Algemene gegevens
Renate Dorrestein
Zonder genade
Uitgeverij Contact, Amsterdam/Antwerpen
Derde druk, september 2001
(Eerste druk, 2001)

Samenvatting
Het boek gaat over Phinus en Franka. Ongeveer een half jaar geleden zijn zij hun zoon Jem verloren. Jem was doodgeschoten in een discotheek. Phinus en Franka verwerken hun verdriet allebei op een andere manier en ze laten elkaar niet toe in hun rouwproces. Hierdoor groeien ze steeds verder uit elkaar. Phinus besluit dan ze een weekendje weg gaan zodat ze hun relatie kunnen redden. Dit pakt niet zo uit als Phinus gehoopt had. Ze krijgen alleen maar meer ruzie. Als ze weer thuis komen gaat Franka naar een vriendin toe om even rust te hebben. Phinus krijgt dat te maken met Sanne (de voormalige vriendin van Jem). Zij vertelt Phinus dat ze zwanger van Phinus is. Phinus wil het kind graag houden maar Sanne niet. Dit loopt weer uit op een ruzie. Na nog een ruzie van Phinus in een café belandt hij in de gevangenis. Hier kan hij eindelijk beginnen aan zijn rouwproces.

De personen
De hoofdpersonen uit het boek zijn Franka en Phinus.

Franka is de biologische moeder van Jem. Ze is maatschappelijk werkster. Ze houdt van haar werk en ze heeft veel over voor de jongeren die ze helpt. Franka is een sociale en vooral sterke vrouw. Nog voordat Jem geboren is, overlijdt haar man. De biologische vader van Jem. Dit vindt ze vreselijk, maar ze leert er goed mee om te gaan. Ze heeft een zwaar leven, want ook haar zoon Jem overlijdt op jonge leeftijd. Ook hier weet ze mee om te gaan. Ze accepteert het leven zoals het loopt, ook al is dat heel moeilijk. Aan het begin van het verhaal is Franka nog een lieve, warme en gezellige vrouw en moeder. Verder in het verhaal wordt dit minder door haar verdriet op Jem. Haar man Phinus verergert dit voor haar omdat hij niet met Franka over de dood van Jem wilt praten. De relatie van Franka en Phinus lijdt hier erg onder. Phinus doet veel dingen waar Franka niet bij kan met haar hoofd, maar ze blijft alles accepteren wat hij doet. Uiteindelijk komt ze voor zichzelf op en gaat ze tijdelijk bij Phinus weg. De ontwikkeling van Franka in het verhaal is niet heel sterk. Eerst was ze een lieve en sterke vrouw, maar na de doodt van Jem is Franka een verdrietige en rouwende moeder, die alles een plekje probeert te geven.

Phinus is de man van Franka. Hij ontmoette Franka toen Jem ongeveer twee jaar oud was. Jem heeft zijn echte vader nooit gekend. Hierdoor ziet hij Phinus als zijn echte vader en ziet Phinus, Jem als zijn echte zoon. Ze houden veel van elkaar en doen veel dingen samen. Phinus is een gezellige en liefdevolle vader en echtgenoot. Hij is er kapot van als Jem overlijdt en wordt overspoeld met schuldgevoelens. Hierdoor kan hij het verlies van Jem niet goed verwerken.

Phinus had Jem geld gegeven op de avond van zijn dood, zodat hij met zijn vriendinnetje naar de disco kon. Phinus dacht dat Jem nooit naar de disco was gegaan als hij Jem geen geld had gegeven. Na de dood van Jem is hij echt een wrak. Hij doet dingen die hij normaal nooit zou doen. Hij heeft zichzelf totaal niet meer in de hand. Hierdoor belandt hij uiteindelijk in de cel. Hier kan hij goed nadenken en komt hij tot de conclusie dat Jems dood zijn schuld niet is. Hij wordt verlost van zijn schuldgevoelens. Volgens mij maakt Phinus een duidelijke ontwikkeling door. Eerst is hij de lieve vader en echtgenoot. Dan ontwikkelt hij zich tot een vader met hele diepe schuldgevoelens, die zichzelf niet meer in de hand heeft en uiteindelijk kan hij zich ontwikkelen tot een vader die kan rouwen en het leven kan accepteren.

De relatie tussen de hoofdpersonen is dat ze in de eerste plaats al veertien jaar getrouwd zijn. Ze zijn een gelukkig getrouwd stel en ze houden ontzettend veel van hun zoon Jem. Na de dood van Jem verslechtert hun relatie. Phinus kropt al zijn frustraties en verdriet op, maar Franka wil graag praten en alles samen een plekje geven. Hierdoor groeien ze steeds verder uit elkaar. Het loopt zelfs zo uit de hand dat de tijdelijk, maar misschien wel voorgoed uit elkaar gaan.

De tijd
Het verhaal speelt zich af in het heden. Dat kan je merken aan het taalgebruik. De personen die in het boek voorkomen hebben het over televisie en computerspelletjes. Ook merk je het op de manier hoe Franka, Phinus en Jem met elkaar omgaan. Jem is overleden door zinloos geweld. Hij is door zijn hoofd geschoten door een dronken tiener die boos was omdat hij zijn cricketwedstrijd had verloren. Zoiets zou een eeuw geleden eigenlijk niet gebeuren. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is na mijn idee erg belangrijk voor het verhaal.

De plaats/ruimte
Het verhaal speelt zich af in Nederland en dan vooral in Amsterdam en Groningen. Amsterdam is hun woonplaats en hier speelt het verhaal zich voornamelijk in huis af. Hier kom je veel over Franka, Phinus en Jem te weten. Een belangrijke plek in Amsterdam is de disco waar Jem om het leven is gekomen, want daar draait het verhaal uiteindelijk om. De dood van Jem

Verder speelt het verhaal zich af in Aduard. Aduard is een klein en rustig dorpje in Groningen. Hier gaan Franka en Phinus naartoe om aan hun relatie te werken. Deze plek is heel belangrijk voor het verhaal. Als lezer kom je veel te weten over het verleden van Franka, Phinus en Jem. Door de herinneringen die hier worden opgehaald kom je steeds beter in het verhaal. In één van deze herinneringen kom je erachter wat er eigenlijk met Jem gebeurd is. Dat wordt een lange tijd achter gehouden en is dan één grote open plek die uitendelijk in Aduard wordt ingevuld. Voor de relatie van Franka en Phinus is Aduard ook erg belangrijk. Omdat het zo selcht tussen hun ging, hadden ze een rustige plek modig, om te weten te komen wat ze aan elkaar hebben tijdens hun rouwproces. In Aduard hebben ze zichzelf flink in de nesten gewerkt en hierdood groeiden ze nog verder uit elkaar. Als ze terug komen uit Aduard worden hun wegen tijdelijk gescheiden omdat Franka bij een vriendin gaat logeren. Ze kan Phinus niet langer om haar heen verdragen.

De opbouw
Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Er komen heel flashbacks in het verhaal voor. Fabel en sujet zijn in dit geval niet gelijk aan elkaar. De flashbacks zijn lange gedachtes over het verlden die soms erg lang kunnen duren. Het verhaal speelt zich op een gegeven moment af in de auto, maar je leest over het verleden. Het verhaal gaat dan van de ene flashback over in de andere. Je komt bijvoorbeeld pas laat in het verhaal te weten dan Jem dood is, terwijl hij dan al lang dood is.

Het verhaal begint met een flashback en eindigt met een open einde.

Ik citeer: De vliezen die zijn ogen al die tijd droog hebben gehouden, breken nu. Hij zit op de rand van de britsen hij huilt en zijn armen vinden zijn dode kinden hij omhelst het, hij klemt het aan zijn borst, vervulm van bodemloos gemis en verlangen.

Het kan eindelijk beginnen. (pag. 256)

Phinus kan beginnen met het verwerken van het verlies van zijn zoon. Hij weet dat het zijn schuld niet is, maar komt het ooit nog goed tussen Franka en Phinus? Daar kunnen we alleen maar over fantaseren, want zeker weten doen we het nooit…

Vertelstandpunt
Ik volg het verhaal door de ogen van een personale verteller. Personen worden gepresenteerd met hij en zij: ‘Ik haal er even iets te drinken bij,’ zei hij. In de keuken snoot hij zijn neus. ‘Champagne?’ zei ze toen hij met de fles en de glazen weer binnenkwam. (pag. 30)

Het kan ook uit de ogen van een ik-verteller verteld worden, want in dit stukje kom je bijvoorbeeld alleen de gedachte te weten van Phinus: Beneden gaat de bel. Hij staat doodstil, op scherp. Ze is haar sleutel zeker vergeten. Met kille, harde ogen wacht ze nu op de stoep. Maar bij god, hoe had ze dan gedacht dat hij zou reageren? Ze wist het. Ze wist het al die tijd al. Zijn hart bonst. (pag. 211)

Ik denk dat het verhaal een stuk minder leuk was als het door een auctoriale verteller vertelt zou worden. Je zou dan al weten wat er gaat gebeuren en dat vind ik minder leuk. Nu zit je echt met vragen van: ‘hoe zit dit, en hoe zit dat?’ Het was dan denk ik minder realistisch.

Ik vond het goed zoals het is geschreven.

Thema en motieven
Het thema van het boek is denk ik het rouwproces. In het boek gaat de zoon van Franka en Phinus dood en allebei gaan ze hier heel anders mee om. Phinus probeert het te verdingen omdat hij zich schuldig voelt en Franka wil er juist over praten, zodat ze het samen kunnen verwerken. Phinus wil de spullen van Jem opruimen, maar Franka wil het zo laten. Zodat hij echt kan blijven leven in hun herinneringen.

Ik denk dat de schrijfster wil laten zien dat iedereen de dood op een andere manier verwerkt, maar dat je elkaar wel nodig hebt. De dood van bijvoorbeeld je kind kan je niet in je eentje verwerken. Je hebt steun en houvast nodig.


Titel/ondertitel
Zonder genade. Dat is de titel van het boek.

Ik denk dat dit slaat op de dood van Jem. Zonder genade is hij doodgeschoten. De dader dacht er niet bij na. Hij was boos en moest zich afreageren. Zonder genade schoot hij Jem door zijn hoofd. Niet wetend wat de consequenties daarvoor waren.


Opdracht/motto
Het boek heeft een opdracht:

Voor Frans, voor nu,
En voor Elisabeth en Barbara, voor later

Ik denk dat de opdracht in verbinding staat met het boek. Ik denk dat Frans, Elisabeth en Barbara iets gelijks hebben meegemaakt als wat er in het boek gebeurd. Daarom draagt ze misschien het boek aan hun op.

Betekenis/mening
Het onderwerp sprak mij vrij snel aan. Hierdoor vond ik het interessant om te lezen. Mijn gedachten kwamen het meest overeen met Franka. Zij wilde samen met Phinus de dood van Jem verwerken en dat vond ik heel goed van haar, want zoiets zwaars kan je ook moeilijk in je eentje dragen en overwinnen. Ik ken geen boeken of films die over het zelfde onderwerp gaan, maar ik ben er wel benieuwd naar.

De dood van Jem vond ik de belangrijkste gebeurtenis. Uiteindelijk draaide het hele verhaal daar om. Door de dood van Jem groeide Franka en Ohinus uit elkaar. Er was één gebeurtenis die ik erg ongeloofwaardig vond. Toen de steen op het graf van Jem was geplaatst kwamen Sanne (de vriendin van Jem) en Phinus elkaar tegen. Later vertelt Sanne hem dat Phinus haar toen zwanger heeft gemaakt. Dit vond ik erg ongeloofwaardig en onrealistisch. Ik vond het jammer dat dit moest gebeuren, maar het zal wel nodig geweest zijn om het verhaal goed te laten lopen. Het verhaal eindigt met een open einde. Aan de ene kant vind ik dat leuk, want je kan zelf een geschikte afloop verzinnen, maar aan de andere kant vind ik het ook jammer, want je weet nou niet of het ooit nog goed komt tussen Phinus en Franka en wat er gaat gebeuren met het kind van Sanne en Phinus.

Ik vond dat de personen echt over kwamen. Iedereen reageert er anders op als je kind overlijdt. Dat kan je goed terug zien in het verhaal. Phinus verwerkt het heel anders dan Franka. Ik ben vooral door het gedrag van Phinus beinvloed. Als er nu iemand dood gaat waar ik veel om geef, weet ik dat ik er over moet praten, omdat het anders nog wel eens slecht kan aflopen. Soms vond ik wel dat het gedrag van Phinus een beetje ver ging. Hij kropte zijn verdriet en woede over de dood van Jem op. Hierdoor sloeg hij mensen in elkaar en probeerde hij Franka te wurgen. Dit vond ik wel ver gaan. Ik heb veel respect voor Franka. Eerst verloor ze haar man toen ze zwanger was. Daar is ze sterk uit gekomen. Toen dacht ze dat ze weer een goed en fijn leven had opgebouwd samen met Jem en Phinus. Tot haar grote verdriet overleed Jem ook, maar zelfs hier wist ze mee om te gaan. Dat vind ik heel knap.

Ik kon het boek niet echt vlot lezen doordat het ingewikkeld in elkaar zit met veel flashbacks. Voor mij is dit een boek dat je in één keer uit moet lezen omdat je anders elke keer moeilijk in het verhaal komt. Ik vond het spannend toen Franka en Phinus naar Aduard gingen om aan hun relatie te werken. Stiekem hoopte ik dat het weer goed zou komen tussen hun, maar dat was wel erg voorspelbaar geweest.

Met het taalgebruik had ik niet veel moeite. Af en toe kwamen er moeilijke woorden in het verhaal voor, maar als je even doorleest, stoor je je er niet aan. Jem is vermoord. Wegens moord is hij om het leven gekomen. Dat is heel erg. Ergens in het boeken wordt er gezegd dat je het eens van een andere kant moet bekijken. Als je moord omdraait staat er droom. Het was net één grote droom dat Jem overleed. Er werd gehoopt dat het een droom was zodat iedereen straks weer wakker kon worden en dat ze dan weer een blije familie waren. Dit vond ik zo mooi gezegd dat ik het niet meer zal vergeten.

Dit boek is zeker een aanrader.