Van de koele meren des doods door Frederik van Eeden

1. Schrijver, titel, genre.
• De schrijver is Frederik van Eeden
• Uitgeverij is Athaneum-Polak & Van Gennep
• 1e druk van deze uitgever staat er vermeld (2004)
• 1e druk komt oorspronkelijk uit 1900 en uitgegeven door Querido’s Uitgeverij B.V.
• 297 bladzijden
• Het is een Roman



2. Samenvatting
Het boek gaat over Hedwig Marga de Fontayne, een hele gevoelige en intelligente vrouw die haar emoties niet kan koppelen aan de realiteit. Ze is jong en ze weet het hart van vele mensen te veroveren door haar schoonheid en haar vrome, bescheiden en spontane karakter. Ze is heel negatief ingesteld en voelt zich heel vaak terecht onbegrepen. Op een gegeven moment ontmoet ze Johan, een jongen die kunstenaar wil worden en verliefd op haar wordt. Hedwig kan dit niet begrijpen en kan hem niet duidelijk maken dat de liefde niet wederzijds is. Ze vindt het fijn om aardig gevonden te worden en wil graag bevriend zijn met Johan. Johan krijgt het idee dat hedwig wel wat in hem ziet hierdoor en als hij er na een aantal jaren achterkomt dat dit niet zo is, doordat zij trouwt met Gerard, stuurt hij boze brieven en hangt tekeningen op in winkels van Hedwig als kwaadaardige sfinx. Hedwig heeft de zieke Joob ontmoet via Johan, die haar zijn visie op het leven vertelt en die vaak de spot drijft met haar pijntjes: volgens hem heeft zij het echte leven nog niet ontdekt.

Vanaf het eerste moment dat Gerard en Hedwig elkaar hadden gezien, wisten ze dat ze bij elkaar hoorden, maar ook deze liefde bleek door middel van misverstanden aan elkaar te hangen. Zij houden veel van elkaar als vriende. Hedwig wil graag kinderen, terwijl Gerard de relatie het liefst zonder gemeenschap wilde. Dit had psychologische redenen die hij niet goed onderbouwt, omdat hij denkt dat Hedwig hem begrijpt. Dan komt Hedwig een oude vriend van haar broer tegen, de ondertussen succesvolle pianist Ritsert. Ze voelt zich sterk tot hem aangetrokken. Ze vertelt Gerard opgewonden over haar vriend. Haar man ziet dat zij na lange tijd weer lekker in haar vel zit en keurt hun vriendschap goed, omdat hij niet weet dat de twee een seksuele relatie opbouwen. Als hij er toch achterkomt wil hij Ritsert vermoorden, waardoor Hedwig een zelfmoordpoging doet. Ritsert redt haar leven. Gerard laat weten dat hij Hedwig nooit meer wil zien en ze vertrekt met Ritsert naar Engeland.


Als ze daar een tijdje wonen blijkt Hedwig in verwachting te zijn. Ze is hier heel blij mee, maar nadat het kind geboren is sterft het heel snel. Hedwig krijgt het psychisch zwaar. Ze stopt het kind in een tas en verdwijnt. Ze wil naar Holland, omdat ze het kind aan de vader wil laten zien; ze verwart Ritsert met Gerard. Uiteindelijk belandt ze in Parijs, waar ze eerst bijna beroofd wordt van haar tas en omdat ze geen geld meer heeft gaat ze in de prostitutie. Ze raakt verslaafd aan valium en belandt uiteindelijk in een verzorgingshuis, waar ze het goede pad op wordt geholpen door zuster Paula. Zij doet haar de waarde van het leven inzien en overtuigt haar dat god nog van haar houdt.

Hedwig gaat terug naar Nederland, waar Joob haar bewondert om haar verandering en ze gaat werken als hulp bij boer Harmsen, een vroegere eigenaar van het land van haar ouders.

Op drieëndertigjarige leeftijd sterft zij aan longontsteking.


3. Verhaaltechniek

Ruimte en tijd:
Het verhaal speelt zich grotendeels af in Nederland, maar ook in Engeland en in Parijs. De ruimte is niet erg belangrijk, behalve dan dat Hedwig zich op sommige plekken gelukkig en vrijer voelt dan op andere plaatsen: op het platteland en hun oude buitenhuis voelt zij zich heel gelukkig, maar in de stad voelt ze zich bedrukt Seizoenen versterken dat en ook bij de zee voelt ze zich rustig.

De verteltijd is 33 jaar, waar vooral vanaf ongeveer haar 15de tot haar 23ste uitvoerig beschreven wordt en de rest van haar leven vluchtig. Dus is er sprake van tijdversnelling aan het begin en aan het eind van haar leven.

Het verhaal is chronologisch verteld met af en toe een flashback.

Verhaalfiguren:
De belangrijkste personen zijn: Hedwig Marga de Fontayne, Johan, Gerard Wijbrands, Ritsert, Joob en Paula.

Hedwig is de hoofdpersoon van het verhaal. Je weet meerdere karaktereigenschappen van haar.

Het is een gevoelig, gecompliceerd, kinderlijk, egocentrisch, religieus en naïef persoon. Haar leven is zeer onrustig, ze houdt van rust, stilte en naar volmaaktheid. Het ene moment is ze levendig en vrolijk, en het andere moment wordt ze geplaagd door negatieve gedachten en gevoelens.

Ze wordt heen en weer geslingerd tussen haar hoge verwachtingen en de werkelijkheid.


De dood ziet ze als iets begeerlijks. Als iets dat haar de rust en stilte zal geven wat ze in haar leven niet kan vinden. In het voorwoord zegt Frederik van Eeden: Wel is zij, door uiterst fijne en edele bewerktuiging, veel meer aan schadelijke invloeden blootgesteld dan de gemiddelde, grove mens. Volgens Joob is ze een onbedorven mens uit een bedorven milieu, en is ze daarom zo vaak depressief.

Steeds als ze denkt dat ze het geluk heeft gevonden, wordt ze weer teleurgesteld. Ze kan geen verleiding weerstaan, ze is erg onstabiel. Ze raakt verslaafd aan de morfine, en moet rondkomen van de prostitutie.

Haar karakter en wordt een stuk zonniger door zuster paula. Ze verandert haar kijk op het leven voorgoed. Ze is een mooi, knap meisje. Ze trekt daardoor veel jongens, en later mannen aan. Ook vindt ze het moeilijk om de verleiding van het verleiden te weerstaan.

Johan: Van Johan is maar één karaktereigenschap merkbaar.

Hij is een vriend van Hedwig wanneer ze nog jong is. Het is een gevoelige jongen. Ze hebben diepe gesprekken, en ze begrijpen elkaar door en door. Johan raakt verliefd op haar, maar zij is niet verliefd op hem. Want Hedwig ziet hem als haar beste vriend, haar zielsvriendje, maar niet meer dan dat. Wanneer ze is getrouwd met Gerard, pleegt Johan zelfmoord en geeft haar de schuld.

Gerard Wijbrands heeft maar één karaktereigenschap

Hij is de echtgenoot van Hedwig. Hij ziet haar als iets wat boven hem staat, als een engel. Hij houdt enorm veel van haar, maar door zijn drang om alles precies goed te willen doen, verliest hij haar. Ze hebben een relatie die gebaseerd is op geestelijke liefde. Hedwig voelt zich fysiek wel tot hem aangetrokken, maar door een nare jeugd is hij impotent geworden en kan hij haar lichamelijke verlangen niet beantwoorden. Ook wil ze graag een kindje en dat kan Gerard haar niet geven. Hij verliest haar aan een man die haar verlangen wel kan beantwoorden. Wanneer ze met Ritsert vertrekt, wil hij haar nooit meer zien.

Ritsert heeft maar één karaktereigenschap.


Hij is de geliefde van Hedwig, na het huwelijk met Gerard.

Hij is een beroemd pianospeler, en hij ontmoet Hedwig wanneer zij hem voor het eerst hoort spelen. Het is een tegenpool van Gerard. Ze hebben beiden een totaal ander leven en kunnen elkaar in eerste instantie niet uitstaan. Ritsert vindt de rijke mensen in Nederland maar bekrompen, hij kan zonder problemen in armoede en eenvoud leven, maar wanneer hij voor zijn werk op reis is, leeft hij uitbundig en geeft veel geld uit. Ritsert kan wel de lichamelijke liefde aan Hedwig geven, en haar verlangen beantwoorden. Ritsert houdt veel van Hedwig maar kan zich niet geven op de manier die van hem wordt geëist. Hij moet ook zijn eigen weg kunnen gaan, maar Hedwig geeft hem daarvoor niet de ruimte. Wanneer hij later niet meer met Hedwig leeft, blijft hij van haar houden. Hij is nooit meer een andere relatie met een vrouw aangegaan.

Joob heeft maar één karaktereigenschap.

Hij is een vriend van Ritsert en hij lijdt aan een geslachtsziekte.

Hedwig heeft vele diepe gesprekken met Joob. Hij spreekt grof en ruw en heeft sociale idealen. Hij ziet Hedwig heel anders dan dat ze zichzelf ziet. Maar bovenal vertelt hij Hedwig dat zij door schuld, straf en lijden een weg uit haar zonden kan vinden.

Hij helpt haar dus richting de koele meren des doods. Hij overlijdt twee jaar nadat Hedwig terug is in Nederland.

Paula heeft ook maar één karaktereigenschap.

Ze is de zuster die haar mentaal steunt en haar van haar verslaving afhelpt.

Ze verandert de kijk op het leven van Hedwig, en dat zorgt ervoor dat het hele leven van Hedwig onomkeerbaar verandert. Wanneer Hedwig in het ziekenhuis ligt, is Paula een grote mentale steun voor haar. Ze leert haar bijbelse spreuken en legt haar de zin van het leven uit. Ze leert haar dat ze niet meer hoeft te streven naar volmaaktheid maar dat ze moet leven voor de volmaaktheid van God. Zij vertelt Hedwig dat streven naar perfectie eigenlijk heel hoogmoedig is, niemand is immers perfect, behalve God.


Vertelwijze

Perspectief
Er is gebruikt gemaakt van een auctorieel perspectief. Je krijgt inzicht in de gedachten en gevoelens van verschillende personen. Vooral Hedwig haar gedachten worden uitvoerig beschreven, maar ook die van de andere personen die belangrijk waren in het leven van Hedwig, zoals Johan. De auctoriale verteller verwijst in het begin van het verhaal naar zichzelf met ‘’ik’’(Hedwig). Waarschijnlijk is zijzelf de alwetende verteller, die achteraf haar leven vertelt.



Motieven
-Het zoeken naar rust en geluk: haar hele leven is Hedwig onrustig en ongelukkig, vooral door haar omgeving, eerst bedrukt haar de saaiheid en het vastgeroeste leven, daarna het misverstand dat mensen over haar hebben en de koortsachtige manier waarop ze dingen zoekt die haar gelukkig maken.

-De dood: ze denkt dat de dood hetgeen is wat haa gelukkig maakt, en ze heeft dan ook geen enkele angst om dood te gaan. De dood zal zacht zijn, zachter dan het leven.

-Het geloof in God: uiteindelijk leert ze, door middel van zuster Paula, dat al het lijden goed is voor één ding, om te ontdekken dat de enige manier om gelukkig te worden is te geloven in God en zijn verlossing te krijgen, niet door zelfmoord. En zij vindt hierin ook haar rust en geluk.


Thema
Het Verlangen. (verlangen naar rust, volmaaktheid en dood)


Titelverklaring
De titel wijst naar het verlangen van Hedwig naar de dood. Ze streeft naar volmaaktheid, rust en stilte. Iets moois wordt steeds weer aangetast door twijfel en negativiteit. Daardoor heeft ze een groot verlangen naar de dood. Ze denkt dat de dood haar zal brengen naar grote koele meren die haar zullen troosten, zoals een moeder troost. Maar uiteindelijk vindt ze haar koele meren niet in de dood maar in het leven. Ze vindt het niet in het volmaakte maar in het onvolmaakte. Ze heeft geleerd dat het streven naar perfectie eigenlijk heel hoogmoedig is, niemand is perfect, behalve God. Ze leeft voor de volmaaktheid van God en voor de onvolmaaktheid van zichzelf. Ze heeft haar koele meren gevonden.

Schrijfstijl
De schrijver het probeert qua taalgebruik zoveel mogelijk een pud uiterlijk te geven. Van Eden wil in zijn schrijfstijl het liefst alles gewone dingen zo moeilijk mogelijk weergeven, bijvoorbeeld: in plaats van ongesteld zijn schrijft hij: "de gelijkmatige verandering haars lichaams". Het taalgebruik gaat dus eigenlijk mee met de moraal van het boek: je niet laten onder gaan in het gewone en streven naar iets hogers.




4. Beoordeling
Het boek leek me van tevoren niet zo boeiend gezien de titel van het boek, maar het karakter van de hoofdpersoon is zo meeslepend dat ik syphatie begon te krijgen voor haar. Ik werd benieuwd wat haar nog meer voor slechts zou overkomen en heb het boek snel uitgelezen door nieuwschierigheid. Soms sloeg ik wat bladzijden over omdat het heel langdradig was in sommige stukken van het boek. Uiteindelijk zou ik het boek wel aanraden aan mensen die van lezen houden omdat het een vrij taai boek is.