Dood (Spreken en zwijgen) door Marcellus Emants

1. Titelbeschrijving

Marcellus Emants, Zwijgen. Den haag, 1982.

2. Marcellus Emants

Marcellus Emants is een van de eerste Nederlandse naturalisten. Marcellus Emants werd 

in Voorburg geboren op 12 augustus 1848. Emants komt uit een familie van juristen en 

zijn vader wilde dat hij ook een jurist zou worden. Zijn vader dwong hem om rechten te 

studeren. Emants had hier helemaal geen zin, en stopte na de dood van zijn vader gelijk 

met zijn studie. In 1871 besluit Emants zich toe te wijden aan literatuur. Zijn debuut maakte 

hij het in het Haagse tijdschrift Quator en al snel werd hij een bekende schrijver. Emants 

werd vooral bekend door zijn opvattingen over literatuur, hij was erg pessimistisch over 

het leven en werd vaak teleurgesteld. Dit lees je veel terug in zijn naturalistische romans, 

waar hij bekend door is geworden. De inspiratie voor zijn verhalen leek hij te halen uit 

de teleurstellingen van zijn eigen leven. Hij vond het leven zinloos en naarmate zijn leven 

vorderde werd hij steeds somberder. Hij trouwde maar liefst drie keer, waarvan zijn 

laatste huwelijk een ramp was. Naast romans schreef Emants ook toneelstukken en lange 

gedichten, hij hield ook veel van reizen. Hij overleed op 14 oktober 1923.

Bronnen: http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/auteurs/lg19028.html

http://nl.wikipedia.org/wiki/Marcellus_Emants

3. Karakter- en persoonsbeschrijving Emma en Blank

Emma:

Leeftijd/ omstandigheden/ relaties

Emma is 25 jaar (blz. 19) en getrouwd met de referendaris Willem Blank. Ze heeft een vrij 

normaal leven, maar haar man is vaak aan het werk. Ze had gehoopt dat zij meer betrokken 

zou zijn in het leven van haar man, en had meer verwacht van haar leven. Uit het boek is 

niet te halen dat zij werk heeft, waarschijnlijk heeft zij geen werk. zit zij vaak alleen thuis en 

raakt zij goed bevriend met luitenant Siria. Met Siria leest ze veel boeken en voert ze veel 

diepzinnige gesprekken. Hierdoor voelt ze zich minder eenzaam.

Karaktereigenschappen

Emma is een eenzame vrouw. Haar man is heel de dag aan het werk (blz. 26). Hierdoor zit 

zij de hele dag alleen thuis en probeert ze haar eenzaamheid te verhelpen door het lezen 

van romans. Als zij echter een vriendschap sluit met de militair Siria, is zij al snel minder 

eenzaam. Ze merkt dat haar man haar heeft verwaarloost en dat haar liefde voor hem niet 

meer hetzelfde is zoals vroeger. (Blz. 58). Ze vindt bij Siria de dingen die ze mist bij Willem, 

ook al doet ze dit niet express. ‘Siria bezat wat hem ontbrak, daarom alleen had ze hem lief 

gekregen’. (blz. 60)

Emma komt bij mij ook pessimistisch over. Haar leven had zij zich op een hele andere 

manier voorgesteld. Ze droomde van een mooie en bijzondere toekomst toen zij jong was, 

maar dit is niet uitgekomen. Ze beseft dat haar leven niet waarschijnlijk niet meer beter zal 

worden, omdat tot nu toe veel tegen is gevallen. Ze verlangt naar iets beters. Ze kan met 

haar problemen terecht bij haar goede vriend Siria die dezelfde pessimistische gedachte 

deelt met haar. Samen helpen ze elkaar om het leven beter te begrijpen en te accepteren.

Emma is ook erg begripvol en meelevend. Ze voelt medelijden voor haar vriend Siria, die 

zich dood wilde laten schieten. Ze brengt daarom heel veel tijd met hem door, omdat zij met 

hem mee leeft. Ze is een lieve vrouw die hem oprecht wil helpen. “Het ontbreekt hem aan 

steun. Als hij maar een sterkere vriend had, tegen wie hij opzag! Maar hij heeft nu eenmaal 

geen vrienden. Hij voelt zich zo alleen, zo onbegrepen.” (Blz. 36) Hieruit is duidelijk op te 

maken dat zij medelijden heeft met Siria.

Blank:

Leeftijd/ omstandigheden/ relaties

Willem Blank is 38 jaar en is getrouwd met Emma Blank. Willem is een referendaris 

bij een ministerie van beroep en leeft in een redelijk welgesteld milieu, aangezien hij 

verschillende ‘meisjes’ in dienst heeft en door zijn werk gerekend kan worden tot de rijkere 

burgerij. Blank heeft door zijn werk weinig tijd voor zijn vrouw Emma. Hij was 34 toen hij 

trouwde met Emma, dus hij is al 4 jaar getrouwd. Blank ziet Emma meer als een soort bezit, 

in plaats van zijn geliefde. Zijn vrouw wil graag een bijzonder huwelijk, maar hij streeft 

hier niet naar. Hij behandelt Emma op de manier die in burgerlijke milieus van hem wordt 

verwacht. Ze verschillen veel van elkaar, Emma houdt bijvoorbeeld van romans lezen en 

Willem houdt hier totaal niet van. Blank is ook erg precies, daar ergert Emma zich aan (blz. 

25). De relatie tussen Siria en Blank is zeer ingewikkeld en gespannen. Blank denkt dat Siria 

een geheime romantisch relatie heeft met zijn vrouw. Hier wordt hij heel onzeker van, wat 

zich uit in woede. Blank ergert zich aan alles wat Siria doet, terwijl Siria hem steeds hemel in 

prijst (blz. 13).

Karaktereigenschappen

Blank is erg achterdochtig. Zijn vrouw heeft een hele goed band met Siria, en dit maakt hem 

erg onzeker. Hij is bang dat zijn vrouw Emma hem zal verlaten voor Siria. Hij denkt dat hij 

wordt voorgelogen en bedrogen door Emma en Siria, en begint zichzelf te vergelijken met 

Siria. Daardoor krijgt hij uiteindelijk het gevoel dat hij nooit goed genoeg zal zijn voor Emma, 

hoe zeer hij ook zijn best doet (Blz. 61). 

Blank is ook bedachtzaam/behoedzaam. Dit maakt hem tegelijkertijd ook besluiteloos. 

Hij denkt heel lang na voordat hij iets doet, maar daardoor verandert zijn mening ook 

voortdurend. Soms lijkt het alsof hij het zeker weet dat zijn vrouw Emma vreemdgaat, en 

vervolgens twijfelt hij er weer aan. Hij geeft toe dat hij een beetje verlegen is (Blz. 9). Dit laat 

echter wel zien dat hij wel degelijk veel om zijn vrouw geeft. Hij twijfelt heel lang of hij op 

bezoek zal gaan bij Siria en wat hij tegen hem zal zeggen dan (blz. 47). Hij denkt lang na over 

zijn beslissingen en zegt niet zomaar iets, hij zwijgt liever. Dit verklaart ook de titel, zwijgen.

Blank is ook erg onzeker. Dit wordt niet letterlijk gezegd, maar hij komt bij mij wel zo over. 

Hij geeft wel toe dat hij een beetje verlegen is (Blz. 9). Hij begint naarmate de tijd vordert 

steeds meer aan zichzelf te twijfelen, omdat de relatie tussen Siria en Emma steeds sterker 

wordt. Hij is ook erg bang om achter de waarheid te komen, dus stelt hij zijn bezoek aan Siria 

steeds verder uit, omdat hij het niet aandurft (blz. 33). Hij is vaak jaloers op de aandacht 

die Emma aan Siria geeft, en vraagt zich telkens af wat hij fout doet. Hij is al onzeker over 

zichzelf, en ook nog eens over zijn relatie met Emma.

4. Het GGGG-model

Gebeurtenis

Ik vind het altijd erg lastig om de belangrijkste gebeurtenis eruit te halen, zo ook bij dit 

verhaal. Uiteindelijk heb ik gekozen dat voor Willem de belangrijkste gebeurtenis is als hij op 

een dag ’s avonds thuis komt van zijn werk en zijn vrouw samen met Siria ziet zitten bij hun 

thuis. Wanneer Willem de kamer binnenloopt, schrikken Emma en Siria beide. Daar vertelt 

Siria aan Emma en Willem dat hij naar Atjeh gaat om zich dood te laten schieten.

Gedachten

Als hij het paar samen aantreft, gaan er veel, vooral negatieve, gedachtes door zijn hoofd. 

Wat doet hij verkeerd? Waarom heeft zij aan hem niet genoeg? Hij vraagt zich af waarom hij 

nog zo laat bij haar op bezoek is en waarom zij er zo geschrokken uitzagen toen hij binnen 

kwam. Hij weet niet wat hij ervan moet denken en probeert voor zichzelf alles op een rijtje 

te zetten. Zijn paranoïde persoonlijkheid komt bij deze gebeurtenis erg naar voren. 

Gevoelens

Willem heeft veel gemengde gevoelens. Hij is erg jaloers, omdat zijn vrouw met een andere 

man is. Hij is erg jaloers op Siria, en ergert zich erg aan hem omdat hij denkt dat hij Emma 

van hem wil afpakken (blz. 9). Tegelijkertijd gaat er ook veel woede door hem heen. Hij is 

ook boos dat ze samen zijn, en voelt zich als een indringer in zijn eigen huis. Ook krijgt hij 

boze gevoelens wanneer hij de brieven vindt die Siria naar Emma schreef.

Gedrag

Deze gebeurtenis lijdt bij Blank er tot dat hij zich erg achterdochtig begint te gedrag. Hij wil 

achter de waarheid komen en duidelijkheid over de situatie. Hij vertrouwt niemand meer. 

Tegelijkertijd lijdt dit tot het gedrag dat hij alles verzwijgt voor iedereen. Hij doet alsof hij 

helemaal niet jaloers of achterdochtig is en verzwijgt zijn ware gevoelens.

5. Thema en thematische laag

Het thema van het verhaal is ‘het verzwijgen van je problemen’. Gedurende het verhaal lees 

je steeds over de problemen van de personages en hoe zij die voor elkaar verzwijgen. De 

hoofdpersoon Blank weet niet precies wat er aan de hand is, waardoor hij achterdochtig 

wordt. Hij twijfelt lang over hoe hij zijn problemen moet overbrengen, en verzwijgt die 

problemen dus in de tussentijd. Het paar kan slecht met elkaar communiceren en hierdoor 

worden de problemen tussen Blank en Emma alsmaar groter. Emma verzwijgt het feit dat 

zij zich erg eenzaam voelt en zich een andere relatie had voorgesteld met haar man. Siria 

zorgt ervoor dat Emma en Blank open kaart spelen, na een lange tijd van zwijgen. Het is een 

fatalistische roman, waarin uiteindelijk het huwelijk van Emma en Blank tot hun einde komt.

Als Emma en Blank hun problemen niet voor elkaar hadden verzwegen, hadden zij een hoop 

ellende kunnen besparen en hun huwelijk kunnen redden. Het is beter om eerlijk tegen 

elkaar te zijn en elkaar te vertrouwen, dit is waarschijnlijk ook het moraal wat dit boek met 

dit thema naar voren probeert te brengen: niets verzwijgen, maar eerlijk zijn. Dit bespaart je 

een hoop ellende.

6. Naturalisme

Naturalisme literatuur

Het naturalisme is een literaire stroming die rond 1870 in Frankrijk ontstond. Het 

naturalisme was een aansluiting op het realisme en een reactie op de romantiek. Het 

alledaagse leven staat vaak centraal in naturalistische verhalen. Het personage in een 

naturalistisch verhaal is vaak somber en leeft in een lagere stand. De meeste romans zijn 

geschreven uit pessimistische, fatalistische denkbeelden. De mens is onvrij, het lot wordt 

van buitenaf bepaald, het leven brengt voornamelijk ongeluk en ellende voort en men kan 

niet ontkomen aan het noodlot. Naturalistische verhalen hebben vaak een fatalistisch einde.

Naturalisme in zwijgen

Zwijgen werd geschreven door Marcellus Emants en Emants werd gezien als de eerste 

Nederlandse naturalistische schrijver. Zwijgen is daarom ook een goed voorbeeld van 

naturalistische literatuur. Personages in naturalistische literatuur zijn vaak somber en zwak, 

en in het verhaal zwijgen komen meerdere mensen zo over. Ook gaat het verhaal over 

alledaagse problemen, het gaat over problemen tussen een echtpaar. Ook heeft het verhaal 

een pessimistische sfeer, zo zijn zowel Emma als Blank beide erg pessimistisch over dingen. 

Willem ergert zich bijvoorbeeld erg aan mensenhaat (blz. 20). Op het einde concludeert de 

hoofdpersoon zelf, dat het haast onmogelijk is om gelukkig te leven, terwijl hij in het begin 

een vrij gelukkig persoon leek. Dit fatalistische einde is kenmerkelijk voor de naturalistische 

literatuur. De botsing tussen het ideaal en werkelijkheid komt ook naar voren in dit verhaal, 

wat ook kenmerkelijk is voor het naturalisme. Emma heeft idealistisch beeld over haar leven 

en haar huwelijk, zij had zich haar leven heel anders voorgesteld dan hoe het werkelijk is.