over haar familie en bezig is haar boek te schrijven.
Het taalgebruik is meestal goed te doen, je leest er meestal wel lekker doorheen, al hoewel je sommige zinnen drie keer moet lezen voor je de betekenis nou echt snapt. Er worden soms ook Zweedse termen gebruikt, die je pas begrijpt als je ze nog een aantal keer met tegen gekomen (voorbeeld; in het boek wordt voortdurend gesproken over een öre, waarvan ik later pas begreep dat het een Zweeds geldstuk is). Maar over het algemeen is het een lekker doorlees-boek.
Mijn eindoordeel over het boek is dat ik het zeker een ontzettend goed verhaal vond. De manier waarop beschreven staat hoe dochters, moeders en grootmoeders op elkaar lijken, wordt erg goed weergegeven. Verder kent het verhaal ook gewoon veel spannende momenten en er gebeuren dingen die je niet verwacht. Dat maakt het dat je graag door wilt lezen. Het is prachtig gedaan, hoe eigenlijk drie levensverhalen met elkaar vergeleken worden. En als je het eenmaal uit hebt, heb je ook een beetje het idee dat je het leven wat beter begrijpt…
Ik zou het boek zeker aanraden aan een ander, als ik tenminste te maken heb met een geduldige lezer. Het boek is 351 bladzijden dik en er zitten stukken in die erg langzaam gaan, maar ook weer stukken die voorbij flitsen. Soms maak je een paar jaar mee in een paar regels. Maar voor de geduldige lezer is het zeker een mooi boek.
Samenvatting
Een samenvatting van ‘Anna, Hanna en Johanna’.
Daar waar het verhaal begint, maak je kennis met Hanna. Ze leeft in het jaar 1873, is twaalf jaar oud en werkt, volgens de familietraditie, als dienstmeid bij haar oom op het landgoed. Als ze dertien is, wordt ze verkracht door haar eigen neef en niet veel later bevalt Hanna van haar eerste zoon, Ragnar. In het dorp wordt ze uitgemaakt voor hoer, en Ragnar voor hoerenjong, maar dat verandert wanneer Hanna John Broman ontmoet. Hij is de veel oudere man die de molen aan het Noorse water heeft gekocht. Hij komt uit een plaatsje ergens ver weg, waar hij zijn vrouw en dochter Johanna heeft verloren. Hij ziet wel wat in Hanna en wil graag met haar trouwen. Hanna is dolgelukkig dat ze weg mag uit Lyckan, het landhuis van haar oom waar ze werkte, en nog dolgelukkiger dat ze met een aardige en lieve man in een eigen molen mag wonen. Ze beleven gelukkige jaren met elkaar en krijgen vier kinderen, John, Erik, August en Johanna. Hun dochter wordt Johanna genoemd, omdat ze John doet denken aan zijn verloren dochter.
Maar niet alles blijft zo lekker lopen. John blijkt aan astma te lijden, maar goede medicijnen hiertegen zijn er niet. In 1910 komt hij te overlijden, doordat hij zichzelf dood hoest. Hanna is in tranen, maar besluit toch met haar vier jongste kinderen naar de stad te trekken, waar haar oudste zoon Ragnar woont en werkt. Samen met zijn vrouw Lisa regelt hij een flatje voor Hanna en haar kinderen. Ze komen er wonen en moeten nu weer helemaal wennen aan het stadsleven, na het boerenleventje in de molen aan het Noorse water. Hanna’s drie jongste zoons worden een soort van lapzwansen, die niets anders doen dan drinken en de hele dag thuis hangen, maar Johanna wordt een harde werkster. Ze werkt eerst een tijd als dienstmeid en gaat daarna naar een markthal. Op één van de conferenties van de sociaal-democraten, waar Johanna aanhanger van is, ontmoet ze één van de sprekers, Arne Karlberg. Het is meteen liefde op het eerste gezicht en ook zij bouwen een gelukkig bestaan op. Hoewel, Johanna moet eerst twee miskramen ondergaan voor ze hun eerste kind krijgen en daarna volgden nog twee miskramen. Ondertussen komt er aan Hanna’s leven helaas ook een einde, evenals aan dat van Ragnar, die een jachtpartij moest bekopen met de dood.
Als Johanna en Arne samen oud worden, kijken we verder op het leven van Anna, hun enige kind. Anna is gelukkig als ze trouwt met haar grote liefde Rickard Härd en ze krijgen twee dochters, Maria en Malin. Anna is ook bevallen van een zoontje, Peter, maar hij ging al vrij snel daarna dood. Maar Rickard blijkt een rokkenjager te zijn en Anna weet niet wat ze met hem aan moet. Ze gaan een tijdje uit elkaar en ondertussen besluit Anna op zoek te gaan naar de levensgeschiedenis van haar moeder en grootmoeder. Haar moeder Johanna is op dat moment al volledig dement geworden en ze herkent haar dochter al niet eens meer. Anna stelt haar vragen, maar haar moeder is niet in staat antwoord te geven. Anna zoekt verder en leest het manuscript dat haar moeder over haar leven gemaakt heeft. Terwijl ze bezig is haar boek af te ronden, besluit ze toch dat ze bij Rickard hoort en ze komen weer bij elkaar. Maar ondertussen komen Anna’s beide ouders te overlijden, wat haar groot verdriet, maar toch ook opluchting bezorgt. In de laatste bladzijden van het boek rond Anna haar boek af en besluit ze dat ze verder wil in een gelukkig leven met Rickard.
Anna, Hanna och Johanna door Marianne Fredriksson
7.2
ADVERTENTIE
Zeker slagen in 50 dagen! 🎓
Examenleerlingen opgelet: over 50 dagen is het zo ver! Wil jij ook slim leren, zeker slagen? Ontdek alle tips, tests, trucs en tools van Examenbundel en sleep dat diploma binnen. Wil je zeker weten dat je niks mist? Meld je dan snel aan en ontvang alle tips in je mail!
Ik wil slagen!
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden