Zes maal een is zeven door Gerda van Erkel

1.1 Dichter, bundel en gekozen gedichten.
Ida Gerhardt.
Zeven maal om de aarde te gaan.
Een keuze uit haar gedichten door Gerrit Komrij.
5e Druk, 2005, door uitgeverij Singel Pockets te Amsterdam.

1. Zomeravond

Langzaam over het land

in de avond de trompet

van de andere boerderij.

Het praten op de bank

sterft uit, de witte roos

laat stille bladeren vallen.

Het kind, te bed gebracht,

slaapt niet, achter het hart

der luiken luistert het.


2. Aan het water

Liefelijk waart gij in het wilgendal:

uw spreken donker en de zilveren val

van lachen als wij aan het water kwamen.

Hoe kort, hoe kort. O, noem het niet met name –

en de echo telkens van de overwal.


3. Grensgebied

Nog nevelig in de tuin. ’t Is net half ze.

Ik hoor de melkboer, bezig bij het hek,

de flessen wisselen in het flessenrek.

‘Morgen, Mevrouw’, zegt hij: ‘’t is anders fris.’

Dan denkt hij na, en bij een zaklantaarn

telt hij de posten op; het saldo klopt.

Alvorens hij weer wegrijdt merkt hij op

dat er alweer een r. is in de maand.

Ik neem het rek en berg het wisselgeld;

’t is altijd goed, ik ga het maar niet na.

Toch onbegrijpelijk dat ik nog besta:

ik word straks zesenzeventig, welgeteld.


4. Stem van de dichter

‘Wat ik mijn lief heb misdreven

heeft zij vergeven

zeven maal zeventig maal.

Toen ik in vrees en beven,

God, uw balans zag zweven,

lei zij haar hart in mijn schaal.’

5. In memoriam

Met duizend fijne zaden

ving het te sneeuwen aan,

de ongerepte paden

ben ik alleen gegaan.


Roerloos ligt het volkomen

herschapen land om mij, -

die mij werd weggenomen

nu is hij zó nabij,


als nadert een ontmoeten

in deze sneeuwen laan, -

in zie het spoor der voeten

waar wij tezamen gaan.


1.2 Samenvatting

De bundel ‘Zeven maal om de aarde te gaan’ bestaat ui gedichten van Ida Gerhardt, samengesteld door Gerrit Komrij. De bundel bevat 160 gedichten, die komen uit veertien dichtbundels. In die veertien groepen zijn ze dan ook gerangschikt.

In haar gedichten gebruikt Ida Gerhardt veel beeldspraak. Er wordt erg veel gebruikt gemaakt van verwijzingen naar dingen die op het eerste gezicht op iets heel anders lijken te duiden dan er eigenlijk mee bedoeld wordt. Een concreet voorbeeld hiervan is de eerste twee regels van het 5e gedicht dat ik gekozen heb. De stijlfiguren die zij gebruikt komen van klassieke schrijvers en dichters. Haar gedichten zijn dan ook erg traditioneel. Omdat ‘Zeven maal om de aarde te gaan’ een verzamelwerk is, en geen bundel is er ook niet echt een algemene overeenkomst tussen the thema’s, hoewel Ida Gerhardt vaak dicht over haar ongelukkige jeugd en de teloorgang van het Hollandse landschap.


2. Onderzoek

De meeste, of vrijwel alle, gedicht van Ida Gerhardt zijn traditioneel, wat ook niet heel verwonderlijk is aangezien zijn vroeger dichtte. Het zijn traditionele gedichten omdat er eigenlijk altijd wel een vast rijmschema in zit. Bijna al haar gedichten rijmen dan ook met eindrijm. Ook heeft het strofen van gelijke grootte (in hetzelfde gedicht, niet in allemaal, natuurlijk). Ze schrijft ook bijna geen proza, vaak zijn de strofes kort. Hoewel het dus een verzamelwerk is en geen bundel met een algemeen thema, zijn er naar mijn mening toch wel relaties tussen de thema’s in haar gedichten in dit verzamelwerk. Zoals ik dus net al zij, schrijft zij vaak over haar jeugd en het Hollandse landschap, wat je dan ook vaak terugziet in het werk. Als je de gedichten leest, zonder de diepere betekenis proberen te achterhalen, zie je nog een aantal overeenkomsten qua thema en onderwerp. Een vrij opvallende is dat ze vaak praat over een jij- of gij-figuur, of ‘mijn lief’. Ook is er een aantal gedichten waar zij praat over een hij- of mijnheer-figuur. Dit is raar, omdat ze niet getrouwd was. Dit kan echter ook verwijzen naar God of Jezus, aangezien zij (overwegend) gelovig was. Buiten dit praat zij ook veel over de natuur, en dan altijd nadrukkelijk over de Hollandse natuur, hoewel dat er natuurlijk wel mee zou kunnen worden bedoeld. Wat ook opvallend is, als je het boekje doorbladert, is dat er vrijwel alleen terzinen en kwintetten in staan. Kwatrijnen kom je niet veel tegen. Dit is omdat zij gebruik maakt van redelijk veel verschillende soorten rijmschema’s. A-A-B-B Komt niet vaak voor. In de terzinen wordt wel veel A-B-A gebruikt, maar in de kwintetten wordt er flink mee gespeeld. Zo komen er in de kwintetten schema’s voor met alleen maar A’s en B’s, maar ook een aantal met C’s. De volgorde verschilt dan ook vrij veel, niet alleen tussen gedichten maar ook tussen strofes in een bepaald gedicht. De meeste van haar gedichten kan je ook niet opdreunen met een vast metrum en/of ritme, wat overigens in veel traditionele gedichten niet zo is. Er worden lastige woorden gebruikt en de regels breken op schijnbaar rare plekken af. Ook wordt er uitbundig gebruikt gemaakt van leestekens. Zo komen de punten, komma’s, dubbele punten en puntkomma’s veelvoudig voor in het hele werk, en, aannemelijk, dus ook in de rest van haar gedichten. En hoewel er niet in alle gedichten dezelfde kernwoorden worden gebruikt, hangen deze wel vaak samen door/met een bepaald onderwerp. Zo praat ze veel over bloemen, de wind of plekken zoals ‘de Gaard’, over mensen, namelijk over ‘vreemdeling’ of ‘jij’, en ook dieren. Dat ze veel over de natuur en mensen praat, kan samenhangen met de titel van de bloemlezing, namelijk ‘Zeven maal om de aarde te gaan’. Zeven is een getal dat veel in de Bijbel terugkomt en wat ook erg belangrijk is in veel van de geschriften. Het getal zeven staat voor Goddelijke volmaaktheid (zes voor het menselijk tekortschieten voor de Goddelijke volmaaktheid). Dit dus waarschijnlijk omdat ze religieus is, maar het kan ook iets anders betekenen. Als je rond de aarde gaat leer je veel verschillende culturen, en dus ook mensen en ecosystemen (verschillende ‘naturen’) kennen. Om dit compleet te maken het getal zeven ervoor.


3. Plaats in de literatuurgeschiedenis

De bloemlezing is gepubliceerd in 2001, samen met nog twee andere bundels. Een laatste verzamelwerk van haar gedichten verscheen in 2005. Na haar dood in 1997 verschenen er hier zes van. Dat ‘Zeven maal om de aarde te gaan’ pas na haar dood verscheen is niet heel verwonderlijk, omdat er nu dus de beste gedichten in zitten van bijna al haar bundels. Dit werk geeft dus goed weer hoe zijn schrijft. Het is dus erg typerend voor de dichter en laat zien hoe haar stijl veranderde in haar jaren van carrière als dichtster.

Ida Gerhardt zelf is in Gorinchem geboren op 11 mei 1905, en overleed in Warnsveld op 15 augustus 1997. Haar ouders, Dirk Reinier Gerhardt en Grietje Blankevoort, trouwden in 1898 te Amsterdam. Ze kregen drie kinderen, namelijk Truus (1899), Everardus (1901), die slechts één dag leefde, en Ida, de jongste. Truus en Ida wilden beide graag leren, wat onder meer een reden was waardoor Ida een slechte band had met haar moeder. In 1916 ging Ida op vijftienjarige leeftijd naar Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam waar ze onder andere les kreeg van de beroemde dichter J. H. Leopold. Deze zou Ida inspireren voor filosofie en poëzie. Hier ontmoette Ida Marie van der Zeyden, die bijna haar hele leven bij haar zou blijven. Hierna ging ze klassieke talen studeren, waaronder Hebreeuws. Ze heeft dan ook alle Psalmen uit het Hebreeuws vertaald. In 1933 slaagde Ida doctoraal, maar door de werkloosheid die tijd kon ze nergens werken en werd ze arm, waarna ze uiteindelijk in haar ouderlijk huis werd toegelaten. In 1940 kreeg ze werk bij het Gemeentelijk Lyceum in Kampen, waar ze onder andere haar liefde voor de natuur en het Hollandse landschap ontwikkelde. Uit het feit dat ze bijna haar hele leven lang met Marie was zou je kunnen opmaken dat ze lesbisch was, maar dat is niet met zekerheid te zeggen, kijkende betrouwbare bronnen. Aan het eind van jaren tachtig kreeg Ida last van aanvallen van paranoia en ging haar geestelijke conditie steeds verder achteruit. In 1997 overleed ze, zeven jaar na de dood van haar vriendin Marie. Dit zou eventueel een andere verklaring kunnen zijn van de titel van het besproken werk.


4. Beoordeling

Over het algemeen zijn de gedichten vrij sober. Ze gaan over dat er iemand verloren is of dat ze iemand verloren heeft, of over dat ze bijna dood gaat. De meeste gedichten gaan echter over het (Hollandse) landschap dat verloren gaat en waar ze dus blijkbaar moeite meer heeft. Omdat dit gedichten van vroeger zijn kun je niet alles herkennen, maar ik vind het toch vrij sober. De gedichten gaan dus vaak over een aantal thema’s waaronder dus veel over het landschap. De manier waarop ze dit beschrijft is dramatisch en naar mijn mening wat overdreven, al helemaal als je kijkt naar het aantal gedichten wat hier wel niet over gaat. Bovendien is het een probleem wat veel mensen wel kennen en waar ook wat aan gedaan werd/wordt. Daarom vind ik het persoonlijk een beetje pathetisch. Ik ben het er echter wel met haar eens. Als je kijkt naar beschrijvingen van het landschap van vroeger, en kijk naar nu, verschilt dat wel op een dergelijke manier dat het vroeger beter was. Het probleem is echter wel te verklaren, en er is dan ook niet veel te doen aan de belangrijkste oorzaak, namelijk de enorme bevolkingsgroei. Ze snijdt echter wel een goed onderwerp aan om over te dichten. Ondanks dat ze het naar mijn mening wat overdrijft, kan je je prima inleven in haar en begrijp je beter wat ze bedoeld, waardoor je toch merkt dat het inderdaad steeds slechter gesteld raakt met het landschap, en dat het wel degelijk een serieus probleem is. De manier van dichten, daarbij, voegt ook toe aan de diepgang. De regels breken op punten af waardoor het gedicht rijmt, maar waardoor het moeilijker te lezen wordt en de boodschap dus beter tot je doordringt omdat je er simpelweg meer tijd voor moet nemen. Dit zou je waarschijnlijk sowieso wel doen, omdat het nou niet een onderwerp is waar veel over gedicht wordt. Desalniettemin voeg het wel toe aan hoe je als lezer de boodschap ontvangt. De gedichten zijn toch niet echt voor kinderen, omdat er wel redelijk moeilijke taal wordt gebruikt.


5. Leesadvies

De bloemlezing bevat, zoals al eerder genoemd, gedichten uit maarliefst veertien verschillende bundels. Hoewel de thema’s in de gedichten in het verzamelwerk niet veel uit elkaar lopen, is het naar mijn mening toch handig om eerst te kijken wat voor onderwerp waar Ida Gerhardt over schrijft je voornamelijk aanspreekt, en daarna per bundel te kijken wat het gezamenlijke thema/onderwerp is, dan die gedichten in ‘Zeven maal om de aarde te gaan’ te lezen, want dat zijn immers te beste uit de desbetreffende bundel. De gedichten zijn over het algemeen lastig, omdat ze een diepere betekenis hebben waar vrij lastig achter te komen is, en het lastig te lezen is vanwege de strofen die uit drie of vijf regels bestaan, en door de zinnen die op rare punten zijn afgebroken. Neem dus de tijd om ze te lezen, anders dringt het niet tot je door wat er nou eigenlijk gebeurt.