Zwarte bevrijding door Jan Wolkers

Genre Essay (naar aanleiding van de dodenherdenking op 5 mei) Auteur Jan Wolkers Uitgever De Bezige Bij Pagina’s 56 pagina’s Motto Que manque-t-il encore à cet état des lieux? Ah! Oui: au mur de la cour d’honneur, la plaque de marbre où étaient inscrits les noms des ÉLÈVES MORT PUR LA PATRIE ET POUR LES AUTELS EST FENDUE. Valerie Larboud / Fermina Márquez
Ik heb het geprobeerd te vertalen: "Wat ontbreekt er nog aan deze inventarislijst? Ah! Ja: De marmeren plaat aan de muur van het voorplein (of binnenplaats) waarin de namen zijn gegraveerd van de voor het vaderland overleden leerlingen en waarvoor het altaar is gespleten (of gebarsten)." Waarom ik dit boek heb gekozen Eerste aanleiding was dat het boek maar 56 pagina’s had. Andere leerlingen vonden het boek vaag, het ging nergens over zeiden ze. Dat geloofde ik niet en het leek me leuk om te kijken of ik de essentie van het boek wel zou kunnen achterhalen.
Samenvatting In de samenvatting heb ik als hoofdpersoon de schrijver gebruikt, omdat dat mij het meest waarschijnlijk lijkt. Dat wordt verder in het verslag toegelicht. De hoofdpersoon, Jan Wolkers (de schrijver zelf), woont op het eiland Rottumerplaat. Het is 1995, vooravond van de 50 jaar bevrijding. Het hele verhaal door verteld hij over eigen meegemaakte gebeurtenissen ten tijde van de 2e WO. Hij begint te vertellen over dat hij de dodenherdenking, met als kernpunt de twee minuten stilte, volkomen vergeet. Vroeger toen hij in Amsterdam in een beeldhouweratelier woonde, had hij het nooit vergeten. Hij vertelt over gebeurtenissen die hij in de 2e WO heeft meegemaakt en over de bevrijdingsdag. Toen Nederland bevrijdt was, waren er nog Duitsers die bleven volhouden. Zo was er een die riep ‘Wir kommen wieder mit Stalin!’ Hij vertelt over de typische prachtige bollenvelden van Nederland die ten tijde van de 2e WO een laatste redding waren als voedsel. Hij heeft het over de bevrijders, o.a. de Royal Canadian Army, en ook de voedselhulp van andere landen. De vele bevrijdings-verhoudingen tussen de bevrijders en Nederlandse meisjes. Ook zijn drie zusjes hadden alle drie gerommeld met geallieerde soldaten. Overal verschenen monumenten ter nagedachtenis van slachtoffers en de oorlog.Toen hij weer in Nederland was, ging hij beeldhouwkunst studeren aan de Rijksacademie in Amsterdam. Ten tijde van de bevrijding vroeg hij zich dikwijls af hoe het komt dat zo veel van zijn tijdgenoten aan de tijd van de bevrijdingsroes terugdenken, toen de wereld een groot dansfeest leek. Misschien omdat de hongersnood wegviel? Je kreeg de indruk dat het vrouwelijk deel van de bevolking zich in laaiende wellust overgaf aan de bevrijders. Je bestond niet meer. Je kon in je wankele broosheid slechts toeschouwer zijn van die liederlijke honger naar lust. … Wij, de naoorlogse generatie, die gedacht hadden dat we de Indonesiërs zouden gaan bevrijden van het Japanse juk werden meegesleept in een smerige oorlog tegen een volk dat voor zijn vrijheid vocht. Operatie Vrijheid werd Operatie Product. Dr. Hodgson, de Australische afgevaardigde bij de Veiligheidsraad, noemde het militaire optreden van de Nederland tijdens de tweede zogenaamde politionele actie, ‘worse than even Hitler did to the Netherlands in 1940’ en Amerika dreigde met het stopzetten van de Marshall-hulp… Het had de hele sfeer verpest in het zogenaamd Herrijzend Nederland. Op 4 mei in 1956 werd op de halfronde muur achter de pyloon van het Nationaal Monument op de Dam de volgende tekst gebeiteld van A. Roland Holst: NIMMER, VAN ERTS TOT AREND, WAS ENIG SCHEPSEL VRIJ ONDER DE ZON, NOCH DE ZON ZELVE, NOCH DE GESTERNTEN. MAAR GEEST BRAK WET… Over die tekst is toen nogal wat ontroering ontstaan. Op de academie werd na de onthulling van het monument nogal stevig gediscussieerd. Jan Wolkers zelf vond indertijd en nog altijd de pyloon te wollig. Als ze hem als beeldhouwer hadden gevraagd wat er anders had moeten gebeuren in de ruimte tegenover de schepping van Jacob van Campen, dan is hij nog steeds van mening dat men daar op een drie meter hoge granieten zuil het indrukwekkende beeld van Liposchits ‘Prometheus overwint de Adelaar’ dat hij in de oorlog min New York maakte, had moeten plaatsen. Dan was er een wervelende ruimte ontstaan waarin, in een heroïsch gevecht, het kwaad ten onder gaat. Maar Jan wolkers geeft toe, sommige beelden zijn te groots om er plechtstatigheid omheen te bedrijven. Jan Wolkers geeft het voorbeeld dat als je een man met één been (op 17-jarige leeftijd als soldaat kwijtgeraakt in het Duitse leger in het Ardennenoffensief ) tegenkomt vraagt om samen de doden te herdenken op 4 mei. Dan zou hij je niet begrijpen. Hij wil gewoon fatsoenlijk behandeld worden. Hij zal niks begrijpen van de anti-Duitse scheldpartijen op voetbalvelden en elders, door jongelieden van wie zelfs de vaders de oorlog niet hebben gemaakt. Die er geen weet van hebben hoeveel Duitsers zelf door de nazi’s vermoord, gemarteld en in concentratiekampen gesmeten zijn voor ze aan de rest van Europa begonnen. Jan wolkers vindt: Laten we er in Gottes Namen geen emotionele stamppot van maken. Laat iedereen waardig en in afzondering zijn eigen tranen eten. Als vervolg op wat Jan wolkers zich afvroeg over hoe het komt dat zo veel van zijn tijdgenoten aan de tijd van de bevrijdingsroes terugdenken ten tijde van de bevrijding verteld hij het volgende: Een ezel stoot zich niet twee keer tegen dezelfde steen, behalve als het Nederlandse politici zijn. Het NieuwGuinea-geschil met Indonesië dachten ze weer met militair geweld te kunnen oplossen. Weer moest de Nederlandse regering bij Amerika op het matje komen. Was er nog wel zoveel redenen om te herdenken en bevrijdingsfeesten te vieren? Werd er niet over de hele wereld weer naar hartelust gemarteld en gemoord? Bij het monument op de Dam heb ik geen enkele gedachte aan erzet en bevrijding. Het is meer een obstakel in de heksenketel van het stadsleven waar de jachtige stroom mensen aan voorbijraast. Toen Jan Wolkers met zijn vrouw enkele jaren geleden door het zuidwesten van Engeland reisde en de berm in reed om een eindje door het landschap te slenteren, stopte even verderop een Engelse auto. Het echtpaar had hetzelfde idee. Tijdens een gesprek vertelde ze dat zijn broer als parachutist bij Arnhem was omgekomen. De tranen kwamen in zijn ogen en toen stonden we ineens samen te janken om die jongens die uit de lucht kwamen vallen en nog voor ze de grond bereidt hadden gemitrailleerd werden. Een paar jaar later kwam hij in een coffeebar in New York een ouder echtpaar tegen. De man vertelde dat zijn broer was gesneuveld als parachutist. Misschien was hij wel de rotzak die jongeman in burger heeft neergeschoten die daar bij de Haagse Schouw over een landweggetje liep. Voor dit alles heeft Jan Wolkers geen vier mei nodig om die tijden te herbeleven en veel meer dan twee minuten stilte. Wat Jan Wolkers zelf gaat doen op de vooravond van de vijftig jaar bevrijding, tijdens de dodenherdenking? Als ik in de buurt van Amsterdam mocht zijn, zal ik zeker tussen de mensen staan die in de bocht van de Amstel, bij de fusilladeplaats Rozenoor, de doden herdenken en luisteren naar de ‘Last Post’ die daar zo zuiver wordt geblazen over het water van de rivier. En ik zal weer denken, ‘Blow the horn, Stan! Blow the horn!’ En ik zal de soldaat voor me zien, een van de eersten die gevallen zijn op die stralende ochtend van de tiende mei 1940, en hoe zijn zwarte krullen, toen hij uit een vrachtwagen langs een brede plank naar de duisternis van de rouwkapel van het pathologisch labaratorium werd getrokken, langs het ruwe hout omgooggestreken werden alsof de wind erdoorheen blies. Analyse Het verhaalbegin is in medias res. Het verhaal heeft enerzijds een gesloten eind, omdat het voornamelijk gaat om de dodenherdenking en hij vertelt wat hij op de vooravond van 50 jaar bevrijding gaat doen. Anderzijds heeft het een open eind, omdat er gewoon niet duidelijk wordt gemaakt hoe het precies allemaal aan zijn einde komt. Motieven Dodenherdenking, oorlog en bevrijding. Personages Er is duidelijk 1 persoon in het verhaal die het hele verhaal zelf verteld. Zijn naam kom je in het hele verhaal niet tegen. Hoogstwaarschijnlijk is het Jan Wolkers zelf. Dit kan ik afleiden uit de volgende feiten van de volgende internetsite: http://www.geocities.com/Athens/Ithaca/2249/wolkersjan.html Ø Vooral zijn vroegste werk heeft een sterk autobiografische inslag. Het is zeker niet zijn vroegste werk, maar hieruit blijkt wel dat hij vaak over zichzelf heeft geschreven en het zou kunnen dat het boek dus over hem gaat. Ø In de Tweede Wereldoorlog moest hij onderduiken. Hij heeft de 2e WO bewust mee gemaakt. Idem. Ø - Na de Tweede Wereldoorlog studeert Jan Wolkers beeldhouwkunst in Amsterdam (1949-1953), Den Haag en Straatsburg. In 1956 krijgt hij voor zijn beeld 'Jongen met haan' de Sint-Lucas medaille. Ook in 1956 krijgt hij zijn eerste belangrijke opdracht: het watersnoodmonument in Kruiningen. - Ook als beeldend kunstenaar is Jan Wolkers succesvol. Bekend is zijn Auschwitzmonument in Amsterdam. Bij de urn met as van slachtoffers uit Auschwitz heeft Wolkers gebroken spiegels neergelegd: 'Voorgoed kan op die plaats de hemel niet meer ongeschonden weerspiegeld worden'. In 1993 en in 1997 werd dit monument vernield. De man in het boek was ook beeldhouwer, dus weer een overeenkomst. Ø Van 17 tot 24 juli 1971 zit hij, op uitnodiging van de VARA, op Rottumerplaat. Er is via Willem Ruis dagelijks radiocontact. De week voor hem zat Godfried Bomans op Rottumerplaat. Dit komt heel duidelijk overeen met het boek: In de eerste zin van het boek zegt hij dat hij op een eiland is. Voorin het boek staat een vaag verhaaltje met daarin: Groeten van Rottumerplaat. :Hieruit blijkt dus heel duidelijk dat het boek over de schrijver zelf gaat. Perspectief Het hele verhaal zie je door de ogen van de hoofdpersoon en dus is het in de ik-vorm geschreven. De ruimte kan het beste omschreven worden als: de gebeurtenissen rond het leven van de hoofdpersoon en dan voornamelijk die van de Tweede Wereld Oorlog met de daarbij horende herdenkings- en bevrijdingsdag.
Stijl Het taalgebruik van Jan Wolkers was niet moeilijk. De zinnen waren af en toe wel erg lang en daardoor ook verwarrend. Het is geschreven in de tegenwoordige tijd hoewel het zich in de verleden tijd afspeelt. Tekstjes in het verhaal staan soms in het Frans, evenals het motto voorin het boek. Dit komt omdat hij met de bevrijding van Nederland naar Parijs was vertrokken en sommige stukjes tekst in het Frans schrijft, omdat die tijd voor hem waarschijnlijk erg veel betekent heeft. Thema Jan wolkers (waarschijnlijk) vertelt over zijn eigen meegemaakte gebeurtenissen ten tijde van de 2e WO. Het was dus een boek over de 2e WO, met name over de bevrijdingsdag en het feest erbij. Tijd Hij vertelt het verhaal chronologisch met soms terugverwijzingen, jaren nadat alles gebeurd is (1995). Eigenlijk is het hele verhaal een teruggedachte. De schrijver heeft gebruik gemaakt van tijdverdichtingen enkele dagen en soms van enkele jaren. De vertelde tijd is 50 jaar, van de bevrijdingsdag tot de vooravond van de 50 jaar bevrijding. De vertel tijd van de schrijver is: 56 pagina’s, onderverdeeld in delen afgebakende prozastukken. Titelverklaring De bevrijding van de 2e WO in Nederland waarbij iedereen feest ondanks al het andere (zwarte) leed in de wereld. Eigen mening Het boek ‘De zwarte bevrijding’ van Jan Wolkers is een apart boek. Een man in het verhaal (hoogstwaarschijnlijk de schrijver zelf) vertelt over de gebeurtenissen rond de 2e WO. Omdat het soort verhaal wat afwijkt van het gebruikelijke, was het wel leuk om het te lezen. Het was anders geweest als het boek 3 keer dikker zou zijn, omdat het verhaal af en toe voor best wat verwarring kon zorgen. Het was dus een boek over de 2e WO, met name over de bevrijdingsdag en het feest erbij. Mijn eerster reactie op het boek was niet echt positief, omdat je al zo vaak met dit onderwerp te maken krijgt. Maar juist omdat het verhaal afweek was het juist wel interessant om te lezen. Af en toe tijdens het lezen dacht ik zo van: echt vaag! Maar als ik het dan nog is bekeek, dan viel alles op zijn plaats. Het boek was niet lastig qua taalgebruik of extreem lange zinnen, maar doordat een verhaal soms over gaat in een ander, wat je even niet door hebt en dat kan verwarrend zijn. Wat ook lastig was,was dat er veel ‘bekende’ personen in het boek worden genoemd, zoals Multatuli. De lezer kan het verhaal daarom heen pas begrijpen als hij de achtergrond van die persoon kent. Mijn eindoordeel is: interessant vooral door de opbouw van het verhaal en de gedachte van de tekst.