Auteur: Tim Krabbé Titel: Vertraging
1e jaar van uitgave: 1994, Amsterdam Bakker. Samenvatting: Op de terugweg van Nieuw-Zeeland naar Amsterdam loopt het vliegtuig van Jacques Bekker vertraging op bij een tussenstop in Sydney. In de paar uur die hij ineens over heeft, besluit hij Moniek Ilegems, een vriendin uit zijn jeugd, op te zoeken. Hij vindt haar, terwijl ze net bezig is koffers in haar auto te laden. Ze herkent hem en vraagt of hij haar wil helpen. Hij rijdt met haar mee. Ze vertelt hem dat ze gezocht wordt door de politie, omdat er was uitgekomen dat zij met haar mode concern de belasting voor 86 miljoen dollar heeft opgelicht. Ze moet 'verdwijnen'. Als Jacques dan zijn vliegtuig naar A'dam mist, besluit hij in een dwaas ogenblik om met haar mee te vluchten. In de volgende dagen trekken ze steeds maar verder door het lege Australische landschap en nemen andere namen. De verdwijning van 'Madame Twenty' is inmiddels voorpaginanieuws. Jacques en Moniek hebben tickets en valse paspoorten geregeld voor een vlucht naar Londen, maar dan lezen ze in de krant dat de man met wie Moniek samen de boel heeft opgelicht gearresteerd is en zelfmoord heeft gepleegd in zijn cel. Nu zijn hun valse paspoorten onbruikbaar, want de man had zijn paspoort langs dezelfde wegen verkregen. Bovendien komen ze erachter dat haar 'zaken' partner vlak voor zijn arrestatie de bankrekening met de 86 miljoen dollar geplunderd heeft en dat ze dus niet meer geld hebben dan de paar honderdduizend dollar die Moniek cash bij zich heeft. 's Middags zitten ze in een café, als er net weer een reportage over hen wordt uitgezonden. Tot hun verrassing herkennen ze Christa, die vertelt hoe dertig jaar geleden Madame Twenty haar vriendje had afgepakt. Ze rijden verder de woestijn in. Daar worden ze beroofd door iemand die hen in het café herkend had. Hun auto is onklaar gemaakt door de dief. Ze zitten midden in de woestijn en kunnen geen kant op. Jacques heeft Christa op vakantie ontmoet. Op zijn 17e is Jacques per brommer met een vriend op vakantie. Op een avond in België zijn ze in een dancing 'de OPPY's' genaamd. Jacques heeft het gevoel dat de ruimte vervuld is van een belofte. Als hij er, verderop in de vakantie, nog eens terugkomt, ontmoet hij Christa en zij wordt het vierde meisje met wie hij tong zoent. Ze blijven daarna nog een lange tijd schrijven over dat ze elkaar terug willen zien, maar daar komt pas de volgende zomer wat van. De zomer daarna ontmoeten Jacques en Christa elkaar dus weer, maar dat is geen succes. Die avond in de OPPY's ontmoet hij Moniek. Moniek is al twintig en nog diezelfde avond gaan ze met elkaar naar bed. Ze beleven samen een dolverliefde week in Oostende, het plaatsje van de OPPY's. Vandaar dat ze elkaar kenden. Ze rijden verder de woestijn in. Daar worden ze beroofd door iemand die hen in het café herkend had. Hun auto is onklaar gemaakt door de dief. Ze zitten midden in de woestijn en kunnen geen kant op. Als de wanhoop nabij is, worden ze toch nog opgepikt door een auto. De bestuurder herkent hen en brengt hen terug naar de bewoonde wereld. Ze slapen die nacht bij zijn vriendin, maar de hele zaak loopt compleet uit de hand als Moniek de vriendin in een ruzie doodschiet. Ze vluchten weer en huren een huisje in the middle of nowhere, waar niemand hen vindt. Daar blijven ze maandenlang wonen. Op een dag krijgen ze een brief dat op die plaats een stuwmeer komt en dat het huis ontruimd moet worden. Dan zegt Moniek dat ze wil blijven. Jacques wordt helemaal meegesleurd door Moniek. Wanneer hij net besloten heeft dat hij ook maar zal blijven, ziet hij op de tv zijn vriendin Sonja. Een knop wordt omgedraaid en hij besluit te vluchten. Hij komt een behoorlijk eind, maar Moniek vindt hem terug en bedreigd hem. Ze vertelt nu voor het eerst haar versie van de Oostende - geschiedenis. Ze vertelt hem dat ze het toen alleen maar deed om een vriendin te pesten door haar vriendje te versieren en dat ze hem dus na de week niet meer kon gebruiken, hoewel ze eigenlijk toch verliefd op hem was geworden. Als Jacques weigert met haar mee terug te gaan, schiet ze niet hem neer, maar schiet ze zichzelf door het hoofd. Na die vakantie in Oostende had Jacques wat foto's van hem en Moniek naar Moniek gestuurd, want daar had ze om gevraagd. Het blijkt dat ze die nodig had als bewijs voor Christa. Toen hij Moniek weer terug zag viel dat een beetje tegen, want Moniek doet heel afstandelijk. Jacques zegt: "Wat zie je er anders uit! Je lijkt wel een dame." "Dat ben ik ook." Zegt Moniek. "Nou, als je er zaterdag weer zo uitziet, ga ik je Madame Twenty noemen hoor." Dit is vlak voor het vluchten. Bij het afscheid geeft ze hem een envelop. Hij moet beloven die pas in Oostende open te maken. Pas als Moniek dood is opent Jacques de envelop. In de envelop zit een briefje met de tekst "Het was een grap. I'm sorry. Moniek.". Titelverklaring: Het vliegtuig van Jacques heeft vertraging. Hierdoor besluit hij Moniek op te zoeken en begint het hele vluchtavontuur. Als het vliegtuig geen vertraging had zou het nooit zo gelopen zijn en zou hij zelfs Moniek niet meer terug gezien hebben. Het begint bij de vertraging, dus vandaar dat het een logische titel is.
Thema: Het verdwijnen voor de buitenwereld om niet geboet te worden voor de je daden. Motieven: De motieven zijn liefde en toeval. Verder kun je de gedroomde of gefantaseerde werkelijkheid als leidmotief zien. Liefde: in het begin van het boek heeft Jacques in Nederland een vriendin, Sonja. Als zijn vliegtuig vertraging heeft, in Sydney. Gaat hij zijn jeugdliefde, Moniek, opzoeken. Dan vlucht hij met haar en denkt dat hij verliefd op haar is, hij verliest Sonja. Het hele vluchten met Moniek, omdat zij de wet heeft overtreden doet hij eigenlijk omdat hij denkt dat hij van haar houdt. Toeval: heel veel dingen in het boek hangen af van het toeval. De vertraging van het vliegtuig, dat Jacques Monieks adres vindt, dat hij op tijd bij haar huis is, dat het vliegtuig net weg is als hij op het vliegveld aankomt. Dit allemaal lijdt tot het vluchten, omdat het door dit toeval lijkt het als het een lotsbestemming is dat Jacques bij Moniek moet blijven en mee moet gaan met vluchten. Gedroomde werkelijkheid: als Jacques in de Leichhardt Street komt, ziet hij een vrouw, maar weet niet of het Moniek is. Dan komt de gedachte bij hem op dat hij haar Moniek kon maken. Hij maakt van Moniek een soort droombeeld zoals hij het wil hebben, terwijl het niet zo is. Hij wil niet dat het droombeeld van Moniek in zijn dromen en zijn herinneringen weggevaagd wordt en daarom blijft hij bij Moniek en gaat mee met vluchten. Het blijkt dat zij niet bepaald een droombeeld is. Volgorde van de gebeurtenissen: De gebeurtenissen worden niet chronologisch verteld. Alle oneven hoofdstukken spelen zich af in het heden en alle even hoofdstukken spelen zich af in het verleden. Als je alleen naar alle even of alleen naar alle oneven hoofdstukken kijkt wordt het verhaal wel in chronologische volgorde verteld. Spanning: Het verhaal bevat veel spanning, verdeeld over korte spanningsbogen en een grote spanningsboog. De grote spanningsboog gaat over de verdwijning van Moniek. Zal het lukken, worden ze gepakt? De kleine spanningsbogen gaan onder andere over de moord op Eileen en over de overval. Begin en einde van het verhaal: Het boek begint midden in de handeling. Later krijg je pas te weten wie Jacques is en waarom hij in het vliegtuig zit. Het einde van het boek is gesloten. Moniek pleegt zelfmoord en Jacques wordt opgepakt. Personages: De hoofdpersoon is Jacques Bekker. Hij is schrijver en presentator van een T.V.-taalshow en is 47 jaar oud. Hij heeft in Amsterdam sinds een jaar een vriendin van 27, Sonja, maar op de achtergrond van zijn leven speelt nog altijd een jeugdliefde een rol. Hij is geen erg doortastend persoon, maar laat nogal wat aan het toeval en aan de wil van anderen over. Hij doet veel dingen gevoelsmatig. Als zijn vliegtuig in Sydney een paar uur vertraging heeft, weet hij meteen, dat hij zijn oude jeugdliefde zal proberen te vinden. Uit de stukjes over 30 jaar geleden komt hij naar voren als een romantische jongen die gelooft in voorgevoelens. Hij wordt verliefd op een Belgisch meisje in een disco en blijft met haar schrijven. Uiteindelijk raakt hij stapelverliefd op Moniek, die 'hem nog dezelfde avond mee naar bed' neemt (p. 88), maar hem al snel de bons geeft. Hij blijft doen wat anderen van hem zeggen totdat hij het niet meer pikt en bij Moniek wegloopt. Moniek Illegems is het belangrijkste bijfiguur. Ze heet nu Monica George en is de jeugdliefde van Jacques, een vrouw van 50, die weet wat ze wil. Ze zet het leven naar haar hand en kan zowel meisjesachtig vrolijk als meedogenloos hard en oppervlakkig zijn. Ze is naar Australië geëmigreerd en getrouwd geweest met Howard George, van wie ze twee dochters heeft. Ze is beroemd als Madame Twenty, doordat ze een groot concern van sport- en vrijetijdskleding onder die naam heeft opgezet, met fabrieken over de wereld. Op het moment dat Jacques haar opzoekt, zit ze net in een crisis: ze wordt door de politie gezocht voor een aanzienlijke fraude en besluit ter plekke Jacques bij haar verdwijning in te schakelen. Andere belangrijke bijfiguren in het boek zijn: Sonja; de vriendin van Jacques, Alan Wolpe; de partner van Moniek, Rick; de man die hen meeneemt bij Lake Eyre, en Eileen; de vriendin van Rick bij wie ze overnachten en wie door Moniek wordt vermoord. Ik herken mezelf absoluut niet hierin, want ik gebruik mensen niet. Ook ben ik niet zo aanhankelijk. Deze karakters vind ik te extreem om mezelf erin te herkennen. De een is erg naïef en doet wat anderen zeggen en de ander gebruikt iedereen en is meedogenloos.
Relaties: Moniek wil haar zin en gebruikt anderen. Zij doet tegen Jacques alsof ze om hem geeft, terwijl dat niet zo is en ze hem alleen maar gebruikt. Jacques pikt alles van Moniek. Hij is naïef en denkt dat Moniek echt om hem geeft. Moniek zegt tegen Jacques wat ze wil en hij zorgt haar voor. Het lijkt net op een slaaf en zijn bazin. Jacques is tot haar aangetrokken omdat zij zijn jeugdliefde is en hij haar blijft zien als een soort droom. Zij vindt het makkelijk om hem te gebruiken. Het begon met hem te versieren om een vriendin te pesten, maar zij geeft wel een beetje om hem, ook al blijft ze hem gebruiken. Later pikt Jacques het allemaal niet meer van Moniek, want dan krijgt hij het eindelijk door. Hij wil dan weg en dit pikt zij weer niet. Deze relaties vind ik onrealistisch. Ik vind het te extreem. Je laat je toch niet zo erg gebruiken. Zoiets krijg je toch al snel door en laat tenminste merken wat jij ervan vindt over wat zij doet en wil doen. Periode waarin het verhaal zich afspeelt: Het verhaal speelt zich af in de jaren negentig. Dat kun je merken door hoe er wordt omgegaan met de telefoon, vliegtuigen en auto's. De terugblikken spelen zich dertig jaar eerder af. De tijd is verder niet van belang voor het verhaal. Vertelde tijd: De vertelde tijd is ongeveer een half jaar. Dit kun je niet precies uit het boek opmaken, het is dus een schatting. Ze hebben een paar maanden in Fort Madness gezeten, en daarvoor hebben ze nog lang rondgereden door de binnenlanden van Australië. De verhouding tussen verteltijd en vertelde tijd: De verteltijd is korter dan de vertelde tijd. Het verhaal is een samenvatting van wat er gebeurd is. Er is sprake van tijdsverdichting. Tijdsvolgorde: De tijdsvolgorde is niet-chronologisch. Er zijn veel grote terugblikken. Dan worden de gedachtes van Jacques verteld. Het gaat dan over de tijd in België, 30 jaar eerder. Tijdsperspectief: Het boek heeft een vision par derrière. Er wordt achteraf verteld wat er gebeurd is. Alles wordt in de verleden tijd verteld. Perspectief en vertelsituatie: Er is een alwetende verteller die vanuit de hoofdpersoon de zaken belicht. De schrijver zegt hoe Jacques alles zag. Het laatste hoofdstuk wordt vanuit Moniek verteld en dus wordt er bekeken hoe Moniek de situatie bekijkt. Het verhaal wordt in de hij/zij - vorm geschreven, dus vanuit de schrijver zijn perspectief. Voor het begrijpen van het verhaal maakt dit niks uit.
Ruimte: Het boek speelt zich af in Australië. In Sydney en in de auto als Jacques en Moniek op vlucht zijn. Ze rijden heel Australië door. Het maakt verder niet zoveel uit, alleen zie je dat ze de hele tijd op de vlucht zijn. Ook speelt het zich af in Oostende, want daar spelen de herinneringen zich af. Taalgebruik en stijl: Het taalgebruik is niet moeilijk, ook de zinsbouw is makkelijk. Dit zorgt ervoor dat je het boek lekker snel kunt lezen. Het boek bevat dialogen. Niet te veel, wat het lezen moeilijker zou maken. Het verhaal is levendig, maar niet realistisch. Ik kan me niet voorstellen dat je kunt vluchten zoals Jacques en Moniek dat doen. Ik kan me ook niet voorstellen hoe leeg Australië is. Honderd kilometer naar het dichtstbijzijnde dorp (met twee inwoners). Dat kom je hier in Nederland niet tegen. Stroming: Romantiek. Een kenmerk van romantiek is dat hij zich niet op zijn gemak voelt binnen de maatschappelijke orde waarin hij leeft. Hij ziet het leven als hard en wreed. Daarom droomt hij zich een betere wereld, door b.v. een bepaalde periode uit het verleden te idealiseren of door zich over te geven aan verliefde of religieuze gevoelens. In het verhaal droomt hij van zijn tijd van zijn jeugdliefde Moniek. Hij idealiseert de periode die hij in zijn jeugd met Moniek doorbracht. Hij denkt na 30 jaar nog steeds dat hij verliefd op Moniek is, terwijl hij een vriendin heeft. Dit doet hij waarschijnlijk om uit de harde en wrede wereld te ontsnappen al weet ik niet wat er hard is in zijn leven. Mening: Ik vond het een boek dat lekker vlot door te lezen was met een mooie afwisselende sfeer. De ene keer hatelijk en dan weer liefdevol. Wel was het vrij langdradig. Enigszins verwarrend is het wel dat er om het hoofdstuk over een andere tijd wordt geschreven. Het is wel een overduidelijk geval van fictie omdat de samenhang vaak wel erg toevallig is. Recensie: Trouw, 8 juli 1994 'Hallo Hans, doe je dit voor eigen rekening?' T. VAN DEEL
Tim Krabbé: Vertraging. Bert Bakker, Amsterdam; 144 blz. - Fl. 24,90 (ingenaaid) Fl. 34,90 (gebonden). Hans Vervoort: Zonnige perioden. De

Arbeiderspers, Amsterdam; 121 blz. - Fl. 27,50. De informatie die deze zin geeft is gedetailleerd genoeg - geen dertig jaar, maar op de kop af dertig en een half; niet zomaar een vliegtuig, maar een Boeing737 - en toch staan we voor het raadsel wat er nu precies in wordt meegedeeld. Er is, kennelijk, een verband tussen twee tijden en twee gebeurtenissen, maar hoe dat zit blijft vooralsnog de vraag. Niet lang, trouwens, want een paar bladzijden verder wordt al duidelijk dat in die verleden tijd een meisje heeft bestaan, Moniek genaamd, dat nu in Sydney woont. In dertig en een half jaar heeft Bekker niets meer van haar vernomen, terwijl zij toch zijn grote en onvergetelijke jeugdliefde - van - één - dag is geweest. Tijdens zijn oponthoud van vier uur in Sydney, hij is op terugreis naar Amsterdam, besluit hij haar op te sporen en dat is het begin van een wonderlijke en steeds extremer wordende geschiedenis. De beschrijving van de actuele gebeurtenissen wordt, keurig gedoseerd zodat niet alle kaarten tegelijk worden uitgespeeld, afgewisseld door hoofdstukjes die over dertig en een half jaar geleden gaan. Het is bij boeken, zoals 'Vertraging', die het helemaal moeten hebben van de
plot, niet aardig om het verhaal na te vertellen, maar ik geloof niet te veel te verklappen als ik zeg dat Jacques door de fatale en misdadige vrouw die Moniek blijkt te zijn, wordt meegesleurd in een reeks gebeurtenissen die allemaal het gevolg zijn van haar wens 'te verdwijnen'. Hij helpt haar daarom ze nemen beiden een andere identiteit aan, waardoor zij het arrestatiebevel dat tegen haar is uitgevaardigd denkt te kunnen ontlopen. Volgt een eindeloze tocht door Australië, in de auto, een beetje herinnerend aan 'Lolita' van Nabokov, maar dan in de recht - toe - recht - aan stijl van Krabbé. Het thrillerachtige element blijft steeds voor spanning zorgen. Het boek is opgezet als een fuik, Jacques is eigenlijk de gevangene van Moniek, die hij dan weer hevig liefheeft, dan weer stevig haat, maar aan wier ban hij zich niet kan onttrekken. In een brief aan zijn Amsterdamse vriendin, een 'laatste brief' want hij denkt met Moniek in de woestijn te zullen omkomen, verklaart hij zijn gedrag als volgt: ``Of ze leuk is, of ik haar mag, het doet er niet toe. Ik heb haar dertig jaar geleden die ene dag meegemaakt, en toen ik in Sydney de kans kreeg om trouw te zijn aan die dag, aan de Jacques die ik door haar ben geworden, heb ik dat gedaan. Ik had geen keus, als een kind dat met zijn ouders mee moet, als een spook dat moet spoken in het huis dat hem is toegewezen.'' 'Vertraging' is goed in elkaar zittend entertainment, met spanningverwekkende elementen, misdaad en liefde. Zelfs Moniek blijkt op het ultieme moment, als Jacques definitief heeft besloten nog liever te sterven dan met haar door te gaan in deze waanzinnige verdwijntruc, altijd, al die een en dertig en een half jaren, aan hem te hebben gedacht. Maar die bekentenis baat dan niet meer, Jacques gelooft haar niet en daar is ook wel reden voor. Een andere roman waarin een jeugdliefde speelt is 'Zonnige perioden' van Hans Vervoort, gelijktijdig met het boek van Krabbé verschenen. Vervoort mist de spanning en de neiging tot extremen die zo kenmerkend zijn voor Krabbé, maar ook hij is echt de schrijver van een plot. Stilistisch is er aan zijn vertelwijze weinig te beleven, hij doet het keurig en besteedt veel aandacht aan de dialoog. Hoofdpersoon is de bladenuitgever Hans Westerlo, die al meer dan vijfendertig jaar geleden, in het begin van de jaren vijftig, op de hbs in Soerabaja verliefd was op Lilian. Hij niet alleen, want zijn zelfbewuste vriend Peter was het ook en met succes. Met deze Peter is hij contact blijven houden, per ansichtkaarten uit de hele wereld. De laatste die hij ontving was afkomstig uit de Verenigde Staten en meldde dat de afzender daar op zoek was naar Lilian. Dat is het begin van wat een gezamenlijke speurtocht wordt naar beider jeugdliefde. Peter heeft er evenwel iets anders mee voor dan Hans en krijgt ten slotte ook iets anders: niet zijn oude liefde terug, maar de ontraadseling van een geheim. Hans verwerft in tweede instantie, na zoveel jaren, wel degelijk de liefde van Lilian. De aardigste kant van het boek vond ik gepersonifieerd in de figuur van Max, een adremme zakenman, met wie bij voorbeeld als volgt geconverseerd kan worden, door Hans per telefoon vanuit de Verenigde Staten: ``Hallo Hans, doe je dit voor eigen rekening?'' ``Nee, het is collect call.'' ``Laten we het dan kort houden, zoveel winst maken we niet dit jaar.'' ``O.K. Tot ziens.'' Ik gooide de hoorn op de haak. Even later ging de telefoon. ``Zo beter?'' hoorde ik hem zeggen. ``Je hebt mooi weer daar, heb ik even nagekeken. Maar iets zuidelijker is het beter volgens CNN. Waarom belde je eigenlijk?'' Dat zakelijke milieu botst aantrekkelijk met het melancholieke en wat sombere karakter van de hoofdpersoon. Privé-besognes ingebed in het bredere kader van kantoorwerk - dit geeft aan de roman een speciaal karakter en een zekere humor. Maar alles bijeen genomen redt Max de roman toch niet: die blijft een opgedikt, heel dun verhaal, dat op het nippertje toch nog mooi afloopt voor Hans. Vervoort schuwt, zoals nergens trouwens, in de afronding de clichés niet:``Ze keek me aan met dat mooie hoofd en die grote ogen. De tijd had lach- en denkrimpeltjes geëtst waar ze vroeger onbeschreven was. Zou ik ooit weten wat er in haar omging? Zou ik ooit leren gelukkig te zijn? Ze stak haar handen naar mij uit, nam mijn hoofd vast en kuste me. Om ons heen ging het lawaai onverdroten door, maar ik hoorde het alleen nog uit de verte.'' Het verhaal is inderdaad erg wonderlijk en extreem. Je ziet ook telkens terugblikken van vroeger. Het is toch bizar dat je gaat vluchten met een vroegere jeugdvriendin waarmee je eigenlijk een one - night stand mee hebt gehad. Je hebt haar 30 jaar niet meer gezien en als je haar tegen komt en het blijkt dat ze op de vlucht is voor de politie omdat ze met belastinggeld gesjoemeld heeft besluit je om haar te helpen en met haar mee te gaan. In de recensie hebben ze het bij de reis over dat het herinnert wordt aan'lolita' van Nabokov, maar dat recht toe recht aan. Ik heb geen idee wat 'lolita' van Nabokov is, maar ik weet wel dat de schrijfstijl inderdaad recht door zee is. Ze hebben het in de recensie over een thrillerachtig element, maar ik weet niet wat dit zou moeten zijn. Het zit wel spanning in, maar niet op de manier van een thriller. Bij een thriller is vaak ook echt eng, maar dit is meer actie. Het is wel spannend, maar absoluut niet eng gezegd wordt dat Jacques de gevangene is. Hij gaat vrijwillig mee en hij blijft er ook vrijwillig. Het was zelfs zijn idee om mee te gaan met vluchten. Hij heeft haar eigenlijk alleen maar lief, hij haat er niet. Pas op het eind ziet hij in waar hij mee bezig is en wie zij eigenlijk is. Hij is wel helemaal onder de ban van Moniek. Vertraging zit inderdaad goed in elkaar met misdaad, liefde, entertainment en spanning. De situatie is zo extreem dat het grappig wordt. Hij is verliefd op haar, tenminste op de Moniek van 30 jaar geleden. Het is misdaad, want ze moeten vluchten voor de politie omdat zij geld besjoemelt heeft en het is natuurlijk spannend doordat ze moeten vluchten. Uiteindelijk als Jacques ineens de knop opdraait wil hij inderdaad niet meer meedoen met het vluchtspelletje van Moniek. Hij ziet in dat Moniek niet het droombeeld is van het meisje Moniek 30 jaar geleden, maar dat ze niet meer is dan een achterbaks, criminele trut die alleen maar met zichzelf bezig is, anderen gebruikt en alles naar haar zin wil hebben. Hij wil bij haar weg, ook al zou hij er voor moeten sterven. Later vergelijken ze met 'Zonnige Perioden' van Hans Vervoort, maar daar kan ik verder niet veel over zeggen, want ik heb dat boek nooit gelezen.