Verwachtingen en eerste reactie Over dit boek had ik niet veel verwachtingen. We lazen hem in de les, dus het was wel te verwachten dat het saai zou worden, dat niemand het echt door zou lezen en dat de presentaties belabberd zouden worden en iedereen het in de les zou voorbereiden. Dat viel heel erg mee. De voordrachten waren leuk ingevuld, doordat iedereen het een leuk toneelstukje wilde maken. Toen het boek eenmaal uit was is het denk ik toch bij iedereen in een hoekje van zijn/haar kamer beland. ‘ Zo leuk was het nou ook weer niet.‘ Maar toen ik het nog eens had doorgelezen bleek dat er een goede dosis humor in het verhaal zat. Het is weliswaar een beetje debiel, maar wel grappig, zolang het niet te lang duurt. samenvatting Proloog: Voordat het echte blijspel begint is er een voorrede, waarin twee allegorische figuren, Mildheid en Gierigheid spelen. In het huis van Warenar regeert Gierigheid al vanaf dat het bewoond werd door zijn grootvader. Mildheid wil hier een einde aan maken. De grootvader van Warenar begroef in de haard een pot met goudstukken die op een dag door Warenar gevonden zijn. De vloek van de gierigheid bleek erfelijk en is teruggekomen in het derde geslacht. De dochter van Warenar, Klaartje, is zwanger van een voor haar onbekende man en zij kan alleen trouwen met de vader van het kind wanneer de bruidsschat rijkelijk gevuld is, waarvoor Gierigheid uit het huis verdwenen zal moeten zijn. Mildheid, in eigen persoon, is verantwoordelijk voor haar vertrek en terwijl Gierigheid bedroefd afscheid neemt, leidt Mildheid het blijspel nader in door te vertellen dat het de titel Potterij zal krijgen en zich in Amsterdam zal afspelen.
Eerste bedrijf De wantrouwende Warenar werkt zijn oude, trouwe dienstmeid Reym de deur uit, uit angst dat zij de pot met goud reeds ontdekt heeft of zal ontdekken. De enige reden waarom ze nog blijft is dat zijn dochter Klaartje zwanger is en op het punt staat te bevallen. Reym wordt echter spoedig weer door Warenar teruggehaald omdat hij even weg moet en het huis niet onbeheerd wil achterlaten. De buurvrouw van Warenar, Geertruid, probeert haar broer over te halen om te trouwen. De voorstellen van Geertruid vindt Rijkert echter maar niets. Wanneer hij zelf zijn buurmeisje Klaartje als kandidate oppert, vindt Geertruid het weliswaar niets, maar is hij toch bereid om Klaartje een aanzoek te doen bij haar vader. Na een tijdje met hem gepraat te hebben, vraagt hij om de hand van zijn dochter. Warenar stemt toe, maar deze kijkt eerst even of de pot met goud er nog staat. Bovendien stelt hij Rijkert als voorwaarde dat hij van zijn recht op de bruidsschat moet afzien. Deze vindt dat echter geen groot probleem en ze regelen dat er die avond op kosten van Rijkert, een maaltijd wordt gehouden ter gelegenheid van het op handen zijnde huwelijk. Reym krijgt van Warenar de opdracht om het huis in orde te maken. Zij blijft zich veel zorgen over Klaartje maken. Tweede bedrijf Lekker, de knecht van Rijkert, wordt er door hem op uitgestuurd om de hofmeester Casper en de kok Teeuwes opdracht te geven een bruiloftsmaal voor te bereiden. Ondanks dat ze het druk hebben, stemmen ze toe. Ze vinden het echter vreemd dat Rijkert voor de kosten moet opdraaien. Warenar gaat naar de vismarkt en vleeshal maar vindt alles te duur. Wanneer hij thuiskomt, hoort hij de kok en hofmeester over een pot praten. Hij begrijpt het verkeert en werkt ze de deur uit. Derde bedrijf Warenar komt er al snel achter dat hij fout zat en de kok en de hofmeester ten onrechte heeft verdacht. Hij doet alsof hij zich bedreigd voelde door het lange mes van de kok. Hij denkt dat ze zijn ingehuurd door Rijkert om hem zijn buit te ontfutselen. Wanneer deze langskomt, prijst hij de zuinigheid van vrouwen en veroordeelt hun pronken en verkwisten. Maar Warenar blijft argwanend en die neemt nog toe als Rijkert over de bruiloftskleding en de wijn begint. Rijkert is er (in Warenars ogen) natuurlijk op uit om de pot met goud te stelen en daarom besluit Warenar de pot te begraven op het kerkhof van de misdadigers. Vierde bedrijf Lekker vertelt in een monoloog dat hij Ritsert, de zoon van Geertruid, op de hoogte heeft gebracht van het huwelijk van zijn oom met Klaartje. Deze is erg geschrokken, omdat hij degene is die na een feestje Klaartje zwanger heeft gemaakt. Lekker loopt langs het kerkhof en ziet daar Warenar rondlopen. Deze denkt echter dat Lekker de pot al heeft gevonden. Hij slaat hem, schelt hem uit en fouilleert hem. Warenar vindt nog geld ook. Maar Lekker beweert dat hij het heeft verdiend bij zijn oom Rijkert. Door zijn grote argwaan ontdekt Lekker wat Warenar juist voor hem probeert te verbergen. Hierop volgt hij Warenar en ziet hij waar de schat wordt begraven. Geertruid roept haar zoon ter verantwoording wat betreft Klaartje. Ritsert bekent alles en vertelt dat hij met haar wil trouwen. Zijn moeder is het er niet geheel mee eens maar keurt het eveneens niet af. Nu moeten ze nog de zaak met oom Rijkert regelen. Lekker heeft inmiddels de pot opgegraven. Als Warenar ontdekt dat hij bestolen is, begint hij luid te jammeren. Ritsert komt hem tegen en denkt dat het jammeren om zijn dochter is. Hij bekent dat hij de schuldige is, maar Warenar denkt dat hij de diefstal opbiecht. Nadat het misverstand uit de wereld geholpen is, vraagt Ritsert om de hand van Klaartje. Oom Rijkert wil van het huwelijk afzien. Warenar gelooft Ritsert niet en controleert of zijn dochter werkelijk zwanger is. Ritsert besluit te helpen zoeken naar de gestolen pot en loopt een blokje rond. Vijfde bedrijf Ritsert loopt Lekker tegen het lijf, die de pot met goud onder zijn mantel probeert te verbergen. Dit lukt niet en Ritsert vertelt hem dat het geld van Warenar is. Hij deelt hem mede over op handen zijnde huwelijk en neemt hem mee naar Warenar. Reym gaat snel Geertruid halen om te helpen bij de bevalling. De bevalling is wat sneller gekomen omdat Klaartje geschrokken is van het plan om haar met Rijkert te laten trouwen. Onderweg prijst Reym de goede eigenschappen van Klaartje. Lekker en Ritsert arriveren bij Warenar en Lekker geeft de pot met goud terug. Warenar is er zeer blij mee, maar heeft zijn lesje geleerd. Als huwelijkscadeau geeft hij de pot aan Ritsert. Geertruid en Reym komen met de geboren zoon. Van de situatie gebruik makend, vraagt Lekker vijfhonderd gulden aan Warenar om het kastekort aan te vullen. Hij krijgt het geld. En hij besluit het stuk met een verzoek om applaus.
Analyse
Motieven - Pot met goud: De pot met goud is de oorzaak van Warenar zijn gierigheid en vormt om die reden een zeer belangrijk, geregeld terugkerend onderdeel van het verhaal. - Angst: Warenar is gedurende het hele verhaal angstig dat zijn pot gevonden zal worden, wat ertoe leidt dat hij de pot steeds op een andere plaats verstopt. - Ranselen en slaan: Warenar vertrouwt niemand, daarom wil hij constant iedereen, van wie hij vreest dat die de pot gaat stelen, slaan. Zo slaat hij onder andere dienstmeid Reym, kok Teeuwes en traiteur Casper in elkaar. - Standsverschil: Er is een standsverschil tussen buurman Rijkert en Warenar. Rijkert is een rijke, vrijgevige man en Warenar is arm. Dit leidt voor Warenar geregeld tot spanning en roept bij hem veel vragen op, want om welke redenen zou een rijke man zo vriendelijk tegen een arme man zijn? Warenar vreest dan ook dat het Rijkert om zijn pot goud te doen is. - Wantrouwen: Warenar wantrouwt het gehele verhaal alles en iedereen. - Diefstal: Warenar denkt constant dat hij beroofd is, of zal worden van zijn pot. Op gegeven moment wordt hij inderdaad ook door de dienstknecht van Rijkert van zijn pot goud beroofd. - Zwangerschap: Omdat Warenars dochter, Klaartje, zwanger is, zal Rijkert uiteindelijk niet met haar trouwen, maar de biologische vader van het kind, zijn neef Ritsert. - Verkrachting: Ritsert heeft Klaartje verkracht, waardoor zij ongehuwd zwanger is geworden. - Huwelijk: Aanvankelijk wordt het plan voorbereid dat Rijkert met de zwangere Klaartje in het huwelijk treedt, Warenar vreest dat hij enkel achter de pot goud aanzit. Later zal Klaartje echter met Ritsert gaan trouwen. - Vrijgevigheid: Rijkert is heel vrijgevig. Hij is bereid alle kosten van het huwelijk te betalen en verlangt ook niet dat Klaartje een bruidsschat meebrengt. Aan het einde van het stuk is bovendien Warenar ook vrijgevig geworden en schenkt hij Klaartje de pot met gouden inhoud. Personages Ik heb in dit deel alleen de personages besproken die echt invloed hebben op het verhaal. Warenar Warenar is het hoofdpersonage van het toneelstuk. Hij is een oude gierigaard die niemand vertrouwt. Het lijkt welhaast of hij in sommige situaties zelfs zichzelf niet vertrouwen kan. Hij meent namelijk dat iedereen het op zijn pot met goud gemunt heeft. Warenar is een speaking name; zoals in de proloog wordt verteld, wordt met ware-nar een echte gek aangeduid. De terechtheid van deze naam zal uit het vervolg van het stuk blijken, omdat Warenar immers zeer wantrouwend en gierig, als een echte gek, met zijn gevonden geld omgaat. Rijkert Rijkert is een oudere man die het beste met buurman Warenar en zijn familie voor heeft. Het feit dat hij met Klaartje wil trouwen, is voornamelijk omdat zijn zus hem hiertoe heeft gestimuleerd. Klaartje lijkt hem niet zo’n slechte keus, omdat ze niet erg verwend en geen roddelaarster is, zoals veel andere vrouwen zijn. Wanneer echter blijkt dat Klaartje zwanger is van zijn neef Ritsert, laat hij hem zonder geklaag met haar trouwen. Ook Rijkert is een speaking name; Rijkert is namelijk een zeer bemiddelde man. Ritsert Ritsert heeft Klaartje verkracht, maar hij wil hiervoor boeten. Hij is de zoon van Rijkerts zus, Geertruid. Naarmate je dit bijpersonage beter leert kennen, zal hij overkomen als een sympathiek iemand, die verantwoordelijkheid voor zijn daden neemt. De speaking name van Ritsert heeft hij gekregen omdat hij ritsig, geil was en om die reden Klaartje verkracht heeft.
Klaartje Klaartje zelf verschijnt niet op het toneel; ze is nooit lichamelijk aanwezig en ze is zelf niet aan het woord. Alles wat je over haar te weten komt, wordt door anderen gezegd. Bovendien kan ze over bijvoorbeeld haar eigen huwelijk dus niets inbrengen. Perspectief en verteller Het boek Warenar is gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk. Om die reden is er geen enkel personage in het boek van waaruit het gehele verhaal wordt verteld en wordt er niet één enkel gezichtspunt gecreëerd. Degene in het verhaal waarvan de naam aan het begin van een zin of tekstdeel beschreven is, heeft op dat moment het perspectief in handen. Er is dus sprake van een soort meervoudig ik-perspectief. Echter, in tegenstelling tot het hedendaagse ik-perspectief worden in deze Renaissance-roman de gedachten van de (ik-)personages niet beschreven. Ruimte Het verhaal speelt zich grotendeels buiten af, in de omgeving van het huis van Warenar, dat zich in Amsterdam bevindt. Bovendien speelt een deel van het verhaal op het kerkhof, waar Warenar besluit zijn pot te begraven en waar deze vervolgens door de knecht van Rijkert, Lekker, van wordt gestolen. Het laatste gedeelte van het verhaal en het deel van het verhaal waarin de voorbereidingen voor het op handen zijnde huwelijk worden getroffen, vinden echter wel binnen, in het bijzonder in het huis van Warenar, plaats. Stijl Het Nederlands uit de Renaissance komt qua klank sterk met ons hedendaagse Nederlands overeen, maar de schrijfwijze wijkt in veel gevallen zeer af. Dat Nederlands lijkt veel platter dan onze moderne taal. Bovendien is dit verhaal gebaseerd op een komisch toneelstuk, waar de schrijfwijze en stijl aan aangepast wordt. Korte zinnen en levende dialogen moeten immers het publiek blijven boeien. P.C. Hooft heeft hier gebruik van gemaakt en zijn schrijfstijl op afgestemd. Opvallend aan de literatuurgeschiedenis is de manier waarop gedachten en karakters van personages beschreven worden. Naarmate de geschiedenis jonger wordt, worden personages verder uitgediept. Zo is in de Middeleeuwen totaal geen aandacht voor het specifieke doen en laten van een bepaald personage; enkel zijn handelingen worden beschreven en het personage is zeer plat. In de Renaissance kunnen kleine veranderingen hierin worden waargenomen: in geringe mate is er meer aandacht voor de gedachten van bepaalde personages, wat meer diepgang aan deze personen geeft. Dit resulteert in een groter gebruik van bijvoeglijke naamwoorden, waardoor de schrijfstijl van Renaissanceschrijvers ten opzichte van de middeleeuwse auteurs duidelijk is veranderd en, naar onze maatstaven, gegroeid. Thema Het thema van het verhaal is de gierigheid van hoofdpersonage Warenar. Deze gierigheid loopt namelijk, volgens de in Metropool omschreven eisen voor het thema, als een rode draad door het toneelstuk. Bovendien eindigt het toneelstuk wanneer Warenar besluit niet meer gierig te zijn.
Tijd Het verhaal speelt zich af in de Renaissance, in de 17e eeuw, de eeuw die in Holland ook wel de Gouden Eeuw genoemd wordt. Het is chronologisch verteld, met enkele sprongetjes in de tijd. De vertelde tijd is ongeveer één dag; in de morgen worden plannen gemaakt voor het huwelijk dat ’s avonds plaats zal vinden en wanneer eveneens het kind van Klaartje en Ritsert het levenslicht zal zien. Omdat het verhaal een toneelstuk is, wordt alles wat in het verhaal gebeurt letterlijk op het podium getoond. Hierdoor zijn de vertelde tijd en de verteltijd vrijwel even lang. Enkel in de proloog is een duidelijk verschil tussen de lengte van de vertelde tijd en de verteltijd; de vertelde tijd is beduidend langer. In het boek beslaat de totale verteltijd (minder dan) 85 pagina’s. Titelverklaring Zoals in de deeltitel ‘personages’ onder het kopje Warenar is beschreven, wordt met de titel Warenar het hoofdpersonage van het boek, Warenar bedoeld. Ware-nar is een speaking name, die echte gek betekent; een karaktertrek van Warenar die gedurende het grootste deel van het boek zeer duidelijk naar voren zal komen. Verwerkingsopdracht 32 De Renaissance
a) Van een aantal ideeën uit de Renaissance die in het boek Warenar worden beschreven is de komedie waarop dit toneelstuk is gebaseerd toch verreweg het belangrijkste en meest opvallend. P.C. Hooft heeft met zijn komedie namelijk een creatieve bewerking van de Klassieke komedie Aulularia van Plautus willen maken. Omdat de Renaissance letterlijk de Wedergeboorte van de Klassieke Oudheid was, is het bewerken van ideeën uit de Klassieke Oudheid een typisch Renaissance-kenmerk. Een ander Renaissance-idee dat duidelijk in dit verhaal tot uitdrukking komt, is het feit dat ieder individu waardevol was en apart beschreven diende te worden. In de Warenar is hiervan zeker sprake: personages worden weliswaar niet zo diepgaand en uitgebreid als tegenwoordig beschreven, maar in vergelijking tot de Middeleeuwen worden de karakters en gedachten over het handelen zeker veel verder uitgediept. Andere belangrijke ideeën uit de Renaissance op het gebied van wetenschap, kunst en religie komen in dit verhaal niet aan de orde, behalve dat opvallend is dat God slechts zelden genoemd wordt en niet zoals in de Middeleeuwen een centrale rol in het verhaal vervult. b) Nee, er speelt geen belangrijke historische gebeurtenis een rol in dit boek Warenar. c) Zoals bij letter a van deze verwerkingsopdracht is beschreven, is er bij de Warenar zeker sprake van de invloed van schrijvers van de Klassieke Oudheid. P.C. Hooft heeft namelijk een creatieve bewerking van een Klassieke komedie gemaakt, waardoor het werk een voorbeeld is van imitatio; het imiteren, nabootsen van een klassiek stuk, door een bij die tijd passende, verduitste versie te schrijven. Omdat het verhaal, door onder andere geen Christelijke parallel voor de Klassieke goden in de plaats te zetten, niet ten doel heeft een Klassiek toneelstuk te overtreffen, is er geen sprake van aemulatio. d) Het toneelstuk behoort tot het genre van komedies/blijspelen. Een duidelijk kenmerk van een komedie die in de Warenar sterk tot uiting komt, is het feit dat de toeschouwers een lesje moet worden geleerd. Uit het toneelstuk kan immers worden geconcludeerd dat Warenar door zijn gierigheid en wantrouwen als een echte gek wordt beschouwd en men hem veel vriendelijker vindt wanneer hij zich vrijgevig en mild gaat gedragen; een duidelijke les voor het publiek! Eindoordeel Gebeurtenissen Zoals een echte komedie betaamt, zijn de gebeurtenissen in het verhaal overdreven en vergroot weergegeven. De bedoeling van een komedie is immers om het publiek aan het lachen te maken. Echter, komedies hebben veelal ook moralistische doelstellingen. Hierdoor zullen de beschreven gebeurtenissen toch zeker enigszins realistisch over moeten komen, om het publiek door andermans fouten een lesje te leren over de dagelijkse praktijk. Naar mijn mening is P.C. Hooft met zijn komedie Warenar hier zeer goed in geslaagd: gebeurtenissen komen weliswaar vergroot en om die reden niet echt realistisch over, maar hebben duidelijk verband met gebeurtenissen uit het 17e eeuwse leven in Nederland. Toehoorders uit deze vervlogen periode zullen zeker uit deze komedie hebben kunnen leren dat gierigheid afstoot en mildheid met vriendelijkheid wordt beloond. Tegenwoordig geldt deze wijze les natuurlijk nog steeds, al zal deze niet meer door het verbergen en begraven van een gevonden pot goud worden medegedeeld. Personen Zoals reeds onder de deeltitel Stijl is beschreven, is er in vergelijking tot verhalen uit de Middeleeuwen een duidelijke vordering en verbetering van de beschrijving van de personages waarneembaar. In verhouding tot de middeleeuwse literatuur wordt in de literatuur meer aandacht geschonken aan het doen en laten en het individuele karakter van een personage. Naar onze maatschaven echter, beschouwen wij de in Warenar beschreven personages als zeer plat; als echte types. Behalve de belangrijkste karaktereigenschappen, kom je immers geen andere overtuigingen, normen en waarden van een bepaald personage te weten, waardoor in onze ogen de beschreven karakters erg oppervlakkig opgebouwd zijn. Toch kun je van de belangrijkste personages in het boek voldoende te weten komen om te concluderen dat ze allen sympathiek van aard zijn; Warenar bijvoorbeeld geeft zijn pot goud weg aan zijn zojuist bevallen dochter, Rijkert is bereid zonder bruidsschat met zijn buurmeisje te trouwen en Ritsert aanvaardt de consequenties van zijn daden door met de moeder van zijn kind te trouwen. Bovendien ben ik van mening dat Klaartje ook zeer sympathiek is, omdat ze zonder een woord instemt met de huwelijkskandidaat die voor haar wordt uitgekozen; tegenwoordig beschouwen wij dit terecht als ondenkbaar en zeer achterhaald. Door het feit dat de personages in het verhaal, zoals reeds gezegd, niet zeer diepgaand beschreven zijn en dit toneelstuk tot het genre komedie behoort, was het moeilijk je goed in de personages in te leven. Lotgevallen, zoals het stelen van de pot van Warenar, raakten me dan ook niet zeer, al kon ik me natuurlijk wel goed voorstellen dat voor een gierigaard als Warenar het gestolen worden van een pot met geld het vreselijkste is wat hem kan overkomen.
Opbouw Om de reden dat het verhaal geheel in chronologische volgorde is verteld, vond ik het persoonlijk niet lastig te lezen. Er was sprake van een logisch vervolg van de ene gebeurtenis op de andere. Hierdoor werd echter wel veroorzaakt dat het verhaal verre van spannend was; eigenlijk was na de proloog al voorspelbaar dat hoofdpersonage Warenar uiteindelijk zijn pot goud uit handen zou geven en Mildheid in het huis zou overheersen. Bovendien was eveneens te verwachten dat de biologische vader van het kind van Klaartje aan het einde van het boek wel gevonden zou zijn. Toch is in vergelijking tot de middeleeuwse literatuur ook in de opbouw van het verhaal duidelijke vooruitgang waarneembaar: waar in de middeleeuwse literatuur slechts één verhaallijn zich chronologisch afspeelt, worden in dit Renaissance verhaal tegelijkertijd meerdere verhaallijnen naast elkaar beschreven. Zo is dienstknecht Reym zeer bezorgd om haar hoogzwangere baas terwijl buurvrouw Geertruid haar broer voorstelt nu eindelijk in het huwelijksbootje te stappen en Warenar wantrouwend zijn geld verbergt. Absoluut een grote vooruitgang! Taalgebruik Ondanks het feit dat ik de vertaalde versie van Warenar heb gelezen, was er in veel gevallen toch sprake van zeer plat taalgebruik of gebruik van spreektaal. Hierdoor liet het boek zich af en toe wel lastig lezen. Toch was in de meeste gevallen het taalgebruik gemakkelijk en de bovendien korte zinnen maakten het verhaal vlot leesbaar. Door het beeldende taalgebruik in het verhaal was het goed mogelijk het Renaissance landschap voor ogen te zien; je waande je als het ware echt in de oude Amsterdamse straatjes; een leuke, verbale ervaring! Evaluatie Zoals ik in het begin vertelde ben ik blij met de hoeveelheid humor die het boek bevat, maar hoe langer ik bezig ben met het dossier, hoe minder zin ik in het boek heb. Ik kan wel lekker doorwerken, maar het wordt er niet leuker op. Zeker omdat ik het boek al niet super leuk vond. Verder is het goed dat er zoveel informatie in het boekje staat. Daar heb ik veel aan gehad. Zeker bij de vragen bij de analyse.