Voer voor psychologen door Harry Mulisch

Originele Titel: Voer voor psychologen
Titel: Voer voor psychologen
Auteur: Harry Mulisch
Gebruikte druk: 17e, 1993
Verschijningsdatum: 1961
Aantal bladzijden: 231
Uitgegeven bij: De bezige bij, Amsterdam

Samenvatting
Mijn schrijven is tegelijkertijd mijn denken en mijn manier om ervaringen op te doen. Alles wat ik hier en ooit schrijf, ontdek ik in datzelfde schrijven. Anders schreef ik niet: dan vertelde ik in het café anekdotes uit mijn leven. De ‘verhaaltjes’ en de ‘essays’, waaruit dit zelfportret bestaat, zijn hetzelfde ding: de ‘essays’ zijn geen toelichting bij de ‘verhaaltjes’, de ‘verhaaltjes’ geen illustraties van de ‘essays’. Ik ben niet die en die en doe daar vervolgens mededeling van: ‘pas in deze regels sta ik op’, en alleen in deze regels sta ik, nergens anders. Ik uit mij niet, ik in. Schrijven is voor mij een empirische wetenschap, die zichzelf onderzoekt (Pagina 182).
In bovenstaand fragment beschrijft de schrijver wat het boek eigenlijk inhoudt. Het is alsof hij gewoon associatief is gaan zitten schrijven en hij alles wat in hem opkwam heeft opgenomen in het boek. Misschien is dat niet zo en heeft hij afgewogen beslissingen gemaakt en is het boek heel bewust samengesteld, maar het is soms moeilijk mee te blijven varen op de gedachten van de schrijver zonder je af te vragen waar het in vredesnaam heengaat. Vooral het eerste gedeelte lijkt een aaneenschakeling van op zichzelf staande theorieën en gedachten over de wereld. Later neemt het boek meer de vorm van een roman aan wanneer de schrijver over zijn verleden vertelt, hoewel ook dan niet altijd duidelijk is hoe het geschrevene gelezen dient te worden en wat de schrijver nu eigenlijk wil zeggen. Pas tegen het einde van het boek krijg je het gevoel dat er wel een overkoepelend thema is. zelf verkondigt de schrijver dat het boek gaat over zijn moeilijke maar uitverkoren lot. Op mij kwam het over alsof de schrijver met dit boek probeert zijn plaats in de wereld te bepalen en af te rekenen met zijn onzekerheden en zijn verstandhouding met zijn vader. Wat telkens terugkomt is het gevoel dat de schrijver moeite heeft om de wereld om hem heen en zijn plaats daarin te bepalen. Doordat het boek soms verwarrend is, kruip je als lezer automatisch in de rol van psycholoog en vraag je je af waarom de schrijver schrijft wat hij schrijft. Je wil je vinger erop leggen en het boek definiëren maar dat is niet gemakkelijk. De titel doet het boek dus zeker recht.


Samenvatting per hoofdstuk
De samenvatting per hoofdstuk is opgedeeld in 6 delen: het voorwoord, voer voor psychologen, de tegenaarde, Harry en het woord,  manifesten, zelfportret met tulband.

1. Voorwoord over de 32 tekenen van het Boeddhaschap
De schrijver vertelt dat hij 18 jaar was en bij ene Jan. D - een psycholoog – rondhing. Jan D. droeg dag en nacht een aktetas bij zich waarin hij zijn verzen en twee pistolen. Volgens de schrijver was hij getikt, maar had hij evengoed een fijn contact met hem. Eerder had Jan. D. De schrijver bij de politie aangegeven omdat deze een stel kunstwerken gestolen had. Die avond werd er aangebeld. Een jonge man vroeg hem mee te komen naar de tuin waar een stel anderen hem in elkaar probeerden te slaan. De schrijver trok zijn pistool maar raakte niemand. De schrijver vertelt dat onzekerheid en ongelovige ergernis over zijn identiteit vaak tot een willoze prooi van zichzelf maakten wat te maken zou hebben met de 32 tekenen van het Boeddhaschap die al vroeg zichtbaar waren voor de mensen. Dat anderen hem verachten, ziet de schrijver als een teken dat hij uitverkoren is, zoals de Dalai Lama dat is.

2. Voer voor psychologen
Bloed- en bodemkundig
De schrijver vertelt iets over zijn afstamming. Zijn vaders kant is ver weg van Turkse afkomst en zijn moeders kant kan herleid worden naar de Egyptenaren.

Sibbekundig
De vader van de schrijver werd in Oostenrijk-Hongarije geboren en zijn moeder in Antwerpen. De twee ontmoeten elkaar toen ze naar Nederland emigreerden. Welke nationaliteit de schrijver had bij geboorte is niet duidelijk omdat zijn vader pas later genaturaliseerd werd. In zijn familie komen veel nationaliteiten voor en de schrijver is door ieder van hen een klein beetje beïnvloed waardoor hij moeilijk te identificeren is.

Is een schrijver iemand?
Iemand die meningen heeft, is volgens de schrijver meer romanfiguur dan romanfiguur. Aangezien de schrijver dus betoogt dat hij amper meningen heeft, vraag hij zich af wie hij dan eigenlijk is en of hij wel daadwerkelijk bestaat. De schrijver vindt telkens iets anders en heeft het gevoel dat hij zich daardoor telkens ‘afsplitst’. Hij is zoveel dingen in één dat hij vindt dat hij niemand is, tenzij hij schrijft, want dan is het geoorloofd om in de huid van anderen te kruipen. Daarom vindt hij alleen wat hij schrijft (zijn afsplitsingen) van belang.


Autobiografisch
De schrijver vertelt over zijn jeugdige grillen en hoe hij uiteindelijk begon te schrijven. Hij verdiende er niets mee en verkocht zijn huisraad om maar te kunnen blijven schrijven. De schrijver vertelt wat hij in die tijd schreef en waarom. In die tijd raakte hij enorm geïnspireerd door Mary Baker-Eddy bij wie hij in ging wonen. In die tijd ontwikkelde de schrijver zich enorm. Uiteindelijk scheidden hun wegen doordat ze elkaars vrouwen hadden verleid en doordat de schrijver inzag dat hij net zo’n ‘profeet’ bleek te zijn als zijn idool.

De dijkbreuken
Het schrijverschap heeft grote invloed op de belevingswereld van de schrijver. Er borrelt van alles is hem en hij heeft plots het gevoel alsof de wereld om hem draait en iedereen voor hem aan de kant gaat. Twee jaar voor het moment van schrijven kreeg de schrijver een regeringsopdracht tot het schrijven van een roman op ‘occult’ gebied. Hij begon daarom alles wat hij eerder geschreven had te lezen en raakte daarvan van slag. Zijn oude angsten kwamen ineens terug en hij vroeg de minister om een andere opdracht. De schrijver dacht veel na en herontdekte allerlei al bestaande theorieën. Uiteindelijk gebeurde er dus niets maar het proces van bewustwording dat de schrijver had doorstaan is volgens de schrijver de enige mogelijkheid tot evolutie. Doordat hij zo op zoek was naar de waarheid, werd de schrijver bijna waanzinnig en dacht hij geregeld aan zelfmoord.

Archibald Strohalm
De schrijver vertelt dat hij zich aan Archibald Strohalm vastgreep. Archibald Strohalm kwam op hetzelfde neer als Harry Mulisch. De schrijver zegt dat het werk uit pure therapeutische noodzaak is ontstaan en dat het is ontstaan uit de ruïne van de mens. De schrijver dacht dat hij schreef om schoon schip voor de filosofie te maken. Eerst moesten de persoonlijke complexen uit de weg geruimd worden.

De generaties
In 1951 ontving de schrijver de Reina Prinsen Geerligs-prijs. Vanaf dat moment wordt de schrijver in verband gebracht met Hermans en Reve, maar de schrijver is van mening dat hij weinig met die twee te maken heeft. Hij is niet even oud en zijn wereldbeeld is daardoor anders gevormd.

De diamant
Met De Diamant schreef de schrijver naar eigen zeggen de langverwachte teleurstelling die daarmee tevens de bevestiging van zijn talent betekende. De schrijver spreekt over een misverstand omdat hij het boek veel eerder heeft geschreven dan iedereen aanneemt, al heeft hij daarover bericht in de proloog. De schrijver beschrijft het boek als een boek vol met overstatements waar het publiek hopelijk de ironie in heeft herkend. Zolang mensen niet begrijpen dat er geen grens bestaat tussen humor en ernst zal het publiek het boek niet begrijpen, zegt de schrijver en zal de mens niet volwassen zijn.

‘De elementaire beweging’
De schrijver vertelt hoe hij regelmatig inspiratie put uit zaken die op dat moment in de wereld spelen. Zo liet hij de wereld in zijn verhalen wel vergaan toen het einde der tijden in de echte wereld wel werd aangekondigd maar niet plaatsvond. De relatie tussen verhaal en werkelijkheid noemt de schrijver de elementaire beweging.


Het oog
Na het voltooien van De Diamant raakte de schrijver in een diep dal. Hij vraagt zich af wat hij nu eigenlijk wil met zijn werken. De schrijver ontwikkelt in die periode ‘Het oog’. Hij schrijft dat hij langzaam in een groot oog verandert dat alleen maar kijkt. Daardoor schrijft hij dingen die alleen hij kan schrijven, omdat deze dingen alleen geschreven kunnen zijn door iemand die niet bestaat. De schrijver besluit dit deel van het boek met de woorden: Misschien ben ik wel gelukkig.

3. De tegenaarde
1.    De schrijver noemt een aantal bekende theorieën uit het verleden.
2.    De schrijver betoogt dat wat wij waarheden noemen in werkelijkheid slechts afspraken zijn.
3.    De schrijver bespreekt de relativiteitstheorie en het eenvoudigheidspostulaat. Omdat de zon zoveel groter en lichter is dan de aarde zouden wij het zien alsof de aarde om de zon draait en omdat wij ons bescheiden opstellen ten opzichte van de aarde zeggen wij dat wij bewegen terwijl de aarde stilstaat wanneer we wandelen, maar we zouden het net zo goed andersom kunnen stellen volgens de schrijver. 
4.    De schrijver betoogt dat de eenvoud alleen de zegel van de waarheid is voor mensen die van de esthetiek uitgaan. Buiten dat hebben andere zienswijzen net zoveel bestaansrecht. Het is maar toevallig dat de wetenschap is zoals die nu is. Wanneer er andere mensen op de voorgrond zouden treden, zou de wetenschap weer een andere vorm aannemen.
5.    De schrijver betoogt dat er net zo goed een theorie zou kunnen hebben bestaan die met ‘lichttekracht’ te maken heeft als de theorie van de zwaartekracht. De wetenschap die daar uit voort zou komen, zou ook eigen technieken met zich meebrengen die in onze ogen heel inefficiënt zouden zijn.
6.    Volgens de schrijver zijn er op aarde twee planeten omdat er mensen zijn die van het esthetische uitgaan, maar ook mensen die van het ethische uitgaan.
7.    -

8.    De meeste mensen worden in één van de twee  ‘kampen’ geboren en alles waarin zij afwijkend denken wordt eruit gestampt. Met wie dat niet toestaat en een kamp (de schrijver noemt het planeten) op zich wordt, wacht een vreselijk lot omdat een van beide andere planeten, of beiden, dat niet accepteren en de op zichzelf staande planeet in het gekkenhuis zullen stoppen.
9.    Er is één uitweg voor de op zichzelf staande planeten: kunstenaar worden. Wanneer iemand kunstenaar is, krijgt hij de ruimte om zijn eigen planeet te stichten.
10.    De schrijver voorspelt dat ook de wetenschap eens zal versplinteren in verschillende stromingen zoals dat in de kunst het geval is. De gekkenhuizen zullen dan steeds voller komen te zitten.
11.    De schrijver schrijft over hoe Pythagoras nooit een woord heeft durven schrijven over alles wat hij dacht en dat Philolaos de eerste was die sidderend durfde te schrijven.
12.    De tegenaarde is volgens de schrijver de aarde wanneer er een andere planeet op haar neerdaalt en zichzelf wordt, dus wanneer een kunstenaar geboren wordt.
13.    De schrijver zegt dat voorgaande de afspraak is die wij ‘analfabeten’ maken. Onze waarheid.

4. Harry en het woord
Dit deel is meer als een roman geschreven en vertelt over hoe Harry langzaam zijn onschuld verliest. Een vriend van hem heeft het over neuken en Harry weet niet wat het is, maar wil dat niet toegeven. Dan betrapt hij een stelletje samen in een verlaten pand en later ziet hij de vrouw van de parfumerie en haar man lopen. De vrouw was met de vader van Harry naar de bioscoop en Harry had dat in al zijn onschuld tegen haar man gezegd. Nu huilde de vrouw en Harry begreep er allemaal niets van.

5. Manifesten
In dit deel doet de schrijver allerlei uitspraken over schrijven en boeken, zoals:

Moraal van het schrijven: werkelijkheid.
Boeken die tot het goede prikkelen: morele pornografie.
Werkelijkheid: boeken, die voor stervelingen geen tijdverspilling zijn (pagina 76).
De uitspraken hangen verder niet erg samen en zijn dus niet samen te vatten.

6. Zelfportret met tulband
Methode
De schrijver kondigt aan dat het volgende deel een soort kubistisch zelfportret zal zijn dat is uitgebreid in de tijd en waarin het altijd ‘vandaag’ is.

1e vandaag
Harry mag sigaretten halen voor zijn vader. Hij is heel trots dat hij zoiets volwassens mag doen, maar wanneer hij thuiskomt met de sigaretten wordt hem verteld dat zijn vader naar Amsterdam is gegaan. Harry heeft dromen over dat hij met pakjes sigaretten wordt geslagen.

Het volstrekte leven
Dit is een soort bespiegeling over wat dromen en herinneringen zijn. Verder vertelt het over hoe men ‘het volstrekte leven’ kan leven. Een manier is om op bed te gaan liggen en je voor te stellen dat je stervende bent. Een andere manier is om ‘zichzelf te lezen’, zichzelf te zien zoals hij een figuur uit een roman zou zien. Volgens de schrijver wordt er geschreven omdat de werkelijkheid niet werkelijk genoeg is. Schrijven noemt de schrijver zijn middel van bestaan.

2e vandaag
Er worden een aantal ogenschijnlijk willekeurige jeugdherinneringen omschreven zoals hoe Harry als klein jongetje naar Schiphol fietste en hoe er soms geheimzinnig werd gedaan over dingen die hij niet begreep.


Een willekeurige zin
De schrijver vraagt zich af of het mogelijk is om met een willekeurige zin uit het hele oeuvre van een schrijver alles wat hij heeft geschreven en de persoon die hij is op te roepen. Hij komt tot de conclusie dat iedere zin de sleutel tot het hele oeuvre is.

3e vandaag
Er worden een aantal ogenschijnlijk willekeurige jeugdherinneringen omschreven zoals hoe Harry als klein jongetje naar Schiphol fietste en hoe er soms geheimzinnig werd gedaan over dingen die hij niet begreep.

De gedaante der techniek
Dit zijn bespiegelingen op wat techniek is. Volgens de schrijver moet techniek in een lichamelijk-biologisch perspectief gezien worden. Ook vraagt hij zich af of het centraal zenuwstelsel ons uiterste ‘eigen’ lichaam is, het laatste dat niet door een prothese kan worden vervangen. De schrijver stelt dat de techniek een biologische ontwikkeling van het menselijke geslacht is en dat wij door de techniek gecombineerd met ons lichaam uitgroeien tot een soort mutant.

4e vandaag
Harry heeft heel veel gespijbeld. Hij besluit terug naar school te gaan, maar daar komt hij erachter dat hij enorm achterloopt en maken de docenten hem belachelijk. Hij besluit dat hij nooit meer naar school zal gaan en dat hij zal werken om het staatsexamen af te leggen, maar dat blijkt erg tegen te vallen en hij wordt een beetje wanhopig. En hij voelt zich machteloos met betrekking tot de oorlog die in volle gang is. Er wordt beschreven hoe Harry zijn vrienden thuis ontvangt en dat er behoorlijk wat afgevoosd wordt. De passage eindigt met Harry die de portemonnee van zijn vader steelt om de sigaretten die bij de SS gerookt worden te kopen.

5e vandaag
De oorlog is inmiddels voorbij en K.V.K is gearresteerd omdat hij fout geweest is. Er wordt niet duidelijk wie K.V.K is, maar het lijkt erop dat het zijn vader is. Waarom die dan ook met ‘papa’ omschreven wordt, is de vraag. Inmiddels woont hij met  Jan D. - die eerder in het boek al voorkomt – in één huis.

Harry heeft een pakje voor K.V.K. en probeert al liftend bij hem te komen.
Later in dit hoofdstuk blijkt dat K.V.K. inderdaad de vader van Harry is. Als hij uiteindelijk de barak inloopt waar zijn vader zich bevindt, blijkt die blind geworden te zijn. De dokter heeft gezegd dat het weer over zal gaan en dat het iets met zijn suikerziekte te maken heeft. Harry geeft hem het pakje, al weet hij niet wat erin zit.
Harry en zijn vrienden houden zich bezig met de wetenschap en willen een experiment uitvoeren met betrekking tot seksuele aantrekkingskracht. Ze kunnen echter geen proefpersonen vinden. De schrijver wijdt nog verder uit over enkele theorieën en denkbeelden die hij op dat moment aanhangt. Deze vandaag besluit hij door te stellen dat hij eeuwig aan dit zelfportret zou kunnen werken en het daarmee telkens zou veranderen totdat de ongezuiverde chaos van zijn leven zichtbaar zou zijn.

6e vandaag
Deze passage is een dialoog tussen Harry en zijn moeder. Zijn moeder zal de volgende dag naar Amerika vertrekken. Harry wil een diepgaander gesprek over de keuzes die zijn ouders hebben gemaakt, maak zijn moeder wuift alles van tafel. De vader van Harry is blijkbaar weer thuis en zijn blindheid is inderdaad verdwenen. Harry vertelt zijn moeder dat zijn vader nooit iets van hem heeft willen lezen omdat het hem niet interesseert.

Hermes vervuld
De schrijver vertelt over zijn fascinatie voor het geschrevene en hoe dat hem ertoe bracht om zelf de pen ter hand te nemen. Ook beschrijft hij hoe dit boek gezien moet worden.

7e vandaag
De schrijver beschrijft de dood van zijn vader. Hij heeft moeite om het sterven van zijn vader serieus te nemen, al weet hij dat die zich niet aanstelt. Hij doet zijn best om zich te realiseren dat de man in het ziekenhuisbed zijn vader is, maar het lukt hem niet zich daar echt van te doordringen. Hij kan niet goed bij zijn gevoelens en weet niet hoe hij met het overlijden om moet gaan.

Een onontvangen brief
Sinds het overlijden van zijn vader worstelt de schrijver met de vraag hoe zijn leven verlopen was als de rollen omgedraaid waren geweest, als hij de vader was geweest en zijn vader de zoon. De schrijver zegt dat alles in zijn fantasie rechtgezet wordt. Hij beschrijft hoe hij zijn vader bewonderde en hoe hij zich niet goed genoeg voelde. Hij schrijft dat hij niet meer ‘overhoop ligt’ met zijn vader nu die dood is en dat hij zich zijn naam eigen maakt omdat iedereen nu aan hém denkt bij de naam Mulisch. Deze passage schreef de schrijver om definitief afscheid van zijn vader te nemen.


8e vandaag
De schrijver en een vriend gaan bij wijze van research op bezoek bij ene Lou die meent God te zijn. Jan D. de oude vriend van de schrijver is een groot aanhanger van deze Lou.

Een voorlaatste theorie
Nu zijn vader overleden is, komt de schrijver tot de conclusie dat zijn vader overal niet is op een andere manier dan iemand die ergens anders wel bestaat ergens niet is. Het niet-bestaan is alomtegenwoordig met de dood.

9e vandaag voorgoed
De schrijver is in Venetië en raakt geïnspireerd door de omgeving. Hij beschrijft wat hij ziet en de gedachten die daardoor bij hem opkomen. De schrijver besluit het boek door te zeggen dat nu dit deel van zijn leven geschreven is, hij eindelijk bestaat. Hij sluit af met de woorden: Ja ik kom, ik kom, eindelijk, ik kom.

Titelbeschrijving
Voer voor psychologen is wat het zegt te zijn: voer voor psychologen. Het is soms moeilijk de gedachten van de schrijver te volgen en als lezer ga je vanzelf proberen te verklaren waarom de schrijver schrijft wat hij schrijft.

Genre
De schrijver noemt het boek een autobiografisch zelfportret en dat lijkt me inderdaad de beste omschrijving. Een autobiografie in de traditionele vorm is het zeker niet. Het zou inderdaad als een zelfportret gezien kunnen worden; het is geen beschrijving van wie de schrijver is (was), maar de schrijver schrijft zichzelf.

Plaats en tijd
Het boek vertelt over gebeurtenissen tussen 1930 en 1960 in Nederland.


Schrijfstijl
De schrijfstijl is niet echt archaïsch te noemen, maar is wel ‘literairder’ dan de meeste boeken die nu geschreven worden. Waar dat zich precies in uit, is moeilijk te zeggen. Het is alsof je een heer op stand hoort spreken.

Vertelperspectief
Het boek is in de ik-persoon geschreven.

Thema
Het ‘zelf’ en diens bespiegelingen.

Mening
Bij vlagen raakte ik gefrustreerd door het boek omdat het nergens heen leek te gaan. Het is maar net of je je in de gedachten van de schrijver kunt vinden aan het begin van het boek. Zo heeft hij hele theorieën over planeten en techniek. Als je daar niets mee hebt, is dat best taai en het is moeilijk door te blijven lezen als je je afvraagt of er nog iets komt om je aan vast te houden. Dat komt er eigenlijk niet, het boek blijft een beetje los zand. Waarschijnlijk heeft de schrijver daar bewust voor gekozen en tegen het einde van het boek wordt er wel iets in gang gezet waardoor je het voorgaande in een ander licht probeert te plaatsen (dan wordt duidelijk hoe de schrijver is beïnvloed door zijn vader en hoe moeilijk hij het vindt om daar los van te komen). Ergens wil ik heel graag geloven dat het aan mij ligt dat niet alles uiteindelijk op z’n plek viel en dat het een geniaal document is. Dat zou zomaar kunnen, maar voor mij blijft het bij het vermoeden dat het allemaal wel ‘klopt’, ik heb het helaas niet zo ervaren. Ik denk daarom dat het boek voor de gemiddelde scholier niet veel doet behalve irritatie opwekken omdat het onmogelijk is houvast te vinden. Misschien is het zo ook wel bedoeld. In dat geval kan ik eenieder alleen maar aanraden om het over je heen te laten komen en het gewoon te ervaren zoals de schrijver zegt dat hij het geschreven heeft.