Het boek Titel Zonder genade
Schrijver Renate Dorrestein
Jaartal 1e druk 2001 Beschrijvingsopdracht Geef een korte motovatie van je boekkeuze Ik heb voor dit boek gekozen, omdat we voor een opdracht van Laagland een deel uit een boek van Renate Dorrestein moesten lezen en dat leek me wel leuk. Toen ik ging kijken of ik een goed boek kon vinden zag ik dit in mij kast staan. Ook de flaptekst op de achterkant van het boek sprak me wel aan. Het leek me een mooi emotioneel boek en dus ben ik het toen gaan lezen. Beschrijf je eerste persoonlijke reactie Spannend: Dit boek vind ik best spannend, omdat er veel in gebeurt. Het boek valt als het ware niet stil, maar alles blijft elkaar opvolgen. Droevig: Het boek is erg droevig, omdat alles om de dood van Jem draait en dat is natuurlijk heel droevig. Er zitten wel dingen in die vrolijk zijn doordat er terug wordt gekeken naar de dingen die Jem heeft gedaan. Ontroerend: Het boek is heel erg ontroerend door de dingen die er gebeuren en door de reacties van de verschillende personages op de gebeurtenissen. Geloofwaardig: Het boek is wel geloofwaardig. Je leeft je helemaal in de personages in en ik kan me goed voorstellen dat er mensen zijn die zo op bepaalde situaties reageren. Indrukwekkend:
Vat de inhoud kort samen Jem is 15 en voor het eerst verliefd. Zij hele toekomst ligt nog voor hem als hij op een avond, bij toeval, in een discotheek wordt doodgeschoten door een jongen van zijn eigen leeftijd. Zijn ouders reageren beide op een compleet andere manier op dit verlies. Franka wil alle verdriet delen met Phinus, Jems pleegvader en Phinus zet een groot onderzoek op poten om de dader te straffen voor het zinloze geweld dat deze heeft gepleegd. Franka is hier absoluut tegen en langzaam maar zeker groeien Franka en Phinus uit elkaar. In een poging om de liefde terug te winnen gaan Franka en Phinus er samen een weekendje tussenuit. E gaan naar een afgelegen dorpje, Aduard in Groningen. Na een etentje met mensen die ze daar toevallig tegen zijn gekomen gaan Franka en Phinus nog even naar buiten om een wandeling te maken. Halverwege krijgen ze ruzie om Jem en Franka rent weg. Phinus zie in de buurt twee minderjarige meiden en denkt dat ze Franka wat aan willen doen. Hij rent haar achterna en als hij bij de twee meiden komt slaat hij deze in elkaar. Franka wordt boos op Phinus. De meiden deden helemaal niks en hij slaat ze in elkaar. Phinus wil dit niet geloven, maar Franka staat erop dat hij de meiden naar huis brengt. In de auto valt Franka in slaap en zit Phinus “alleen” met de twee meiden. Ze treiteren hem en brengen hem in een heel andere richting dan hun huis. Ze komen bij een verlaten huisje terecht en als Franka wakker wordt en ziet dat de meiden daar willen gaan slapen gaat zei ze achterna. Phinus volgt en als ze allemaal in het huisje zijn zegt Franka dat de meiden hulp moeten gaan halen, omdat Phinus door zijn rug is gegaan. Zelf kan Franka geen hulp halen, want ze heeft bij het gevecht haar voet bezeerd. Ze gaan weg en zonder dat Franka en Phinus het door hebben worden ze opgesloten in het huisje. Als ze door het raam naar buiten zijn geklommen denkt Phinus dat Franka weet dat het zijn schuld is dat Jem dood is. Hij rent haar achterna en bedreigt haar. Dan worden ze gevonden door de vrienden waar ze de vorige avond mee hebben zitten eten. De vrouw brengt Phinus naar huis en de man Franka. Franka wil alleen niet naar huis en laat zich door de man bij een vriendin afzetten. Als Phinus thuis is gaat de bel en staat het vriendinnetje van Jem, Sanne voor de deur. Ze vertelt dat ze zwanger is en dat ze geld wil hebben voor een abortus. Het kind is van Phinus. Hij neemt haar mee naar een restaurant en probeert een abortus uit haar hoofd te praten. Ze loopt weg, omdat ze daar helemaal niks van wil weten en Phinus gaat achter haar aan. Hij raakt haar op een gegeven moment kwijt en duikt dan een kroeg in om te vragen of iemand haar heeft gezien of weet waar ze naartoe is gegaan. In de kroeg komt hij een meisje tegen en hij vraagt aan haar waar Sanne zou kunnen zitten. Hij bestelt een drankje voor zichzelf en het meisje en als hij weg wil gaan ontdekt hij dat hij geen rode cent op zak heeft. De vrouw achter de bar wordt boos en haalt er iemand bij. Phinus draait helemaal door en slaat de twee in elkaar. Hij komt in de gevangenis terecht, maar nu is hij eindelijk van zijn schuldgevoel tegenover Jem verlost en kan hij beginnen met het voelen van het verdriet en het rouwproces. Verdiepingsopdracht Analyseer het boek op de volgende punten: Personages, thematiek, tijd, ruimte, perspectief, structuur, stijl en taal. Personages: Phinus is een man die bij Jumbo werkt. Hij is bij zijn twee tantes opgegroeid, omdat zijn ouders al vroeg zijn overleden. Phinus ziet het leven als een spel en vindt dat er overal bepaalde regels voor zijn. Op een dag leert hij Franka en haar zoontje Jem kennen. Franka en Phinus worden verliefd en besluiten te trouwen. Phinus probeert Jem zo goed mogelijk en als zijn eigen zoon op te voeden. Als Jem in de disco wordt neergeschoten heeft hij geen plaats voor zijn verdriet of voor dat van Franka en richt hij zich volledig op het juridische proces en het helen van de relatie tussen hem en Franka. Franka is een vrouw die sociaal werk doet. Ze werkt met probleemjongeren en deze komen ook dagelijks over de vloer. Ze is er kapot van als Jem wordt neergeschoten en kan niet meer slapen. Doordat ze dagelijks met probleemjongeren omgaat, kan ze zich goed in de jeugd inleven en dus ook in Jem. Daardoor is ze in staat het verdriet te accepteren en te rouwen. Franka heeft kanker gehad en moest daardoor haar baarmoeder laten verwijderen. Ze denkt nu aan een adoptie. In het begin kan ze nog begrip voor Phinus hebben, maar later in het boek wordt hij agressief en staat ze niet meer achter hem. Jem is de zoon van Franka en haar vorige man. Hij wordt gepest door zijn uiterlijk en omdat hij geen gameboy heeft, maar alleen maar bordspelletjes door het werk van Phinus. Als Jem gaat puberen zet hij zich in voor verschillende goede doelen en besluit hij vegetarisch te worden. Franka begrijpt Jem, maar Phinus heeft hier erg veel moeite mee. Toch doet hij zijn best zo goed mogelijk voor Jem te zijn. Sanne is het vriendinnetje van Jem. Ze was bij hem toen hij in de disco werd neergeschoten. Ook zei is er kapot van en gaat af en toe bij Franka en Phinus op bezoek om zo haar verdriet te verwerken. Op een gegeven moment wordt ze zwanger van Phinus en wil ze een abortus laten plegen. Phinus wil niet betalen, omdat hij zo toch een kind heeft van hem zelf en Franka en hij dat kunnen adopteren. Thematiek: De thematiek in dit boek is geweld en schuldgevoel. Dit komt in meerdere boeken van Renate Dorrestein voor. Ook heeft ze veel boeken geschreven waarin geestverschijningen, bizarre personages, verstikkende atmosfeer, verdwijningen, achtervolgingen, geïsoleerde plaats/ruimte, ongelijke machtsverhoudingen, eten en schuldgevoelens een grote rol spelen. Renate Dorrestein staat bekend om haar feministische manier van schrijven. Haar boeken bevatten vaak kenmerken uit het genre “gothic novel”. Tijd: Dit verhaal speelt zich af in het heden, een paar maanden na de dood van Jem. Het heden in het boek duurt van vrijdagavond tot zaterdagavond, maar er wordt voortdurend gebruik gemaakt van flashbacks naar de jeugd van Phinus, zijn ontmoeting met Franka en Jem en naar de gebeurtenissen met Jem. Het verhaal loopt dus niet in chronologische volgorde. De verteltijd van dit boek is 223 bladzijden. Dit is dus veel korter dan de vertelde tijd, want je krijgt van alles te weten over de jeugd van Phinus en heel zijn leven. In het boek wordt veel gebruik gemaakt van tijdsprongen en van versnelling. Op een gegeven moment zitten Phinus en Franka opgesloten in een oude schuur en het zou natuurlijk erg saai worden als je heel deze nacht tot in de details beschreven zou moeten lezen. Ook worden bepaalde momenten vertraagd zodat deze lang aanvoelen net als voor de personages zelf. In dit boek wordt gebruik gemaakt van vision avec. Daardoor leef je heel erg met de personages mee. Bij de flashbacks heb je natuurlijk wel te maken met vision derrière. Door het gebruik van vision avec is het voor de lezer net zo spannend als voor de personages en dat heeft Renate Dorrestein erg goed uitgewerkt. Bij vision derrière wordt alles dramatischer verteld, daardoor voel je heel goed wat de personages voelen.
Ruimte: In dit verhaal zijn veel ruimtes en plaatsen beschreven. De plaatsen worden steeds erg nauwkeurig beschreven en dit zorgt dus voor concretisering. Ook wordt de sfeer erg bepaald door de ruimtes. Het huisje waar Phinus en Franka bijvoorbeeld in worden opgesloten is erg bouwvallig en vervallen. Daardoor wordt de sfeer van angst en wanhoop heel erg versterkt. Ik denk dat de ruimtes ook een symbolische betekenis hebben. Het huisje in Aduard en het huis van Phinus en Franka is erg rommelig net als hun leven en relatie. Ook is er duidelijk het verschil tussen de rust van het hotel en de andere ruimtes waardoor de tegenstelling van rust en onvrede wordt geaccentueerd. Structuur: In dit boek zijn verschillende verhaallijnen: die van Phinus en Franka in het heden, die van Phinus in zijn jeugd, die van Phinus en Franka in het verleden, die van Jem en die van Sanne. Door de verschillende kunstgrepen in de tijd en ruimte wordt het verhaal spannender. Het boek is in een niet logisch chronologische volgorde verteld. Er is al veel gebeurd en daar moet je als lezer nog achterkomen, maar tegelijkertijd ook weer wel. Het heden is wel logisch chronologisch. Het boek heeft een open einde, want je weet nu eigenlijk niet hoe het verder gaat met Phinus. Dit verhaal heeft een hechte structuur, want alles heeft met elkaar te maken. Dit is niet altijd heel duidelijk, maar in de loop van het verhaal wordt dat wel duidelijk. Er zijn veel open plekken in dit boek. Het boek is opgedeeld uit drie delen die weer uit aparte hoofdstukken bestaan. De hoofdstukjes roepen steeds een vraag op die dan in het hoofdstuk worden beantwoord. Zoals wat Jem altijd zei, wat Franka verloor enz. Stijl: In haar boeken maakt Renate Dorrestein veel gebruik van ironie. Daarbij overdrijft ze zaken heel erg en creëert ze tegenstrijdigheden. Ook suggereert Renate Dorrestein veel dingen in haar boeken waaruit de lezer zelf conclusies kan trekken. Dit zie je bij “zonder genade” ook heel duidelijk. Er wordt net verteld dat Jem dood is, maar uit de gebeurtenissen en gedachten kun je dit wel opmaken. Later wordt er pas echt gezegd dat Jem doodgeschoten is in de disco en weet je het zeker. Taal: Renate Dorrestein maakt gebruik van een korte bondige stijl in de dialogen waardoor alles heel hard overkomt, maar doet het allemaal wat onduidelijker bij de gebeurtenissen zodat niet meteen duidelijk is wat er gebeurd. In het boek worden veel vergelijkingen gemaakt zoals Phinus als chef schuimbekken. Raadpleeg de secundaire literatuur over deze schrijver: ga na wat diens poëtica is en welke kenmerken het werk van deze schrijver heeft. Plaats de tekst in het oeuvre van de schrijver. Renate Dorrestein wil wel toegankelijk schrijven en de lezer amuseren, maar ze wil wel dat haar boeken over serieuze onderwerpen en thema’s gaan. Renate Dorrestein vindt het erg belangrijk dat er een boodschap aan de wereld in haar boeken zit en behandelt veel maatschappelijke problemen. Bij het boek zonder genade speelt bijvoorbeeld zinloos geweld een erg grote rol. Renate Dorrestein wil in haar boeken het bizarre met de maatschappelijke bewogenheid combineren. Voor Renate Dorrestein is het de werkelijkheid niet heel erg belangrijk. Ze wil de werkelijkheid als het ware herscheppen. Dat doet ze door duidelijk te maken dat er meer is dan wat iedereen kan zien. Renate Dorrestein heeft ooit in een interview gezegd dat “de wetten van Dorrestein” de dienst uitmaken. 1= een aantal kwinkslagen 2= een aantal stoten onder de gordel 3= minimaal één zin waarin ik iets verstandigs zeg 4= een einde waarin ik het voorgaande geheel op zijn kop zet. Dit is duidelijk in haar werk terug te vinden. Ook vindt je in haar boeken veel metaforen en clichés terug. Renate Dorrestein heeft als belangrijke drijfveer de woede over het feit dat mannen en vrouwen nog steeds niet hetzelfde leven kunnen leiden. Ze is erg feministisch ingesteld en dit is niet alleen in haar leven, maar ook in haar werk terug te zien. Ook de dood van haar zusje is een belangrijk onderdeel van haar leven en werk geworden. Zoals ze het zelf zegt “spookt”haar zusje nog in verschillende boeken rond in de vorm van mensen die van flats of rotsen afspringen (haar zusje heeft zelfmoord gepleegd door van een flat te springen) en het dan te overleven. “Zonder genade”gaat net als veel van Renates boeken over geweld, bizarre personages, schuldgevoelens en een verdwijning. Bibliografie

1976 - Voorleesboekvoor planten [verhalen] 1983 - Buitenstaanders [roman] 1984 - Vreemde streken [roman] 1986 - Noorderzon [roman] 1987 - Een nacht om te vliegeren [roman] 1988 - Haar kop eraf! [essay] 1988 - Het perpetuum mobile van de liefde [autobiografie] 1988 - Korte metten [colunms] 1988 - Vóór alles een dame [roman] 1991 - Het Hemelse Gerecht [roman] 1992 - Katten en de kunst van boekonderhoud [verhalen] 1992 - Ontaarde moeders [roman] 1993 - Heden ik [autobiografie] 1994 - Een sterke man [roman] 1996 - Verborgen gebreken [roman] 1997 - Want dit is mijn lichaam [roman] - boekenweekgeschenk 1998 - Een hart van steen [roman] 2000 - Het geheim van de schrijver [non-fictie] 2001 - Zonder genade [roman] Evaluatie Ik vond zonder genade een erg mooi boek, omdat het heel erg origineel is. Het is best een emotioneel boek en de personages reageren niet altijd zoals ik dat zou doen, maar toch heb je begrip voor ze. Dat komt doordat Renate Dorrestein de gevoelens van de personages heel goed weet te omschrijven en je vanzelf mee gaat leven. Ik vond het boek in het begin wel een beetje moeilijk te begrijpen, omdat je in het begin minder weet als de personages. Ook is het een heel vreemd verhaal. Je wilt misschien niet geloven dat er van dit soort dingen gebeuren. Het is natuurlijk wel allemaal heel recent zeker nu Theo van Gogh is doodgeschoten. Ook zijn er de laatste tijd wel meer onschuldige mensen en ook jongeren doodgeschoten. Het maken van de verdiepingsopdrachten gaf niet heel veel problemen alleen was het even zoeken naar de poëtica, omdat deze niet heel duidelijk in het kritisch literatuur lexicon stond. Ik vond het wel leuke opdrachten, omdat je zo meer leert over de schrijfster en je weet hoe zij tegen bepaalde dingen aankijkt en waarom ze op deze manier schrijft.